800680 Voeding en COPD

Afdeling:
Diëtetiek
Onderwerp:
Voeding en COPD
Voeding en COPD
Inleiding
Deze brochure is bedoeld voor mensen met COPD. De brochure
bevat algemene informatie over de rol van voeding bij COPD. Indien
u specifieke informatie wilt over ondervoeding dan wel overgewicht
bij COPD kunt u de specifieke brochures hierover raadplegen.
Wat is COPD?
De afkorting COPD staat voor Chronic Obstructive Pulmonary
Disease en is een verzamelnaam voor chronische bronchitis en
longemfyseem. Deze longaandoeningen zijn blijvend en geven
verschillende klachten zoals kortademigheid, vermoeidheid en
chronisch hoesten met opgeven van slijm.
De klachten bij COPD zijn afhankelijk van het stadium waarin de
aandoening zich bevindt. Bij beginnende COPD is er voornamelijk
sprake van veel hoesten met daarbij opgeven van slijm en
kortademigheid. Deze kortademigheid zal in eerste instantie alleen
plaatsvinden bij zware lichamelijke inspanningen. Naarmate de
COPD zich in een verder gevorderd stadium bevindt zal de
kortademigheid zich ook bij minder zware inspanningen en
uiteindelijk ook in rust voordoen.
Doordat deze klachten zich voornamelijk ’s nachts en in de vroege
ochtend voordoen, kan door de COPD chronische vermoeidheid
ontstaan. Deze klachten kunnen allemaal hun uitwerking hebben op
de energiebehoefte en de voedselinname.
1
www.ikazia.nl
Voeding en COPD
800680/ juli 2014
COPD en lichaamsgewicht
De BMI is een waarde die aangeeft of u een gezond gewicht heeft.
BMI staat voor Body Mass Index en geeft de verhouding weer tussen
het lichaamsgewicht en de lichaamslengte. Op de site van het
voedingscentrum (www.voedingscentrum.nl) kunt u uw BMI
berekenen. Dit kunt u doen door uw gewicht in kilo's en uw lengte in
meters te noteren. Deel uw gewicht door uw lengte, en deel de
uitkomst nogmaals door uw lengte.
In het algemeen geldt dat een BMI tussen de 18 - 25 wijst op een
gezond gewicht en een BMI van 25-30 wijst op overgewicht.
Bij mensen met COPD wordt een BMI tussen de 25-30 echter ook als
gunstig gezien omdat onderzoek aangeeft dat deze mensen minder
kans hebben op infecties en op ziekenhuisopnames.
Het gewicht is ook een graadmeter om de voedingstoestand vast te
stellen, een BMI bij mensen met COPD onder de 21 wijst op een te
laag gewicht en een grote kans op een te lage voedselinname.
Als u dus COPD heeft is het goed als u BMI tussen de 21 en 30 ligt.
Door u wekelijks of om de week te wegen kunt u in de gaten houden
of uw gewicht stabiel blijft. Het is verstandig om een diëtist te
raadplegen wanneer er bij u COPD geconstateerd is en er daarbij
sprake is van:
Een BMI lager dan 21;
Een BMI hoger dan 30*;
Een te lage spiermassa (Vet Vrije Massa Index);
Onbedoelde gewichtstoename;*
Onbedoeld gewichtsverlies (SNAQ);
Een trainingstherapie onder begeleiding van
fysiotherapeut*;
Voedingsgerelateerde vragen.*
*In deze gevallen verwijzen wij u naar een diëtist bij u in de buurt
(1e lijns diëtist via de huisarts).
www.ikazia.nl
2
De rol van voeding bij COPD
Voldoende en juiste voeding is erg belangrijk bij mensen met COPD.
Bij COPD kan er sprake zijn van ondergewicht of onbedoeld afvallen.
Tevens kan er sprake zijn van overgewicht of onbedoeld aankomen.
Deze mogelijkheden met daarbij de meest voorkomende oorzaken
staan hieronder beschreven.
