Cliffhanger Je kent het gevoel wel als je droomt dat je vliegt: het moment van neerstorten. Je evenwichtsorgaan houdt je even voor de gek waardoor je de zeer realistische ervaring van vallen zelfs in je slaap ervaart. Vorige week mocht ik ervaren hoe je dit moment met technologie kunt simuleren. Gewapend met een occulus rift op mijn hoofd (een soort oversized zonnebril met twee schermen) stortte ik in een virtuele achtbaan naar beneden, terwijl ik gewoon op een stoel zat. Waanzinnig! Je lichaam reageert op elke bocht. Het ziet er overigens wel enigszins stompzinnig uit als je met zo’n apparaat op je hoofd zit te wankelen op een bankje. Maar bedenk eens wat je hier allemaal mee zou kunnen doen? Hoe vet zou het zijn als je als leerling tijdens de les geschiedenis door de piramide van Cheops zou kunnen lopen in 3D, terwijl je gewoon in je klaslokaal zit? Met je docent als reisbegeleider? Over reizen gesproken: over een kleine maand verplaatsen we ons weer massaal naar warmere oorden. Wat bij mij altijd meegaat is een groot krat met boeken. Nee, geen ereader of ipad waar ik op lees maar ouderwetse boeken. Zo dik mogelijk ook. Er gaat weinig boven het fysiek omslaan van de laatste bladzijde in de wetenschap dat er een volgend boek ligt te wachten op je. Dit lineaire lezen is een fundamenteel andere vaardigheid dan het opnemen van informatie via digitale media. Digitale media houden je regelmatig voor de gek en doen zich voor als offline informatie. Vooral omdat we steeds meer te maken krijgen met offline teksten die gedigitaliseerd zijn, is het belangrijk om te weten waar de verschillen dan in zitten. Wij gaan er in het onderwijs te vaak vanuit dat onze leerlingen als “digital natives” weten hoe ze met deze verschillen om moeten gaan. Maar dat is niet het geval. Alleen al het feit dat je online teksten vaak leest op apparaten die meerdere functies in zich herbergen, heeft grote gevolgen. Mobiele technologie heeft ontzettend veel voordelen maar voor het aandachtig lezen van teksten is het niet ideaal. Wanneer je als leerling je teksten op een ipad of smartphone leest en je wordt voortdurend onderbroken omdat whatsapp of facebook een bericht ontvangt, kun je niet meer geconcentreerd en echt diepgaand in de tekst duiken. Als je verder kijkt naar de verschillen, ontdek je dat online teksten anders geschreven zijn, met een andere layout werken en gebruik maken van de mogelijkheid om intertekstualiteit uit te breiden en daadwerkelijk bestanden met elkaar te koppelen met hyperlinks en doorverwijzingen naar video en andere media. Ook volwassenen ervaren deze handicap van het voortdurend verbonden zijn. Als je kijkt naar de bestaande methodes die vakken gebruiken waar leesvaardigheid essentieel is, ervaar je ook een bijna-neerstortmoment. Het is schokkend om te zien dat de makers van methodes geen enkele aandacht besteden aan digitale leesvaardigheid. We lijken de afgelopen tien jaar stilgestaan te hebben als het gaat om de ontwikkeling van een vak als Nederlands. Er is niets veranderd terwijl de wereld om ons heen in sneltreinvaart innoveert en transformeert. Onderzoeken zoals dat van Jeroen Clemens (zie Levende talen magazine 2013/8) wijzen uit dat het papieren boek voor het aandachtig bestuderen van informatie een belangrijke functie blijft behouden. Maar het zou naïef zijn om te denken dat we terug kunnen naar een klaslokaal en studieomgeving zonder digitale media. Wat we missen is een didactiek voor het nieuwe lezen. Wat leerlingen nodig hebben, zijn strategieën waarmee zij kunnen bepalen wanneer welk medium te gebruiken. En wat docenten nodig hebben, is een goed gefundeerde didactische aanpak waarmee zij hun leerlingen hierin kunnen bedienen. De occulus rift zal het boek voorlopig dus niet vervangen. Maar ik ga voor een school waar we nadenken over het weloverwogen gebruik van dergelijke nieuwe technologie. Als we ondertussen maar niet vergeten dat de knop ook uit kan. Soms is er tijd voor offline leven. Op een zonnige camping het liefst, waar de wifi alleen bij de receptie goed werkt, zodat je ook af en toe moet opstaan uit je luie stoel om de laatste twitterberichten te ontvangen. Fijne vakantie alvast en tot volgend jaar!