leve de verzorgingsstaat Stop de uitverkoop van de beschaving stond boven een manifest dat op 1 mei 2001 op de opiniepagina van NRC Handelsblad stond. Het was een noodkreet tegen de afbraak van de publieke sector, het onderwijs, de zorg en de sociale zekerheid. ‘Als de beschaving een kleed is dat mensen door de eeuwen heen samen hebben geweven, dan zien we nu de ontrafeling van dat kleed.’ Het manifest werd gepresenteerd als een “burgerinitiatief” en was ondertekend door onder meer milieuactivist Wouter van Dieren, cabaretier Freek de Jonge, zanger Bob Fosko, schrijver Karel Glastra van Loon, econoom Arjo Klamer, tv-producent Harry de Winter, dichter-huisvriend van de Koninklijke familie Huub Oosterhuis. En door Jan Marijnissen, politiek leider van de Socialistische Partij. Het initiatief was dan ook afkomstig uit de koker van de SP die hiermee een campagne startte tegen privatiseringen en hervormingen van de sociale zekerheid. Paars Mei 2001: de 21ste eeuw was optimistisch begonnen. De politiek was stabiel, het Paarse kabinet was populair. Nederlanders waren over het algemeen tevreden en het land was welvarender dan ooit. De gulden circuleerde nog, de overheidsfinanciën waren op orde, het geld klotste tegen de plinten, zoals minister van Financiën Gerrit Zalm placht te zeggen. Een jaar later, op 6 mei 2002, werd Pim Fortuyn vermoord en raakte Nederland op drift. Sindsdien is het gemeengoed om vast te stellen dat de Paarse kabinetten er een puinhoop van hebben gemaakt en dat de afbraak van de publieke sector, de sociale zekerheid en de zorg onbarmhartig zijn doorgegaan. Het huidige kabinet heeft er zelfs een rechtvaardiging voor gevonden: de verzorgingsstaat is voorbij, leve de participatiesamenleving. Afbraak Nu zal niemand ontkennen dat er veel is veranderd. Na de klappen van de financiële crisis is de economie nauwelijks gegroeid, stagneert de koopkracht, stijgt de werkloosheid en is de staatsschuld opgelopen. Welvaartsgroei waarop was gerekend, heeft zich niet voorgedaan en op de een of andere manier moet die kloof worden gedicht. Er is bezuinigd en de collectieve COLUMN lasten zijn verzwaard, want er bestaat niet zoiets als een gratis lunch om uit een diepe crisis te komen. Maar afbraak van de beschaving en puinhopen van de verzorgingsstaat? De nuchtere cijfers van het Centraal Planbureau vertellen een ander verhaal. In 2001 bedroegen de collectieve uitgaven voor openbaar bestuur 10,5 procent, voor onderwijs 4,9 procent, voor de zorg 6,2 procent en voor de sociale zekerheid 11,1 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Dezelfde collectieve uitgaven bedragen volgens het CPB in 2014: 10 procent voor openbaar bestuur, 5,4 procent voor onderwijs, 11,2 procent voor de zorg en 13,8 procent voor de sociale zekerheid. De totale collectieve uitgaven waren in 2001 45 procent, in 2014 bedragen ze ruim 50 procent van het bbp. Méér geld naar sociale zekerheid Afgezet tegen de omvang van de Nederlandse economie gaat er dit jaar dus meer geld naar de collectieve sector, onderwijs, zorg en sociale zekerheid dan veertien jaar geleden. Ook in euro’s, want de economie is tussen 2001 en 2014 – ondanks vijf magere crisisjaren – met ruim twaalf procent in omvang toegenomen. We geven in Nederland dit jaar aanzienlijk meer uit aan zorg en sociale zekerheid dan toen de euro werd ingevoerd. Hier zijn simpele verklaringen voor. De naoorlogse babyboomgeneratie gaat met pensioen en meer mensen ontvangen AOW; door de recessie zijn er meer werklozen die een uitkering ontvangen. Ook al wordt er bezuinigd, de uitgaven voor de sociale zekerheid stijgen. Hetzelfde doet zich voor bij de zorg: ondanks bezuinigingen stijgen de uitgaven door de toegenomen vraag, een breder aanbod en duurdere medische technologie. Dit staat haaks op de beleving van veel mensen. De maatschappelijke onvrede komt deels voort uit de overtuiging dat het sinds de euro allemaal minder is dan in het gulden-tijdperk. En dat er in de zorg- en sociale zekerheidsuitgaven drastisch wordt gesneden. Het is alleen niet waar. We geven meer geld uit aan de verzorgingsstaat dan ooit tevoren. Misschien toch een kwestie van beschaving. Roel Janssen is financieel-economisch journalist en heeft lang voor NRC Handelsblad gewerkt. Hij schrijft thrillers en non-fictieboeken over economie. In februari verscheen Fout Goud, een spannend boek over de roof van het Nederlandse goud door de nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog. < © Roel Janssen, Den Haag nummer 2, juni 2014 VERZEKERD! 19