Teksten waar je van leert of: Hoe leren kinderen van teksten? Paul van den Broek, Astrid Kraal Brain and Education lab, Universiteit Leiden CED groep, Rotterdam Lezen en Leesproblemen 1. Basisvaardigheden (letter-identificatie, fonologisch bewustzijn, etc.) 2. Begrijpend lezen, tekst – _ – – Wat gebeurt er in ons hoofd wanneer we begrijpend lezen? Hoe ontwikkelen zich deze vaardigheden? Wat kan er daarbij mis gaan? Wat zijn implicaties voor praktijk? Begrijpend lezen is relaties leggen  tussen verschillende delen van de tekst  tussen tekst en voorkennis Het leesproces: Hoe doen we dat? Relaties leggen tijdens het lezen – Zeer beperkte aandachtscapaciteit – Leggen van verbanden • Direct voorafgaande tekst • Re-activatie eerdere tekst • Activatie achtergrond kennis – ‘Gereedschapskist’ van processen • Automatisch • Doelbewust – Metacognitie – Strategieën Het leesproces: Hoe doen we dat? Relaties leggen tijdens het lezen – Zeer beperkte aandachtscapaciteit – Leggen van verbanden • Direct voorafgaande tekst • Re-activatie eerdere tekst • Activatie achtergrond kennis – ‘Gereedschapskist’ van processen • Automatisch • Doelbewust – Metacognitie – Strategieën % kinderen, eind groep 8 Aanleiding voor onderzoek % lezers met ernstige leesbegripsproblemen eind groep 8 % lezers dat worstelt met (schoolboek)teksten eind groep 8 (Inspectie van het Onderwijs, 2008; PPON, 2007; Verhoeven, Biemond, Gijsel, & Netten, 2007) Doel van het onderzoek Hoofddoel: de factoren identificeren die bepalen of kinderen in het basisonderwijs er wel of niet in slagen om schoolboekteksten te begrijpen. Onderzoekvraag • Waarin onderscheiden sterke begrijpend lezers zich van zwakke begrijpend lezers als je kijkt naar begripsprocessen? 1. Eerste screening 2. Exploratief onderzoek Eerste screening • • • • 10 proefscholen 21 groepen 4 385 kinderen acht verschillende testen Selectie van sterke en zwakke begrijpend lezers in groep 4 Testen eerste screening • Begrijpend lezen: Cito Begrijpend Lezen E3 (Cito, 2006), zelf ontwikkelde Maze test (Chung, S., van den Bosch, R.M., & Espin, C.A., 2013) • Begrijpend Luisteren: Cito Begrijpend Luisteren E3 (Cito, 2011) • Woordenschat: Peabody Picture Vocabulary Test-III-NL (Schlichting, 2005) • Leesmotivatie/leesgedrag: Elementary Reading Attitude Survey (McKenna & Kear, 1990) • Redeneervaardigheden: Raven’s Progressive Matrices (Raven, Raven, & Court, 1998) • Sociaal-economische status: Family Affluence Scale (Currie, Elton, Todd, & Platt, 1997) • Technisch leesvaardigheid: gegevens opgevraagd uit Cito Leerlingvolgsysteem (Drie Minuten Test, Cito, 2009) Voorwaarden voor selectie Goede technische leesvaardigheid + Normale intelligentie + ofwel STERK in begrijpend lezen ofwel ZWAK in begrijpend lezen Exploratief onderzoek Inzicht krijgen in leesprocessen: Waarom begrijpt het ene kind een tekst wel en het andere kind niet? • Succes/falen begrijpend lezen ligt in de processen tijdens het lezen  kijken naar oogbewegingen, eyetracking  kinderen hardop laten denken tijdens lezen Exploratief onderzoek • 95 kinderen uit groepen 4 (10 proefscholen) - 55 sterke begrijpend lezers - 40 zwakke begrijpend lezers Eyetracking Eyetracking Eyetracking • Lezen is niet rechtlijnig en continu, maar gaat in saccades: • Regressies binnen een zin en tussen zinnen • Individuele verschillen – goede en zwakke lezers – subgroepen zwakke lezers Hardop denken (fragment 1) Veel mensen namen een souvenir, souvenir mee van vakantie. kind: ‘En dan denk ik dat ze iets meenemen van vakantie waardoor ze nog aan de vakantie kunnen denken.’ Souvenirs zijn leuk. kind: ‘Dan denk ik dat ze het weer leuk vinden om eraan terug te denken.’ Ze laten je aan je vakantie denken. kind: ‘Ja, dat denk ik dat ze weer daar vrolijk van worden.’ Hardop denken (fragment 1) Maar in een vliegtuig mag je niet alles meenemen. kind: ‘Dan denk ik dat je het over van allemaal dat je niet zoveel dingen mag meenemen.’ Sommige spullen zijn verboden. kind: ‘En dan denk ik dat je sommige spullen niet mee mag nemen in het vliegtuig.’ Je mag natuurlijk geen wapens of scherpe dingen meenemen. kind: ‘En dan denk ik dat als je scherpe dingen meeneemt, dat je dan gaat vechten in het andere land.’ Hardop denken (fragment 1) Mensen nemen soms toch verboden spullen mee. kind: ‘Uhm, ja dan denk ik, dat ze, ik weet eigenlijk niet wat ik dan denk.’ Ze kunnen een boete krijgen van wel duizend euro! kind: ‘Dan denk ik dat je een hele grote straf krijgt.’ Soms nemen mensen stiekem dieren mee. kind: ‘Dan denk ik dat of ze ..uhm.. dat ze ja.. die dieren hebben gestolen en mee gaan nemen naar een ander land en verkopen of dat het hun eigen huisdieren zijn.’ Ze smokkelen de dieren. kind: ‘Dan denk ik dat ze dieren gewoon stiekem meenemen zeg maar.’ Hardop denken (fragment 2) Veel mensen nemen een souvenir mee van vakantie. kind: (…) ‘Eh. Ik denk dat ze (…) ze nu gaan vertellen iemand die heel veel souvenirs meeneemt.’ Souvenirs zijn leuk. kind: ‘Denk dat ehm, iemand anders ook in het verhaaltje het ook heel leuk vindt.’ Ze laten je, ze laten je aan je vakantie denken. kind: (…) (zucht) (…) (zucht) ‘Hier weet ik niks bij.’ Hardop denken (fragment 2) Maar in een vliegtuig mag je mag je niet alles meenemen. kind: ‘Ehm, ik denk dat nu gaan vertellen dat je niet te veel kilo mee mag nemen.’ Sommige spullen zijn verboden. kind: (…) ‘eh (…) want sommige spullen zijn te zwaar voor het vliegtuig.’ Je mag natuurlijk geen wapens of scherpe dingen meenemen. kind: (…) (zucht) ‘eh. (…) Ik heb geen idee.’ Hardop denken (fragment 2) Mensen nemen soms toch verboden spullen mee. kind: (…) ‘Eh. Dan gaan ze nu zeggen dat dat niet mag.’ Ze kunnen een boete krijgen van wel duizend euro! kind: (…) ‘Ik denk dat sommige mensen dat, heel veel mensen dat al wel, wel hebben gekregen.’ Soms nemen mensen stiekem dieren mee. kind: ‘Dan kunnen die dieren misschien (…) met, aan, bijvoorbeeld een geit die gaat allemaal kleren bijten.’ Ze smokkelen de dieren. kind: ‘Eh (…) Ik denk dat de dieren dat ook niet leuk vinden.’ Beoogde opbrengsten onderzoek • Kennis van processen met betrekking tot lezen om te leren • Kennis van tekstkenmerken die het moeilijker of makkelijker maken voor kinderen om teksten te begrijpen • Aanpakken en strategieën om zwakke lezers te ondersteunen bij het leren uit schoolboeken en andere educatieve materialen Vragen? Opmerkingen? Contact: Paul van den Broek: [email protected] Astrid Kraal: [email protected] www.brainandeducationlab.nl Dank u!