Opbrengstgericht werken aan schrijven, dat kan!

ar
di
g
Sc
hr
ijf
va
Opbrengstgericht werken aan
schrijven, dat kan!
Willy van Elsäcker, Maud van Druenen en Cindy Teunissen
Schrijven is een domein dat op de basisschool nog altijd relatief weinig aandacht krijgt. Terwijl het juist één van de belangrijkste en moeilijkste vaardigheden is, die gerichte aandacht meer dan verdient! In dit artikel nemen we het opbrengstgericht werken aan schrijfvaardigheid onder de loep. Waarom verdient
1. D
e opbouw van de tekst (passend bij
de tekstsoort)
2. D
oel van de tekst (de lezer krijgt
schrijfonderwijs onze aandacht en hoe kunnen we opbrengstgericht werken aan
een goede en begrijpelijke tekst, die
schrijfvaardigheid realiseren?
voldoet aan het doel: vermaak,
informatief, betogend, instructief,
communicatief)
Technisch lezen, spelling, begrijpend lezen,
en woordgebruik zijn hierbij essentieel. Dit
rekenen… Als we willen weten hoe een
alles maakt schrijven één van de moeilijkste
leerling op deze vaardigheden presteert,
domeinen van het taalonderwijs.
gebonden als methodeonafhankelijk. De
Doelgericht werken
kennis van de leerling en eigen observaties
Maar schrijven is ook één van de belangrijk-
maken het beeld compleet. Dit ligt ech-
ste vaardigheden. Dat blijkt ook wel uit de
ter anders bij schrijven. Er bestaan geen
Referentieniveaus Taal, waar schrijfvaardig-
schrijftoetsen, waarin alle aspecten van het
heid tot de vier domeinen behoort. De Refe-
schrijfproces aan bod komen en waarmee
rentieniveaus beschrijven wenselijke pres-
de leerkracht kan nagaan op welk niveau
tatieniveaus aan het eind van het primair
een kind schrijft. Zeker met de huidige aan-
onderwijs (1F), eind vmbo (2F), eind mbo-4
dacht voor opbrengstgericht werken, is dit
en havo (3F) en eind vwo (4F). Het gaat dus
zorgwekkend. Er is al weinig aandacht voor
om een eindniveau. Om zicht te krijgen
schrijven binnen het onderwijs, en door de
op de weg ernaartoe zijn Tussendoelen en
focus op opbrengstgericht werken en het
leerstoflijnen opgesteld. Door in de verschil-
gebrek aan middelen om schrijfvaardigheid
lende jaargroepen Tussendoelen en leerstof-
in kaart te brengen, belandt schrijven meer
lijnen te volgen en na te streven, en op basis
en meer op de achtergrond.
hiervan het schrijfonderwijs vorm te geven,
zou het merendeel van de basisschoolleer-
Schrijven is meer dan ‘praten op papier’
lingen eind groep 8 in ieder geval Referen-
Schrijven wordt nog wel eens gedefinieerd
tieniveau 1F moeten kunnen halen. Met
als ‘praten op papier’. Toch ligt het wat
leerlingen die dit niveau al eerder behalen,
genuanceerder. Tijdens het spreken kunnen
wordt niveau 1S (streefniveau eind basison-
mensen elkaar immers zien, en ondersteu-
derwijs is gelijk aan niveau 2F) nagestreefd.
nen ze hun boodschap met non-verbale
Zie voor meer informatie over Referentieni-
signalen (gebaren, gezichtsuitdrukking,
veaus, Tussendoelen en leerstoflijnen www.
houding, stem). Hierdoor is het minder van
taalenrekenen.nl en www.leerlijnentaal.nl.
belang dat de boodschap heel precies en
We weten dus welke schrijfdoelen er in het
foutloos onder woorden wordt gebracht.
basisonderwijs te onderscheiden zijn. De
Bovendien kan de luisteraar meteen reage-
volgende vraag is: Hoe krijg je zicht op het
ren als iets niet duidelijk is. Bij schrijven is
schrijfniveau van de leerlingen?
