Magiër Mo

Beeldende kunst Interview Michiel Voet
Magiër Mo
Marokkaan. Hij is een keer uitgezet
naar Marokko vanwege die naam.
Zes weken zat hij in een
gevangenis in Casablanca voordat
ze ontdekten dat hij Algerijns
Arabisch sprak.'
Michiel Voet
Irene O'Callaghan
Onzichtbare man - Nummer 6.
Michiel Voet
De onzichtbare man is het nieuwe
project van kunstenaar Michiel
Voet. De hoofdrol is voor Mo, alias
Karim Ramtani. Wie is deze man?
DOOR NELL WESTERLAKEN FOTO'S
MICHIEL VOET
Onzichtbare man - Nummer 4.
Michiel Voet
De Onzichtbare man - Nummer 1.
Michiel Voet
Wie zegt dat u het hele verhaal niet
heeft verzonnen? 'Het is absoluut
niet verzonnen. Ik heb een redelijke
fantasie, maar dit had ik echt niet
kunnen verzinnen', antwoordt
Michiel Voet (1964).
Dit had een dubbelinterview
moeten worden, een gesprek met
beeldend kunstenaar Voet en het
onderwerp van zijn nieuwste
project: De onzichtbare man. Voet
maakte een fotoserie en een
theatervoorstelling naar aanleiding
van zijn merkwaardige vriendschap
met een illegale Algerijn,
Mohammed. Of heet Mohammed
eigenlijk Karim zoals in de
voorstelling?'
'Ik heb hem leren kennen als
Mohammed, maar ik hoorde hem
aan de telefoon eens zeggen dat hij
Karim heet. Hij bleek jaren geleden
in het illegale circuit een
sofinummer te hebben gekocht op
naam van ene Karim Ramtani, een
© de Volkskrant
donderdag 26 juni 2014
Maar Mohammed/Karim is er niet.
Hij is weer eens onzichtbaar,
verdwenen in de schemerige lagen
van de samenleving, een parallelle
wereld vol verborgen levens. 'Ik
heb alweer een paar maanden
niets van Mo gehoord', zegt Voet.
'Hij was ooit een jaar weg, ik dacht
hem nooit meer te zullen zien,
maar toen dook hij ineens weer op.'
Op tafel in het atelier ligt een
gipsen afgietsel van Mohammeds
gezicht.
Het begon achttien jaar geleden.
Voet betrok een atelier op de
voormalige NDSM-werf in
Amsterdam-Noord. Het
fabrieksterrein was na de sluiting
van het scheepsbouwbedrijf in
1979 ingenomen door kunstenaars,
scharrelaars en kleine bedrijfjes,
een anarchistisch landje.
Mohammed werkte er illegaal als
sorteerder van
tweedehandskleding. 'Een
aimabele, intelligente, rustige,
bescheiden man. We dronken
weleens koffie en van lieverlee ging
hij wat klusjes doen voor mij en
andere kunstenaars.'
Af en toe ving Voet een glimp op
van het illegalenleven, al beseft hij
dat hij altijd langs de buitenkant
scheerde van dat verborgen
bestaan.
'Nadat Mo was opgepakt omdat hij
zonder fietslicht reed, heeft hij
zeven maanden in detentie
gezeten. Daarna werd ons contact
intensiever. Mo had ook iets
mystieks om zich heen. Hij zei
namelijk van alles niet. Dat
fascineerde me. We hadden goede
gesprekken, maar wanneer ik
eenzelfde vraag meerdere keren
stelde, gaf hij vaak net even
verschillende antwoorden. Als ik
Pagina 21 (1)
hem daar op wees, zei hij dat het
beter was om verwarring te zaaien.
Dat was een tweede natuur
geworden, voor hem en voor al die
andere illegalen die niet kunnen
terugkeren naar hun land van
herkomst: verwarring zaaien.'
Uit het toneelstuk: 'Ik woon al 23
jaar illegaal in Europa. Al mijn geld
gaat op aan de telefoongesprekken
met mijn moeder in Algiers. Als ik
met mama bel, ben ik thuis. Maar
deze vrouw is niet mijn moeder. Ze
is door Michiel Voet ingehuurd om
mijn moeder te spelen. Ze komt uit
Amsterdam-West en spreekt
Marokkaans. Ik kom uit Algerije en
heet Karim Ramtani. 'Het maakt
niet uit of het waar is. Het gaat om
het verhaal', zegt Michiel Voet.
Michiel Voet maakt kunst van mij.
Vier jaar lang. Hij geeft mij deze
moeder. En ook een dak om onder
te slapen. En ik geef hem leugens.
Hij weet het, maar beseft het niet.
Dat is de deal.'
Dit is in het kort wat Voet te weten
kwam over zijn vriend: op 18-jarige
leeftijd ontvluchtte Mohammed, die
nu rond de 44 moet zijn, op
aandringen van zijn moeder de
militaire dienst in Algerije waar een
fundamentalistisch regime aan de
macht was gekomen. De weg terug
bleef lang geblokkeerd omdat hij
als deserteur meteen in de
gevangenis zou belanden. Hij is
een paar procedures begonnen om
een verblijfsvergunning in
Nederland te krijgen, maar 'hij
speelde het niet scherp', zegt Voet.
'Na jaren kwam hij in een soort
toestand van het ultieme nu. Dat
beviel hem blijkbaar wel.' Zijn hele
leven paste in een plastic tas. Om
geld vroeg hij nooit.
