Inleiding `Better to remain silent and be thought a fool than to speak out and remove all doubt.’ Deze woorden van Abraham Lincoln weerhielden mij lange tijd om dit boek te schrijven. Een goede leider heeft een gezond niveau van laag zelfvertrouwen. Hoog genoeg om effectief te kunnen opereren, maar tegelijkertijd laag genoeg om gerede twijfel toe te laten zodat hij nooit denkt het allemaal te weten. Mijn inziens is dit niveau van zelfvertrouwen ook een kenmerk van een goede schrijver. Een belangrijke boodschap van dit boek is dat je gewoon moet durven doen wat voor jou belangrijk is. Vertrouw erop dat je wat je tegen gaat komen wel aankunt, zeker als je bepaalde vaardigheden bezit. Met deze visie kon ik weinig anders dan zelf in het diepe te springen en dit boek te schrijven. Business, zakendoen is een integraal onderdeel van de wereld om ons heen. Succes en falen hebben een directe impact op ons leven. Als we de manier waarop we zaken doen verbeteren door onze werknemers, klanten, leveranciers en andere betrokkenen beter in te zetten en te behandelen, dan zal de impact op de samenleving groot zijn. Dat er veel te verbeteren en te veranderen valt, is de laatste tijd pijnlijk duidelijk geworden. Maar waar te beginnen, wat te doen? Wat u in de komende pagina’s gaat tegenkomen zijn de inzichten die ik de afgelopen decennia heb verworven en de tools die ik ben tegengekomen. Dit alles heeft voor mij enig licht geworpen op wat de werkelijkheid behelst en het heeft mij effectiever laten handelen. Mijn commonplace boek. Lang voordat er computers en internet bestonden, hielden mensen zoals Darwin en Locke een dagboek bij waarin ze alles opschreven wat ze tegenkwamen en belangrijk vonden. Ze beschreven hun ervaringen en schreven stukken over uit andere boeken of pamfletten en dit heette een ‘commonplace book’. Mijn inzichten heb ik opgedaan tijdens een voorspoedige carrière binnen Heineken over de hele wereld, als baas bij een start-up in de mediabranche, toen het modebedrijf failliet ging waar ik grootaandeelhouder was, tijdens de ontvoering en moord op mijn vader, als bijna-baas bij Ajax, als echtgenoot en vader van zeven kinderen, maar ook bij het lezen van het werk van vele inspirerende denkers en doeners. Het mixen van deze ingrediënten maakt het een breed georiënteerd boek, met vele invalshoeken die allemaal licht laten schijnen op (het leiden van) organisaties en de eigen rol daarin. Deze opzet maakt het ook erg persoonlijk. Het doel van dit boek is om u vele brillen aan te reiken om naar de realiteit te kijken en inzichten te verschaffen, of helderder te krijgen, en tot nadenken te bewegen; nadenken over wat u om u heen ziet en meemaakt. Hopelijk gaat u daardoor anders naar die realiteit kijken. En op het moment dat u anders gaat kijken, zullen de dingen ook anders zijn voor u. Mijn hoop is dan ook dat u hierdoor actie gaat ondernemen, dat u gaat handelen volgens deze nieuwe inzichten. Want uiteindelijk moet meer kennis, of liever gezegd meer wijsheid, ook leiden tot beter handelen: beter handelen in een snel veranderende en paradoxale wereld. Ik zou graag de realiteit hebben willen samenvatten in ‘de drie wetten van Dennis’, of ‘de vijf stappen tot succes’, of ‘vanaf nu altijd gelukkig, zeven tips’, maar helaas, het leven laat zich niet vangen in enkele regeltjes, ben ik bang. Ik waag natuurlijk wel een poging om enkele lessen mee te geven, maar voor elke les zijn uitzonderingen of tegenovergestelde lessen te bedenken. ‘De eersten zullen de laatsten zijn’ en ‘hardlopers zijn doodlopers’, tegenover ‘een goed begin is het halve werk’ of ‘de eerste klap is een daalder waard’, laten duidelijk zien dat wijze lessen, die je moeten helpen om door het leven te navigeren, elkaar kunnen tegenspreken. Dat zult u hier ook tegenkomen en de levenskunst zit hem dan in het toepassen van de juiste regel op het juiste moment. Een grote winst zit al in de bewustwording van deze tegenstellingen, want daarna kun je in ieder geval een bewuste keuze maken en leren van de uitkomst. Wat ik eigenlijk beoog is hetgeen de soefimeester (Murshid) Inayat Khan zo mooi heeft verwoord: Het is niet zo dat een Murshid zijn kennis aan iemand