Inhoud - boekdb.nl

Inhoud
Over dit boek
7
Deel 1. Wat is integriteit?
1.
2.
3.
Een goed gesprek
Integriteit in woord en daad
Niet-integer gedrag: altijd en overal
11
15
26
Deel 2. In gesprek
4. ‘Dit nooit meer’
Gerard van de Aast
5. ‘Integriteit is een dier dat zich niet laat kooien’
Jan Arie van Barneveld
6. ‘Iedereen vindt zichzelf integer’
Pamela Boumeester
7. ‘De wraak van de politiek’
Antony Burgmans
8. ‘Heimwee naar koning Salomon’
Theo Camps
9. ‘Bankiers zijn alchemisten’
Floris Deckers
10. ‘We dreigen roomser dan de paus te worden’
Peter Elverding
11. ‘Even heb ik gedacht: ik weg of jullie weg’
Jan Hommen
12. ‘De kunst van de zelfbeheersing’
Harrie Noy
13. ‘We zijn de schilderijen op de Titanic aan het recht hangen’
Lense Koopmans
Ik ben integer, jij bent integer.indd 5 | Elgraphic - Vlaardingen
43
53
63
74
82
90
101
112
126
140
29-04-14 13:31
14. ‘Liever dood dan slaaf’
Kees Storm
15. ‘Jonge mensen willen bij nette bedrijven werken’
Jeroen van der Veer
16. ‘We zijn geobsedeerd door integriteit’
Nico de Vries
17. ‘Doe mij maar een zonnekoning’
Peter Wakkie
18. ‘Valse honden worden niet zo geboren’
Ron Steenkuijl e.a.
19. De rode draad
153
162
173
182
194
201
Deel 3. Lessen uit de praktijk
20. Valkuilen
21. Valschermen
22. O jee, wat nu?
209
220
242
Deel 4. Een ontmoeting tussen twee werelden
23. ‘We hebben er een rommeltje van gemaakt’:
de integriteit van de forensisch accountant
24. ‘Lekker ongenuanceerd’: over de rol van de media
251
260
6
Ik ben integer, jij bent integer.indd 6 | Elgraphic - Vlaardingen
29-04-14 13:31
Over dit boek
Hoe laat je een paard en een zebra eendrachtig een kar trekken? Over die
vraag bogen wij ons bij aanvang van dit project. We komen uit twee totaal verschillende werelden: de wereld van de journalistiek en de wereld
van accountancy en advies. Beiden beschikken we daarnaast over een
stevig ego.
We besloten desondanks samen een boek te schrijven over een moeilijk onderwerp: integriteit. Daarbij deden we een beroep op de kennis en
ervaring van een vijftiental captains of industry. We voerden pittige discussies en putten uit eigen ervaring. Het is een rijk boek geworden, dat
aangeeft hoe divers, ongrijpbaar en uiteindelijk hoe persoonsgebonden
het onderwerp is.
Dit boek bestaat uit vier delen:
• Een aanzet tot inkadering van het begrip integriteit.
• Gesprekken met zeer ervaren captains of industry over het thema integriteit. Hoofdstukken die als rijpe – en sappige – perziken uit de
boom geplukt kunnen worden, nu of over een jaar tijdens de vakantie. Deze hoofdstukken gaan onder andere over de dilemma’s in de
boardroom. Verhalen waar je als lezer sterker van wordt; sterke verhalen dus.
• Waarnemingen en adviezen van de werkvloer: Jaap ten Wolde, die 25
jaar incidenten heeft onderzocht en adviezen heeft gegeven, presenteert een panorama van leermomenten, gelardeerd met snapshots uit
de praktijk.
• Een beschrijving van de ontmoeting tussen onze werelden: die van de
journalistiek en de forensische accountancy. Wat is hun beider rol als
het gaat om naming and shaming? Hoe integer zijn de media en de forensisch accountants?
7
Ik ben integer, jij bent integer.indd 7 | Elgraphic - Vlaardingen
29-04-14 13:31
Integriteit is veel meer dan vroeger een vast onderdeel van het zorg- en
takenpakket van iedere ceo of commissaris. Voor hem of haar – of voor
de organisatie – ligt reputatieschade dagelijks op de loer. Het is zaak de
talrijke bestuurlijke bananenschillen behendig te ontwijken. Het eigen
morele kompas is daarbij een waardevol instrument, maar het is niet
meer voldoende. De toegenomen regelgeving door de diverse toezichthouders, aangespoord door de politiek, vergt een hoge mate van deskundige stuurmanskunst. Want bij overtreding, of zelfs al bij twijfel,
zien de moderne externe waakhonden afm, dnb, acm et cetera er geen
been in hun oordeel over het bedrijf en de verantwoordelijke bestuurders onmiddellijk publicitair enige luister bij te zetten.
