96 Interventie Rusland vraagt om een duidelijk antwoord Door Marina Ohanjanyan Projectmanager bij de Max van der Stoel Stichting Rusland ligt voorlopig uit de G8. In een niet onbelangrijke show van eensgezindheid kon een motie die het referendum op de Krim veroordeelde in de VN Veiligheidsraad op 13 van de 15 stemmen rekenen. De enige die tegenstemde was Rusland zelf. China stemde opvallend genoeg niet mee. De boodschap lijkt duidelijk: als je zo doorgaat dan doe je niet meer mee. Maar deze boodschap is bij lange na niet voldoende. Voor de nabije toekomst is het van belang dat we wakker worden uit de droom dat Rusland nog steeds een democratisch land is dat als een partner behandeld dient te worden: het eerste is al langer niet waar, en het tegendeel van het tweede hebben we weer kunnen zien op de Krim. Het betekent niet dat je het hele land inclusief de bevolking moet afstraffen. Maar met Poetins Rusland kun je niet omgaan zoals je met Frankrijk, Duitsland of Japan zou omgaan. Met iemand die de regels niet erkent, kun je ook niet volgens de regels spelen. Dit betekent dat standaardsancties niet genoeg zijn. Denk dus ook aan maatregelen die Poetin pijnlijk raken door zijn imago thuis te ondergraven; hij speelt altijd voor het thuispubliek en dat is tevens zijn zwakke plek. Zodra hij in de ogen van de gemiddelde Rus geïsoleerd, niet gevreesd of zelfs zwak overkomt op het wereldtoneel, zal hij misschien inzien dat hij een andere weg moet inslaan. Geef hem geen enkel sportevenement meer; geen enkel podium waarop hij zich kan profileren als een grote wereldleider. Gun hem ook geen enkele eretitel. Niets dat voor een leuke soundbite kan zorgen op de Russische staatstelevisie. Blok- S & D Jaargang 71 Nummer 2 April 2014 keer alle westerse diensten voor hem en zijn entourage; weer hem desnoods van Facebook en Twitter. Het is namelijk belangrijk om Poetin en de zijnen goed te laten voelen wat ‘het Westen’ nu eigenlijk is, en in welke mate het ondertussen vervlochten is geraakt met het leven in Rusland. Een goed voorbeeld is een oproep van een grote Poetin-supporter, ondernemer Mikhail Dvorkovich, om Amerikaanse producten te boycotten in antwoord op de sancties van de VS. Dit werd dan getwitterd vanaf een iPhone. Publiceer ook elke verkoop van westerse luxeproducten aan Poetin en zijn entourage. Dit kan goed in samenwerking met bestaande Russische initiatieven die de illegaal verworven rijkdommen van Poetins elite in kaart brengen. Zijn daadwerkelijke vermogen is een van de grootste en best bewaarde staatsgeheimen in Rusland. Doe er tegelijkertijd alles aan om gewone Russen makkelijk te laten rondreizen in Europa en de Verenigde Staten. De boodschap moet duidelijk zijn: wij hebben een probleem met Poetin, niet met jullie. Organiseer talloze Russische culturele evenementen in Europese steden met Russen, maar zonder vertegenwoordigers van het regime. Sponsor Russischtalige media (met uitzendingen in Rusland) die een veelzijdig verhaal laten horen over Europa en over Rusland. Wij ontvangen hier ook Russia Today, dus waarom geen Europe Today in Rusland? Er is een aanpak nodig die verder gaat dan de formele diplomatie. Poetin doet dit zelf, en we kunnen dat niet onbeantwoord laten. Daarnaast is snelheid van belang. De sancties die nu worden toegepast op Poetins ‘inner circle’ worden al weken besproken. Natuurlijk hebben die sancties nut. Ze werden eerst wat lacherig ontvangen in Rusland, 97 maar je merkte al snel dat het doordrong dat dit wel degelijk storend is. Zelfs in Nederland is het te merken: een bekende oligarch die Poetin steunt heeft onlangs bijvoorbeeld zijn activa uit Nederland moeten halen. Ook