Nee - Annevillegroep

Disclosure belangen spreker
(poten'ële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante rela'es met bedrijven Geen •  Sponsoring of onderzoeksgeld •  Honorarium of andere (ﬁnanciële) vergoeding Ja via IKZ volgens vergoedingsregeling •  Aandeelhouder •  Andere rela'e, namelijk … Nee Nee Nee Help ! ik wil een spuitje…!
Euthanasie
Wetgeving en de praktijk
11 maart 2014
A. de Kinkelder,
Zelfstandig specialist ouderengeneeskunde, scen-arts en palliatief consulent (IKZ)
[email protected]
Stellingen
Rood è onjuist
Groen è Juist
Stellingen
1.  Palliatieve sedatie en euthanasie vallen onder dezelfde
wet.
2.  Als een cliënt niet meer wilsbekwaam is, kan de
euthanasie dan niet meer doorgaan?
3.  Euthanasie moet minimaal 3 maanden voor het
daadwerkelijke moment zijn geregeld/vastgelegd.
4.  Familie mag euthanasie aanvragen.
5.  De verpleegkundige/verzorgende mag assisteren bij
toedienen van de euthanatica.
Agenda
- 
- 
- 
- 
- 
- 
Definitie Euthanasie
Cijfers
Wetgeving
Casuïstiek
SCEN (afhankelijk vd. tijd)
Nadere info en bronnen
Definitie
Euthanasie
•  Opzettelijke levensbeëindiging
•  Op uitdrukkelijk verzoek van de persoon zelf
•  Door een arts
•  Art 293 wetboek van strafrecht
Hulp bij zelfdoding
•  Artikel 294 Wetboek van Strafrecht
–  Zorgvuldigheidseisen gelijk aan euthanasie
–  Lagere strafmaat
7 Nb. Vast bekend maar voor alle
duidelijkheid …
Passieve euthanasie
bestaat niet !
Euthanasie = altijd actief.
Besluiten tot euthanasie is een
proces geen momentopname
KNMG 2003
Cijfers
6000 consulten (schatting)
80 % thuis, 20 % uit instelling
85 % voldoet aan criteria
(15 % nog niet, nb. 2009 25 % nog niet)
Dus ca. 5100 x oordeel voldoet aan
criteria
ê
Ca 4200 uitvoeringen
(1/5 overlijd natuurlijk of niet gemeld …??)
Aantal euthanasiemeldingen in Nederland
2011 bijna 3700
2012 Al 4180
Bron: Jaarverslag toetsingscie.
Informatie SCEN artsen n.a.v. consulten,
DIAGNOSE
Bron: spiegel informatie Scenartsen 2012
Informatie SCEN artsen nav consulten,
LIJDEN
Bereidheid artsen
-  Verzoek ‘regulier’ è 85 % bereid
-  Verzoek bij beginnende dementie,
psychiatrie of lijden aan het leven
è 50 %
Bron: 2e evaluatie Wtl. 2012.
Wetboek van strafrecht
Artikel 293 Wetboek van Strafrecht:
Lid 1. Strafbaar tenzij,
Lid 2. door de arts begaan die daarbij voldoet aan de
zorgvuldigheidseisen bedoeld in artikel 2 van de
wet toetsing levensbeëindiging (wtl.)
= de “euthanasie
wet”
Juridische Historie Euthanasie in
Nederland
• 
• 
• 
• 
1952 Eerste zaak; veroordeling
1973 Zaak Postma à à rechtbank criteria
1984 KNMG euthanasiestandpunt
1984 D66 wetsvoorstel 1994 Wettelijke regeling:
strafbaar, verplichte melding, geen
zorgvuldigheidscriteria
•  1995 Chabot arrest: ook psychisch lijden
•  1998 Bongersma voltooid leven niet
•  1998 Regionale Toetsingscommissies
•  April 2002 huidige wet: strafbaar tenzij
voldaan aan zorgvuldigheidscriteria
17 18 Wet toetsing levensbeëindiging:
Art 2.1 De zorgvuldigheidseisen, (bedoeld in artikel 293,
tweede lid, Wetboek van Strafrecht), houden in dat de arts:
1. 