Daarnaast speelt openheid een belangrijke rol. Medewerkers zijn mondiger, bedrijfsprocessen transparanter en gevoelige informatie uit iedere
uithoek van de wereld wordt binnen enkele seconden op het hoofdkantoor met gefronste wenkbrauwen gelezen. Over die dagelijkse dilemma’s
waren de captains bereid met ons te spreken.
De captains werden voorafgaand aan de interviews slechts voorbereid met de mededeling dat wij een boek wilden schrijven over integriteit en dat hun visie en praktijkervaring mede zouden moeten dienen als
leermateriaal voor bestuurders en toezichthouders in de private sector.
De gesprekken waren opvallend openhartig. De weergave van het gesprek en de reflectie zijn aan de geïnterviewden voorgelegd. Om de kans
te verkleinen dat zij mooie voorbeelden zouden wegstrepen hebben wij
vanwege herkenbaarheid soms een enkel detail veranderd. Nagenoeg
alle voorbeelden bleven daardoor behouden.
Wij zijn onze captains zeer erkentelijk dat zij hun tijd en hun naam
hebben willen verbinden aan ons boek.
Rob de Lange en Jaap ten Wolde
8
Ik ben integer, jij bent integer.indd 8 | Elgraphic - Vlaardingen
29-04-14 13:31
7
‘De wraak van de politiek’
Antony Burgmans
In de auto op weg naar Den Haag voor het gesprek met Antony Burgmans (67) luister ik naar Frank Zappa, live in New York: The torture never stops. Zou Burgmans ooit één nummer van Zappa hebben gehoord?
Het zou me verbazen. Terwijl de poplegende een van zijn mooiste gitaarsolo’s ever weggeeft, slaat opeens de twijfel toe. Wat kun je verwachten van de voormalige ceo van Unilever die nu president-commissaris is
bij tnt en Akzo Nobel, en commissaris bij bp, Aegon, shv Holding en
Jumbo Supermarkten? We gaan praten met een onkreukbare beroepscommissaris. Het enige wat je hem mogelijkerwijs kunt verwijten, is ‘lid’
te zijn van het wat moeilijk te definiëren, maar tegenwoordig verdachte
old boys network. Als Burgmans voor het raam van zijn werkkamer
staat, kijkt hij recht in het torentje van premier Rutte. Hoe symbolisch.
Deze man maakt deel uit van het selecte groepje mannen en vrouwen
die Nederland met onzichtbare hand op voor hen belangrijke momenten een bepaalde richting op weten te duwen.
Het zegt misschien wel veel over deze tijd dat mensen die hun sporen
hebben verdiend – noem het de elite van het land – met grote argwaan
worden bezien, ook op veel redacties. Zelden zal iemand als Burgmans
ons journalisten een lettergreep meer toevertrouwen dan hij wenselijk
acht, zo is de gedachte. Je kunt erop los vragen, hem verbaal op de pijnbank leggen, het pantser zal niet barsten. Was er in zijn tijd als hoogste
functionaris van een van de grootste levensmiddelenconcerns bijvoorbeeld sprake van kartelvorming en werd de wasmiddelenmarkt keurig
verdeeld onder grote spelers? Hij zal het zonder met zijn ogen te knipperen ontkennen. Tegelijkertijd moet ik de journalist nog tegenkomen
die niet haastig afreist als de mogelijkheid zich voordoet een interview te
hebben met de man die voorzitter was van een staatscommissie die het
bedrijfsleven moest aanzetten tot maatschappelijk verantwoord onder74
Ik ben integer, jij bent integer.indd 74 | Elgraphic - Vlaardingen
29-04-14 13:32
nemen. En recenter was Burgmans voorzitter van de Monitoring Commissie Code Banken. Dit gezelschap moest nagaan of banken voldoende
hun best doen om het vertrouwen in het bankwezen te herstellen.
Onkreukbaar en invloedrijk. Zijn mening doet ertoe en is bovendien
vaak nieuwsmakend.
