Leerkracht komt om in administratieve taken
Te druk om les te geven
Leerkracht is een administratieve
baan geworden. Door al het
registreren en verantwoorden blijft
er steeds minder tijd over voor
lesgeven. Juf Jikke timet een week
haar bezigheden, en schrikt van het
resultaat.
JURRE VAN DEN BERG
Ze was afgelopen
woensdagmiddag nog net op tijd
voor de finalewedstrijden van het
schoolvoetbaltoernooi. Niet voor
niets: de meisjes uit haar klas
wonnen de wedstrijd om de derde
plaats, de jongens werden na het
nemen van penalty's kampioen.
'Daar moet je bij zijn als juf. Als je
deze leerlingen in havo 4 vraagt
wat ze zich herinneren van hun
basisschooltijd, dan zullen ze
zeggen: 'In 2014 werden we
schoolvoetbalkampioen'.'
Gelukkig was het speelschema
uitgelopen. Want terwijl de
leerlingen hun wedstrijden wonnen,
zat hun juf Jikke bij de jaarlijkse
planmiddag. Drie uur vergaderen
om het schooljaar te evalueren, het
taakbeleid te bespreken, een
verkeerswerkgroep in te stellen, de
nieuwe klassenindeling te maken,
vergaderingen en margedagen in te
roosteren en projecten te plannen.
'We waren nog niet helemaal klaar,
maar ik heb me langzaam naar de
deur bewogen.'
De laatste maanden voor de
zomervakantie zijn een hectische
periode voor een
bovenbouwlerares. Eindtoetsen,
kamp, de musical. En
schoolvoetbal dus. Nog even
veertig tenues regelen, ouders
vinden die willen coachen, iemand
vragen om mee te fietsen, de
wisselbeker van vorig jaar niet
vergeten, de was na afloop gedaan
krijgen. Tussen de bedrijven door,
want ook na de Cito-toets worden
aanstaande schoolverlaters nog
driftig klaargestoomd voor de
brugklas en dat kan nog behoorlijk
© de Volkskrant
verschil maken: 'Aan het eind van
groep acht vallen nog heel wat
kwartjes.'
zijn. 'Ik hoor steeds vaker om me
heen: eigenlijk vind ik het niet leuk
meer.'
Jikke Emmelkamp (54) uit
Zuidlaren is al 34 jaar juf. Eerst
dertien jaar in het speciaal
onderwijs, toen zeventien jaar op
een dorpsschool en sinds vier jaar
op een grote school in een tamelijk
chique Groningse nieuwbouwwijk.
Drie dagen per week geeft ze les
aan een gecombineerde groep
zeven en acht.
Om die lastig te vatten werkdruk
tastbaar te maken besloot ze een
willekeurige week in september met
een stopwatch bij te houden waar
haar tijd aan opgaat. 'Ik vond dat de
schoolleiding moest weten waar wij
het zo druk mee hebben.' Ze
vreesde het resultaat, maar nog
viel het haar tegen. Van de 39
genoteerde uren had ze er slechts
15 lesgegeven. De rest van de tijd 62 procent - was opgegaan aan
weektaken maken, schriften en
toetsen nakijken, dictees
analyseren, handelingsplannen
schrijven, absentenregistratie, extra
werk uitzoeken voor meerbegaafde
kinderen, sociogrammen opstellen,
nieuwsbrieven schrijven, mail van
ouders beantwoorden, de
groepspagina bijhouden, knutsels
bedenken en ophangen, de
stagiaire begeleiden, een
informatieavond verzorgen en
problemen met het kopieerapparaat
oplossen. Vaak nuttig werk. Maar
altijd die innerlijke onrust: 'Ik moet
nog zóveel doen.'
'Ik heb de mooiste baan die er is',
zegt ze. 'Je ziet kinderen groeien.'
Bijna elke dag gaat ze met een
voldaan gevoel naar huis.
Bijvoorbeeld als haar leerlingen
eindelijk die lastige breuksommen
snappen. Of als er een ruzie is
bijgelegd. Ze kan het niet vaak
genoeg benadrukken: het digibord,
de vogelexcursie, de
mogelijkheden van online
lesmateriaal, de klassenpagina met
foto's van de dodehoek-voorlichting
en Koningsdag, het is allemaal 'zó
leuk'.
