Zelfsturing en ondernemingszin

Om te zien welke bal het beste stuitert,
laten leerlingen ballen stuiteren op
de speelplaats. Eén van de leerlingen
vindt dit geen goed idee. Er staat
wind, waardoor de pingpongbal zal
wegwaaien. ‘Zullen we naar de gymzaal
gaan’, zo stelt hij de leerkracht voor.
Aha
Hoe kun je zelfsturend handelen als je van alles van de leraar moet?
Zelfsturing en
Ondernemingszin
Zelfsturing, wat is het?
Een kind met zelfsturing en ondernemingszin toont
daadkracht, is zelfstandig. Zo’n kind is als een kapitein aan
het roer. Het stuurt het eigen handelen en neemt initiatief.
Met de term zelfsturing doelen we op de competentie
‘executieve functies’. Functies dus, die niet alleen een beroep
doen op het denkvermogen, maar ook op de concentratie,
taakgerichtheid en zelfstandigheid. Bij zelfsturing gaat
het – zoals het woord precies zegt – om aansturing door het
kind zelf. Een kind met een goed ontwikkelde zelfregulatie
weet zich uit moeilijke posities te redden, is een doorzetter,
kan vanaf een afstandje naar zichzelf en situaties kijken,
past zich aan de omstandigheden aan en neemt initiatief.
Ondernemingszin gaat nog een stap verder, dit is zelfsturing
gecombineerd met creativiteit. Iemand met ondernemingszin
bedenkt dingen die er nog niet zijn, denkt ‘out of the box’.
Begin er vroeg mee
begrip van de fysische wereld - logisch en wiskundig denken zelfsturing - sociale competentie - taalvaardigheid - grote en
kleine motoriek - muzische aspecten
Aandacht voor zelfsturing in de voor- en vroegschoolse
periode is belangrijk. Waarom? Ten eerste heeft
neuropsychologisch onderzoek uitgewezen dat een
goed ontwikkelde zelfregulatie een voorspeller is van
schoolsucces. Iemand die wil leren lezen, rekenen en schrijven
heeft er baat bij als de zelfsturing goed is ontwikkeld.
Ten tweede leren we kinderen zelfsturing vanaf groep 3 weer
23
een beetje af. Boosdoener is de overgang van speels leren
naar het schoolse leren. In klassikale situaties wordt van
kinderen verwacht dat ze de leerkracht volgen. Dat bevordert
de zelfsturing niet.
Hoe kan het talent zich
ontwikkelen?
Als je zelfsturing en ondernemingszin niet bereikt met
disciplinering, structurering en autoriteit, waarmee dan
wel? Door veel ruimte te geven aan spel en speels leren.
Door als leerkracht de teugels welbewust te laten vieren.
Met activiteiten die acties uitlokken. Door kinderen de
dingen zelf te laten ontdekken en te onderzoeken. Door het
stimuleren van communicatie en interactie. Vindplaatsschool
Wittering.nl heeft zelfsturing tot norm verheven. Doordat
ze de kinderen in Rosmalen vrijlaten, leren die zelfstandig
te werken en kritisch te selecteren. Leerkrachten moedigen
er de kinderen aan hun eigen ontwikkelingsproces in handen
te nemen. Dat is niet hetzelfde als de leerkracht overbodig
maken. De interactie tussen leerkracht en kind is juist de
sleutel om het ontwikkelingsproces ideaal te laten verlopen.
Heb je je al eens afgevraagd hoe vaak de kinderen uit je klas
worden aangesproken? Als individu? En hoe vaak krijgen
leerlingen de kans om met elkaar in gesprek te gaan?
Een klas vol kapiteintjes
bereik je met:
L een vroeg begin
L spel en speels leren
L aansturen op interactie
L onderzoekende levenshouding
L rollenspellen
L veel interactie
24
Wat laat de praktijk bij
de vindplaatsscholen zien?
De onderzoekers van TalentenKracht spotten de competentie
‘zelfsturing en ondernemingszin’ in allerlei situaties.
Vier voorbeelden:
wDe les over braille fascineerde de leerlingen van
De Toermalijn in Halsteren enorm. De volgende les heeft
een leerling een medicijndoosje met braille meegenomen,
vond een leerling in de bieb een voelboek met braille van
Winnie de Pooh en willen de leerlingen weten of blinden
ook met computers kunnen werken en hoe dan.
eBij Wittering.nl in Rosmalen gaat een jongen volledig op
in het bouwen van een knikkerbaan met Cuboro, blokken
met gaatjes. Met half dichtgeknepen ogen tuurt hij naar de
lijn. ‘Die moet een millimeter opzij. Perfect!’, roept hij even
later vergenoegd uit.
rBij De Hovenier in Montfort ontdekken de leerlingen dat de
ene persoon met tien stappen veel verder komt dan de
ander. Die zet dus grotere stappen. Komt dat misschien
omdat hij langere benen heeft? Spontaan beginnen de
kinderen elkaars benen te meten. Maar waar begint een
been precies?
tDe leerlingen van De Blinker zitten per twee aan de
computer om meer informatie te zoeken over de GPS.
Ze verdelen daarbij het werk en houden de tijd goed in het
oog: ‘Ga je schrijven? Zal ik typen, we hebben nog maar
vier minuten.’ Tijdens het opzoeken op de computer maken
leerlingen gebruik van de aangeleerde woordenschat en ze
ontwikkelen daarbij hun eigen zoekstrategie.
Aanmoedigende
interactie
Zelfsturing en ondernemingszin bereiken leerkrachten bij
Wittering.nl door het accent op interactie te leggen en door
kinderen te leren om een eigen planning te maken. Afhankelijk
van de leeftijd horen daar vragen bij die variëren van ‘Wat ga
je nu doen? of ‘Wat ga je straks doen?’ tot ‘Wat ga je vandaag
doen?’ tot ‘Wat ga je deze week doen?’. Hoe ouder het kind,
hoe langer de leerkracht hen vooruit laat plannen. Kinderen
worden aangemoedigd om zelf vragen te formuleren, om zelf
op zoek te gaan naar oplossingen. Een leerling die vastloopt,
krijgt bij Wittering.nl zelden het directe antwoord. Veel
eerder wordt hij of zij op weg geholpen via suggesties voor
hulpmiddelen, zoals een woordenboek of het raadplegen van
een expert. Een voorbeeld met Jesse die helemaal opbloeit,
nu hij in de les mag vertellen over zijn werk rond chips.
l ‘Op welke vragen zou je graag nog een antwoord vinden?’,
vraagt de begeleider.
Hoe kan een aardappel ziek worden?’
microbioloog. Dat gesprek kun je vandaag al voorbereiden.’
r Jesse denkt even na: ‘Hoe groeien aardappelen?
l ‘Dat kom je misschien te weten in een gesprek met de
ent
het ex perimn ontd
Hoera voorotive
ekken en zijn nieuwsgierig.
erd, ze stellen vragen, wille
Kinderen zijn van nature gem
htig bij aan. Lessen die
een zegen, want het vak sluit daar prac
Voor Wetenschap en Techniek is dat
laten doen, lokt actie en
speels opzetten. Leerlingen lekker veel
de wondere wereld verklaren, kun je
ring aansluiten, hoe groter de
en activiteiten bij de eigen verwonde
interactie uit. Hoe beter de proeven
ondernemingslust.
25

Download Report