Burgmans neemt plaats in zijn leren stoel. De eerste minuten van het
gesprek neemt hij een ietwat afwachtende houding aan. Ervaren, nee,
superieur schat hij de omstandigheden in en maakt zonder woorden
duidelijk hoe de verhoudingen liggen. Tijdens de introductie over het
doel van dit boek reageert hij afstandelijk. Net als op de recente mediaaandacht voor Jaap ten Wolde. Dan volgt zijn openingszin. Het onderwerp integriteit valt niet te onderschatten, zegt hij enigszins plechtig.
‘Gebrek aan integriteit bij de top van de organisatie is levensbedreigend
voor een bedrijf. Afwezigheid kan dodelijk zijn, aanwezigheid zegenend.’
De jonge Antony vertrok op tweeëndertigjarige leeftijd als medewerker van Unilever naar Indonesië en trof daar ‘een zeer corrupte samenleving’ aan. Hij werkte en woonde er zeven jaar. In al die jaren werd hij
naar eigen zeggen slechts één keer benaderd met een oneerbaar voorstel.
Zijn voorgangers hadden al een einde gemaakt aan dergelijke praktijken. Zijn les? ‘Als de cultuur van de organisatie goed geborgd is, heb je
geen probleem. In Indonesië is er geen ambtenaar die het in zijn hoofd
haalt om steekpenningen aan te bieden aan iemand van Unilever. Ze
weten wat het antwoord is. Wat ik daar heb geleerd, is dat integriteit een
van de weinige gebieden is waarop je geen compromissen kunt sluiten.’
En als de concurrenten het wel doen?
‘Ja, kijk, daar beginnen de dilemma’s. Een groot bedrijf als Unilever kan
zich zo’n opstelling permitteren, maar ik heb natuurlijk ook Nederlandse collega’s gesproken die het daar moeilijk mee hadden. Ik kan me een
man herinneren die leiding gaf aan een het Indonesische onderdeel van
een Frans bedrijf dat onder andere betonpalen maakte. Die zei: “Als ik er
niet aan meedoe, kan ik de tent wel sluiten.”’
Wat zei u daarop?
‘Vroeg of laat word je aan de schandpaal genageld. Maar het was een andere tijd. Siemens kwam er toen ook nog openlijk voor uit af en toe wat
75
Ik ben integer, jij bent integer.indd 75 | Elgraphic - Vlaardingen
29-04-14 13:32
smeergeld te betalen met als argument dat de Japanners anders alle opdrachten zouden krijgen. Bij Unilever hebben we al lang geleden gezegd:
we doen niet mee. Wij waren daar ook een voorloper in. Niet omdat wij
nou van die eerlijke mensen zijn, maar we zijn door de aard van onze
producten uitermate kwetsbaar.’
Burgmans’ gedachten gaan terug naar begin jaren negentig – hij
stond inmiddels aan het hoofd van Unilever – toen de zogeheten wasmiddelenoorlog uitbrak. Procter & Gamble, de grootste concurrent van
Unilever, had het merk Omo Power door verschillende onderzoeksbureaus laten testen. Het resultaat, zo claimde Procter, was overduidelijk:
wassen met Omo Power brengt schade toe aan uw kleren! Er zouden
zelfs gaten in het textiel vallen. Unilever werd in de verdediging gedrukt.
Burgmans: ‘Dan stond er in de krant: Unilever, de producent van...
en dan volgde er een hele opsomming van producten die we ook maakten. Alleen maar om zo veel mogelijk schade toe te brengen. Ik realiseerde me toen weer eens hoe diep Unilever is geworteld in de samenleving.
Iedereen smeert de producten op zijn lichaam en drinkt of eet ze. Integriteit is dus altijd belangrijk, maar bij Unilever nog belangrijker. We
kunnen ons nergens verschuilen.’
Mede onder invloed van de Omo-affaire besefte Burgmans dat integer bestuur om een nieuwe invulling vroeg. ‘In die tijd zag ik voor het
eerst in de hele samenleving een duidelijk verval van normen en waarden. Een verharding, die Unilever nog kwetsbaarder maakte. Eén fout
artikel van een journalist en het merk kan instorten. Daarnaast was Unilever van een westers bedrijf uitgegroeid tot een wereldconcern. Dan
moet je de cultuur aanpassen. Regels die op het hoofdkantoor werden
bedacht, moesten voortaan in alle Unilever-vestigingen overal ter wereld worden nageleefd. Bij overtreding is er slechts één remedie: ontslag.
