De overlevingsstrijd van de cultuursector

-
VISIE CULTUUR
CULTURELE
ORGANISATIES
KREUNEN
ONDER
BESPARINGEN
De overlevingsstrijd
van de cultuursector
Besparingen in de cultuursector, ze zaten eraan te komen. Volgens Vlaams
minister van Cultuur Sven Gatz snijden ze minder diep dan in de buurlanden.
Toch happen de cultuurorganisaties naar adem. Komt het voortbestaan van een
economische sector in het gedrang? ROELANDBVLENBENNVDEBRUVNE
ngeveer 32 miljoen euro
moeten de besparingen in
de cultuursector opleveren
aan de Vlaamse regering.
Dat is volgens de jongste
berichten een aderlating van gemiddeld
5procentvoor deVlaamseculturele organisaties. Minister van Cultuur SvenGatz
(Open Vld) begrijpt zelfs dat de sector
spreekt van contractbreuk: er wordt
gekort op werkmiddelen die al waren
beloofd in de meerjarige subsidieronde
van 2012."Maar dat was op voorwaarde
dat daarvoorgeldzou zijn",zegtde minister. "Er dreigt nu een tekort, en dus moest
er worden ingegrepen. We hebben daarbij gekozen om niet iedereen over
dezelfde kam te scheren. Er zijn instellingen die 2 procent inleveren, andere
verliezen 20 procent. Het kan cynisch
klinken, maar als ik moet kiezen om in
het werkveld of in de omkadering te
besparen, dan saneer iklieverin de steunpunten dan in de gezelschappen."
De regering-Bourgeois moest op een
begroting van 42 miljard euro op zoek
naar 1,2 miljard euro aan besparingen.
Eigenlijk zijn de 32 miljoen van de cultuursector dan een peulschil. Toch worden volgens de koepelorganisatie Overleg Kunstenorganisaties (oKO)heel wat
O
442 OKTOBER 2014 I WWW.TRENDS.BE
culturele organisaties in hun voortbestaan bedreigd. Daarmee zou Vlaanderen een fraai stukje economie kwijtspelen. De economische impact van cultuur
wordt vaak onderschat.
Een innovatieve sector
"Er is een duidelijke spill-overvan cultuur naar de economie",stelt de Leuvense
econoom Bart Van Looy,die begin deze
maand met enkele andere onderzoekers .
het boekKunst en geld publiceerde.''Van-
5
PROCENT
moeten de V1aamseculturele
organisatiesgemiddeldinleveren
op hun subsidies.
daaggaat dat spill-overeffectrichting 2,5.
Een investering in cultuur wordt dus
meer dan verdubbeld. Cultuur creeert
werkgelegenheid. Dat heeft ook een
impact op de horeca en het transport, al
wordt dat zelden meegeteldin de cijfers."
Bovendienishet effectvan cultuur eeuwen later nog voelbaar - Rubens is nog
altijd een cashkoe voor Antwerpen - en
stuurt ze mee de stadsontwikkeling."Kijk
naar de Antwerpse wijk Het Zuid", zegt
Van Looy."Twintigjaar geleden was dat
een marginale buurt, tot er zich een paar
bohemiens kwamen vestigen.Diebrachten een nieuwe dynamiek op gang, die
bijvoorbeeld een weerslag heeft op de
huizenprijzen.Alsje daar dertigjaar geleden iets hebt gekocht,kun je nu gaan rentenieren."
Er is ook een innovatiefkantje aan cultuur. Zo is er een spill-overeffect tussen
disciplines zoals hedendaagse dans, die
zonder subsidies moeilijk kunnen overleven, en het commerciele circuit of de
wereld van het design. Bart Van Looy
verwijst naar de Amerikaanse zangeres
Beyonce, die voor een videoclip bewegingenkopieerde uit een dertigjaar oude
voorstelling van het Brusselse dansgezelschap Rosas. Wat iemand als Anne
Teresa De Keersmaekerdoet,isookinnovatie, vindt Bart Van Looy: "Artiesten
doenonderzoeknaar betekenis.Dereturn
on investment kun je moeilijk meten, en
komt misschien maar binnen twintig of
dertig jaar."
ns
~n.
:n
rs."
:eunog
-en
Gjk
:egt
dat
.aar
chdie
, de
eleen.ulsen
die
'er'de
roy
:res
lVe-
lde
geme
noten
urn
,en
r of
"De subsidies wegnemen betekent de doodsteek voor een aantal
kunstvormen - toneel en klassieke muziek bijvoorbeeld"
Politieke keuze
De besparingsoperatie van minister
Gatz is een politieke keuze. De sector
klaagt dat hij al genoeg heeft bespaard.
