Download - Financial Investigator

// WETENSCHAP EN PRAKTIJK
POETIN SPIEGELT ZICH AAN
PATRIMONIUM VAN TSAREN
Door Joost van Mierlo
De onrust in Oekraïne zorgt ervoor dat Oost-Europa weer in het middelpunt van
de belangstelling staat. Historisch gezien is het een haard van conflicten, stelt
Erik Dirksen. Dat zal voorlopig ook zo blijven.
Foto: Archief Amsterdam Business School
De Amsterdam Business School in de buurt van dierentuin
Artis oogt modern. Het is een nieuw gebouw op oude fundamenten, legt Dirksen uit. Het oude gebouw is een jaar of
acht geleden gestript en daarna is er een moderne huls
omheen getrokken.
Een nieuwe façade op basis van eeuwenoude wortels, zo
zou ook het huidige Oost-Europa kunnen worden
beschouwd. De democratie is recent en fragiel, de landsgrenzen zijn door de eeuwen heen meerdere malen
opnieuw gedefinieerd.
Dat zorgt voor spanningen, weet Dirksen. Hij werkt als
Oost-Europa deskundige aan de Amsterdam Business
School. Waar anderen verrast zijn door de nieuwe onrust
in de regio, wijst Dirksen op de historische parallellen.
Wat we nu Oekraïne noemen, of Polen, of Hongarije, is historisch gezien de uitkomst van een arbitraire beslissing.
Het zijn lijnen in het zand, die zijn gezet na de Eerste en
Tweede Wereldoorlog, of later nog, tijdens de Koude Oorlog. Het mag modern heten met een saus van democratie
eroverheen gegoten, maar het kan niet verhullen dat in al
deze landen etnische minderheden bestaan die smeken
om respect. Smeekbedes die zij door de geschiedenis heen
bekrachtigden met gewapend verzet.
CV
Erik Dirksen (1944) is verbonden aan de Amsterdam Business School van
de Universiteit van Amsterdam (UvA). Na zijn studie economie doceerde
hij vanaf midden jaren tachtig aan het Oost-Europa Instituut (UvA). Hij
is specialist op het gebied van eerst de Sovjet economie, nu de Russische
economie.
8
FINANCIAL
INVESTIGATOR
NUMMER 5 / 2014
Verrast is Dirksen dan ook zeker niet door de huidige
onlusten. Met een energie die hem decennia jonger doet
ogen – Dirksen is vier jaar geleden officieel met pensioen
gegaan, maar heeft het aanbod van de Amsterdam
Business School om langer te blijven doceren met beide
handen aangegrepen – duidt hij de huidige ontwikkelingen in Rusland en Oost-Europa. ‘De afgelopen twintig jaar
zijn er veel pogingen gedaan om ook Rusland tot een
Westers land te maken. Dat is mislukt. Vooral door de
komst van Poetin. Niet dat hij communistische idealen
omhelst. Hij gaat in zekere zin een stap verder terug. Zijn
regeerstijl lijkt op die van de tsaren uit de negentiende
eeuw voor wie de eigen wil wet was.’
IS POETIN DE HAND TE LANG BOVEN HET
HOOFD GEHOUDEN DOOR HET WESTEN?
‘We moeten teruggaan naar de situatie rondom de
millenniumwisseling. In veel opzichten was het een
chaos in Rusland. De rijkdommen van het land, in de
vorm van de meeste grondstoffen, waren in handen
gekomen van een kleine groep mensen rondom Jeltsin.
Voor de gemiddelde Rus was het armoe troef. Er was een
periode dat lonen werden uitbetaald in natura. Mensen
stonden langs de weg om hun loon in de vorm van grote
hoeveelheden onderbroeken om te ruilen tegen andere
benodigdheden.
Het is belangrijk om Poetin het krediet te geven dat hem
toekomt. Hij heeft een einde gemaakt aan deze chaos.
Daarnaast was hij een belangrijke bondgenoot in de oorlogen tegen Irak en Afghanistan. De wereld heeft zich de
afgelopen jaren vooral beziggehouden met het moslimextremisme. Dat is een klimaat waarin Poetin redelijk
ongemerkt zijn grip op het land heeft kunnen verhogen.