Bovendien moesten alle leidinggevenden voortaan jaarlijks een gedragscode ondertekenen waarin ze aangeven de code gelezen en begrepen te
hebben. Als 20 000 mensen die belofte doen, maak je wel een slag.’
Nadenkend: ‘Het interessante is dat ik als voorzitter van de Code
Banken nog wel eens aan die periode heb teruggedacht. Ik heb de grootste moeite gehad de banken te overtuigen van de noodzaak mondiaal
geldende afspraken te maken. Ik kan me levendig het gesprek herinneren met een bankier die zei heus wel bereid te zijn de code te ondertekenen, maar waarom moest de plaatselijke directeur in Spanje dat ook
doen? Daar hadden ze nog nooit over nagedacht.’
76
Ik ben integer, jij bent integer.indd 76 | Elgraphic - Vlaardingen
29-04-14 13:32
Burgmans verwijst naar de problemen bij Imtech om aan te tonen
hoe belangrijk het is strakke regels te hebben die door het hele bedrijf
ademen. Het beursgenoteerde Nederlandse bedrijf kwam in 2013 in
moeilijkheden toen bleek dat in Polen en Duitsland de boeken niet op
orde waren. Een miljoenenverlies kwam aan het licht. ‘Er bleek in Duitsland al zes, zeven jaar een dubbele boekhouding te bestaan. Bij Unilever
is zoiets onmogelijk, het zou binnen drie maanden worden ontdekt. Bedrog is snel bedacht, het gaat erom hoe snel het wordt ontdekt. Rob
Haselhoff, de eerste topman van abn amro na de fusie, zei er altijd rekening mee te houden dat vijf procent van de medewerkers erover nadenkt
hoe de bank bestolen kan worden. Het lijkt me verstandig je controlemechanismen op die aanname in te richten.’
Het is daarbij de kunst, doceert Burgmans, de controle werkbaar te
houden. Over de invloed van regels, zo heeft hij in de praktijk vastgesteld bij veel bedrijven waar hij een commissariaat bekleedt, wordt onvoldoende nagedacht. ‘Dan ligt er plotseling op alle vestigingen twee
meter aan voorschriften, ook nog eens in het Engels opgesteld door iemand met een diploma Cambridge op zak. Geen mens in Indonesië gaat
dat allemaal lezen.’
Volgens Burgmans is het internationale zakenleven er de afgelopen
25 jaar ‘duidelijk schoner’ op geworden. De crisis heeft het proces nog
eens extra versneld. ‘Het is ontegenzeglijk waar dat het vertrouwen in
het bedrijfsleven in algemene zin is afgenomen door de bankencrisis. Iedereen raakte ermee besmet. Het is ook niet fraai wat zich daar heeft afgespeeld. De risicobeheersing was ver onder de maat, en dan was er ook
nog eens een groep, zij het niet groot, in Wall Street en Londen die donders goed wist waar ze mee bezig waren.’ Volgens Burgmans zijn we
daardoor maar op het nippertje aan een ‘totale meltdown van het financiële systeem’ ontsnapt.
Zit het niet wat dieper, ook in Nederland. U bent commissaris bij Aegon,
een belangrijke aanbieder van woekerpolissen. Dat heeft het vertrouwen
ook geen goed gedaan.
‘Ja, hoort u eens, die woekerpolissen zijn van een totaal andere orde. Ze
zijn niet fatsoenlijk en Aegon is de eerste om dat nu toe te geven en wil er
ook zo snel mogelijk vanaf, want het is onvoorstelbaar schadelijk. Maar
die producten hebben geen systeemcrisis bewerkstelligd.’
Wat ze wel hebben bewerkstelligd is dat de politiek en toezichthou77
Ik ben integer, jij bent integer.indd 77 | Elgraphic - Vlaardingen
29-04-14 13:32
ders de touwtjes strak hebben aangetrokken. Integriteit wordt nu voor
een groot deel via regelgeving afgedwongen. De beroepscommissaris
juicht die ontwikkeling toe. Als het aan Burgmans ligt gaat in de financiële wereld de verhoogde corporate dijkbewapening nog een niveau
hoger. In de Commissie Code Banken heeft hij voorgesteld het toezicht
in Nederland ‘drastisch op de schop te nemen en te eisen van commissarissen veel dichter op het bestuur te zitten’. ‘Een verzekeraar is een
zeer complex bedrijf. Ik moet regelmatig alle zeilen bijzetten om te begrijpen wat daar precies gebeurt. Dat red je niet met een keer of zeven
vergaderen in het jaar. Maar dnb en afm vinden het allemaal prachtig.