Cultuur is een regionale materie sinds de
jaren tachtig. Met uitzondering van een
handvolfederaleculturele instellingenzoals De Munt, Bozar en enkele musea,
dienogworden betoelaagd door de federale overheid - vallen de Vlaamse cultuursubsidiesonderhet departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media van de
Vlaamse overheid. Onder de dertien
Vlaamsedepartementen is dat een van de
kleintjes: in 2013 ging op een begroting
van ruim 27 miljard euro 1,022 miljard
euronaar dievierbeleidsdomeinensamen.
De cultuursector slorpte ongeveer 445
miljoeneuro op.Cultuur is daarmee goed
voor ongeveer 1,6procent van het totale
Vlaamsebudget.
Het aandeel van de cultuursubsidies
in de Vlaamsebegroting is al enkelejaren
aan het dalen, terwijl het totale Vlaamse
budget is toegenomen (zie tabel): de 1,4
procent in 1995 is gestegen tot 1,9 pro-
cent in het verkiezingsjaar 2009, en
daalde weer tot 1,6 procent. Door de
recente overdracht van een aantal federale bevoegdheden naar de regio's is de
Vlaamse begroting voor volgend jaar
opgelopen tot 42 miljard. Relatiefgezien
wordt het belang van de cultuursubsidies dus nog kleiner.
Bart Caron, de cultuurspecialist van
Groen: "2009 was een verkiezingsjaar,
maarje kunt niet ontkennen dat het totale
budget in die periode van 23 naar 27 miljard is opgetrokken, terwijl het cultuur- ~
WWW.TRENDS.BEI2 OKTOBER 2014 45
-
VISIE CULTUUR
PETERDE CALUWE (DE MUNT)
'CULTUUR IS HET FUNDAMENT VAN DE ECONOMIE'
i
Als algemeen directeur-intendant van De Munt is Peter de Caluwe een buitenstaander
voor de beslissingen van Vlaams minister van Cultuur Sven Gatz, want De Munt wordt
federaal betoelaagd. Maar De Caluwe is wei bezorgd over zijn Vlaamse collega's.
1
ii
i
".
PETER DE CALUWE
"Subsidies zijn
investeringen."
j
I
zorg, onderwijs en cultuur.
Op dat fundament bouwen
we onze economie, niet
omgekeerd."
i,l
I.
Het budget voor cultuur in
de EU-lidstaten bedraagt
gemiddeld slechts 0,58
procent van het bruto
binnenlands product
(bbp). Vee I te weinig,
vindt u. U pleit er in deze
tijden van besparingen
dan ook voor om meer te
investeren in cultuur?
PETERDE CALUWE: "Het
Minister-president Geert
Bourgeois (N-VA) zei bij
de voorstelling van de
begroting dat een
bloeiende economie de
basis is van kunst en
cultuur. Maar u ziet dat
eerder omgekeerd?
PETERDE CALUWE: "De
economie vooropstellen is
als het ontkennen van onze
menselijke waarden. Om
veel redenen moeten we
voorrang geven aan
educatie en - zowel in
Belgie als in Europa - verduidelijken welke culturele
overeenkomsten er zijn in
plaats van te kijkennaar de
verschillen.
"We zullen in Europa nooit
helemaal een economische
en politieke unie kunnen
realiseren, maar een
cultureel Europa is wei
mogelijk.Onderwijs en
cultuur dragen daaraan bij.
Die zijn het Europese
cement, dat ervoor zorgt
dat we er als continent van
overtuigd zijn dat we
dezelfde weg opgaan. Mijn
overtuiging vertrekt van
'mens sana in corpore
sa no': binnen onze
democratie moeten we
ervoor zorgen dat mensen
gezond zijn in lichaam en
geest. De basis daarvan
bestaat uit gezondheids-
462 OKTOBER 2014 I WWW.TRENDS.BE
idee dat cultuur aileen een
kleine elite ten goede
komt, klopt niet. Subsidies
zijn in feite investeringen.
Sterker nog: een
investering van 1 euro in
cultuur brengt aan de
economie 3 euro op. Ze
komt ook anderen ten
goede. Met 450 voltijdse
equivalenten in De Munt
zorgen wij voor 720
arbeidsplaatsen elders.
