BEVOLKINGSZORG OP ORDE Uitwerking van criterium 6 uit het Slotdocument VGS-congres 2013 In het Slotdocument van het VGS-congres 2013 “Gemeentesecretaris in Veiligheid” staat een leidraad voor de ontwikkeling van gemeentelijke organisaties op het terrein veiligheid, met daarin tien criteria voor de kwaliteit. Criterium 6 luidt: “Bevolkingszorg tijdens rampen en crises is (lokaal, intergemeentelijk of regionaal) op orde, met bijzondere aandacht voor het proces crisiscommunicatie.”. Dit criterium is op ons verzoek uitgewerkt door het LO-CGS. Wij bevelen deze uitwerking van harte in jullie aandacht aan. Klaas Dekker, voorzitter LO-CGS Berend van der Ploeg, gemeentesecretaris Nijmegen Jos van der Knaap, gemeentesecretaris Wijchen Irma Woestenberg, gemeentesecretaris ‘s-Hertogenbosch 25 februari 2014 BEVOLKINGSZORG OP ORDE Uitwerking van criterium 6 uit het Slotdocument VGS-congres 2013 Inleiding Tijdens het VGS-congres zijn als leidraad voor ontwikkeling 10 kwaliteitscriteria benoemd, waaraan een gemeente op het gebied van veiligheid moet voldoen. Het zesde criterium luidt: ‘Bevolkingszorg tijdens rampen en crises is (lokaal, intergemeentelijk of regionaal) op orde, met bijzondere aandacht voor het proces crisiscommunicatie.’ In dit artikel wordt stilgestaan bij wat het betekend om als bevolkingszorg “op orde:” te zijn en welke bijdrage een gemeentesecretaris hieraan kan leveren. Project ‘Bevolkingszorg op orde, de vrijblijvendheid voorbij’ 1 In 2012 heeft het Veiligheidsberaad een nieuwe visie op bevolkingszorg vastgesteld. Het Veiligheidsberaad heeft dit project opgezet om een einde te maken aan de vrijblijvendheid waarop gemeenten met dit onderwerp in de crisisbeheersing/ rampenbestrijding omgaan. Het Landelijk 2 Overleg Coördinerend Gemeentesecretarissen (LO-CGS ) heeft aan het project meegewerkt Het Veiligheidsberaad is het landelijke overleg van de voorzitters van de 25 Veiligheidsregio’s. Het rapport is voortgekomen uit het besef dat gemeenten al jaren bezig zijn om aan onze burgers de benodigde zorg te leveren tijdens een ramp of crisis. Daarentegen krijgen gemeenten na afloop van een ramp veel commentaar op de uitvoering; vaak op het gebied van crisiscommunicatie of op de aansluiting in zijn geheel bij crises en rampen. Welke zorg er aan de bevolking wordt gegeven bij crises en rampen, werd zeer divers voorbereid en ingevuld. Het zijn processen welke direct gerelateerd zijn aan de bevolking, de burger en daarom vragen om voldoende vakbekwaamheid, voorbereiding en improvisatievermogen (situationeel bepaald). Constatering Commissie BZOO De commissie heeft geconstateerd dat de klassieke voorbereiding van gemeentelijke bevolkingszorg enerzijds onvoldoende rekening hield met de zelfredzaamheid van de bevolking en anderzijds veelal meer beloofde dan redelijkerwijs te realiseren valt. Met het project geeft de commissie uitsluitsel wat een gemeente minimaal moet voorbereiden om van adequate bevolkingszorg/ op orde hebben van bevolkingszorg te spreken. 1 2 Het Veiligheidsberaad is het landelijke overleg van de voorzitters van de 25 Veiligheidsregio’s. Het LO-CGS is het landelijke overleg van de coördinerende functionarissen (meestal gemeentesecretarissen) van de 25 veiligheidsregio’s. Het LO-CGS adviseert het Veiligheidsberaad over vraagstukken m.b.t. bevolkingszorg. De coördinerend functionarissen organiseren het overleg en de samenwerking met de gemeentesecretarissen in hun regio. De Commissie heeft het in rapport zich vooral gefocust op: Wat is er op orde? Samengevat komt de visie op het volgende neer: bevolkingszorg anticipeert, stimuleert en faciliteert de zelfredzaamheid van slachtoffers, zodat de betrokkenen in staat zijn om zo veel mogelijk hun eigen weg te vinden. De gemeente kan - met behulp van de spontane hulp uit de samenleving - zich dan richten op de verminderd zelfredzamen. Bevolkingszorg bereidt voor deze verminderd zelfredzamen een realistisch zorgniveau voor. Op hulpbehoeften die dit zorgniveau overstijgen, zal op basis van veerkracht en improvisatievermogen gereageerd worden. De commissie is geen voorstander van