Het is niet zo dat het niemand zorgen baarde, maar er
waren belangrijker kwesties aan de orde.’
WAT ZIJN, ACHTERAF GEZIEN, MOMENTEN GEWEEST
WAAROP AAN DE BEL GETROKKEN HAD MOETEN
WORDEN?
‘Ze hebben allemaal met energie te maken. Poetin heeft
met een reeks van maatregelen zijn grip op de energiesector vergroot. Daarbij moeten we in de eerste plaats
denken aan de veroordeling van Mikhail Khodorkovsky in
2003. Dat was het moment dat duidelijk werd dat de oude
oligarchen niet langer klakkeloos hun gang konden gaan.
Poetin heeft daarbij gebruik gemaakt van de archaïsche
Russische wetgeving. Deze is enorm gecompliceerd en op
diverse gebieden direct met zichzelf in tegenspraak. Er is
altijd wel een wet te vinden waaraan niet wordt voldaan.
Het tweede moment is dichterbij voor ons, toen het contract met Shell over gaswinning op de Sachalin-eilanden
werd doorgescheurd. Poetin vond dat dat contract niet
gunstig genoeg was voor de Russen zelf. Dat heeft Shell
miljarden gekost. Toch hebben ze er nooit veel ophef over
gemaakt.
Het geeft aan dat Poetin de touwtjes rond 2004 al stevig
in handen had. Ook grote multinationals konden geen
ADVERTENTIE
Asset Management made
in Germany
Engineered to meet your needs
Find out what we can do for you. +49 69 2567 7652 · www.union-investment.com
We work for your investment
Issued and approved by Union Investment Institutional GmbH, Wiesenhüttenstrasse 10, 60329 Frankfurt, Germany (www.union-investment.com), which is authorised and regulated by the
German Federal Financial Supervisory Authority (BaFin). The information and data presented in this advertisement should not be construed as advice on how to construct a portfolio or whether
to buy, retain or sell a particular investment, and does not constitute an offer or solicitation to sell or buy shares/units by anyone in any jurisdiction in which such offer, solicitation or distribution
would be unlawful or in which the person making such offer or solicitation is not qualifi ed to do so or to anyone to whom it is unlawful to make such offer or solicitation. The value of investments and the income derived from them can go down as well as up. Exchange rate movements can also have a positive or negative impact on the value of investments. Past performance is not
a guide to future returns and you may not get back your original investment.
NUMMER 5 / 2014
FINANCIAL
INVESTIGATOR
9
// WETENSCHAP EN PRAKTIJK
vuist maken, iets wat enkele jaren geleden opnieuw
bleek toen BP door het stof moest.’
HET LIJKT WEL ALSOF ALLES OM GRONDSTOFFEN
DRAAIT.
‘Met de controle over de energiesector heeft Poetin ervoor gezorgd dat de economische macht en de politieke
macht weer in dezelfde handen zijn. Poetin grijpt niet
zozeer terug naar de praktijken van de communistische
machthebbers, maar naar de voorafgaande periode.
Poetin spiegelt zich aan het patrimonium van de tsaren.
Daarbij maakt hij handig gebruik van de Russische wetgeving. Die is zeer gecompliceerd en op vele punten met
zichzelf in tegenspraak. Dit is van oudsher bewust zo geconstrueerd, zodat machthebbers altijd wel een stok vinden om degenen die hen dwarszitten te slaan. Er is sprake van een ongelooflijke minachting voor de geest van
de wet. Er is geen sprake van een scheiding der machten,
iets wat ten grondslag ligt aan de Westerse democratieën. Het recht wordt gebruikt om de doeleinden van de
staat te rechtvaardigen.’
HEBBEN DE RUSSEN DAAR ZELF GEEN LAST VAN?
‘Gezien de populariteit van Poetin moet je misschien
zeggen dat dit niet het geval is. In de peilingen scoort
hij ongekend hoog. Je moet niet vergeten dat er geen
democratische traditie is in Rusland. Het nationalisme is
waarschijnlijk de belangrijkste bindende factor. Onder
Jeltsin leek Rusland een tweederangs macht te worden.
Dat was onverteerbaar. Niet alleen voor Poetin, maar
ook voor de rest van de bevolking.