"Eerder dit jaar was er in
Frankrijkveel te doen om
een studie van de Franse
ministeries van Cultuur en
Economie,waaruit bleek
dat de culturele sector in
Frankrijkeen bijdrage
levert aan het Franse bbp
die 7 keer groter is dan de
bijdrage van de Franse
autosector. Ais het over de
autosector gaat, wordt er
nochtans altijd over investeringen gesproken, terwijl
dat woord voor de
culturele sector niet wordt
gebruikt."
~ budget in absolute cijfers is
gedaald van 454 naar 446 miljoen.
Er is dus in cultuur relatief sterker bespaard dan in andere domeinen." De nieuwe minister van Cultuur betwist die cijfers niet. Gatz
zegt echter: "We zitten nu op het
niveau van 2007. Ook op andere
domeinen is er bespaard. Zo is ook
het budget voor onderwijs kleiner geworden."
Het nieuwe kunstendecreet
De besparingen die Gatz nu
doorvoert, zijn volgens hem een
tussenoplossing. "Er was geen tijd
om een diepgaande analyse te
doen en op het niveau van de
instellingen keuzes te maken",
1,6
PROCENT
van de begroting van
de Vlaamse regering ging
in 2013 naar cultuur.
zegthij. "Bovendienwilikhetvernieuwde kunstendecreet laten
meespelen in de keuzes die we
vanaf2016 doen. Hetis de bedoeling dat er vanaf 2017 opnieuw
middelen voor cultuur bij komen.
Maarvoor aile duidelijkheid: dat
zal geen lineaire verhoging zijn.
Ik wil de tijd en de ruimte nemen
om politiek en intellectueel een
visie op het cultuurbeleid van de
komende jaren uit te werken."
Anders gezegd: vanaf 2017 wordt
het subsidiebeleid misschien minder zuinig, maar wei selectiever.
De impact van subsidies
Zijn subsidies dan zo levensnoodzakelijk dat een sector dreigt
te verdwijnen? Bart Van Looy:
"De subsidies wegnemen betekent de doodsteek voor een aantal kunstvormen - toneel en klassieke muziek bijvoorbeeld. De
markt zou dat niet overnemen.
is
len.
ternei:ul~atz
het
lere
ook
lei-
AIleen amateurs en de top van het commerciele circuit
zoals Andre Rieu zouden nog overblijven. Alle professionele theatergroepen, klassieke orkesten, de opera en musea
zijn dan weg. Pergolesi of Bach, uitgevoerd door professionele muzikanten, zul je hier dan niet meer zien."
Succes is daarbij niet eens een scherprechter. Ais Brussels philharmonic bijvoorbeeld met 75 musici op het podium
staat en er zitten duizend mensen in de zaal die 20 euro
per ticket hebben betaald, danlevert zo'n concert 20.000
euro op. Met 75 musici komen de loonkosten en de verplaatsingskosten alleen al uit boven die 20.000 euro inkomsten. Eenvoudig gezegd: hoe groter de bezetting, hoe moei-
I!et
; nu
een
.tijd
e te
l de
en",
lijkerhet is zonder subsidies zo'n concert rond te krijgen.
"Je kunt van een symfonisch orkest niet vragen dat ze
maar met vijftig musici spelen", zegt Caron. "Dan is het
geensymfonischorkest meer. Trouwens: stel dat je de cultuursubsidies volledig zou afschaffen.Dan levert dat minder op dan de 500 miljoen euro die deze regering extra wil
investeren in de gehandicaptensector."
Debesparingen in de cultuursector kunnen zelfs tot een
negatief saldo voor de overheid leiden, waarschuwt Bart
Caron. "Er werken volgens de RSZ 51.260mensen in de
cultuursector. Daar zitten ook radiomakers, drukkers en
architecten bij. Er zijn 6600 mensen aan de slag in kunst
en amusement, 7150in bibliotheken en archieven, 6891in
verenigingen.Alsje van de subsidies aan die organisaties
een kwartschrapt, ben je in eerste instantie de RVA-kosten aan het verhogen. rk ben zelf voorzitter van een kunstencentrum. rk kan bevestigen dat die besparingen tot
ontslagen zullen leiden. En je weet toch ook hoeveel sti- ~
.veraten
e we
doeeuw
men.
l.dat
zijn.
.men
I een
in de
ten."
rordt
minever.
s
.enslreigt
.ooy.
hete-
.aanklas:i. De
men.