Gewichtsverlies
Het kan zijn dat het lichaam behoefte heeft aan extra energie. Deze
verhoogde behoefte kan de volgende oorzaken hebben:
Een versnelde stofwisseling (door ontstekingen of
medicatie)
Een verhoogd energieverbruik
Een minder efficiënt energieverbruik
Daarbij kan er bij COPD sprake zijn van een verminderde
voedselinname. De oorzaken hiervoor kunnen als volgt zijn:
Kortademigheid
Chronische vermoeidheid
Immobiliteit
Angst
Depressie
Een verhoogde energiebehoefte en verminderde voedselinname
zorgen voor een verhoogd risico op afvallen, terwijl het bij COPD
juist belangrijk is om op gewicht te blijven. Gewichtsverlies kan
leiden tot ondergewicht en een afname van de spiermassa. De
afname van spieren vindt plaats bij de ademhalingsspieren maar ook
bij de spieren in de armen en benen. Het is daarom van groot belang
om op gewicht te blijven.
3
www.ikazia.nl
Overgewicht
Door de klachten van de COPD kan het zijn dat u juist minder energie
verbruikt. Kortademigheid en vermoeidheid kunnen ervoor zorgen
dat u veel minder beweegt dan voorheen. Daardoor gaat ook uw
energiebehoefte naar beneden. Als u in dit geval blijft eten wat u
altijd gewend was, zult u onbedoeld aankomen. Daarom is het
belangrijk dat u uw voeding aanpast aan uw behoefte. Daarnaast is
het van belang dat u ondanks de vermoeidheid of kortademigheid in
beweging blijft. Dit houdt uw conditie en spiermassa op peil en
voorkomt het onbedoeld aankomen.
Verder kunnen medicijnen zoals Prednison ervoor zorgen dat de
vetverdeling van uw lichaam verandert waardoor u dikker kunt
worden bij het gezicht en de romp. Bovendien kunnen ze zorgen
voor een toename van de eetlust en het vasthouden van vocht.
www.ikazia.nl
4
Voedingsrichtlijnen
Het voedingscentrum heeft richtlijnen opgesteld die ervoor kunnen
zorgen dat u dagelijks voldoende voedingsstoffen binnenkrijgt. De
hoeveelheden staan in de onderstaande tabel:
Groente
19-50 jaar
51-70 jaar
70 jaar en ouder
200 g
200 g
150 g
(4 opscheplepels) (4 opscheplepels) (3 opscheplepels)
Fruit
2 stuks (200 g)
2 stuks (200 g)
2 stuks (200 g)
Brood
6-7 sneetjes
5-6 sneetjes
4-5 sneetjes
(210-245 g)
(175-210 g)
(140-175 g)
200-250 g
150-200 g
125-175 g
4-5 aardappelen/
opscheplepels
3-4 aardappelen/
opscheplepels
2-4 aardappelen/
opscheplepels
450 ml
500 ml
650 ml
1 ½ plak (30 g)
1 ½ plak (30 g)
1 plak (20 g)
100 – 125 g
100 – 125 g
100 – 125 g
30-35 g
25-30 g
20-25 g
5 g/ sneetje
5 g/ sneetje
5 g/ sneetje
15 g (1 eetlepel)
15 g (1 eetlepel)
15 g (1 eetlepel)
1 ½ - 2 liter
1 ½ - 2 liter
1 ½ - 2 liter
Aardappelen,
rijst, pasta,
peulvruchten
Melk(producten)
Kaas
Vlees(waren),
vis, kip, eieren,
vleesvervangers
Halvarine/
Margarine
Bak-, braad- en
frituurproducten,
olie
Dranken
(inclusief melk)
bron: www.voedingscentrum.nl
5
www.ikazia.nl
Eiwitten
Goed eten is voor iedereen belangrijk. Daarmee krijgen we alle
energie (calorieën, brandstof voor het lichaam), eiwitten
(bouwstenen van het lichaam), vitamines en mineralen binnen die
het lichaam nodig heeft.
