DELTApaper_Schaliegas_online

DELTApaper
Schaliegas
Onlangs maakte minister Kamp van Economische Zaken een rapport
bekend waaruit blijkt dat de risico’s van schaliegaswinning te
ondervangen zijn. Maar voordat er mogelijk proefboringen plaatsvinden
zal een commissie van deskundigen zijn oordeel geven over het rapport.
Wat is schaliegas eigenlijk en sinds wanneer is deze energiebron in
beeld? Hoe verloopt de winning elders in de wereld en wat zijn daarvan
de gevolgen? Deze en andere vragen worden van antwoorden voorzien in
deze DELTA-paper over schaliegas.
Onrust rond boring
in Boxtel
In de gemeente Boxtel zou
een proefboring worden
uitgevoerd door het Engelse
bedrijf Cuadrilla. De gemeente
gaf aanvankelijk toestemming
voor een proefboring op
bedrijventerrein Vorst. Op een
met asfalt verhard terrein van
een kleine hectare zou een
geautomatiseerde boortoren
komen van 29 meter. Na
afloop van de proefboring
zou de boorinstallatie worden
weggehaald.
Intussen is bestuurlijke onrust
ontstaan rond de boring en
zijn de opvattingen gewijzigd.
In een brief aan Gedeputeerde
Staten van Noord-Brabant
lieten burgemeester en
wethouders op 23 juli van dit
jaar weten: “Het verrichten van
(proef)boringen en de winning
van schaliegas kan betekenen
dat ook andere bodemfuncties,
zoals de winning van schoon
drinkwater en geothermie, in
het gedrang komen. Ruimte
kan tenslotte maar één keer
gebruikt worden. Er is grote
maatschappelijke onrust
over de mogelijke gevolgen
voor landschap en natuur.
Zowel politiek, bestuurlijk
en maatschappelijk gezien,
zijn er daarnaast vragen
gerezen rondom veiligheid en
milieuaspecten.”
Goed voor het milieu? Of niet?
Een groep van 55 hoogleraren sprak zich in juni
van dit jaar uit tegen de winning van schaliegas
in Nederland. In dagblad Trouw lieten zij weten
dat de milieurisico’s niet opwegen tegen de
economische belangen. Om het gas te winnen
is veel water nodig en worden chemicaliën in
de ondergrond gebracht, winning van het gas
in het dichtbevolkte Nederland is lastig en de
voorraden zouden beperkt zijn. Verder zou het
gebruik van schaliegas de transitie naar duurzame
energiebronnen zoals zon en wind vertragen.
Intussen is schaliegas in de Verenigde Staten
booming business. De schattingen lopen nogal
uiteen, maar de gezaghebbende Amerikaanse
energie-expert Daniel Yergin, mede-oprichter van
Cambridge Energy Research Associates, meldde
dit voorjaar in de Volkskrant dat “De VS nu 40%
van hun gas uit schaliegesteente halen”. Tien
jaar geleden bestond de schaliegasproductie
nog niet. Afgelopen zomer berichtte de Financial
Times dat in de VS de uitstoot van CO2 sinds 2007
aan het dalen is en het laagste punt heeft bereikt
sinds 1994. Dat komt vooral door de toename
van elektriciteitsproductie met gas, ten koste van
kolen. Elektriciteit die wordt geproduceerd met
gas stoot ongeveer de helft minder broeikasgas
CO2 uit, vergeleken met ‘kolenstroom’.
De Nederlandse energiedeskundige Wim
Turkenburg (Universiteit Utrecht) was een van
de hoogleraren die niet zijn handtekening zette
onder het manifest dat 55 van zijn collega’s
wel ondertekenden. Hij zei in Trouw: “Voor
velen lijkt het verzet tegen de winning van
schaliegas in feite een protest tegen het gebruik
van fossiele brandstoffen te zijn vanwege
het klimaatvraagstuk. Onmiskenbaar is het
klimaatvraagstuk een van de grootste problemen
die opgelost moet worden. Het zo efficiënt
mogelijk gebruiken van energie en het versneld
ontwikkelen en toepassen van hernieuwbare
energiebronnen zijn hiervoor van het hoogste
belang. We zullen echter nog vele tientallen
jaren gebruik moeten maken van fossiele
brandstoffen.” Hij pleit ervoor om grondig te
onderzoeken hoe fossiele brandstoffen, inclusief
schaliegas, zo schoon mogelijk toegepast kunnen
worden. Het gebruik van fossiele brandstoffen op
zichzelf is geen probleem: “Van belang is niet dat
fossiele brandstoffen in de grond blijven zitten,
maar dat het gebruik ervan niet tot een te grote
uitstoot van CO2 naar de lucht leidt.”
Onconventioneel gas
In de jaren 80 van de vorige eeuw verschenen
voor het eerst geologische rapporten over een
gas dat was opgesloten in harde ondergrondse
lagen en daardoor niet economisch te winnen was.
Desondanks startte men met experimenten met
‘fracken’: het breken van de ondergrond. Twintig
jaar later begon het schaliegas te stromen. Door
de stijgende gasprijzen en nieuwe boortechnieken
werd het mogelijk naar gas te zoeken in
bodemlagen die voorheen niet toegankelijk waren.
Schaliegas is niet wezenlijk anders dan
‘gewoon’ aardgas, beide bestaan vooral uit
methaan. Methaan ontstaat uit resten organisch
materiaal onder zuurstofloze omstandigheden.
