SSR Rio-opleiding, Utrecht 2 juli 2014 Michiel van Emmerik Enkele stellingen mede naar aanleiding van Onderzoek systeemwaarborgen voor de kernwaarden van de rechtspraak, Universiteit Leiden (M.L. van Emmerik, J.P. Loof & Y.E. Schuurmans) 1) In wetgeving of rechterlijke codes moet meer aandacht worden besteed aan mogelijke belangenverstrengeling. Toelichting Zo zouden deze regels meer aandacht kunnen besteden aan de financiële belangen van de rechter en zijn eventuele partner en in het verleden vervulde (neven)functies. De registratie van nevenfuncties zou zich ook kunnen uitstrekken tot de (neven)functies van de eventuele partner van de rechter. Het verdient aanbeveling deze voor de rechter verregaande verplichtingen wettelijk te verankeren. Op deze wijze maakt de rechtspraak zich minder kwetsbaar voor discussies. 2) De hoofdregels over zaakstoedeling dienen in de wet te worden opgenomen. Toelichting Het verdient aanbeveling nadere regels over zaakstoedeling op te stellen – de hoofdregels daarvan bij voorkeur door de wetgever –, zodat duidelijk wordt op welke wijze een zaak aan een bepaalde rechter wordt toegedeeld en onder welke omstandigheden en op welke wijze zo nodig een vervanger voor hem kan worden aangewezen. Op deze wijze maakt de rechtspraak zich minder kwetsbaar en kunnen discussies zoals in de Chipshol-kwestie en de zaak Demmink worden vermeden. 3) Om voeling te houden met de samenleving is het een goede zaak dat rechters nevenfuncties vervullen maar niet als dit gaat om andere functies binnen de trias. Toelichting Het is van belang dat de rechter zoveel mogelijk feeling met de maatschappij houdt, dat komt de kwaliteit van zijn of haar oordelen ten goede. Tegelijkertijd is voorzichtigheid geboden als het gaat om de schijn van partijdigheid (incompatibiliteit van het lidmaatschap van een volksvertegenwoordigend orgaan met het rechterschap en van de functie van ambtenaar binnen de uitvoerende macht met het rechterschap). 4) Rechtspraak anno 2014: vertrouwen is goed maar controle kan (nog) beter. Toelichting Anno 2014 is het gezag van de rechterlijke macht niet langer vanzelfsprekend en ligt zij onder een vergrootglas. De rechterlijke macht zelf heeft een groot vertrouwen in haar individuele leden en hun normbesef. ‘Dat zit in de genen van de rechter’, is een veelgehoorde reactie. Zogenoemde systeemwaarborgen, die beogen de genoemde kernwaarden te garanderen, zijn op sommige punten onvoldoende ontwikkeld. Bij deze systeemwaarborgen kan bijvoorbeeld worden gedacht aan de regelingen met betrekking tot verschoning en wraking van rechters, incompatibiliteiten en toedeling van zaken. Juist aan de hand van deze systeemwaarborgen kan aan de maatschappij worden uitgelegd dat haar zorgen omtrent de onafhankelijkheid, onpartijdigheid en integriteit van de individuele rechter onterecht zijn. 5) De rechtspraak doet behoorlijk wat aan bevordering van integriteitsbewustzijn, maar nog onvoldoende aan echte integriteitsbewaking. Toelichting Essentieel is dat het opstellen van integriteitsbeleid en het handhaven daarvan zowel formeel als informeel goed ingebed wordt binnen de (bestuurs)organisatie van de gerechten. Het accent binnen de rechtspraak lijkt tot nog toe vooral te liggen op informele inbedding en het bevorderen van individueel bewustzijn bij rechters en andere gerechtsambtenaren. Georganiseerde controlemechanismen ontbreken vooralsnog grotendeels. Een goed integriteitsbeleid gaat echter gepaard met goede vormen van organisatorische controle, met mechanismen die een vangnet bieden als het individuele bewustzijn tekortschiet of dreigt tekort te schieten