Soms lukt het niet om voldoende te eten, dan is het raadzaam om
voedingsmiddelen te gebruiken met extra eiwit of eventueel het
gebruik van dieetproducten te overwegen.
Mensen met COPD hebben meer eiwitten nodig dan mensen zonder
COPD. Eiwitten zijn de bouwstenen voor het lichaam en spelen een
belangrijke rol bij de spieropbouw. Door te weinig eiwit te eten
verliest u spieren, waardoor uw conditie verslechtert.
Producten die veel eiwit bevatten zijn bijvoorbeeld: melkproducten
(met name kwark), vlees (waren), vis, kaas, eieren, peulvruchten,
pinda’s en noten.
Er zijn verschillende mogelijkheden om uw dagelijkse voeding met
eiwitten en indien nodig met calorieën uit te breiden. Hieronder
vindt u verschillende adviezen en tips.
Praktische adviezen:
Deze adviezen kunnen u helpen om méér eiwitten binnen te krijgen:
Verdeel de maaltijden over de dag. Gebruik naast de drie
hoofdmaaltijden ook tussenmaaltijden;
Vermijd te grote porties en zorg voor variatie;
Neem rustig de tijd om te eten;
Kies voor volle producten, zoals: volle melk producten,
roomboter en vette vleeswaren. Indien er sprake is van
overgewicht kies dan voor halfvolle producten, (dieet)
margarine en minder vette vleeswaren;
Kies voor energierijke dranken, zoals: melkdranken en
vruchtensappen;
Ongeklopte slagroom of koffieroom kunt u verwerken in:
koffie, melkdranken, verschillende toetjes, soepen, sauzen,
groenten en bijvoorbeeld aardappelpuree.
www.ikazia.nl
6
Tussendoortjes
Gebruik eiwitrijke tussendoortjes en dranken:
Schaaltje pap, vla, (vruchten) yoghurt, (vruchten) kwark,
roomijs of een ander kant-en-klaar nagerecht;
Glas melk, chocolademelk, milkshake of andere kant- en klare
melkdranken;
Bouwsteentjes of easy to eat (beide verkrijgbaar bij de
Jumbo);
Blokjes kaas, stukjes worst, noten, saucijzenbroodje, toastje
met paté, vlees- of vissalade en haring
Handje noten, studentenhaver;
Kant-en-klare salade.
Broodmaaltijden:
Besmeer uw brood royaal met (dieet) margarine en gebruik dubbel
beleg. Verandering van spijs doet eten. Maak uw boterham zo lekker,
dat u er nog wel één lust. Geroosterd brood of een vers broodje is
ook een goede keus. Denk bij beleg ook eens aan een:
Kroket;
gekookt/gebakken ei;,
Haring;
Zalm;,
Tonijn;
makreel (of andere vissoorten);,
zalm- huzaren- of eiersalade.
Een alternatief voor brood kan zijn:
(volkoren) beschuit;
knäckebröd;
crackers;
rijstwafels;
ontbijtbiscuits;
graanproducten (zoals muesli en cornflakes);
grove papsoorten (zoals havermout en Brinta);
drinkontbijt op basis van yoghurt;
melk of sap;
roggebrood;
7
www.ikazia.nl
krentenbrood;
krentenbol;
croissant;
stokbrood;
notenbrood of mueslibrood;
ontbijtkoek;
worsten- of saucijzenbroodje.
Warme maaltijd
Het is belangrijk om een warme maaltijd te gebruiken. Een warme
maaltijd levert meestal méér energie (kcal) en voedingsstoffen dan
een broodmaaltijd of een tussendoortje. Als afwisseling kunt u ook
eens een maaltijdsoep, een maaltijdsalade of een stamppot eten.
Heeft u weinig tijd of geen zin om te koken dan kan een kant-enklare (gekoelde- of diepvries) maaltijd uitkomst bieden. Een
uitgebreide broodmaaltijd met een ruime portie hartig beleg
(vleeswaren, ei, vis, kip), een portie fruit of rauwkost, een glas
sinaasappelsap of groentesap èn een beker melk of een schaaltje
yoghurt kan zo af en toe de warme maaltijd vervangen.