Moe
Een klager is ze niet. 'Ervaren,
maar nog niet oud', zegt ze zelf. En
iedereen heeft het druk. Toch
begon ze te piekeren. 'Als ik tegen
vrienden zei: ik heb het zo druk en
zij vroegen: waarmee dan? Dan
stond ik met mijn mond vol tanden.
Ik wist niet waar ik moest beginnen.
Mijn hoofd voelde als een scherm
waarop dertig documenten
tegelijkertijd geopend zijn.'
Werkdruk is iets anders dan het
druk hebben op je werk, zegt ze.
'Het is het gevoel dat het nooit
afkomt.' En dat heeft ze vaak.
Verzaken wil ze niet. 'Mijn grootste
angst is dat ik het niet goed doe.
Daarom wil ik me blijven
ontwikkelen, moderne
ontwikkelingen volgen om een
goede leerkracht te blijven.'
Ondertussen ziet ze collega's moe
zaterdag 24 mei 2014
'Mijn verhaal is niet alleen mijn
verhaal', zegt Emmelkamp.
Onderzoek geeft haar gelijk: acht
op de tien leerkrachten in het
basisonderwijs ervaren een (zeer)
hoge werkdruk. Dat gaat ten koste
van werkplezier, leskwaliteit en
gezondheid. Absentie, verzuim
door stress, aan burn-outgerelateerde klachten: geen andere
sector scoort zo hoog als het
onderwijs. En dat komt niet door
volle klassen, drukke kinderen,
extra projecten of pittige stof. Het
zijn de randzaken: administratie,
verantwoording, het gevoel niet
meer baas in eigen lokaal te zijn.
In de 34 jaar dat ze voor de klas
staat, is haar werk erg veranderd.
En vroeger was echt niet alles
beter, zegt Emmelkamp. 'We
moesten veel meer zelf uitvogelen.
Als kinderen moeite hadden met
Pagina 4 (1)
twee-tekenklanken dan stencilden
we zelf werkbladen: koe, boef,
boer. Alleen met de -oe was je al
een paar uur bezig. Dan dacht je:
de -ui en de -eu komen wel goed.'
Nu zijn er veel betere methoden
met mooie werkboeken. 'Absoluut
positief.'
Ook lessen verlopen meer
gestructureerd, volgens een
didactisch model: wat hebben we
gisteren geleerd, wat gaan we
vandaag leren, een korte instructie,
aan het werk, rondje door de klas,
een verlengde instructie voor
leerlingen die het lastig vinden. 'Het
werkt, dus ik zie het als winst.'
Maar dat geldt niet voor alle
veranderingen. Zeker niet voor de
administratie, die enorm is
toegenomen. 'Ik weet nog dat we
daar ruim drie jaar geleden mee
begonnen. Dat was echt schrikken.'
Alles wordt nu bijgehouden en
verantwoord. Thuis op haar
studeerkamer laat ze zien wat ze
bedoelt. Het beveiligde
schoolnetwerk waar ze op inlogt is
een labyrint van mappen: autisme,
Cito en opbrengsten, coöperatieve
werkvormen, formats
groepsplannen, kwaliteitskaarten
rekenpilots, nieuws uit de
zorghoek, ouderbulletins,
schoolreizen, toetskalender. Alleen
in de submap werkgroepen staan al
weer 25 submappen: hoofdluis,
meerbegaafdheid, sinterklaas.
Transparantie is het adagium, de
school een verzameling gigabites.
Toetsen
De ware katalysator achter de
administratieve belasting zijn
toetsen. Vooral groep zeven heeft
het er druk mee. 'Voor de
meivakantie hebben leerlingen
twee weken lang elke ochtend een
toets gemaakt.' Drie komen er in
een schooljaar van het Cito: de
middentoets, de entreetoets, de
eindtoets. Alleen die tweede neemt
al acht ochtenden in beslag. De
resultaten worden verwerkt in het
leerlingvolgsysteem, een digitaal
boekhoudprogramma met allerlei
vensters en menu's waarin de
leervorderingen van alle kinderen
© de Volkskrant
en de lacunes in hun kennis
nauwkeurig worden bijgehouden.
Bovenop de Citotoetsen komen per
jaar nog minstens tien zogeheten
methodegebonden toetsen. Die
worden geadministreerd in Excelwerkbladen met gekleurde cellen.