Het enige wat ze interesseert, is het aantal vergaderingen en het aantal
commissariaten dat iemand bekleedt, zoals het in de wet staat voorgeschreven.’
Volgens Burgmans kunnen we in Nederland nog een belangrijke slag
slaan om de betrokkenheid van commissarissen te vergroten. Hij vertelt
dat hij in 2013 op last van dnb heeft opgeschreven hoeveel tijd hij kwijt is
aan zijn commissariaten. De uitkomst was dat zijn werkzaamheden bij
bp twee keer zoveel beslag op zijn agenda leggen als zijn Nederlandse
toezichtfuncties. ‘En dat ligt echt niet aan de reistijden.’
Hoe ziet het werk van een moderne commissaris er in uw ogen dan uit?
‘Hij of zij moet op verschillende manieren informatie verzamelen. Niet
zoals vroeger, toen een commissaris vaak alleen maar met de raad van
bestuur sprak. Elke onderneming heeft buiten de raad van bestuur twintig mensen die ertoe doen. Een commissaris moet zich ervan vergewissen hoe goed die mensen zijn. Ik ken ceo’s die daar helemaal van over de
rooie gaan. Jammer dan. Wel geacht worden toezicht te houden en dan
geen contact mogen hebben met stakeholders? Dat doen we dus niet
meer. Ik geef duidelijk aan wat ik nodig heb om toezicht te houden en
daar is vervolgens geen debat meer over mogelijk.’
Slaan we niet door? Steeds meer regels die good governance en integriteit
moeten bewaken kunnen ook verlammend gaan werken voor een organisatie.
‘Nee, ik voel me comfortabel bij de huidige regelgeving. Het is niet onredelijk. Waar we wel in doorslaan, is bijvoorbeeld het heffen van weer een
miljard extra belasting op financiële instellingen, waardoor de uitleencapaciteit van de banken met miljarden wordt verminderd omdat ze
78
Ik ben integer, jij bent integer.indd 78 | Elgraphic - Vlaardingen
29-04-14 13:32
hun ratio’s moeten verbeteren. Daar heb ik moeite mee, dat zijn wraakacties van de politiek die geen economisch doel dienen.’
Een ander gevaar is volgens Burgmans de ‘juridisering’ van het toezicht. In toenemende mate ziet hij hoe zaken die verkeerd zijn uitgepakt
door een ‘juridisch en publicitair circus’ worden omgeven. ‘Een acquisitie kan misgaan. Tegenwoordig heb je meteen de poppen aan het dansen, maar ik weiger om de verantwoordelijke ceo als een soort crimineel
te behandelen. Het hoort bij het spel.’
Bedoelt hij onder andere het lot dat Sjoerd van Keulen heeft ondergaan? De voormalige topman van sns Reaal is zwaar onder vuur komen
te liggen. Onder zijn verantwoordelijkheid werd in 2006 besloten over
te gaan tot de aankoop van het vastgoedconcern Property. Door de crisis in het commerciële vastgoed werd Property Finance een steeds
zwaarder wegende molensteen en dat leidde uiteindelijk zelfs tot de ondergang van sns. Het werd Van Keulen in de media zwaar aangerekend.
Hij zou niet integer hebben gehandeld. Burgmans windt zich op. ‘Ik zou
zeggen dat vooral de reactie op de hele zaak een gebrek aan integriteit
verraadt. De heer Van Keulen zal de eerste zijn om toe te geven dat hij
destijds een verkeerde beslissing heeft genomen, maar wel naar beste eer
en geweten. De raad van commissarissen was het volledig met hem eens
en dnb, die het toezicht al lang onder zich had, heeft geen bezwaren geuit. En nu wordt hij verketterd, gedemoniseerd, vanuit de top van de
politiek. Ik herhaal: vanuit de top van de politiek. Alleen voor een beetje
stemmenwinst. Waar zit dan het integriteitsprobleem?’
Burgmans ziet een verband tussen de opkomst van het populisme en
het verlies aan integriteit. Normen en waarden hadden in zijn ogen een
reden: ‘Een samenleving is daardoor leefbaar en bestuurbaar. We moeten erg oppassen met dergelijke ontwikkelingen. De Hoekse en Kabeljauwse twisten, waarbij verschillende groeperingen elkaar bijna een
eeuw lang op leven en dood bestreden, speelden zich nog maar een paar
honderd jaar geleden af.’
