Bijlage 2: UA OVERHEIDSOPDRACHT ETHISCH VERANTWOORD SPORTEN 2012-2014 Internationaal Centrum Ethiek in de Sport Waterkluiskaai 16 - 9040 Sint-Amandsberg/Gent www.ethicsandsport.com - [email protected] Bijlagen Deelproject Universiteit Antwerpen Bijlage 2.1 Overzichtstabel items grensoverschrijdend gedrag Tabel Overzicht van items met toegekende ernstscore Ernstscore 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. Emotioneel grensoverschrijdend gedrag Je werd geplaagd of in verlegenheid gebracht Je werd gepest Je werd gekleineerd of vernederd Er werd tegen je geschreeuwd of gevloekt Je werd negatief bekritiseerd over je uiterlijk of gewicht Je werd negatief bekritiseerd over je sportieve prestaties Je werd uitgescholden of beledigd Je werd genegeerd waardoor je je rot/slecht ging voelen Je werd bedreigd omdat je niet wilde meedoen aan trainingen of wedstrijden (bekritiseerd weggelaten) Er werden roddels of leugens over jou verspreid Je spullen werden beschadigd of gestolen om je te vernederen of bang te maken Er werd gedreigd dat je uit het team/ de sportclub/ het fitnesscentrum (etc.) zou worden gezet Je werd fysiek bedreigd, maar niet werkelijk geslagen Er werd druk op je uitgeoefend om middelen te gaan gebruiken, om af te vallen of om je prestaties te verbeteren Fysiek grensoverschrijdend gedrag Je werd gedwongen om (door) te trainen/spelen terwijl je geblesseerd of uitgeput was Je werd door elkaar geschud Je werd met iets bekogeld / men gooide een voorwerp naar je toe Je werd met geweld in bedwang gehouden Je werd met de vlakke hand geslagen Je werd gestompt (met de vuist) Je werd opzettelijk geslagen met een voorwerp (bv. voetbalschoen, handdoek, racket, hockeystick) Je werd neergeslagen/ tegen de grond gewerkt Je werd bij de keel gegrepen / Je keel werd dichtgeknepen Je werd in elkaar geslagen Seksueel grensoverschrijdend gedrag Je was het onderwerp / slachtoffer van seksistische grappen of opmerkingen Je werd nagefloten of nageroepen Je werd met een opdringerige (seksuele) blik bekeken Er werden seksueel getinte opmerkingen over je uiterlijk en dergelijke gemaakt Er werd inbreuk gemaakt op je privacy (denk bijv. aan iemand die te dicht bij je kwam staan, iemand die ongevraagd binnenkwam in de kleedkamer) Je werd tijdens het sporten aangeraakt op een manier die je ongemakkelijk deed voelen (bv. tijdens een instructie) Je werd buiten het sporten aangeraakt op een manier die je ongemakkelijk deed voelen (bv. een knuffel na een wedstrijd) Men wreef of masseerde je op een manier die je ongemakkelijk deed voelen Je werd gevraagd om alleen met iemand te zijn waardoor je je ongemakkelijk voelde Je ontving ongewenst seksuele telefoontjes, kaartjes, briefjes, e-mails, sms’jes, foto’s, filmpjes (ook via mobiel/GSM, op internet) Je ontving ongewenst seksuele foto's, filmpjes, al dan niet via internet, waarop je zelf te zien/horen was Iemand dwong je hem/haar te zoenen, terwijl je dat niet wilde 0,5 1 1 0,5 0,5 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 0,5 1 1 1 1 1 2 2 13. Je werd tegen je zin gevraagd om je uit te kleden, poses aan te nemen of seksuele handelingen te verrichten in aanwezigheid van iemand (met/zonder camera) of via de sociale media 14. Iemand toonde je zijn/haar geslachtsdelen (in jouw aanwezigheid of via internet), terwijl je dat niet wilde 15. Iemand heeft je seksueel betast terwijl je dat niet wilde 16. Iemand probeerde seks met je te hebben terwijl je dat niet wilde 17. Iemand dwong je tot seks waarbij sprake was van penetratie (oraal, vaginaal of anaal) 2 2 2 2 2 Bijlage 2.2 Beschrijving van de onderzoeksgroep Socio-demografische kenmerken Leeftijd en geslacht De steekproef omvat 4053 respondenten, waarvan 2053 uit België en 2000 uit Nederland, tussen 18 en 50 jaar oud. Allen hebben ze voor de leeftijd van 18 jaar op een georganiseerde manier aan sport gedaan in Vlaanderen of Nederland. 55% van de respondent is vrouwelijk, 45% van de respondenten mannelijk. In Figuur A wordt de leeftijden en het geslacht van de respondenten grafisch weergegeven. 