anders geeft. Het is niet mogelijk om je kennis op die manier te geven, dus de Murshid beweert niet in staat te zijn om dit of dat te doen. Zijn werk is om een andere persoon te helpen om het uit te vinden voor zichzelf, om te ontdekken voor zichzelf wat waar is en wat niet. Er zijn geen leerstellingen te geven, er zijn geen principes vast te stellen en er zijn geen principes volgens welke zijn leerlingen hun leven moeten inrichten. Hij is slechts een leidraad langs het pad. Hij is degene die het licht dat al in de leerling aanwezig is aansteekt. De modellen, theorieën en andere gezichtspunten die ik laat zien, helpen om beter onderscheid te kunnen maken in verschillende situaties en dientengevolge effectiever te kunnen handelen of iets makkelijker de omstandigheden te accepteren. Het gaat niet alleen over het individu, alhoewel veranderingen natuurlijk wel op individueel niveau plaatsvinden. Het gaat ook juist om wat het nou betekent als een groep bij elkaar komt. Wat ontstaat er, waarom ontstaan er nieuwe manieren van met elkaar omgaan en zijn die te managen? De wereld is complex en de onderlinge verbondenheid groot. Daardoor zijn de gevolgen van onze acties niet makkelijk te overzien en is controle een illusie. Dit is echter geen vrijbrief om dan maar niets te doen, of alleen aan het eigenbelang te denken. Integendeel. De ineenstorting van vele instituten en bedrijven geeft aan dat de manier waarop we deze aansturen nodig aan verandering toe is. Het inzien waarom iets wel of niet werkt helpt dan om met oplossingen te komen. Ik hoop met dit boek hieraan bij te dragen. Het is voor een werknemer van vitaal belang om het gevoel te hebben dat je een verschil maakt, dat je bijdraagt aan een groter geheel. Dat je bijdraagt aan iets dat jijzelf heel belangrijk vindt. Dat je kunt doen waar je goed in bent. Als je je daar dagelijks mee bezig kan of mag houden in je werk, zal dat voldoening geven. Men kan overal, in elke rol, waar dan ook, een bijdrage leveren aan het verbeteren van de wereld. Zorg dat je je bezighoudt met datgene wat jij belangrijk en leuk vindt en waar je goed in bent. Zo makkelijk is het om een bijdrage te leveren. Nu ja, makkelijk… Blijkbaar is het niet zo makkelijk, want anders zou het wel op grotere schaal gebeuren en zou er niet zoveel ontevredenheid en ineffectiviteit heersen binnen organisaties. Blijkbaar is het moeilijk om vast te stellen wat je echt wilt en daar vervolgens naar te handelen of de ruimte te krijgen om dat te doen. Vaak betreft het gewoon common sense. Maar zoals Fred Kofman zo treffend vraagt: ‘Yes, it’s common sense, but is it also common practice?’ Daar zit de crux. Hoe en wanneer begin je te handelen naar wat je weet? Vraag een roker of hij denkt dat het goed is dat hij rookt. Natuurlijk niet, zal hij antwoorden, dat weet toch iedereen. Maar ernaar handelen, dát is de moeilijkheid. En als dit voor een individu al moeilijk is, dan wordt het er niet makkelijker op als je een groep bij elkaar brengt. Waarom zijn we bij elkaar? Waar staan we voor met elkaar? Hoe kunnen we teweegbrengen dat we met elkaar meer bereiken dan ieder afzonderlijk bij elkaar opgeteld? Dit is niet makkelijk, maar wel extreem belangrijk. Dit bepaalt het succes van de organisatie en de vervulling die de leden hebben gedurende het uitoefenen van hun taken. De cultuur van de organisatie is niet te kopiëren. Een product of dienst is redelijk simpel na te maken, maar dat geldt niet voor de cultuur van de organisatie. De manier van omgaan met elkaar, het geheel aan onderlinge conventies (en onbewuste ‘afspraken’) is altijd uniek, het ontstaan ervan heeft tijd gekost en dat boots je niet zomaar na. De groepsleden hebben van elkaar geleerd, zijn door elkaar bijgestuurd, verbeterd en hebben daardoor elkaar leren te vertrouwen. Dat is onvervangbaar. Daar gaat dit boek over. Hoe kunnen we als individu en als organisatie beter handelen? Wat is daarvoor nodig, wat staat het in de weg? Met ‘beter’ in deze context bedoel ik dus in overeenstemming met de eigen inzichten en verlangens. Als je doet waar je volledig achterstaat, heb je altijd succes – wat de uitkomst ook moge zijn. Maar het paradoxale is dat ik ervan