column van der steen Procesvernieuwing Veranderingsprocessen zijn geen rationele beslissingsprocessen. Empathie is in dergelijke processen krachtiger dan argumenten. Voor het bereiken van de beste oplossingen en de best werkbare oplossingen kun je het best groepen mensen bijeenbrengen. Collectieve genialiteit. Om een vernieuwende cao tot stand te brengen, is het slim om de werknemers zo vroeg mogelijk bij het proces te betrekken. Draagvlak. Deze editie van Werkgeven is voor een belangrijk deel gewijd aan de vraag hoe we het besluitvormings proces tussen werkgever en De vakbond ontleent zijn legitimiteit werknemers kunnen moderniseren, en laat daar ook niet aan het aantal namen op zijn voorbeelden van zien. Arbeidsledenlijst, maar aan het antwoord op verhoudingen – oftewel: hoe werkgever en werknemer(s) de vraag of de bond de belangen van met elkaar omgaan – zijn sterk alle werkenden behartigt veranderd in vergelijking tot 25 jaar geleden en zijn ook nog steeds aan het veranderen. Werkgever en werknemer hebben steeds nadrukkelijker gedeelde belangen. Tegenstellingen worden kleiner en verdwijnen. De ‘emancipatie van de werknemer’ is grotendeels voltooid en de moderne werknemer wil meepraten. Tegelijkertijd zien werkgevers dat de ‘factor mens’ steeds belangrijker wordt voor het succes van het bedrijf. Zij willen graag dat medewerkers meepraten, want dat helpt hen om draagvlak en betrokkenheid te creëren. Kortom: bevelen is uit, overtuigen is in. Maar dit wist u allemaal al. Een belangrijke vraag is wat dit voor de vakbonden betekent en of zij meewillen in deze evolutie. De signalen vanaf die kant zijn echter diffuus. Een belangrijk probleem voor vakbonden is dat werkgevers hun medewerkers steeds vaker rechtstreeks aanspreken. Vakbonden vatten dat op als een motie van wantrouwen. Zíj zijn er immers om de werknemers te vertegenwoordigen. De vechtstrategie die een deel van de bonden uitvoert, is daarvan een uitvloeisel. Die strategie – de looneis van 3 procent is het meest zichtbare wapen – bevestigt immers de klassieke rol van de vakbond als spreekbuis voor werknemers en moet daardoor meteen ook voor groei van het ledental zorgen. Werkgevers zijn geneigd die strategie als oud denken te beschouwen. Zij zien de vechtstrategie als een woede-uiting van een klein deel van de werkenden en niet als de algemene opinie van de werkenden. Gelukkig is er ook een deel van de vakbeweging dat anders denkt en een nieuw geluid laat horen. Arend van Wijngaarden van CNV Vakmensen bijvoorbeeld (zie de column op pagina 13), ziet het vakbondswerk als veel breder dan de strijd over procenten in loonstijging voor een deel van de werkenden. Ooit, lang geleden, bedachten de sociale partners het zogeheten ‘vakbondstientje’. Dat is een regeling waarmee werkgevers bijdragen aan de financiering van de vakbonden met maar één, nauwelijks meetbare tegenprestatie: dat de vakbonden in hun onderhandelingswerk niet slechts rekening houden met de belangen en wensen van hun leden, maar met die van alle werknemers. Die regeling is dus gebaseerd op vertrouwen – het vertrouwen dat de betrokken bonden breder kijken dan hun eigen ledenlijst. Onlangs werd die regeling voor de zoveelste keer verlengd, ze kan dus nog steeds op steun van werkgevers rekenen. De leidende gedachte achter het vakbondstientje is dat het grote schaalvoordelen heeft als er met alle werknemers in één keer over de arbeidsvoorwaarden kan worden onderhandeld. De vraag van deze tijd is een variant op die gedachte van vele decennia geleden, maar beperkt zich niet meer tot onderhandelen alleen. De moderne vraag is namelijk: hoe kunnen zoveel mogelijk werkenden worden betrokken bij het versterken van de ondernemingen waarvoor ze werken? De vakbond ontleent zijn legitimiteit dus niet aan het aantal namen op zijn ledenlijst, maar aan het antwoord op de vraag of de bond de belangen van alle werkenden behartigt. De bond die erin slaagt dat het beste te doen, heeft de meeste invloed. En goede kans dat juist bij die bond de ledenlijst ook groeit. Hans van der Steen is directeur Arbeidsvoorwaardenbeleid bij AWVN en geldt als een van de invloedrijkste personen in het overleg tussen werkgevers en vakbonden