1400 30% 31% 494 621 1200 1000 800 600 18% 435 285 400 200 21% Man Vrouw 724 433 647 414 0 18-24 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar 45-50 jaar Leeftijd Figuur A Leeftijd en geslacht van de respondenten Huidige woonplaats De respondenten werden gerekruteerd vanuit alle verschillende provincies in Vlaanderen en regio’s in Nederland. Brussel en Wallonië Limburg 2% 15% Antwerpen 29% West-Vlaanderen 16% Vlaams-Brabant 18% Oost-Vlaanderen 20% Figuur B Huidige woonplaats van de Vlaamse respondenten Noord 10% Drie groten steden en agglomeratie 16% Oost 20% Rest West 29% Zuid 25% Figuur C Huidige woonplaats van de Nederlandse respondenten Opleidingsniveau Het merendeel van de respondenten had een gemiddelde of hoge opleiding, terwijl 16% van de opleiding eerder laaggeschoold is. 1711 42,1% 1678 41,1% 652 16,1% 12 0,3% Laag Midden Hoog Onbekend Figuur D Opleidingsniveau van de respondent Sportparticipatie Sporttakken en organisatievorm De respondenten hadden de mogelijkheid om tot 5 sporten te rapporteren die ze voor de leeftijd van 18 jaar op georganiseerde manier beoefend hebben. Dit leverde 10108 registraties op in 72 verschillende sporten (gemiddeld 2,5 sporten per respondent). In de categorie ‘Andere sport’ werden nog een vijftal extra sporten geregistreerd. In Figuur 6 worden de 20 meest gerapporteerde sporten. Voetbal Gymnastiek Zwemsport Danssport Tennis Judo Fitness Volleybal Badminton Paardensport Aerobics Basketbal Hardlopen/joggen Atletiek Korfbal Handbal Wintersport Tafeltennis Wielrennen Schaatsen 10,8% 9,1% 7,7% 6,3% 6,0% 4,7% 4,6% 4,1% 3,5% 2,9% 2,7% 2,7% 2,4% 2,2% 1,8% 1,6% 1,5% 1,5% 1,4% 1,2% Figuur E Top 20 van de meest gerapporteerde sporten (% ten opzicht van totaal van 10108 registraties) De meeste respondenten (31%) registreerden slechts 1 sport. Een kwart van de respondenten registreerde 2 sporten en de overige 44% registreerde 3 tot 5 sporten. Bijna alle respondenten (96%) beoefenden op z’n minst één van hun sporten als lid van een sportclub of sportvereniging. Tabel B Organisatievorm van beoefende sporten Organisatievorm Aantal1 Percentage Als lid van een sportclub of sportvereniging In groepsverband, georganiseerd door mezelf, familie, vrienden Alleen, ongeorganiseerd Als vaste bezoeker, abonnee of lid van een fitnesscentrum/ sportschool/commerciële sportaanbieder (incl. sportkamp) 3898 1399 1108 1021 96,4 34,6 27,4 25,3 Sporten met een beperking Eén procent van de respondenten heeft uitsluitend deelgenomen aan sportactiviteiten voor kinderen met een beperking. Drie procent van de respondenten was actief zowel in sportactiviteiten voor kinderen met als zonder beperking. De overige 96 % van de respondenten heeft nooit deelgenomen aan sporten voor kinderen met een beperking. Sportniveau 31% van de respondenten sportte voor de leeftijd van 18 jaar enkel recreatief. De andere 69% van de respondenten sportte in competitieverband. Drie procent van de respondenten (N=122) heeft voor de leeftijd van 18 jaar deelgenomen aan internationale sportwedstrijden. Vrouwen 39,9 Mannen 39,6 25,5 25 19,3 23,4 8,5 12,6 2,4 3,2 Figuur F Hoogste niveau van sportbeoefening (per geslacht, % t.o.v. totale steekproef) 1 Aangezien de respondent tot 5 sporten kan registreren, is het totaal hier groter dan de N van de steekproef. Bijlage 2.3 Publieksversie Onderzoeksprotocol ONDERZOEKSPROTOCOL Frequentie van ervaringen met grensoverschrijdend gedrag ten aanzien van kinderen in de sport Retrospectieve zelfrapportage bij 4000 Vlaamse en Nederlandse volwassenen Introductie Naar schatting 5 tot 28% van de algemene bevolking in westerse landen wordt blootgesteld aan een vorm van jeugdtrauma voor de leeftijd van 18 jaar. De term jeugdtrauma omvat emotioneel, fysiek misbruik en verwaarlozing, seksueel misbruik en een nadelige gezinssituatie (scheiding, middelenmisbruik, crimineel gedrag, familiegeweld en mentale stoornis bij (één van de) ouders). Vrouwen worden vaker