Voeding bij COPD Inleiding Een gezond, afwisselend eetpatroon is voor iedereen goed. Voedsel is immers de brandstof van ons lichaam. Klachten als kortademigheid, vermoeidheid en hoesten kunnen uw lichamelijke energiebehoefte en de voedselinname beïnvloeden, waardoor het lichaamsgewicht kan veranderen. Dit informatieblad bevat algemene informatie en tips over voeding bij COPD. Ondergewicht of overgewicht Bij COPD kan er sprake zijn van ondergewicht of onbedoeld afvallen. Maar er kan ook sprake zijn van overgewicht of onbedoeld aankomen. De meest voorkomende oorzaken staan hieronder beschreven. Ondergewicht of onbedoeld afvallen Het kan zijn dat uw lichaam behoefte heeft aan extra energie. Deze verhoogde behoefte kan de volgende oorzaken hebben: • een versnelde stofwisseling (door ontstekingen of medicatie); • een verhoogd energieverbruik (door b.v. kortademigheid). Daarbij kan er sprake zijn van minder eten door bijvoorbeeld: • toenemende vermoeidheid; • kortademigheid; • minder beweging; • angst; • depressie. Een verhoogde energiebehoefte en/of een verminderde voedsel(energie)-‐inname zorgt voor een verhoogd risico op afvallen. Bij COPD is het juist extra belangrijk om op een gezond gewicht te blijven. Gewichtsverlies kan leiden tot ondergewicht en afname van de spiermassa. De afname van spiermassa vindt plaats bij de ademhalingsspieren maar ook bij de spieren in uw armen en benen. Waar door krachtverlies ontstaat. Het is daarom van groot belang om op een gezond gewicht te blijven. HKN Huisartsen B.V. / Grotewallerweg 3-‐04 / 1742 NM SCHAGEN/ T: 0223-‐670461/ E: [email protected] Overgewicht Het kan zijn dat u door klachten als kortademigheid en vermoeidheid veel minder beweegt dan voorheen en dat u daardoor juist minder energie verbruikt. Hierdoor wordt uw energiebehoefte lager. Mocht u in dit geval blijven eten wat u altijd gewend was, dan kunt u in gewicht aankomen. Het is dus belangrijk dat u uw voeding aanpast aan uw lichamelijke behoefte. Bovendien kan, door het regelmatig gebruiken van medicijnen als Prednison, uw gewicht toenemen. Dit ontstaat mede door de vaak optredende toename van de eetlust en het vasthouden van vocht. Naast gezonde voeding is het van belang dat u ondanks lichamelijke klachten in beweging blijft. Dit houdt uw conditie en spiermassa op peil. COPD en lichaamsgewicht BMI staat voor Body Mass Index en geeft de verhouding weer tussen het lichaamsgewicht en de lichaamslengte. Deze waarde geeft aan of u een gezond gewicht heeft. Uw praktijkondersteuner, uw huisarts of de diëtist kan u vertellen wat de waarde van uw BMI is. Voor mensen zonder COPD spreken we van een gezond gewicht als de waarde van de BMI tussen de 20 en 25 ligt. Voor mensen met COPD ligt dat wat anders. Een BMI tussen de 25 en 30 wordt in dat geval ook als gunstig gezien. Uit onderzoek blijkt dat deze mensen minder kans hebben op infecties en op ziekenhuisopnames. Een BMI onder de 21 bij iemand met COPD wijst op een te laag gewicht en een te lage voedselinname. Adviezen Door uzelf maandelijks te wegen kunt u in de gaten houden of uw gewicht stabiel blijft. Het is verstandig om een diëtist te raadplegen wanneer: • Uw BMI lager is dan 21; • Uw BMI hoger is dan 30; • U onbedoeld afvalt; • Of wanneer er naast COPD ook sprake is van een andere (chronische) ziekte. HKN Huisartsen B.V. / Grotewallerweg 3-‐04 / 1742 NM SCHAGEN/ T: 0223-‐670461/ E: [email protected] Voedingsrichtlijnen Het Voedingscentrum heeft richtlijnen opgesteld die ervoor kunnen zorgen dat u dagelijks voldoende voedingsstoffen binnen krijgt. De hoeveelheden staan in de onderstaande tabel: Bij COPD is het extra belangrijk dat de inname aan eiwitten, calcium en vitamine D voldoende is. In de volgende alinea’s kunt u lezen waarom deze inname belangrijk is en hoe u ervoor zorgt dat u er voldoende van binnen te krijgt. HKN Huisartsen B.V. / Grotewallerweg 3-‐04 / 1742 NM SCHAGEN/ T: 0223-‐670461/ E: [email protected] Eiwitten Bij COPD spelen eiwitten een belangrijke rol. Het eten van voldoende eiwitten, in combinatie met voldoende beweging, zorgt ervoor dat uw spiermassa in stand wordt gehouden. Eiwitrijke voedingsmiddelen zijn onder andere melkproducten, kaas, vlees en vleeswaren, vis, ei, peulvruchten en noten. In de tabel hiervoor kunt u de aanbevolen hoeveelheden