2. 
3. 
4. 
5. 
6. 
de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van een vrijwillig en
weloverwogen verzoek van de patiënt,
de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van uitzichtloos en
ondraaglijk lijden van de patiënt,
de patiënt heeft voorgelicht over de situatie waarin deze zich bevond en
over diens vooruitzichten,
met de patiënt tot de overtuiging is gekomen dat er voor de situatie
waarin deze zich bevond geen redelijke andere oplossing was,
ten minste één andere, onafhankelijke arts heeft geraadpleegd, die de
patiënt heeft gezien en schriftelijk zijn oordeel heeft gegeven over de
zorgvuldigheidseisen, bedoeld in de onderdelen a tot en met d, en
de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch zorgvuldig heeft
uitgevoerd.
Art 2.2 wet toetsing levensbeëindiging op
verzoek en hulp bij zelfdoding
Indien de patiënt van zestien jaren of ouder niet langer in
staat is zijn wil te uiten, maar voordat hij in die staat
geraakte tot een redelijke waardering van zijn belangen
terzake in staat werd geacht, en een schriftelijke
verklaring, inhoudende een verzoek om
levensbeëindiging, heeft afgelegd, dan kan de arts
aan dit verzoek gevolg geven.
De zorgvuldigheidseisen, bedoeld in het eerste lid,
zijn van overeenkomstige
toepassing.
Verloop traject van vraag tot euthanasie
•  Verzoek van Patiënt
•  (via ondersteund door vpk of mantelzorger)
•  Aan behandelend arts
•  Deze vraagt SCEN arts
•  Scen consult
•  Indien positief dan uitvoering (zie dia uitvoering è)
•  Behandelend arts meld gemeentelijk lijkschouwer
•  Toetsings cie of (zelden) officier van justitie
Rol verpleging verzorgende 1/3
•  Patiënten praten vaak makkelijker met vpk /
verzorgende dan met de arts.
•  Eerst vraag verheldering!
•  Dan overleg arts
•  Oordeel terechte euthanasie vraag, voor arts en
vpk soms verschillend!
èOverleg met arts en je team!
Bron: hfdstk. 10 VPK. Dillema’s B.A.M. The, Levensbeëindigend handelen op verzoek van de patient Legemaate KNMG 2002, observatie onderzoek
ziekenhuis longafdeling.
Rol verpleging verzorgende 2/3
•  Vpk voelen zich soms machteloos als ze
de patiënt niet kunnen bijstaan.
•  Rol bij de uitvoering ? > dia 3/3
•  Rol bij nazorg
Rol verpleging / verzorgende 3/3
Wat mag wel / niet
•  Voorbereidingshandelingen (vpk of arts)
–  Infuus prikken, infuus systeem (NaCL)
aansluiten
•  Uitvoering:
–  Alleen de arts mag uitvoeringshandelingen
verrichten:
•  Klaarmaken medicatie. (ook door apotheker)
–  infuus zakjes
–  Losse spuiten
•  Toedienen medicatie / aanzetten infuus
Casuïstiek
Casus 1
26
Wat vind u ? Kan dit verzoek
worden gehonoreerd?
Rood è nee, dit kan niet omdat ….
Groen è ja, dit kan,
er is namelijk voldaan aan de zorgvuldigheidseisen
1. 
2. 
3. 
4. 
5. 