hiervan geen sprake, er is alleen een lezer
op afstand. De schrijver moet alles duidelijk
Schrijfwerk beoordelen
opschrijven, zodat er bij de lezer geen
Uit onderzoek weten we dat leerkrachten bij
misverstanden ontstaan. Hij moet veel aan-
het beoordelen van schrijfwerk vooral kijken
dacht besteden aan de woordkeus, de for-
naar vormaspecten, zoals zinsbouw, spelling
mulering van de zinnen en de opbouw van
en interpunctie. Maar er zijn veel meer crite-
de tekst. Ook moet de schrijver proberen de
ria die ertoe doen en die we ook terugzien in
interesse van de lezer te wekken en vast te
de schrijfdoelen. De belangrijkste vijf criteria
houden. Creativiteit en variatie in zinsbouw
om schrijfwerk te beoordelen zijn:
TAAL LEZEN primair | december 2013 | nr. 1
woord- en zinsgebruik)
4. B
egrijpelijkheid (logisch verhaal,
correcte zinsbouw)
nemen we toetsen af, zowel methode-
12
3. C
reativiteit (in gebeurtenissen,
5. Vormgeving (leesbaarheid, spelling
en interpunctie)
a
va
ijf
hr
Sc
ig
rd
Wat de leerlingen op een bepaald
te beoordelen. Op elke categorie van het
de vijf categorieën een werkpunt. Als
moment binnen een bepaald criterium
beoordelingsformulier kan een kind 2
de kinderen hun eerste versie klaar
zouden moeten kunnen, is in grote lij-
punten halen, dus voor een tekst zijn
hebben, kijken ze deze in tweetal-
nen terug te vinden in de Tussendoelen
maximaal 10 punten te verkrijgen. Plan-
len na met het nakijklijstje erbij en
en leerstoflijnen. In het kader van het
nen en reviseren van teksten krijgt in het
maken vervolgens een eindversie. Als
project Opbrengstgericht werken aan lezen
onderwijs weinig aandacht, terwijl dat
je het schrijfwerk gaat beoordelen,
en schrijven voor groep 4 t/m 8 hebben
nu juist zo belangrijk is bij het schrijven
let je op dezelfde punten. Je hebt
we beoordelingsformulieren ontwik-
van kwalitatief goede teksten. Schrijven
vaak twee schrijflessen nodig om de
keld voor verschillende groepen en voor
heeft zoveel aspecten dat het onmoge-
kinderen de kans te geven een goede
verschillende soorten teksten (bijvoor-
lijk is om alles in één schrijfopdracht
eindversie te schrijven. Niet alle
beeld contactuele tekst, verhalende tekst,
aan bod te laten komen. Spreek daarom
schrijfopdrachten hoeven op deze
informatieve tekst, betoog, werkstuk).
per keer met de kinderen af waar ze
manier te worden uitgevoerd, maar
Deze beoordelingsformulieren kun je ge-
op moeten letten, in de vorm van een
als het werk gepubliceerd wordt, is
bruiken om schrijfopdrachten gefundeerd
nakijklijstje. Kies bijvoorbeeld uit elk van
reviseren wel nodig.
TAAL LEZEN primair | december 2013 | nr. 1
13
ar
di
g
Sc
hr
ijf
va
Voorbeeld beoordelingsformulier persoonlijk verhaal groep 5
Puntentelling (kruis het juiste puntenaantal aan dat u een leerling toekent):
0 punten = zeer zwak of niet, 1 punt = matig..voldoende, 2 punten = zeer goed Opbouw tekst
1
Doel tekst bereikt
2 Het is een persoonlijk verhaal met eigen ervaringen van het kind. Er is sprake
van een plot (probleem of avontuur met een afloop).
Creativiteit
3 Het verhaal is leuk/boeiend geschreven (qua gebeurtenissen, woordkeus).
Begrijpelijkheid en zinsopbouw
4 Begrijpelijke tekst, goedgevormde enkelvoudige zinnen. In samengestelde
zinnen mogen nog fouten voorkomen.
Leesbaarheid, vormgeving en
spelling
5 De eindversie ziet er goed uit. Leesbaar geschreven en er zijn weinig
spelling- en interpunctiefouten (hoofdletters, punten, vraagtekens,
uitroeptekens).