terugvinden. Calcium Mensen met COPD hebben een verhoogd risico op botontkalking. Dit verhoogt de kans op botbreuken. Dit kan komen door het gebruik van Prednison. Maar ook een verminderde lichamelijke activiteit kan de kans op botontkalking verhogen. Het risico op botontkalking neemt verder toe wanneer uw dagelijkse voeding te weinig calcium en vitamine D bevat. Calcium zit in melk, melkproducten, kaas, groente, noten en peulvruchten. Als u helemaal geen zuivelproducten eet of drinkt, is de kans dat u te weinig calcium binnen krijgt groot. Vitamine D Voldoende vitamine D zorgt ervoor dat calcium beter wordt opgenomen in het lichaam. Vitamine D komt voor in een aantal dierlijke producten. Vooral vette vis, zoals haring, makreel en zalm bevat veel vitamine D. Lever, vlees, eieren en melkproducten bevatten een kleine hoeveelheid vitamine D. Verder zijn er maar weinig etenswaren die vitamine D bevatten. Daarom wordt dit in Nederland toegevoegd aan margarine, halvarine en vloeibare bak-‐ en braadmargarine. De Nederlandse Gezondheidsraad adviseert de volgende mensen om een vitamine D supplement te gebruiken: • Mannen en vrouwen van 4 t/m 49 jaar met een donkere (getinte) huidskleur en/of niet genoeg buiten komen: 10 mcg per dag. • Vrouwen met een lichte huidskleur van 50 t/m 69 jaar: 10 mcg per dag. • Alle mannen en vrouwen vanaf 70 jaar: 20 mcg per dag. Vitamine D supplementen zijn onder andere te koop bij de drogist en apotheek in de vorm van druppels, capsules, pillen of als onderdeel van een multivitaminen-‐supplement. Meestal staat op het etiket vitamine D3, en soms D2. Goedkopere huismerken zijn even goed als A-‐ merken. Kijk goed op het etiket hoeveel u moet nemen en houdt u aan de voorschriften. HKN Huisartsen B.V. / Grotewallerweg 3-‐04 / 1742 NM SCHAGEN/ T: 0223-‐670461/ E: [email protected] Praktische tips Bij slijmvorming in de mond Het slijm dat u van melkproducten krijgt is een ander soort slijm dan het slijm dat u ophoest. Eigenlijk is het helemaal geen slijm, maar speeksel dat slijmerig aanvoelt. Dit speeksel komt niet uit of in uw longen! Door na afloop een slokje water of vruchtensap te nemen verdwijnt dit speeksel. Zure melkproducten zoals karnemelk, yoghurt en zure room zorgen voor minder last van slijmvorming dan melk. Bij een droge mond • Goed kauwen stimuleert de speekselproductie. • Neem bij elke hap een slokje te drinken. • Houd altijd iets te drinken bij de hand. • Gebruik jus, saus of appelmoes om uw warme maaltijd smeuïger te maken. • Beleg uw boterhammen met een smeerbaar, zacht beleg. • Zuig op een zuurtje of een pepermuntje. Of kauw op kauwgom dit kan de speekselproductie stimuleren. Bij kortademigheid of vermoeidheid • Begin uitgerust aan een maaltijd. • Gebruik vaker een kleiner maaltijd, bijvoorbeeld 6-‐8 keer per dag. • Zorg voor een goede houding tijdens het eten. • Eet langzaam en kauw goed. Slik een hap na goed kauwen in een keer door. Haal diep adem voordat u een volgende hap neemt. • Kies voor zacht voedsel, u hoeft dan minder (lang) te kauwen. • Maak gebruik van eenvoudig te bereiden maaltijden, zoals groenten uit blik, diepvries en/ of kant-‐en-‐klaar gerechten. Ook hiermee kunt u zorgen voor een volwaardige maaltijd. • Als u zuurstof gebruikt, gebruik dit dan ook tijdens de maaltijd. • Gebruik de hoofdmaaltijd op een tijdstip dat u zich het beste voelt. Bij snelle verzadiging (vol gevoel) • Eet langzaam en kauw goed. • Neem de tijd voor een maaltijd. • Vermijd het gebruik van gasvormende voedingsmiddelen als dit uw klachten verergert (uien, spruitjes, koolsoorten, koolzuurhoudende dranken). HKN Huisartsen B.V. / Grotewallerweg 3-‐04 / 1742 NM SCHAGEN/ T: 0223-‐670461/ E: [email protected] Tot slot • Voeding is een belangrijk onderdeel van de behandeling bij COPD. • Weeg uzelf elke maand op een zelfde tijd, plaats en weegschaal. • Naast voeding is lichaamsbeweging en training noodzakelijk voor behoud van uw spiermassa. Mocht u na het lezen van dit informatieblad nog vragen hebben dan kunt u terecht bij een van de diëtisten aangesloten bij HKN Huisartsen. Telefoon: 0223-‐670461 E-‐mail: [email protected] Deze folder is gemaakt door HKN Longzorg in samenwerking met het Landelijke Netwerk COPD. HKN Huisartsen B.V. / Grotewallerweg 3-‐04 / 1742 NM SCHAGEN/ T: 0223-‐670461/ E: [email protected]