Zinloos is het zeker niet, al dat
toetsen, haast Emmelkamp zich te
zeggen. Kinderen kunnen je
verbazen, en op deze manier zie je
precies wie waar moeite mee heeft.
Dan maak je 'hulppakketten',
gerichte werkbladen of oefeningen
op de computer om zwakke
onderdelen mee te oefenen. 'Ik zie
er absoluut de meerwaarde van in.
Dat is juist het grote probleem:
bijna alles is zinvol maar alles kost
tijd.' Voor het verwerken van een
taaltoets voor 24 leerlingen klokte
ze 66 minuten.
De toetsresultaten moeten namelijk
worden ingevoerd in het systeem,
geanalyseerd, en verwerkt in
groepsmonitors, handelingsplannen
en weekprogramma's. Rekent
iemand goed maar heeft hij moeite
met grootheden van tijd en geld?
Dan moet zwart-op-wit staan dat-ie
daar donderdagochtend mee aan
de slag gaat. In een uniform
schema op het bureau, zodat een
invalkracht het kan begrijpen. 'Als
de inspecteur langskomt, moet dat
in orde zijn. Maar veel werk
verdwijnt aan het eind van het
schooljaar gewoon in de
prullenbak.'
Door het schrijven van
toetsinterpretaties en
handelingsplannen komt ze
nauwelijks toe aan het bespreken
van de goede antwoorden. Maar
wat vooral stoort, is dat het ten
koste gaat van waar haar werk
volgens haar echt om draait - of
zou moeten draaien: de lessen.
Zeker voor vakken die niet uit-ente-na door Cito worden getoetst.
Neem geschiedenis. Een les
voorbereiden over NederlandsIndië kost minstens een uur.
'Kinderen vinden het geweldig.
Maar daar heb ik geen tijd voor.'
Zo verschraalt het curriculum en
staan vaak niet de kinderen maar
hun prestaties centraal,
zaterdag 24 mei 2014
concludeerde ook de
Onderwijsraad vorig jaar in het
rapport Een smalle kijk op
onderwijskwaliteit. Want op die
prestaties ziet de inspectie toe. En
ook ouders sturen hun kinderen
liever naar een school met hoge
Cito-scores.
Politiek
Met onderwijs als motor van
verheffing en vooruitgang is het
klaslokaal hét brandpunt van
maatschappelijke aspiraties en
politieke ambities. 'Wij willen tot de
topvijf van de wereld gaan horen',
staat er in de onderwijsparagraaf
van het regeerakkoord. Zwakke
scholen uitbannen, leerprestaties
gericht opvijzelen: 'meten is weten'
is het refrein, volgsystemen en
handelingsplannen bepalen het
ritme.
'En dan moet er ook nog aandacht
worden besteed aan integratie,
obesitas en pesten. School is een
verzamelplaats van meerstemmige
verwachtingen', zegt Mirko
Noordegraaf. Hij is hoogleraar
publiek management aan de
Universiteit Utrecht. Samen met
Bram Steijn van de Erasmus
Universiteit Rotterdam stelde hij
vorig jaar de bundel Professionals
under pressure samen.
'Administratie is vervelend, maar
het hoort soms bij je werk. Het gaat
erom of het als zinvol wordt
beschouwd', zegt hij. Het gangbare
beeld van de geketende
professional als slachtoffer van de
zielloze manager is hier veel te
simpel. Ook de schoolleiding gaat
gebukt onder administratieve
belasting en wordt op de hielen
gezeten door de inspectie.
Daarbij draait het steeds minder om
de klas en steeds meer om de
individuele leerling. Die moet
'maatwerk' krijgen. Achterblijvers
kregen al bijles. Nu verdienen ook
uitblinkers meer uitdaging, vindt de
staatssecretaris. Nobel, maar het
betekent volgens het laatste
inspectierapport wel dat
leerkrachten hun
'differentiatievaardigheden' moeten
bijspijkeren. En dan moeten
Pagina 4 (2)
scholen na de zomer ook nog
'passend onderwijs' gaan
verzorgen voor leerlingen met een
handicap of stoornis.
Ouders
De hoge eisen komen bovendien
niet alleen 'van bovenaf', maar ook
'van opzij' en 'van onderop',
benadrukt Noordegraaf. 'Niet alleen
de minister en de inspectie, maar
ook ouders verlangen onderwijs dat
het maximale uit hun kind haalt,
met aantoonbaar rendement.