6. 
de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van een vrijwillig en
weloverwogen verzoek van de patiënt,
de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van uitzichtloos en
ondraaglijk lijden van de patiënt,
de patiënt heeft voorgelicht over de situatie waarin deze zich bevond en
over diens vooruitzichten,
met de patiënt tot de overtuiging is gekomen dat er voor de situatie
waarin deze zich bevond geen redelijke andere oplossing was,
ten minste één andere, onafhankelijke arts heeft geraadpleegd, die de
patiënt heeft gezien en schriftelijk zijn oordeel heeft gegeven over de
zorgvuldigheidseisen, bedoeld in de onderdelen a tot en met d, en
de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch zorgvuldig heeft
uitgevoerd.
Casus 2
Dhr. Peters, 78 jaar
Vg/ artrose, matig hartfalen, geheugen problemen (tgv ?)
Med: Paracetamol, hydrochloorthiazide
Sociaal: Weduwnaar sinds 2000, heeft wel een vriendin
deze is ½ jr geleden in zh. opgenomen. Heeft 1 zoon en 1
dochter
Functioneel: loopt matig wel zelfstandig, buiten met rollator
(paar 100 meter), heeft hulp (oa. aantrekken kousen)
Verklaring: 2008 euthanasie verklaring NVVE en 2013 2e
handgeschreven verklaring.
Vraag: Wil niet meer leven, vind het niet zinvol meer, bang
dement te worden.
N.a.v. gesprek NVVE consulent en GGD arts wil dhr. Zo
snel mogelijk euthanasie.
Is er een verzoek ?
(2.1 lid 1. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van een vrijwillig en
weloverwogen verzoek van de patiënt, )
Rood è nee, want …..
Groen è ja,
Is er ondraaglijk uitzichtloos lijden?
(2.1 lid 2. de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van uitzichtloos en ondraaglijk
lijden van de patiënt, )
Rood è nee, want …..
Groen è ja, omdat …..
Casus 3
Dhr J verblijft op palliatief bed in het vhp in A, Dhr heeft primaire
hersentumor, met geleidelijk progressieve uitval (hemi-beeld en afasie)
Bij opname grotendeels bedlegerig, communicatie nog redelijk goed
mogelijk.
Hij heeft een euthanasie verklaring, die we (in bijzijn vd. 2 zonen) ook
bespreken. De verklaring is nu nog niet a/d orde, het lijden is nog niet
ondraaglijk.
Dhr J. gaat in aantal maanden geleidelijk achteruit, ik informeer nog
een aantal keer naar zijn euthanasie verklaring. Ook bespreken we dat
als hij niet meer in staat is zijn verzoek te doen, dat euthanasie niet
meer kan plaats vinden. De gespreken hierover verlopen moeilijk
omdat dhr J het onderwerp uit de weg lijkt te gaan.
Vervolgens gaat dhr. in de loop van enkele dagen snel achteruit, dhr. J
reageert amper meer en orale intake is niet mogelijk. De oudste zoon
vraag na een aantal dagen, of er nu toch euthanasie plaats kan vinden.
Wat vind u ? Kan dit verzoek
worden gehonoreerd
Rood è nee, dit kan niet
(communicatie met de patiënt is tot aan de uitvoering nodig)
Groen è ja, dit kan
(dit kan de wilsverklaring vervangt het verzoek)
Wat zegt de wet
Art 2.1 De zorgvuldigheidseisen, bedoeld in artikel 293,
tweede lid, Wetboek van Strafrecht, houden in dat de arts:
1. 
2. 
3. 
4. 
5. 
6. 
de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van een vrijwillig en
weloverwogen verzoek van de patiënt,
Dit artikel wordt vervangen door de wilsverklaring
de overtuiging heeft gekregen dat er sprake was van uitzichtloos en
ondraaglijk lijden van de patiënt,
de patiënt heeft voorgelicht over de situatie waarin deze zich bevond en
over diens vooruitzichten,
met de patiënt tot de overtuiging is gekomen dat er voor de situatie
waarin deze zich bevond geen redelijke andere oplossing was,
ten minste één andere, onafhankelijke arts heeft geraadpleegd, die de
patiënt heeft gezien en schriftelijk zijn oordeel heeft gegeven over de
zorgvuldigheidseisen, bedoeld in de onderdelen a tot en met d, en
de levensbeëindiging of hulp bij zelfdoding medisch zorgvuldig heeft
uitgevoerd.