0
1
2
Er is een passende titel en een inleiding, kern en slot.
Totaal aantal punten (maximaal 10):
Nakijkhulp
1 Heb je een passende titel?
2 Heb je een inleiding, een kern en
een slot?
3 Is het verhaal in de ik-vorm
Wie schrijft, wil gelezen worden
bieden als technisch lezen en rekenen,
Het nut en plezier van schrijven, wordt
maar kan er nu ook opbrengstgericht aan
pas duidelijk op het moment dat leerlin-
schrijfvaardigheid gewerkt worden.
gen hun schrijfproducten met anderen
kunnen delen. Presenteren en publiceren
zijn in het schrijfonderwijs dan ook es-
Meer weten?
sentieel.
Bij het Expertisecentrum Nederlands
verscheen in 2012 het boek Opbrengst-
geschreven?
4 Is het verhaal leuk om te lezen
door de gebeurtenissen en de
woorden die je gebruikt?
5 Heb je goede zinnen gemaakt, die
duidelijk zijn?
6 Is je tekst leesbaar?
7 Heb je gelet op de leestekens?
Door het werk van leerlingen te beoorde-
Presenteren
gericht werken aan lezen en schrijven
De kinderen lezen in groepjes van vier
voor groep 4 t/m 8 (Teunissen, Van
om de beurt hun werk voor en geven el-
Elsäcker & Van Druenen, 2012). Dit
kaar een top en een tip. Dit is een ideale
boek biedt leerkrachten handvatten
manier om in korte tijd alle kinderen een
om niet alleen het schrijfonderwijs,
beurt te geven.
maar ook het onderwijs in technisch
Gebruik spreek- en luisterlessen voor het
lezen, begrijpend lezen en spelling
presenteren van schrijfwerk. Als kinde-
opbrengstgericht en gedifferentieerd
ren bijvoorbeeld een hoorspel of dialoog
vorm te geven. De bijbehorende werk-
geschreven hebben, kunnen ze tijdens
documenten - waaronder de beoorde-
deze lessen de rollen verdelen en de
lingsformulieren voor schrijven - zijn
tekst uitspelen.
te vinden op de bij het boek gevoegde
cd-rom.
len met behulp van beoordelingsformulieren, ontstaat er een goed beeld van de
Publiceren
schrijfvaardigheid van de leerlingen. Je
Maak een schrijfmuur waarop leerlingen
Eerder is in deze reeks de publicatie
kunt meteen zien welke deelaspecten al
hun schrijfproducten hangen.
Opbrengstgericht werken aan mondelinge
goed worden beheerst en welke onder-
Maak een klassenboek met plastic
taalvaardigheid (Gijsel & Van Druenen,
delen nog extra aandacht vragen, en hier
insteekhoezen. Hier doen alle kinderen
2011; zie ook JSW december 2011)
het schrijfonderwijs op afstemmen. Bo-
hun schrijfwerk in. Tijdens het zelfstan-
verschenen.
vendien zorgen beoordelingsformulieren
dig lezen kunnen de kinderen lezen uit
ervoor dat je tijdens oudergesprekken en
het klassenboek.
Willy van Elsäcker is senior onderwijsad-
rapportbeoordelingen een meer genuanceerd beeld van de schrijfontwikkeling
Met behulp van beoordelingsformulieren
viseur bij het HCO in Den Haag.
van het kind kunt geven. Als de leerlin-
kun je op gefundeerde wijze zicht krijgen
Maud van Druenen en Cindy Teunissen
gen in een bepaalde periode meerdere
op het schrijfniveau van de leerlingen
zijn beiden orthopedagoog en werkzaam
keren een schrijfopdracht maken, kan
en hier het onderwijs op afstemmen. Zo
bij het Expertisecentrum Nederlands.
gemakkelijk een gemiddeld rapportcijfer
hoeft opbrengstgericht werken binnen de
worden berekend.
school niet beperkt te blijven tot vakge-
14
TAAL LEZEN primair | december 2013 | nr. 1

Download Report