slachtoffer dan mannen. Georganiseerde (top-)sport wordt gekenmerkt door een zeer specifieke en unieke cultuur die, moeilijk te vergelijken is met andere levensdomeinen. Typerend zijn de intieme en asymmetrische coach-sporter relatie, het lichamelijk contact, het overmatige belang van winst en roem in topsportmiddens, alsook de druk van competitie, de heteroseksuele en vaak sterk op seksualiteit gerichte traditie bij sporters en begeleidingsteams. Dit alles, samen met de vaak erg jonge leeftijd van sporters, zorgt voor een risicovolle omgeving die aanleiding kan geven tot fysiek, emotioneel en seksueel grensoverschrijdend gedrag ten aanzien van jonge sporters. Met dit onderzoek willen we graag zicht krijgen op het voorkomen van grensoverschrijdend gedrag in de sport. We doen dit aan de hand van een online bevraging van 2000 Vlaamse en 2000 Nederlandse volwassenen die in hun kindertijd en/of jeugdjaren aan sport gedaan hebben. We bevragen hen naar het ervaren van grensoverschrijdend gedrag door een sportbegeleider, medesporter of omstaander. We zullen de verschillen in voorkomen in Nederland versus Vlaanderen bekijken, alsook verschillen naargelang geslacht, leeftijd, sporttak, sportniveau… Daarnaast zullen de respondenten ook vragenlijsten beantwoorden die het psychisch welbevinden en de levenskwaliteit op de dag van vandaag meten. Zo kan bestudeerd worden wat het effect is van het meemaken van grensoverschrijdend gedrag in de sport op latere leeftijd. Methodode Steekproef De steekproeftrekking en dataverzameling gebeurt in samenwerking met het onderzoeksbureau GfK, dat een representatieve steekproef van de Vlaamse en Nederlandse populatie kan voorzien. Het betreft een representatieve steekproef van personen in de leeftijd van 18 jaar tot en met 50 jaar, die in georganiseerd verband gesport hebben tijdens hun jeugdjaren (-18 jaar) en de Nederlandse taal machtig zijn. Georganiseerde sport wordt gedefinieerd als elke sportbeoefening die vrijwillig is, plaatsvindt buiten de schooluren en een element van training of instructie inhoudt door een volwassene. De lessen sport op school worden dus niet geïncludeerd. Vragenlijsten Dit onderzoek baseert zich deels op een gelijkaardige studie in het Verenigd Koninkrijk uit 2011 (Alexander et al., 2011). De drie bovengenoemde categorieën van grensoverschrijdend gedrag in de sport worden bevraagd. Verder wordt er gepeild naar biografische gegevens en informatie met betrekking tot sportparticipatie van de respondent. De respondent rapporteert negatieve ervaringen tijdens het sporten, maar kan, indien hij dit wenst ook negatieve ervaringen in andere situaties (thuiscontext, school…) rapporteren. Daarnaast wordt het effect van grensoverschrijdend gedrag in sport op levenskwaliteit en psychisch welzijn nagegaan aan de hand van 2 gevalideerde vragenlijsten (WHO QOL BREF en BSI-18). Dataverzameling Het volledige onderzoek wordt uitgetest in een pilootstudie met 200 Vlamingen en 200 Nederlanders in februari 2013. Het hoofdonderzoek, met 4000 respondenten uit Vlaanderen en Nederland vindt plaats in de maanden april-mei 2014. Resultaten In juni 2014 zal een eerste beperkte onderzoeksrapportage met de resultaten van dit onderzoek bezorgd worden aan de Vlaamse overheid en het Nederlands Olympisch Comité en Nederlandse Sportfederatie (NOC*NSF). Gedetailleerde resultaten worden verwacht aan het einde van de zomer van 2014. Onderzoekers Universiteit Antwerpen, Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Tine Vertommen, criminoloog en onderzoeker Prof. dr. Filip Van Den Eede, psychiater en promotor NOC*NSF Dr. Nicolette van Veldhoven, pedagoog en promotor Achtergrondinformatie Wie graag meer wil lezen over dit onderwerp, kan op onderstaande website terecht voor een uitgebreide literatuurlijst: http://www.cjsm.be/gezondsporten/themas/ethisch-sporten/lichamelijke-en-seksueleintegriteit/instrumenten/literatuurlijst-rond-seksueel-grensoverschrijdend-gedrag Bijlage 2.4 Wetenschappelijke output tijdens de