Als u dat naar onze tijd vertaalt?
‘Als je het bedrijfsleven verlamt, en daar is een duidelijke wens toe vanuit de samenleving, dan gaan we terug naar de sfeer die er heerste in de
jaren zeventig toen het hele bedrijfsleven verdacht was. Daarna kwam
de tegenbeweging, een soort revolutie, aangejaagd door Reagan en
Thatcher. Daar hebben we de vruchten van geplukt, zij het dat het toe79
Ik ben integer, jij bent integer.indd 79 | Elgraphic - Vlaardingen
29-04-14 13:32
zicht geen gelijke tred heeft gehouden met de enorme groei die bedrijven lieten zien, noch met de toegenomen complexiteit van bedrijfsprocessen door de technologische ontwikkelingen en globalisering. Dat is
uiteindelijk de oorzaak van de ontsporingen geweest.’
Reflectie
De heer Burgmans beschrijft in hoofdlijnen de aanpak bij Unilever. Nu is
het van belang om te weten dat Unilever, een zeer omvangrijke onderneming met wereldwijde activiteiten, erin is geslaagd ernstige integriteitsincidenten te vermijden, enige discussie over enkele producten daargelaten.
Dat is een uitzonderlijke prestatie die maar door weinig grote ondernemingen is geëvenaard. En Burgmans heeft in dit interview uitgelegd met
welk beleid Unilever dat heeft bereikt. De integriteit van Unilever is gestoeld op twee pijlers:
1. Het op zeer indringende wijze hanteren van business principles in
combinatie met een zerotolerancebeleid. Ik heb in het verleden een
enkele keer van doen gehad met managers van Unilever en ik heb als
aanbieder van diensten het effect van die principles ervaren in het gedrag van en de communicatie met die managers. Om dat te bereiken
heb je leiders nodig die nimmer aflatend volledig achter die principles staan en daadwerkelijk uitvoering durven te geven aan het zerotolerancebeleid.
2. Het uitvoeren van controles. Unilever hanteert kennelijk het principe ‘vertrouwen is goed, maar controle is onmisbaar’. En de juistheid
van dit principe wordt in de praktijk dagelijks bewezen: zonder het
bestaan van een redelijk grote ‘pakkans’ worden mensen verleid tot
het doen van zaken die, om het eufemistisch te zeggen, niet in het belang van de onderneming zijn. Een recent voorbeeld is Imtech. Dat
bedrijf heeft uit kostenoverwegingen zijn interne controleafdeling
opgeheven, iets wat enkele decennia geleden ook bij andere grote ondernemingen een populaire maatregel was. Overigens lenen de processen van Unilever – massaproductie – zich gemakkelijker voor
controle dan de processen van een technisch bureau. Voor het beheersen en controleren van een meerjarig en niet-gestandaardiseerd
uniek ontwikkelingsproject moet je aanzienlijk meer inspanning leveren dan de kostprijzen van massaproducten in de gaten houden.
80
Ik ben integer, jij bent integer.indd 80 | Elgraphic - Vlaardingen
29-04-14 13:32
Unilever stelt dus duidelijke eisen aan zijn mensen, herinnert hen daar
elk jaar aan door hen die principles te laten tekenen, controleert vervolgens behoorlijk diepgaand en toont geen mededogen bij geconstateerde
overtredingen. Dat laatste, zo is mij ook in contacten met managers van
Unilever in het verleden gebleken, is algemeen bekend en vormt dus een
belangrijk onderdeel van de cultuur.
We hebben hier niet alleen te maken met twee valschermen, maar
ook met een belangrijke valkuil: vertrouwen hebben in het goede in de
mens zonder dat te combineren met een gezond controleproces. Controle is een plicht van een bestuurder. Of er voldoende controle wordt
uitgeoefend, is een toezichtsvraag.
En verder heeft Burgmans nog een aantal waardevolle opmerkingen
gemaakt, onder meer over het formeren van een compliancecomité en
de verwerpelijkheid van de neiging van bestuurders om het informatiekanaal zo nauw mogelijk te houden.
81
Ik ben integer, jij bent integer.indd 81 | Elgraphic - Vlaardingen
29-04-14 13:32