wetgeving die immers van bovenaf wordt opgelegd. Om die reden wordt gekomen tot een finale set afspraken over wat een gemeente moet voorbereiden om de bevolkingszorg op orde te hebben. Deze afspraken maken veiligheidsregio’s en gemeenten met elkaar. Dat werkt veel dynamischer. Zo kun je immers ook afspraken bijstellen. Bovendien mag de uitvoering per veiligheidsregio verschillen, want de ene regio is de andere niet. Tegelijkertijd wordt er wel op deze afspraken getoetst. Om tot afspraken te komen, heeft de commissie prestatie-eisen geformuleerd. Deze eisen zeggen welke prestatie en met welk resultaat moet worden geleverd. Deze visie is vertaald in prestatie-eisen voor: 1. crisiscommunicatie; 2. acute zorg (waarmee opvang en verzorging en verwanteninformatie wordt bedoeld); 3. herstelzorg (de nafase). In totaal zijn er voor de drie deelgebieden 25 prestatie-eisen geformuleerd. Per onderdeel is er een onderscheid gemaakt tussen prestatie-eisen die vooral de zelfredzaamheid moeten stimuleren, activeren en faciliteren. Op dit gebied is nog een grote winst te behalen door hierop te anticiperen en je voor te bereiden. Anderzijds op de verminderd zelfredzamen waarbij de minimale voorbereiding centraal staat. Wat is er minimaal nodig aan crisiscommunicatie, aan opvang, bij het informeren van verwanten en in de totstandkoming van de herstelzorg. Enkele voorbeelden:    ‘De overheid stimuleert vooraf en tijdens crises dat betrokken zichzelf en elkaar informeren.’ ‘Passende opvang en verzorging wordt uiterlijk 3 uur na aanvang van het incident geleverd.’ ‘Betrokkenen kunnen zich, indien daar behoefte aan is, registreren zodat zij op de hoogte worden gehouden van de afhandeling van de crisis.’ Welke rol heeft een gemeentesecretaris? De visie biedt duidelijkheid over de minimale ‘wat’- vraag, maar niet over de ‘hoe’-vraag. Hiervoor dragen gemeenten zelf de verantwoordelijkheid. Het college van B&W is verantwoordelijk voor de voorbereiding van bevolkingszorg en de gemeentesecretaris is de ambtelijk eindverantwoordelijk. In de praktijk werken inmiddels veel gemeenten binnen een regio samen; zij hebben gezamenlijk bepaald wat zij onder bevolkingszorg verstaan, hoe zij zich daarop voorbereiden en welke middelen zij beschikbaar stellen om deze voorbereiding te realiseren. Over de wijze waarop de betrokkenheid van een gemeente voor bevolkingszorg wordt ingevuld wordt verderop in dit boekje aandacht besteed. De vraag is echter of de gemeente of de gezamenlijke gemeenten al voldoen aan de visie en de prestatie-eisen én of zij wellicht hogere eisen aan zichzelf willen stellen. Tips om aan het kwaliteitscriterium te voldoen Om aan het kwaliteitscriterium te voldoen zouden de volgende stappen ondernomen kunnen worden: 1. Bepaal of de gemeente (al dan niet in samenwerkingsverband) voldoet aan de landelijk vastgestelde eisen en de visie voor de voorbereiding en uitvoering van bevolkingszorg. 2. Inventariseer of er op basis van het risicoprofiel een bestuurlijke behoefte bestaat om meer zorg te bieden dan in de minimale prestatie-eisen is opgenomen. 3. Stem met de andere gemeenten het beeld en de behoefte af en bepaal een gezamenlijk ambitieniveau. 4. Laat met behulp van de coördinerend functionaris dit ambitieniveau vaststellen door het Algemeen Bestuur van de Veiligheidsregio en informeer de gemeenteraad hierover. 5. Maak afspraken over hoe deze ambitie te bereiken, welke bijdrage elke gemeente hieraan levert en welke taken zullen worden uitbesteed. 6. Implementeer de eventuele veranderingen. 7. Toets na implementaties door middel van oefeningen of het ambitieniveau daadwerkelijk gehaald is. 8. Onderhoud het kennisniveau binnen de gemeente met betrekking tot de faciliterende rol en de voorbereide zorg. Train op de competentie improvisatievermogen. Februari 2014 LO-GGS. Meer info? - Elke regio heeft een eigen coördinerend functionaris. Meestal een gemeentesecretaris. De CGS uit jouw regio kan je adviseren over bevolkingszorg. - Het boekje “Bevolkingszorg op orde, de vrijblijvendheid voorbij” is te vinden op de site www.veiligheidsberaad.nl/bevolkingszorg