Wat zegt de kamer
•  1e Evaluatie wtl. 2007, noemt toepassing van art. 2.2 bij
wilsonbekwaamheid het meest omstreden onderdeel.
•  2e Evaluatie wtl 2012
–  Bevindingen evaluatie 2007 niet tot inhoudelijk debat geleid
–  Reg toetsings cie lopen soms niet synchroon met de artsen /
beroepsverenigingen
–  Toetsings cie moeten richtlijn tav. zorgvuldigheidseisen opstellen
•  Tweede kamer zegt wel dat ook bij vergaande wilsonbekwaamheid,
als er non-verbaal lijden geuit wordt en er een wilsverklaring is dit
wel een indicatie kan zijn, voor euthanasie de deur blijft op een kier.
Wat zeggen artsen?
Conclusie KNMG standpunt feb 2012
-  Euthanasie op grond van wilsverklaring =
wettelijk mogelijk
-  In de praktijk toepasbaarheid
zorgvuldigheidseisen problematisch
-  Art 2.2 de wilsverklaring heeft grote waarde
maar maar kan nooit doorslag geven ….
-  (zinvolle) Communicatie met patiënt zelf is
onontbeerlijk
KNMG
standpunt
Voorwaarden, euthansie bij verlaagd
bewustijn
Terug naar de casus
•  Kan u zich voorstellen dit verzoek te
honoreren ?
Rood è nee,
Groen è ja,
Vraagtekens / knelpunten:
•  Wil deze patiënt dit echt wel?
•  Waarom verzoek dan steeds uitgesteld?
•  Is het nodig ?
–  er is namelijk geen lijden en
–  Het sterven is nabij
Grensgebieden huidige
euthanasiewet
Wilsonbekwamen
– 
– 
– 
– 
Comateuze patiënten
Dementerenden
Psychiatrische patiënten
Voltooid leven
– 
Pasgeborenen
– 
Kinderen
42 Laatste jaren een Verruiming
è 2010
•  Opeenstapeling ouderdoms gebreken kan
legitieme reden euthanasie zijn (Hartogh med contact, 2010)
•  Aftakeling ook grond euthanasie (v Wijlick KNMG. med. Contact 2010)
– 
– 
– 
– 
Med. Classificeerbare aandoening geen vereiste !
Terminale ziekte geen vereiste
Wel een medische grondslag
Aanpassing wet (zoals betoogd wordt) is niet nodig
2010 en verder
Burger initiatief (vrije wil) www.uitvrijewil.nu
-  autonomie !
-  criterium ondraaglijk uitzichtloos lijden schrapen
-  Grensgebieden
-  voltooid leven bij ouderen > 70 jaar
-  Euthanasie bij dementie,
45
Stellingen
Rood è onjuist
Groen è Juist
Stellingen
1.  Palliatieve sedatie en euthanasie vallen onder dezelfde
wet.
2.  Als een cliënt niet meer wilsbekwaam is, kan de
euthanasie dan niet meer doorgaan?
3.  Euthanasie moet minimaal 3 maanden voor het
daadwerkelijke moment zijn geregeld/vastgelegd.
4.  Familie mag euthanasie aanvragen.
5.  De verpleegkundige/verzorgende mag assisteren bij
euthanasie.
Nog tijd over ?
Ja è
è wat is SCEN ?
è hoe verloopt de uitvoering ?