stond er op de Amerikaanse sanctielijst een bank — Bank Rossiya, die in handen is van naaste zakenmannen van Poetin. De sancties betekenen dat de bank niet meer bediend wordt door de Amerikaanse betalingssystemen van Visa en MasterCard. De klanten van de bank kunnen in essentie dus niet meer met hun bankpasjes betalen; je kunt je voorstellen dat dit behoorlijk vervelend is. Daarnaast zullen andere sancties gericht op Poetins entourage, zoals het blokkeren van hun visa en tegoeden in de EU en VS, zeker nodig zijn en tevens nut hebben om Poetin een sterke boodschap te sturen. Ze kunnen er bovendien voor zorgen dat zijn elite — een van de pilaren van zijn machtspositie — gaat twijfelen aan de koers die hij gekozen heeft. Maar geloven we echt dat ook maar één van Poetins knechten nog geld heeft staan op een Europese of Amerikaanse bank? De EU moet sneller reageren. En gezien het intrinsiek langzamere proces van besluitvorming moeten we dus veel meer bezig zijn met mogelijke scenario’s voor de toekomst, zelfs de allerergste, en onze respons erop afstemmen. We kunnen ons niet meer laten verrassen. We moeten aan de langere termijn denken. Poetin heeft laten zien dat ‘established’ diplomatie niet volstaat. Hij kent dat spelletje te goed en kan meesterlijk manipuleren. Poetin is een langetermijndenker. Dat moeten wij dus ook worden. We moeten veel verder vooruitdenken, bijvoorbeeld met ‘worstcasescenario’s’, en daar antwoorden op bedenken. De belangrijkste vraag is: wat wil Poetin precies? Zijn politiek van de afgelopen jaren richting de buurlanden stond in het teken van een Euraziatische Unie; een nog weinig gedefinieerd blok dat critici zien als de Sovjet-Unie in een nieuw jasje. Voor iemand die het uiteen- S & D Jaargang 71 Nummer 2 April 2014 vallen van de Sovjet-Unie de grootste geopolitieke tragedie van de twintigste eeuw vindt is dat ook niet vergezocht. Ook intern wordt de Russische bevolking klaargestoomd voor een imperium: het beeld van een groots Russisch rijk waar andere landen bang voor (moeten) zijn is een leidmotief in de staatsmedia. Dmitri Kiselyov, hoofd van een van de grootste Russische mediabedrijven en boegbeeld van het Kremlin-communicatiebeleid, heeft onlangs een uitzending gemaakt over hoe gemakkelijk Rusland Amerika tot nucleair as zou kunnen vermalen. Probleem is alleen dat je zonder de postSovjet-landen geen imperium hebt. De redenering die is gebruikt voor de overname van de Krim — het beschermen van de Russische minderheid aldaar — geeft daarom in de buurlanden terecht reden tot zorgen. Veel van die landen hebben eveneens grote Russische minderheden, die soms meer reden tot klagen hebben gehad dan de Krim-Russen. In deze context worden vaak de Baltische staten genoemd, maar Moldavië is een makkelijker doelwit. Het ligt volkomen buiten het aandachtsveld van de westerse media en maakt in zijn eentje geen enkele kans tegenover Rusland. Het de facto afgescheiden gebied van Moldavië, Transnistrië, grenst aan Zuid-Oekraïne. Onlangs heeft Transnistrië dan ook gevraagd om toe te treden tot de Russische Federatie. Denk vervolgens aan de uniestaat met WitRusland die al heel lang in de planning is, aan de verschuivende grens in Georgië en aan het totaal van Rusland afhankelijke Armenië en je krijgt de globale omtreklijnen van het toekomstige rijk in beeld. Het is dan niet eens meer zo belangrijk of dit vervolgens één land moet worden of een unieconstructie waarbij de landen in kwestie — in naam — onafhankelijk zijn. Als Poetin inderdaad die kant op wil, dan kunnen we maar beter een strategie klaar hebben liggen om dat tegen te kunnen gaan. En ook laten zien dat we het niet meer accepteren.