CULTUUR MOEST AL INLEVEREN
Bran: Trends
Het aandeel van decultuursubsidies in de Vlaamse begroting isal
enkelejaren aan het dalen. In miljoen euro, verhouding inprocent
Jaar
Totale
budget
1995
1996
]997
1998
~'ll99
2000
2CJCl1
2002
2003
2004
~OO5
2006
2()O7
2008
2Q_09
2010
2011
2012
2(1)13
1:3553
13.995
14,491
15.015
15.882
16089
1(3346
17037
17.801
18.372
18.420
20.219
21799
23.940
27513
24.183
Jl4,465
26.972
27.256
Cultuur
193,3
193,8
211,1
212,9
221,3
236,7
266,3
309,6
345,7
347,3
356,6'
379,3
423,8"
443,0
453,6
453,9
449,4
439,8
445,7
%
\4%,
1,4%
j,5%
1,4%
1,4%
1,5%
1,6%
1,8%
\9%
1,9%
1,9%
1,9%
1,9%
1,9%
1,6%
1,9%
1,8%
1,6%
1,6%
INSCHRIJVEN
www.roulartaevents.be
--------------------------------------In samenwerking met
vwdgroup:
Organisatle:
Rom
Tel. 02 467 56 62
E-mail: [email protected]
WWW.TREI.IDS.BEI2 OKTOBER 2014 47
-
VISIE CULTUUR
PIETER PAUL RUBENS
"Het effect van cultuur is eeuwen
later nog voelbaar."
~ mulerende maatregelen kosten om mensen aan het werk te krijgen?"
Taxshelter
"Iedere organisatie die ernstig bezig
is,zoektnaar extra eigenrniddelen",vindt
Bart Caron. "Ret aandeel varieert van 15
procent tot twee derde. Maar een ding
staat vast: haal de subsidies weg en de
rest verdwijnt. Subsidies zijn het fundament."
De proefballondie minister Gatzopliet
om de formule van de taxshelter uit te
breiden, is mogelijkeen interessant idee.
Alleen is dat niet voor alle sectoren een
oplossing,en rijst de vraag of de maatregel zijn doel niet voorbij zou schieten.
Ookhier bestaat het risico dat populaire
cultuur het pleit wint. Moet iemand die
investeert in Live Nation dan fiscaal
dezelfde aftrek krijgen als een kmo die
een experimentele dansvoorstelling
steunt? ®
Lees oak: Cultuursubsidies zijn nuttige
investeringen, biz. 70.
482 OKTOBER 2014 I WWW.TRENDS.BE
DRIE ALTERNATIEVE OPTIES
Welke andere keuzes had de Vlaamse regering kunnen maken?
Anders gezegd: in welke domeinen zit nog besparingsmarge?
0-
e
e-
Het cultuurbudget van de lokale besturen blijft ongemoeid.
Die 104 miljoen euro wordt vooral gebruikt om bijna in elke
gemeente cultuurcentra, gemeenschapscentra en bibliotheken
open te houden. Heeft elke gemeente die infrastructuur echt
nodig?
Denk na over het grote aanbod in Vlaanderen. Onder de vorige
regering fuseerde Opera Vlaanderen met het Ballet van
Vlaanderen tot het Kunsthuis. "Twee zieken bij elkaar levert nog
geen gezonde op", zegt Bart Caron. "Moeten we in Vlaanderen
dit soort opera hebben? We hebben toch al De Munt?
Misschien kunnen we voor de helft van dat geld veel spannender
en interessantere opera maken voor een even groot publiek.
Moeten we echt op twee plaatsen spelen (in Antwerpen en
Gent, nvdr)? Die keuzes zijn ondanks de fusie niet gemaakt."
"Plafonneer de subsidiebedragen voor de grootste gezelschappen tot een grens van 800.000 of 1,2 miljoen euro", zegt Bart
Van Looy. "Er is een pervers effect. Een aantal kunstvormen kan
niet gedijen zonder overheidssteun. Dat wil zeggen dat hoe suecesvoller ze worden, hoe meer geld ernaartoe gaat. Ais je groeit
van een omzet van 500.000 naar 800.000 euro, waar houdt het
dan op? Ais Collegium Vocale bijvoorbeeld zo veel concerten
zou spelen, dat Philippe Herreweghe ze niet allemaal aileen meer
kan dirigeren, raak je dan bovendien niet aan de kern van het
artistieke project?"

Download Report