è Dilemma ‘s uit de praktijk
Nee è Nadere Info en afsluiting
Dillema’s uit de praktijk
•  Verzoek is duidelijk & voldoet aan
wettelijke criteria maar:
–  Partner is tegen
–  Instelling is tegen
•  Verzoek is duidelijk & voldoet aan wet
criteria maar:
–  Arts is tegen
SCEN
SCEN
S
=
Steun en
C
=
Consultatie bij
E
=
Euthanasie in
N
=
Nederland
Doelstellingen SCEN
•  Steun: verstrekken van informatie en advies
•  Consultatie: bieden van deskundig en
onafhankelijk advies
•  Kwaliteitsverbetering formele consultatie en
medisch handelen artsen die uitvoeren
•  Realiseren goede toegang tot de consulent
54 Aandachtspunten voor hoofdbehandelaar
bij inschakelen SCEN-arts
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
Neem tijdig contact op, SCEN-arts moet tijd vrijmaken
Bereid consultatie goed voor
Creëer rustige gelegenheid voor een gesprek
Kondig komst aan bij patiënt en familie
Kondig komst aan bij betrokken medewerkers
Doe geen toezeggingen aan de patiënt
Oordeel heeft de status van een advies
Advies is gericht aan de uitvoerend arts
Uitvoering vd euthanasie
Twee methode:
1.  Oraal (hulp bij zelfdoding)
1.  Vooraf antiemeticum metoclopramide)
2.  Barbituratendrank
2.  Intraveneus (infuus of bolus)
0. evt midazolam 2,5 mg iv als premedicatie
1.  Lidocaine iv
2.  Thiopental èinductie coma
3.  Flusch NaCl (controle diepte coma)
4.  Rocuronium è Verlamd de skelet spieren
(zie verder praktische tips uitvoering laatste dia)
Toetsings cie
Toetsingscommissie
euthanasie
Samenstelling:
•  Jurist (voorzitter)
•  Arts
•  Ethicus
•  Secretaris
3 Regionale Toetsingscie:
Noord-Brabant, Limburg en Arnhem
Nadere info
Verschillen sedatie en euthansie
Zie KNMG factsheet december 2013
Bronnen
•  Jaarverslag toetsingscie (zie
www.euthanasiecommissie.nl)
•  Spiegelinformatie scen 2008, 2009 (KNMG)
•  http://knmg.artsennet.nl/dossiers/Dossiers-op-thema/
levenseinde/scen.htm
•  Standpunt Federatiebestuur KNMG inzake euthanasie
2003.
SCEN Telefoonnummers
•  Via: www.knmg.artsennet.nl
of
•  KNMG artseninfolijn 030 28 23 322
Consulta)e voorziening Telefonisch advies 8 -‐ 20.00 uur 7 dagen per week 0900 – 297 16 16 Folder, nieuwe versie 2012
Tips voor uitvoerend arts euthanasie
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
Plan uitvoering op een voor jou rustig moment (spreekuur, GSM, gezin
etc.).
Paar uur tevoren Venflon inbrengen en doorspoelen met NaCl. Net vóór
gebruik ook weer doorspoelen.
Lukt inbrengen niet kan ambulancebroeder/ anesthesist uitkomst brengen.
Met apotheker middelen, dosering en benodigdheden (spuiten, naalden,
Venflon, afplakpleister, gaasjes) regelen: kan hij/zij in één zakje aanleveren
Tevoren in praktijk of thuis klaarmaken euthanatica: 2 spuiten. Ik zet er zelf
met een dikke stift een 1 en een 2 op.
Hart klopt na Pavulon nog tot 20 minuten door.
GGD eerder op de dag/dag tevoren op de hoogte stellen; aankondigen bij
GGD arts die op het afgesproken moment dienst heeft.
Benodigde papieren: Jouw verslag, volledig ingevuld met handtekening,
eigen verklaring patiënt, SCEN verslag, eventueel kopie van een enkele
relevante specialistenbrief of relevante delen uit het EMD.
Zorg voor opvang voor jezelf erna: vriend/vriendin/collega/partner; hetzij
daadwerkelijk hetzij per telefoon.
67 Bedankt voor uw aandacht !

Download Report