Aardgas en schaliegas hebben dus een
vergelijkbare geologische oorsprong. Anders
dan het conventionele aardgas is schaliegas
opgesloten in hard, fijnkorrelig gesteente,
schalie. Conventioneel aardgas is opgehoopt
in ondergrondse reservoirs, onder een
ondoordringbare laag. In zo’n aardgasveld
vormen de aardgasmoleculen een geheel, het kan
worden beschouwd als een ‘bel’. De manier waarop
het gas in de bodem is opgesloten heeft belangrijke
gevolgen voor de wijze waarop de brandstof wordt
gewonnen. In schalieputten stromen olie en gas
anders dan in ouderwetse bronnen. Nadat deze
bronnen zijn opgespoord blijft de olie en het gas
stromen, terwijl bij schaliegas steeds opnieuw
geboord en ‘gefrackt’ moet worden.
Milieurisico’s en voorraden
Dat fracken houdt in dat onder grote druk
water in de bodem wordt gebracht, samen met
chemicaliën en zand. Op die manier wordt
het gesteente ‘opengebroken’ en komt het
gas vrij. Daarin schuilen ook de belangrijkste
milieurisico’s: vervuiling van bodem en
grondwater en lekkage van methaan. Verder wordt
het bovengrondse landschap, veel meer dan bij
conventionele aardgaswinning, aangetast door
boorinstallaties en verdere infrastructuur die
nodig is voor productie en transport van het gas.
Er zijn veel meer boringen nodig om een geschikte
plek te vinden van waaruit het gas gewonnen kan
worden. De opbrengst van een schalieput is vele
malen kleiner dan een aardgasbron.
Er bestaat controverse over de vraag hoe rendabel
de productie van schaliegas is. De voorraden
zouden beperkt zijn en de productiekosten hoog.
De eerder geciteerde Daniel Yergin daarover:
“Het laatste woord daarover is nog niet gezegd.
Sommigen denken dat de winning al over een
paar jaar zal pieken; onze geologen denken dat
dit nog maar het begin is.”
Verenigde staten vs. Europa
Intussen zijn in de VS meer dan 40.000 putten
geslagen. De economische gevolgen daar zijn
groot: er zijn naar schatting 1,7 miljoen banen
ontstaan, lagere energieprijzen bevorderen de
economische groei en de schatkist vaart er wel bij.
Grote chemie- en raffinagebedrijven investeren
volop door de lage kostprijs van energie.
In Europa ligt de situatie heel anders. Tot nog
toe werden ongeveer 40 schalieputten geboord,
de productie valt in het niet, vergeleken met
de VS. Het maatschappelijk verzet is groot,
zoals blijkt uit het manifest van de Nederlandse
hoogleraren. Maar ook in andere Europese landen
is men terughoudend. Europa is dichtbevolkt,
de ondergrond is veelal geen privé-eigendom
en het ontbreekt aan infrastructuur; in Amerika
kan men gebruikmaken van een al bestaande
olieproductieketen.
Voorstanders van schaliegaswinning wijzen op de
gunstige economische effecten in de VS en maken
zich zorgen over de slechtere concurrentiepositie
van de Europese energie-intensieve industrie door
hogere energietarieven. Intussen laat de invloed
van Amerikaans schaliegas op de energiemarkten
zich gelden. Mede door de export van ‘overtollige’
Amerikaanse kolen neemt elektriciteitsproductie
op basis van relatief duur Europees gas af. Een
hogere CO2-uitstoot is het gevolg.
Nederland
In Nederland wordt op dit moment geen
schaliegas gewonnen en het is niet duidelijk
of winning van het gas in Nederland ooit van
betekenis zal zijn. Proefboringen zijn nodig om
te onderzoeken wat de potentie van schaliegas
is. Het boren naar gas is in Nederland gebonden
aan wetten en regels en het Staatstoezicht op de
Mijnen houdt daarop toezicht. Op dit moment zijn
in Nederland drie potentiele opsporingslocaties in
beeld: Boxtel, Haaren en de Noordoostpolder.
Hoogleraar productiegeologie Stefan Luth
(TU Delft) concludeerde naar aanleiding van
een mini-symposium over schaliegaswinning
in Nederland deze zomer: “Nederland is een
piepklein schaliegaslandje op een aardbol vol met
schaliegas. China beschouwt schaliegas als een
schoon alternatief voor kolencentrales en gaat
in ieder geval boren. Zo ook Argentinië, Brazilië,
Australië en Zuid-Afrika. In Europa zijn onder
andere Frankrijk, Groot Brittannië en Polen aan het
ontwikkelen. Schaliegaswinning gaat door, zegt
Luth, wat wij er in Nederland ook van vinden.”
Groeiende
energiebehoefte
Begin dit jaar uitte Shelltopman Gerald Schotman in
De Telegraaf zijn zorgen over
de afwijzende houding in veel
Europese landen tegenover
schaliegas. Hij wijst erop dat
gas, of dat nou in de vorm
van aardgas, LNG (gekoeld
vloeibaar gas) of schaliegas is,
een grote rol zal spelen in de
transitieperiode naar duurzame
energie. “De vraag naar energie
zal de komende decennia nog
zeker met 40% toenemen.
Europa kan het zich niet
permitteren een zo belangrijke
energiebron te negeren.”
Wilt u meer informatie?
Neem dan gerust contact met ons op.
Wij staan u graag te woord op werkdagen
van 08.00 tot 17.00 uur op telefoonnummer 0118 - 88 38 83.
DELTA Zakelijk
Postadres 5048
4330 KA Middelburg
E-mail: [email protected]
Website:www.DELTA.nl/zakelijk/energie
Twitter: @DELTAzakelijk
Colofon
DELTApaper is een uitgave van DELTA.
Tekst: Luppo Huizenga
Vormgeving en illustratie: Miriam de Vos

Download Report