Desnoods sturen ze hun kind naar
een andere school.'
Dat is een sentiment dat juf Jikke
herkent. 'Als je het vroeger niet
goed deed op school, moest je
beter je best doen. Nu vragen
ouders sneller: wat kan de school
eraan doen?' Bij de laatste tienminutengesprekken werd er aan
performance tracking gedaan. Aan
de hand van tien vragen mochten
ouders de leerkracht beoordelen.
Om kritiek te ondervangen worden
ouders continu op de hoogte
gehouden. Maar mails en
nieuwsbulletins kosten tijd.
Ook nieuwe technologische
mogelijkheden verhogen de druk.
Zo'n digibord heeft eindeloze
mogelijkheden, en zonder digitaal
volgsysteem zou er waarschijnlijk
een stuk minder gevolgd worden.
Techniek kan anderzijds de
helpende hand bieden. Juf Jikke
zou willen dat alle toetsen digitaal
werden gemaakt. Dan was nakijken
en analyseren een kwestie van een
muisklik. De relatie tussen
professionals en digitalisering is
een evenwichtsoefening, stelt Mirko
Noordegraaf. 'Het kan leerkrachten
het gevoel geven dat de ziel uit hun
werk verdwijnt.'
Politici lijken ondertussen niet in
staat droom en daad op elkaar af te
stemmen. Adviezen, rapporten,
akkoorden: aan goede bedoelingen
al jaren geen gebrek. Neem het
Nationaal Onderwijsakkoord ('de
route naar geweldig onderwijs') van
vrij recentelijk. Ambities te over:
'een kwaliteitscultuur van het
leslokaal tot aan de bestuurstafel',
© de Volkskrant
'hogere kennis- en
geschiktheidseisen', 'voldoende
professionele ruimte' voor 'de beste
mensen', 'innovatie', 'culturele
ontplooiing', 'morele
volwassenwording', 'zingeving' en
'identiteitsvorming'.
En, o ja, 'vermindering van de
werkdruk'. Het kabinet beloofde
een onderzoek, 50 miljoen euro
extra voor klassenassistenten en
conciërges, plus een
'stofkamoperatie' om het aantal
administratieve verplichtingen te
verminderen. Maar toen de
inspectie april dit jaar een rapport
presenteerde waaruit bleek dat
Nederlandse leerlingen niet zo
gemotiveerd zijn, luidde de eerste
zin van de reactie van minister van
Onderwijs Jet Bussemaker (PvdA):
'Openheid en verantwoording zijn
noodzakelijke voorwaarden voor
een cultuur van continue
verbetering van het onderwijs.' En
zo verdween de stofkam weer in de
la.
'Nederland wil meer', staat er in de
eerste alinea van het
Onderwijsakkoord. Maar moeten
we niet juist wat minder van het
onderwijs verwachten?
Eén meter
daarna minder werkdruk.' Ze
zeiden ook: 'Het is ook een beetje
jouw probleem.' Ze wil het
inderdaad graag goed doen. 'Daar
heeft iedereen toch belang bij?'
Binnenkort staat er een
teamvergadering over werkdruk op
het programma. Wonderen
verwacht ze niet, maar soms
helpen kleine dingen. En die zijn
makkelijker te bewerkstelligen dan
het temperen van al die
verwachtingen. Neem het kapotte
kopieerapparaat, dat haar tot
wanhoop kon drijven. 'Dat gaat
beter nu. De conciërge let er op.'
VERWACHT TEKORT LOOPT
SNEL OP
In het basisonderwijs werken zo'n
130 duizend leerkrachten, van wie
82 procent vrouw is. Het CPB
verwacht een tekort van 1.800
leerkrachten in 2015 tot 14 duizend
in 2025. 86 procent van de
leerkrachten in het basisonderwijs
ervaart een (zeer) hoge werkdruk,
80 procent vindt dat een probleem,
blijkt uit onderzoek van CNV
Onderwijs onder 3.565 leraren.
Gelukkig worden leerkrachten
steeds handiger met volgsystemen
en handelingsplannen, zegt
Emmelkamp. 'Maar de grens is
bereikt.' Opbrengstgericht leren?