De spierballen die Poetin op dit moment toont, zorgen
er in ieder geval voor dat er weer rekening met het land
moet worden gehouden. Dat wordt uitgebuit in propaganda, die weer net zo intensief werkt als tijdens het
communistische tijdperk. Maar die propaganda valt op
voedzame grond. Er is nu weer respect voor Rusland en
dat vindt de gemiddelde Rus aangenaam.’
DE RUSSISCHE ECONOMIE IS EEN HEEL EENZIJDIGE,
AFHANKELIJK VAN OLIE. GAAT DAT VERANDEREN?
‘De politieke en economische chaos van na de omwenteling zijn verdwenen, maar de grote massa in Rusland
heeft het natuurlijk nog altijd niet breed. Dat zal ook de
komende jaren niet veranderen. Het investeringsklimaat
is erbarmelijk. Buitenlandse investeringen stelden al
nooit veel voor, maar welk buitenlands bedrijf gaat nu nog
investeren in Rusland?
Er zijn een aantal Russische staatsfondsen, maar die worden vooral gebruikt om politieke rust te creëren in gebieden waar dat nodig is. Nu wordt bijvoorbeeld in de Krim
geïnvesteerd en er zal ongetwijfeld geld naar Oost-Oekraïne worden gesluisd. Maar dat heeft niets te maken met
10
FINANCIAL
INVESTIGATOR
NUMMER 5 / 2014
een industriebeleid zoals je dat bijvoorbeeld in China ziet. Ik
vraag mijn studenten weleens om Russische producten te
noemen die je in het Westen kan kopen. Ja, olie en gas
natuurlijk, maar geen auto’s of computers. Zelfs veel van de
wodka die we kennen, komt uit het Westen.’
HOE SCHAT U DE SITUATIE IN OOST-OEKRAÏNE IN?
‘Het is een soort van spierballengevecht, waarbij zowel het
Westen als Rusland geen trek hebben in een echte confrontatie. Het gaat er nu om een situatie te creëren waarbij geen
van de partijen gezichtsverlies lijdt. Het zal er zonder twijfel
voor zorgen dat de annexatie van de Krim zal worden geaccepteerd en ik zie ook delen van Oost-Oekraïne in een Russische invloedsfeer komen. Het zal lijken op de situatie in
Zuid-Ossetië dat in naam onafhankelijk is, maar waar Rusland aan de touwtjes trekt.’
EN HOE STAAT HET MET DE ANDERE OOST-EUROPESE
LANDEN, ZOALS ESTLAND DAT OOK EEN BELANGRIJKE
RUSSISCHE MINDERHEID HEEFT?
‘De Baltische republieken zijn onderdeel van de NAVO. Dat
geldt ook voor Polen. Het is niet goed denkbaar dat er een
rechtstreekse confrontatie zal plaatsvinden. De verontwaardiging over het ingrijpen in Oekraïne is sympathiek en heeft
door de ramp met het vliegtuig van Malaysian Airlines een
nieuwe lading gekregen, maar als je naar de volkenrechtelijke aspecten kijkt, gedraagt Rusland zich niet heel anders
dan het Westen in Kosovo deed. Dat was indertijd een
schending van de rechten van Servië, iets waar Poetin aan
blijft refereren en niet helemaal ten onrechte.
De crisis in Kosovo werd indertijd door het Westen gezien
als een groot succes en was de opmaat voor later ingrijpen
in Afghanistan en Irak.’
MOET ACHTERAF GEZIEN NIET WORDEN GESTELD DAT
VEEL ELLENDE ZOU ZIJN VOORKOMEN ALS ER NIET
WAS INGEGREPEN IN KOSOVO?
‘Dat gaat wel heel erg ver. Iedere situatie dient op zijn eigen
merites te worden beoordeeld. De situatie in Oost-Europa is
verre van stabiel, mede omdat landsgrenzen min of meer
willekeurig zijn getrokken. Idealiter wordt in een land rekening gehouden met de belangen van minderheden. Op dit
moment moeten we constateren dat die ideale situatie in
grote delen, zoals Oekraïne, nog niet aan de orde is.’ «
•
•
•
•
Oost-Europa is wespennest
Investeringsklimaat Rusland erbarmelijk
Annexatie van Krim wordt geaccepteerd
Oost-Oekraïne onder blijvende Russische
invloedssfeer

Download Report