Er waren incidenten. 'Een jaar of
vijf geleden kwam ik een keer heel
vroeg in de ochtend naar mijn
atelier en zag een stukje van een
mannenbeen: er zat iemand
verstopt. Ik schrok en begon te
praten, maar de man stopte zich
steeds dieper weg. Ik was bang en
ging naar buiten. Toen ik moed had
gevat, ben ik naar binnen gestapt,
heb ihet matras weggetrokken
waaronder hij zich verschool.
Mohammed! Ik had geen idee dat
© de Volkskrant
hij het was. Tot die tijd twijfelde ik
er niet aan of we hadden een
goede verstandhouding. Het was
uitermate pijnlijk voor ons beiden:
dit had niet gehoeven. Hij had ook
kunnen vragen of hij daar mocht
overnachten. Hoe lang hij er heeft
gebivakkeerd? Had hij anderen
meegebracht? Ik heb geen idee.
Misschien kreeg mijn atelier 's
nachts een tweede leven, als ik er
niet was.' Voet kocht een bouwkeet
en zette die voor het atelier, een
onderdak voor Mo.
Op één van de foto's: uit een oud
gescheurd matras met
vochtplekken steekt een been,
gehuld in een non-descripte broek,
met een non-descripte schoen.
'Hij schaamde zich voor het
incident en werd spraakzamer.
Uiteindelijk bracht het ons dichter
bij elkaar. Het zette me aan het
denken over het leven van
illegalen. Mo wekte opeens
artistieke energie bij me op.'
Voet stelde voor om samen zijn
onzichtbaarheid fotografisch vast te
leggen. 'Ik heb de neiging een
grens op te zoeken. Hoe ver wilde
hij gaan in het tonen van zijn
onzichtbaarheid? En hoe ver kon ik
gaan in het verbeelden daarvan?'
Voor een beter begrip over het
leven van illegalen zocht en vond
Voet andere vastgelopen illegalen
en luisterde naar hun verhalen.
'Moderne slaven zijn het. Ze
werken voor 2,50 euro per uur en
betalen maandelijks 250 euro om
ergens achter een bank te mogen
slapen. Dit project gaat ook over
het besef dat wij ons druk maken
over onze comfortzones, terwijl een
paar meter verderop een andere
wereld bestaat van mensen die
bezig zijn te overleven.'
Mohammed liet zich tweeënhalf
jaar geregeld fotograferen, vaak in
decors van langs de straat
gevonden meubilair. Verstopt in
een bank of in een kastje, verpakt
in plastic of in een oud matras. Zijn
gezicht blijft verborgen.
Ongrijpbaar. Soms draagt hij een
masker. Hij is er wel en hij is er
niet. Wie is die man? Zijn zo
indringend aanwezige afwezigheid
donderdag 26 juni 2014
wekt soms irritatie bij de kijker: laat
je gezicht zien!
Na tweeënhalf jaar wilde
Mohammed ermee ophouden. 'Hij
verdween weer eens. Vaak ging hij
naar Duitsland. Zei hij. Af en toe
belde hij. Hij had een Duitse
vriendin. En een kind. Zei hij. Maar
als ik om foto's vroeg, zaten die
altijd op zijn telefoon en die lag
altijd in Duitsland. Hij gaat weer
terug naar Algiers. Zei hij. In
november vorig jaar kwam ik hem
opeens tegen bij de
kringloopwinkel. Ik dacht: nu ga ik
all the way. Hij deed weer mee. We
zijn 30 dagen 12 uur per dag aan
het werk geweest.'
Door de ondoorgrondelijke
vriendschap te vertalen naar een
kunstproject betrad Voet een
gebied waar het artistieke aan het
persoonlijke raakte. Eindeloze
gesprekken voerden ze,
verwarrende gesprekken. Hoe
ontheemd is Mohammed/Karim
Ramtani werkelijk? Is
ontheemdheid misschien ook een
vorm van identiteit? Kun je van
identiteit wisselen zoals je van
kleding wisselt? Die vraag is één
van de thema's in de
theaterproductie van Orkater,
geschreven door Michael Bijnens.
'Identiteit is een burcht gebouwd
met stenen van angst', zegt Karim
Ramtani ergens in het begin.
'Ik wil hem graag het fotoboek
aanbieden', zegt Voet. 'Misschien is
hij er binnenkort weer. Misschien
ook niet. Hij is een magiër, een
illusionist.'
Broedplaats
De Nederlandsche Dok- en
Scheepsbouwmaatschappij
(NDSM) ging failliet in 1979. Het
terrein, dat toen een uithoek van de
gemeente was, veranderde in een
niemandsland, maar werd door de
creatieve industrie nieuw leven in
geblazen. Inmiddels is het een
verzamelplaats van hipsters, mede
door het Over het IJ Festival dat er
sinds 1993 wordt georganiseerd.
De website Skyscanner noemt het
NDSM-terrein in één adem met
'nieuwe' hippe broedplaatsen als
Pagina 21 (2)
Kreuzberg in Berlijn en
Williamsburg in New York.
nieuwdakota.com.
De Onzichtbare Man t/m 20/7,
kunstplatform Nieuw Dakota in
Amsterdam-Noord.
Ook is een fotoboek verschenen.
michielvoet.com.
De theatervoorstelling onder regie
van Leopold Witte is te zien van 3
t/m 13/7 in de NDSM-hal op het
Over Het IJ Festival. overhetij.nl. en
orkater.nl.
© de Volkskrant
donderdag 26 juni 2014
Pagina 21 (3)

Download Report