Onderwijs: Voorbereiding op een leven met onzekerheden VLOR, 25 september 2014 Antoon Vandevelde Centrum voor Economie en Ethiek Hoger Instituut voor Wijsbegeerte KU Leuven 1 Vooraf  Onderwijshervormingen baseren op vergelijkend empirisch wetenschappelijk onderzoek  Voorbeeld van flexibilisering van hoger onderwijs: studievertraging was voorspelbaar en is voorspeld.  Suggestie: liever niet de regelingen kopiëren die in andere landen desastreus uitgevallen zijn. 2 Naar een lerende economie  Zeer goed gemaakt rapport: van kenniseconomie naar lerende economie  Vlaamse situatie is niet echt dezelfde: activeringsbeleid is nog volop bezig en minder rechtlijnigheid in beleid en instituties.  Toch enige terughoudendheid: onderwijs wordt wel heel nadrukkelijk gezien als instrumenteel voor economische groei – de uitbouw van het verdienvermogen van Nederland 3 Mijn inschatting van onze economische situatie  Verwachte economische groei voor de volgende 15 jaar van ongeveer 1 %  Is beneden de psychologische drempel om vooruitgang te voelen  Tegelijk nieuwe behoeften van solidariteit met ouderen  met jongeren die andere moedertaal hebben dan streektaal  voor gezondheidszorg  4 Enorme kostprijs  Bij aanhoudend beleid kost vergrijzing in 2060 9,1 tot 10,3 % van het BNP meer dan nu Met o.a. + 5,6 % pensioenkost extra (in 2010 11 % van BNP) + 3,1 tot 4,3 % kost gezondheidszorg extra (in 2010 8,6 % van BNP) Prognoses onder zeer gunstige uitgangspunten Die hangen wel af van de economische groei en de evolutie van de werkloosheid 5 Resultaat  Geen inkomensstijging meer voor actieve bevolking  Verschuiving van inkomen van actieven naar niet-actieven  Indien niet: drastische verarming van gepensioneerden, klassengeneeskunde en -onderwijs 6 Kunnen we ontsnappen aan inkomensstagnatie?  Misschien alleen mogelijk voor elite: - hoog opgeleiden, internationaal mobiel - mensen met monopoliepositie in bepaalde niche - handige kapitaalbezitters?  Cfr. hedendaagse uitbuitingstheorie: relatief mobiele productiefactoren kunnen relatief immobiele uitbuiten. 7 Is dit erg? Neen.  We leven al in een rijke maatschappij. Economische groei is nodig in arme landen, niet meer bij ons.  Kijken naar niveau dat we bereikt hebben, niet naar mogelijke aangroei van materiële welvaart – maakt ons ook niet gelukkiger.  Op korte termijn nog wat migratie, op langere termijn naar stagnerende bevolkingsgroei op wereldvlak 8 Twee maatschappijmodellen Hoge belastingen ter financiering van een ruim aanbod van kwaliteitsvolle publieke goederen, aanzienlijke solidariteit die gelegitimeerd worden door performante overheid en efficiënte (activerende) welvaartstaat 2. Zwakke maatschappij, waar de overheid niet de geloofwaardigheid heeft om belastingen te innen en kwaliteit te bieden 1. 9 Een vermoeide maatschappij, die op haar lauweren rust? Neen, wel nood aan verleggen van onze ambities Mens en maatschappij hebben een vooruitgangsperspectief, een project, een gemeenschappelijk doel nodig, meer dan alleen maar behoud van het bestaande → duurzaam maken van onze welvaart, creativiteit in wetenschap en kunst, inzet voor welzijn van kwetsbare individuen en groepen 10 En de economische groei?  Nodig voor oude model van conflictbeheersing  Komt niet terug zoals in de jaren 1960  Duurzamer en inclusief maken van onze welvaart is ambitieus programma, belangrijker dan groei op zich. Cfr. Energiedebat, wachtlijsten in de zorg  Verdienvermogen van onze economie bewaren op internationale markten blijft echter noodzakelijk: beleidsruimte voor herverdeling is afhankelijk van goede bewaking van de grote macro-economische evenwichten 11 Implicaties voor onderwijs  Kennis evolueert zo snel dat heel gespecialiseerde scholing best op de werkvloer gebeurt.  Steeds meer leren buiten school: combinatie van school en topsport, artistieke projecten…  Scholen en universiteiten moeten naast disciplinaire opleiding in een bepaald vak, meer algemene vorming bieden, ook ethische vorming: inzicht in de legitimiteitsbronnen van ons systeem van sociale zekerheid 12 Belang van netwerkeffecten  Vooruitgang in medisch bedrijf en wetenschap, innovatie, materiële en artistieke productie is meer dan ooit teamwerk.  Tijd van de specialist die op zijn eentje werkt is in veel domeinen voorbij of heeft zijn limieten bereikt.  Nood aan verhoging van algemeen niveau van kennis en vaardigheden van de maatschappij = pleidooi voor lerende economie 13 Tegen levelling down  Democratisering van onderwijs mag niet betekenen dat we niveau laten zakken. Dat is gemakkelijkheidsoplossing  Bijv: Opschuiven van studiekeuze voor scholieren – zien dat we in Finse scenario terechtkomen en niet in Spaanse.  Sportclubs eisen vaak meer en zijn meer uitdagend dan scholen Cfr. Akerlofs Market for Lemons: discriminatie op de werkvloer tegengaan door strenge scholen in slumwijken (diploma’s als betrouwbare labels) 14 Pedagogie van de omweg  Hoe technisch en beroepsonderwijs opwaarderen? Lijkt maar niet te lukken.  Nieuwe studiecombinaties creëren: techniek + algemene vorming of talen  Studierichtingen in ASO die geen perspectief bieden op arbeidsmarkt, en slechte slaagkansen in HO afschaffen  Zelfrealisatie versus consumptieve activiteiten 15 Evolutie in de tijd van nut door consumptie De eerste keer Na vele keren Evolutie in de tijd van nut door zelfrealiserende activiteiten De eerste keer Na vele keren Leerplicht terugbrengen tot 16 jaar?  Maar met rugzakje voor vorming dat men later kan gebruiken, als men er opnieuw zin in heeft.  Zou passen in lerende economie  Harvardmodel? 18