Overgewicht en energie- en eiwitverrijkte voeding
Indien er sprake is van overgewicht, is het niet wenselijk om verder
aan te komen in gewicht. Toch is het van belang om uw spiermassa
te behouden of zelfs te verbeteren. Hiervoor is extra eiwit in de
voeding nodig. U kunt grotendeels bovenstaande adviezen
aanhouden maar houdt u deze aandachtspunten voor ogen:
Kies voor halfvolle ipv volle melkproducten;
Gebruik geen roomboter maar kies voor (dieet)margarine;
Kies voor minder vette vleeswaren (kipfilet, rosbief,
achterham, fricandeau, rookvlees) en 30+ (smeer) kaas;
Wees voorzichtig met het toevoegen van (ongeklopte) room
aan maaltijden en dranken;
Ook al is er sprake van overgewicht; dan kan er ook sprake
zijn van een slechte voedingstoestand door onbedoeld
gewichtsverlies;
Voor een passend advies kunt u altijd een diëtist raadplegen.
www.ikazia.nl
8
Energie- en eiwitrijke drinkvoeding
Als het met bovenstaande adviezen toch moeilijk is in gewicht aan
te komen (of u zelfs blijft afvallen), is het raadzaam om contact op te
nemen met een diëtist. De diëtist kan u aanraden gebruik te maken
van aanvullende drinkvoeding. Samen met de diëtist kunt u
uitzoeken welk product voor u het meest geschikt is.
Om voor vergoeding in aanmerking te komen, heeft u een
machtiging nodig van uw arts of diëtist.
Eiwitverrijkt poeder
Voor extra eiwit kunt u uw voeding eventueel ook verrijken met een
eiwitverrijkt poeder, zoals Protifar of Resource instant protein. Deze
poeders zijn redelijk neutraal van smaak en kunnen in zoete en
hartige producten worden verwerkt. Het mag worden verwarmd,
maar niet worden meegekookt. U kunt deze poeders toevoegen aan
melk, karnemelk, yoghurt, vruchtensap, vruchtenmoes, vla, pap,
kwark, pudding, aardappelpuree en soep. Het is gemakkelijk om het
voor gebruik op te lossen in een kleine hoeveelheid warm water.
Deze eiwitrijke poeders worden niet vergoed door uw
zorgverzekeraar.
Drinkvoeding en de trombosedienst
Bent u bekend bij de trombosedienst en gaat u drinkvoeding
gebruiken? Dan is dit belangrijke informatie.
De drinkvoeding kan invloed hebben op uw bloedstolling daarom is
het belangrijk dat uw trombosedienst hiervan op de hoogte is. U
bent echter zelf verantwoordelijk voor het doorgeven van het
gebruik van de drinkvoeding of wijzigingen hierin. Meld het daarom
aan uw trombosedienst wanneer u meer of minder drinkvoeding
gaat gebruiken. Meld het ook wanneer u stopt met het gebruik van
de dieetpreparaten.
9
www.ikazia.nl
Hoeveelheid eiwit in voedingsmiddelen
Product
Melk (1 beker, 250 ml)
Chocolademelk (1 beker, 250 ml)
Yoghurtdrank (1 beker, 250 ml)
Kwark, naturel (1 schaaltje, 150 ml)
Yoghurt (1 schaaltje, 150 ml)
Vla (1 schaaltje, 150 ml)
Pap (1 schaaltje, 150 ml)
Kaas (voor 1 snee, 20 gram )
Vleeswaren (voor 1 snee, 20 gram )
Vlees (100 gram)
Vis (100 gram)
Noten en pinda’s (1 eetlepel, 20 gram)
Ei (1 stuk, 50 gram)
Bonen bruine/witte, gekookt (1 lepel, 60
gram
Huzarensalade (50 gram)
Eiwit (gram)
9
9
8
15
6
5
5
5
4
20
18
5
7
5
3
Herstel na training
Recent onderzoek suggereert dat het gebruik van 10-20 gram eiwit
vlak na het sporten de spiergroei kan bevorderen. Zorg er dus voor
dat u binnen twee uur na het sporten voldoende eiwitten met eten
en/of drinken binnenkrijgt.
www.ikazia.nl
10
Calcium en vitamine D
Mensen met COPD hebben een verhoogd risico op botontkalking wat
vervolgens de kans op botbreuken verhoogd. Dit komt onder andere
door het gebruik van bepaalde medicijnen.