looptijd van de overheidsopdracht Vertommen, T. (2014) Preventing sexually transgressive behaviour in sport: The Flemish approach. In: Rhind, D. and Brackenridge, C.H. (Eds.): Researching and Enhancing Athlete Welfare. UK: Brunel University Press (pp. 66-71). ISBN 978-1908549-12-9 Vertommen, T., Stoeckel, J.T., Van Den Eede, F., Vandevivere, L., De Martelaer, K. ‘A Green Flag for the Flag System? Towards a Child Protection Policy in Flemish Sport’, International Journal for Sport Policy and Politics, in review De Martelaer, K., Vertommen, T., Andries, C., Maesschalck, J., Vandevivere, L. (2014) Yasmin, Learning about unacceptable sexual behavior in a sport setting. In: Armour, K. (Ed): Pedagogical Cases in Physical Education and Youth Sport. Routledge: London. pp.101-116 – ISBN 978-0-415-70245-4 Vertommen, T., Tolleneer, J., Maebe, G. & De Martelaer, K. (2014) Preventing sexual abuse and transgressive behaviour in Flemish sport. In Lang, M. & Hartill, M (Eds): Safeguarding, Child Protection and Abuse in Sport: International Perspectives in Research, Policy and Practice. London: Routledge. Schipper- van Veldhoven, N., Vertommen, T. & Vloet L (2014) (Sexual) Intimidation in Sports: the Netherlands. In Lang, M. & Hartill, M (Eds): Safeguarding, Child Protection and Abuse in Sport: International Perspectives in Research, Policy and Practice. London: Routledge. Vertommen, T., Schipper- van Veldhoven, N., Hartill, M.J. & Van Den Eede, F. (2013) Sexual harassment and abuse in sport: the NOC*NSF Helpline. International Review for the Sociology of Sport. OnlineFirst. Vertommen, T. & Schipper- van Veldhoven, N. (2012) Over de grens: seksuele intimidatie in de sport begrijpen en voorkomen. In: Schipper- van Veldhoven, N, Palen, H. van der, Kerk, J. van der & Schuijers, R. (Eds). Goud in elk kind, Jeugdsport in een pedagogisch perspectief. Deventer: …daM uitgeverij, pp. 127-138. Bijlage 2.5 Andere activiteiten vanuit de Universiteit Antwerpen • • • • • • • • • • • • • Lid van de werkgroep en het leescomité die de vertaalslag van het Raamwerk ‘Seksualiteit en Beleid’ maakte naar de sportsector, 2012 Lid van de werkgroep en het leescomité die het Vlaggensysteem ‘Sport, een spel met grenzen’ ontwikkelde , 2012 Beleidsoverleg met departement WVG van de Vlaamse Overheid over sportgerelateerde casussen aangemeld bij hulplijn 1712, september 2012 Overleg met Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Antwerpen in verband met het installeren van een poule Aanspreekpersonen Integriteit en behandeling van sportgerelateerde casussen aangemeld bij 1712 en/of Vertrouwenscentra Kindermishandeling, najaar 2012 Deelname aan de vergadering stuurgroep studiedag 1712, oktober 2012 Uitvoering van de workshop ‘Aanspreekpersoon Integriteit’ op de EVS studiedag, Gent, oktober 2012, samen met Erika Frans (Sensoa) Ondersteuning bij de evaluatie van het vlaggensysteem ‘Sport, een spel met grenzen’, 2013 Expert deelname in het EU Project ‘Better, Safer, Stronger. The prevention of sexualised violence in sport’, 2012-2013 Expert deelname aan en de EU Meeting Genderbased Violence in sport, Athene, maart 2014 Deelname aan de expertenseminaries ‘Sport en Integriteit’, KULeuven, 2013 en 2014 Invited speaker op de UN Meeting Genderbased Violence in sport, Geneve, 30 juni 2014 Lid van de werkgroep voor de herziening van het vlaggensysteem Internationale congrespresentaties • Posterpresentatie ‘Analysis of the NOC*NSF Helpline for sexual harassment in sport’ op het European Congres for Sport Sciences, Brugge, juli 2012 • 2 presentaties op het eindcongres ‘Safer, better, stronger. Prevention of Sexualised Violence in Sport’, Berlijn, november 2012 • Presentatie ‘Flemish approach to tackle sexual harassment and abuse in sport’, Annual Conference of the European Sociological Association, Turijn, augustus 2013 • Presentatie ‘Prevention of sexual harassment and abuse in sport. The Flag System’, Brunel International Research Network on Athlete Welfare, Londen, november 2013