23-‐09-‐14 Inhoud Delier in de pallia2eve fase Saskia Danen – de Vries • • • • • • • • Wat is een delier en hoe ontstaat het? Predisponerende, luxerende factoren en prodromen Pallia2eve fase Verschillende vormen van een delier? Verschil andere beelden Delier & demen2e Mul2disciplinaire behandeling Voorlich2ng en begeleiding familie Stelling Stelling Een delier komt al2jd door één of meer lichamelijke oorzaken. In de meeste gevallen is de delirante cliënt erg onrus2g Stelling Wat is een delier en hoe ontstaat het? Het delier is een belangrijke voorspeller voor de naderende dood bij ouderen. • • Stoornis in het bewustzijn met verminderd vermogen om zich te concentreren, aandacht vast te houden of te verplaatsen Verandering cogni2eve func2es: • • • • • • • incoherent denken geheugenstoornissen onsamenhangende spraak desoriënta2e soms met hallucina2es en wanen Acuut begin van verwardheid en fluctuerend verloop Veroorzaakt door één of meer lichamelijke ziekten, geneesmiddelenintoxica2es of onUrekking (of wijziging) van medica2e of alcohol. 1 23-‐09-‐14 Bewustzijn Bewustzijnsniveau: • Alert (normaal) • Hyperalert (schrikach2g, prikkelbaar, geagiteerd) • Hypoalert (traag reagerend, in zichzelf gekeerd, wegdromend of slaperig) Cliënt met Delier • • • • • • • • Ø kan hierdoor heel angs2g zijn en in paniek raken Predisponerende factoren Reeds aanwezig, niet beïnvloedbaar • Lee[ijd ouder of gelijk aan 70 jaar • Delier in de voorgeschiedenis • Cogni2eve stoornissen (demen2e, CVA) • Pallia2ef-‐terminale pa2ënten • Gebruik van opiaten (pijns2llers, morfine) • Gebruik van alcohol, drugs • Visus-‐ en gehoorstoornissen Luxerende factoren • Infec2e, koorts, hypoxie, anemie • Stofwisselingsstoornissen (hypo-‐, hyperglykemie, schildklierfunc2estoornissen) • Elektrolytenstoornissen (hypo-‐, hypernatriëmie, hypercalciëmie) • Medica2e (digoxine, tavegil, tricyclische an2depressiva, prednison) • OnUrekking van medicamenten, nico2ne of alcohol • Lever-‐, nierfalen • Dehydra2e • Hersentumoren en – metastasen • Stress door verandering omgeving is verward praat onsamenhangend kan de aandacht er niet bij houden is niet helder reageert anders dan normaal op zijn omgeving. verliest de greep op de werkelijkheid hee[ soms gedachten die niet kloppen (wanen) ziet, hoort of ruikt soms dingen die er niet zijn (hallucina2es) Delier & Demen2e Pa2ënten met een cogni2eve stoornis (demen2e) hebben een (sterk) verhoogde kans op een delier. Ø bij hen kan plotseling toenemende verwardheid, ook zonder duidelijke fluctua2es en aandachtsstoornis, duiden op een delier. Bron: NHG standaard Delier, 2014 Luxerende factoren pallia2eve fase • gebruik van morfinepreparaten (verhoogd risico op cumula2e van morfinemetabolieten bij verminderde nierfunc2e in combina2e met uitdroging); • plotseling staken van medica2e (m.n. langdurig gebruikte benzodiazepinen en an2depressiva) alcohol of nico2ne; • metabole stoornissen (hypercalciëmie t.g.v. botmetastasen (in combina2e met dehydra2e); • hersentumor of -‐metastasen, meningi2s carcinomatosa; • dehydra2e, anemie, hypoxie. Bron: NHG standaard Delier, 2014 2 23-‐09-‐14 Prodromen • • • • • • • • • • Verschillende vormen van een delier? Rusteloosheid, angst, irrita2e Teruggetrokkenheid, apathie Omkering van dag-‐nacht ritme Nachtmerries Moeite met concentreren en helder denken, sneller afgeleid Emo2onele labiliteit Desoriënta2e Overgevoeligheid voor prikkels (licht, geluid) Illusionaire vervalsingen Voorbijgaande hallucina2es Understanding Delirium -‐ YouTube Delier Observa2e Schaal (DOS) Delier -‐0-‐meter Delier & Demen2e Cliënt: • staart voor zich uit • maakt moeilijk oogcontact • plukt aan kleding, (tafel)laken of grijpt in de lucht • probeert uit bed te stappen • is toenemend achterdoch2g of schrikach2g • wordt snel kwaad of agressief • is overdag rus2g en teruggetrokken, maar raakt in paniek zodra het donker wordt • is moeilijk te kalmeren 3 23-‐09-‐14 Onderscheid demen2e, delier en depressie Demen2e Delier Depressie Begin Sluipend Acuut (uren tot dagen) Geleidelijk (weken) Beloop Langzaam progressief Fluctuerend over de dag, Dagschommeling: ‘s meer uitgespro-‐ken in morgens meestal erger avond/nacht dan ‘s avonds Bewustzijn & aandacht In beginstadium ongestoord Gedaald Ongestoord (lijkt soms wel zo door interesseverlies) Oriënta2e Gestoord Gestoord Ongestoord Geheugen Korte-‐ en langetermijn Kortetermijngeheugen geheugen gestoord gestoord Soms 2jdelijk verminderd, meestal ongestoord Hallucina2e & wanen In beginstadium afwezig Alleen aanwezig bij psycho2sche depressie Doorgaans aanwezig (vluch2g en inhoudelijk niet complex) Mul2disciplinaire behandeling • Medische behandeling onderliggende oorzaak (niet al2jd mogelijk in pallia2eve fase) • Symptoombestrijding en preven2e van complica2es • Veilige omgeving • Zo nodig medicamenteus – Haldol, eerste keuze – Contra indica2e: Parinson en Lewy Body Demen2e, delier t.g.v. alcohol-‐ of benzodiazepineonUrekking Delier in pallia2eve fase • Komt vaak voor: – Terminale pa2ënten met kanker: 40-‐90% van de pa2ënten – Pa2ënten met kanker ziekenhuis of hospice: 25-‐45% – Laatste uren tot dagen voorafgaande aan het overlijden: 85-‐90% (meestal s2l delier) • Vaak niet onderkend • Onopgemerkt delier in terminale fase: 22-‐50% • Risico onnodig ophogen opiaten (oorzaak pijn?) Voorlich2ng • Familie belangrijke rol bij vroegsignalering • Terminaal delier is een veel voorkomende indica2e voor pallia2eve seda2e • Folder: Delier, acuut optredende verwardheid • Thuisarts.nl aangepaste voorlich2ngstekst • Psycho-‐sociale interven2es • Consulent psychiatrie, geriatrie • Consulent pallia2eve zorg Informa2e • NHG standaard Delier, 2014 • Consensus-‐based Richtlijn Delier, Integraal Kankercentrum Nederland, Bannink, (2010) • Verpleegkundige richtlijn Acuut optredende verwardheid, UMC Utrecht (2008) • Zorg rond het levenseinde voor mensen met de ziekte van Alzheimer of een andere vorm van demen2e, een handreiking voor familie en naasten • Delier, acuut optredende verwardheid, Informa2e voor familieleden en betrokkenen van pa2ënten met een levensbedreigende aandoening 4
© Copyright 2024 ExpyDoc