overtuigd ben dat we langs deze weg ook meer succes zullen hebben in de gangbare zin des woords: meer winst voor de organisatie en een verbetering van de samenleving. Hoe moet u dit boek lezen? Wat is beter, een rode of een groene bril? Of een leesbril of een zonnebril? Je kunt door iedere bril kijken en het ene attribuut is functioneel voor het kijken en het andere is functioneel voor je imago. De ene bril zit lekkerder dan de andere, afhankelijk van je neus, breedte van je hoofd, de grootte van je oren of van het materiaal waar het montuur van is gemaakt. We hebben een grote behoefte om alles in te kunnen delen in vakjes en een boek in één rechte lijn naar de onafwendbare conclusie te zien gaan. Na deze inleiding is u waarschijnlijk wel duidelijk dat dit in de komende bladzijden niet gaat gebeuren. We koesteren volgaarne de illusie dat de werkelijkheid voor ons logisch in elkaar steekt. Wij nemen per definitie maar een stukje van de werkelijkheid waar, de één wat meer dan de ander, en dus is mijn verzameling van inzichten en ervaringen niet meer dan dat: een persoonlijk relaas over de lessen die ik geleerd heb. Ik zou u als lezer aan de hand willen nemen langs de inzichten die ik tijdens mijn management- en levenservaring heb opgedaan. De totale samenhang van het boek is evident. De voorbeelden en ideeën zijn mijn inziens alle relevant voor het bekijken van organisaties, uzelf en het verband daartussen. De eerste zeven hoofdstukken bieden overpeinzingen die nuttig zijn voordat je begint met actie te ondernemen: waar sta je voor; wat wil de organisatie; wat is het nut en de beperktheid van regels, of het nut van diversiteit; is beursgenoteerd zijn een zegen of een vloek; wat gebeurt er als je organisatie groeit; besef wat je wel en niet weet, wanneer moet je wel en wanneer niet vertrouwen op cijfers; in welke ontwikkelingsfase bevinden je organisatie en jijzelf zich en hoe kun je alle invalshoeken waarderen en bij elkaar brengen? De volgende vier hoofdstukken bieden mijn kijk op praktische zaken als: de klant, verkopen, het veranderen van de organisatie, advertising, je eigen rol en authenticiteit, creativiteit en delegeren. De laatste vier hoofdstukken reflecteren op wat je dan nu te doen staat: wat te doen met advies van experts in uitzonderlijke gevallen; wees alert (op wat er gebeurt, wat je denkt waar te nemen); wat houd je tegen bij innovaties; wat is jouw rol in het geheel, wat is de betekenis ervan; wat past bij jou en jouw organisatie; wees concreet; ga handelen; wees de held in je eigen verhaal; wees nieuwsgierig en wees vriendelijk. U zult in dit boek aan het van de hoofdstukken behalve verwijzingen naar boeken, ook tien keer een verwijzing tegenkomen naar een internetadres. Om het u makkelijk te maken heb ik daar ook de QR-code bijgezet, zodat u, wanneer u een QR-scanner bezit op uw telefoon, direct naar het juiste adres gaat. Dan kunt u meteen de betreffende speech of filmpje zien, of het artikel lezen. Daar sta je dan Je staat op ski’s boven aan een berghelling met maagdelijke sneeuw, die vraagt om een eerste afdaling. Je ziet dat er bomen op de helling staan. Die maken de tocht mooi, maar ook risicovol; het is één van de redenen waarom niemand je nog voorging. Je weet dat je de vaardigheden en kennis in huis hebt om naar beneden te gaan. Verzamel je moed. En zet af. Juist door je vaart zul je in staat zijn de bomen soepel te ontwijken en de sensatie te ervaren dat elk nieuw obstakel te overwinnen is. Vertrouw erop dat wat je tegen gaat komen kunt bedwingen; je bent dan niet alleen het snelst beneden, je hebt ook nog eens het meeste plezier. Misschien dat na het lezen van dit boek, ik bij u de twijfel heb weggenomen of ik nou inderdaad een fool ben, maar ik hoop dat u net zo geprikkeld wordt als ik en dat ik u overpeinzingen meegeef waar u ook echt wat aan heeft. Ofwel omdat het u inzicht verschaft in de dingen die u om u heen waarneemt en die u daardoor makkelijker accepteert, ofwel omdat het u aanzet tot actie om de dingen in uw omgeving te verbeteren. Of allebei. Zodat u vertrouwen krijgt om uw ski’s onder te binden, om vol goede moed en met plezier tussen de bomen naar beneden te slalommen.