4 deVerdieping WOENSDAG 23 JULI 2014 Geredde banken doen niet wat ze moeten doen de economie in de ﬁk Erik van Zwam Zes jaar na het begin van de ﬁnanciële en economische crisis lijkt de economie weer aan te trekken. Maar is de crisis echt bezworen? Aﬂ. 1: De bankencrisis De brand Met gespannen en sombere gezichten gaan op vrijdag 3 oktober 2008 om exact 18.00 uur drie mannen achter drie katheders staan. Als op commando trekken ze gelijktijdig hun speechbriefjes uit de binnenzak van hun colberts en vouwen die open. Het zijn minister-president Jan Peter Balkenende, minister van ﬁnanciën Wouter Bos en de president van De Nederlandsche Bank (DNB) Nout Wellink. De bankencrisis is vanaf dat uur ook in Nederland een feit. De staat der Nederlanden koopt voor 16,8 miljard euro ABN Amro van het Belgische Fortis, dat dé Bank nog geen half jaar daarvoor had overgenomen voor een exorbitant bedrag. Twee weken eerder viel in de Verenigde Staten de zakenbank Lehmann Brothers om. Even dacht Europa dat het een probleem was van de Amerikaanse ﬁnanciële wereld. Maar ook het Europese bankwezen was overladen met schulden in het streven groot, groter, grootst te worden. Bovendien waren er zoveel giftige beleggingsproducten met te weinig dekking in de markt gezet, dat vele grote banken aan het overheidsinfuus moesten om niet kopje onder te gaan. In Nederland bleef het niet bij ABN Amro, ook andere ﬁnanciële instellingen moesten worden gered, zoals de verzekeringsmaatschappij ASR die werd genationaliseerd. DSB ging failliet, want geen systeembank. ING en Aegon kregen staatssteun om te overleven. Blussen Na de redding via nationalisatie of staatssteun kwam de bezinning, vooral bij de politiek, nauwelijks in het bankwezen. Als banken weer gezond op eigen benen zouden staan, mocht dit nooit meer gebeuren. De afgelopen jaren volgde een keur aan maatregelen met als doel de belastingbetaler, De systeembanken zijn gered, maar de kredietverlening aan kleine bedrijven, de motor van de economie, neemt jaar na jaar af de schatkist van een land, niet opnieuw te laten opdraaien voor het redden van ﬁnanciële instellingen. De Europese Unie besloot tot een gezamenlijke aanpak, tot één regime voor alle landen. Zo kwam dit voorjaar de Bankenunie tot stand voor de 28 EU-landen. Het toezicht op de 128 grootste banken komt in handen van de Europese Centrale Bank (ECB), en niet meer in die van nationale centrale banken, zoals DNB. Nog dit najaar volgt een stresstest om te zien of deze systeembanken bij een volgende crisis overeind blijven. Bovendien richt de EU een autoriteit op die zelfstandig kan beslissen over redden of opdoeken van grote banken die op omvallen staan. Onderdeel hiervan is een fonds dat banken de komende acht jaar vullen met 55 miljard euro om noodlijdende collega’s te steunen. Ook is de eerste 100.000 euro van een spaarder bij een bank gegarandeerd, daarboven gaat de spaarder meebetalen aan een eventuele redding. Met tal van andere maatregelen moet de komende jaren een Europees toezicht ontstaan met regels en sancties vanuit het principe: banken werken internationaal, dus de controle vanuit Europa straks ook. Brandgevaar Is hiermee het gevaar voor een nieuwe uitslaande brand bij grote banken voorbij? De Bankenunie en andere maatregelen zijn nog niet operationeel. Nog vorig jaar moest SNS Reaal, een van de grote vier systeembanken, worden genationaliseerd. Cyprus verzoop ﬁnancieel. En de tweede grootste bank van het land ging failliet. Deze maand waren er de levensgrote problemen bij de tweede bank van Portugal, Banco Espirito Santo. Na geruststellende berichten verergerde de situatie zich allengs. Veel Europese banken, waaronder de Nederlandse ABN Amro en SNS Reaal, zijn gered. Maar daar is voorlopig alles mee gezegd. Want, waarom zijn de systeembanken gered? Omdat ze de smeerolie moeten zijn van de economie. Maar de kredietverlening neemt jaar na jaar af, vooral aan kleinere bedrijven, die ook in Nederland het hart van de werkgelegenheid zijn en de motor van de economie. Bovendien is er nauwelijks concurrentie. In Nederland zijn er vier grote banken die de markt verdelen. In Engeland ook. Deze maand kondigde de Britse mededingings- en marktautoriteit CMA aan een onderzoek te starten naar het steeds minder lenen aan het midden- en kleinbedrijf en het gebrek aan concurrentie tussen de vier marktleiders in de Britse bancaire wereld. Als blijkt dat er te weinig concurrentie en aanbod is, kan CMA deze grote banken dwingen zich te splitsen in kleinere banken, die met elkaar moeten concurreren. Zo ver is het in Nederland nog niet, maar het probleem is identiek. Dus zijn de naweeën van de bankencrisis nog alom voelbaar in de economie. #"%$!