Corticosteroïden zorgen voor meer calciumuitstoot via de nieren en
minder calciumopname in de darmen. Er ontstaat daardoor een
calciumtekort. Bovendien zorgt Prednison voor minder botaanmaak.
Verder is eiwitafbraak een eigenschap van Prednison, wat er op zijn
beurt weer voor zorgt dat het bot ontkalkt. Een combinatie van deze
werkingen zorgen voor poreuze botten, of botontkalking
(=osteoporose). Om dit proces tegen te gaan, is het heel belangrijk
dat uw voeding voldoende calcium bevat.
Ook een verminderde lichamelijke activiteit verhoogd de kans op
botontkalking
Voor een adequate inname van calcium is het belangrijk om, naast
een gevarieerde voeding, voldoende melkproducten te gebruiken
(voor de hoeveelheid zie voedingsrichtlijnen).
Voldoende vitamine D zorgt voor een goede opname van calcium in
de darmen. Een adequate vitamine D inname kan worden
gerealiseerd naast een gevarieerde voeding, voldoende halvarine,
margarine en bak- en braadproducten te gebruiken.
Toch kan het zijn dat u niet voldoende vitamine D binnenkrijgt.
Voor de volgende groepen wordt aangeraden een vitamine D
supplement van 10 microgram per dag te nemen:
Personen tussen de 4 en 50 jaar met een donkere huidskleur;
Vrouwen van boven de 50 en mannen van boven de 70 jaar;
Vrouwen tot 50 jaar die een sluier dragen.
Voor de onderstaande groepen wordt 20 microgram extra aan
vitamine D aanbevolen:
Personen die botontkalking hebben of in een verzorgings- of
verpleeghuis wonen;
Vrouwen ouder dan 50 jaar en mannen ouder dan 70 jaar die
weinig buiten komen;
Vrouwen ouder dan 50 jaar die een sluier dragen.
11
www.ikazia.nl
Praktische tips
Bij slijmvorming in de mond:
Het slijm dat u van melkproducten krijgt, is een ander soort
slijm dan het slijm dat u ophoest. Eigenlijk is het helemaal
geen slijm, maar speeksel dat slijmerig aanvoelt. Het
slijmerige speeksel dat u van melkproducten krijgt, kunt u
laten verdwijnen door na afloop een slokje water,
vruchtensap of frisdrank te nemen;
Zure melkproducten zoals karnemelk, yoghurt en zure room
zorgen voor minder slijmerig speeksel dan melk.
Bij een droge mond:
Goed kauwen stimuleert de speekselproductie;
Neem bij elke hap een slokje te drinken;
Houd altijd iets te drinken bij de hand;
Gebruik veel jus, saus of appelmoes om uw warme maaltijd
smeuïger te maken;
Beleg uw boterhammen met een smeerbaar, zacht beleg;
Zuig op een zuurtje of een pepermuntje. Kauwgom kan de
speekselproductie stimuleren;
Mocht u na het lezen van deze brochure nog vragen hebben, dan
beantwoordt uw diëtist deze graag.
Afdeling Diëtetiek Ikazia Ziekenhuis: [email protected]
Bronvermelding
* dieetbehandelingsrichtlijn COPD; elsevier gezondheidszorg
* www.voedingscentrum.nl
Gebaseerd op de brochure gemaakt in samenwerking met het landelijk netwerk
COPD diëtisten en het regio netwerk COPD diëtisten (regio Rotterdam e.o.)
www.ikazia.nl
12

Download Report