Kinderen moeten ook ervaren, vindt
ze, met hun handen bezig zijn,
timmeren, met een visnetje de
slootkant in. 'Vorige week heb ik de
hele klas naar buiten gestuurd. Ik
deed een grote pas en zei: 'Dit is
één meter. Loop maar eens
honderd meter.' Nu weten ze
allemaal wat honderd meter is.'
Volgens 62 procent van de
Van haar logboek maakte ze een
presentatie voor de schoolleiding.
Het was niet als kritiek bedoeld,
benadrukt ze. Ze wilde het feitelijk
houden, het gesprek aangaan,
concrete oplossingen zoeken. De
directie heeft zich welwillend
opgesteld. 'Alleen al doordat ik
serieus werd genomen, ervoer ik
Vanaf komend schooljaar moeten
zaterdag 24 mei 2014
leerkrachten gaan niet-lesgevende
taken ten koste van lesgeven.
BRON: CPB (2013)
ARBEIDSMARKT LERAREN; CNV
(2013) ONDERZOEK NAAR
WERKDRUK EN TAKEN
PASSEND ONDERWIJS: EXTRA
WERKDRUK
reguliere scholen 'passend
onderwijs' gaan bieden aan
leerlingen die extra ondersteuning
nodig hebben. Bijvoorbeeld
vanwege leerproblemen of een
gedragsstoornis zoals autisme.
Pagina 4 (3)
'Een prachtige gedachte', zegt
leerkracht Jikke Emmelkamp. Maar
de praktijk is weerbarstig. 'Een kind
met PDD-NOS heeft veel zorg
nodig en is van grote invloed op de
dynamiek in de klas.' De Algemene
Rekenkamer was vorig jaar al
kritisch. Hoe meer kinderen met
specifieke leerbehoeften in de klas,
hoe meer tijd dit van de leraar
Burn-outklachten?
- 98 procent (helemaal) mee eens
- Onderwijs: 21 procent
De maatschappij en de ouders
- Zorg en hulpverlening: 12 procent
- Bedrijfsleven: 13 procent
- Gemiddeld: 13 procent
BRON: NATIONALE ENQUêTE
ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN
2012 (TNO/CBS)
vragen te veel extra taken van het
onderwijs
- 92 procent (helemaal) mee eens
BRON: CNV (2013) ONDERZOEK
NAAR WERKDRUK EN TAKEN
vergt. 'Het evenwicht tussen wat
scholen aankunnen en wat er van
'HET ONDERWIJS WORDT
ze wordt gevraagd, is momenteel
OVERVRAAGD'
wankel. Zeker leraren moeten
balanceren tussen enerzijds de
Hoge werkdruk heeft een negatieve
eisen die aan hen worden gesteld
uitwerking op...
en anderzijds de tijd die ze
daarvoor hebben.'
- Plezier in werk: 66 procent
- Kwaliteit werk: 51 procent
STRESS VAAK REDEN VOOR
- Privéleven: 50 procent
VERZUIM
- Gezondheid: 47 procent
'De bekende uitspraak: van hard
werken wordt niemand ziek, klopt in
de praktijk niet', zei minister
Asscher (PvdA) van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid onlangs toen
hij een campagne over de risico's
van werkstress aankondigde. In het
onderwijs zijn die risico's groter dan
in andere sectoren, blijkt uit
onderzoek.
Ziekteverzuimpercentage
In welke niet-lesgevende taken zou
flink gesneden kunnen worden?
- Handelingsplannen schrijven: 69
procent
- Vergaderen: 49 procent
- Groepsplannen schrijven: 47
procent
- Onderwijs: 4,6 procent
- Leerlingvolgsysteem bijwerken:
25 procent
- Zorg en hulpverlening: 4,6 procent
- Toetsen afnemen: 19 procent
- Bedrijfsleven: 3,9 procent
- Oudercontact: 3 procent
- Gemiddeld: 4,1 procent
De verantwoordingsplicht in het
Werkdruk of stress reden voor
onderwijs is een belangrijke
verzuim?
oorzaak van de hoge werkdruk
- Onderwijs: 51 procent
- 94 procent (helemaal) mee eens
- Zorg en hulpverlening: 25 procent
De overheid en de inspectie vragen
- Bedrijfsleven: 33 procent
te veel extra taken van het
onderwijs
- Gemiddeld: 29 procent
© de Volkskrant
zaterdag 24 mei 2014
Pagina 4 (4)
© Copyright 2024 ExpyDoc
