PLANTENWERKGROEP Plant van de maand augustus 2014: Grote kaardenbol Tekst : Gerard te Dorsthorst Afbeeldingen: GtD. Algemeen Wetenschappelijke naam Familie Geslacht Soort Bloemen Bloemkleur Bloeiwijze Meeldraden Stijl Bloeiperiode Hoogte Stengel Bladvorm Bladrand Bladstand Bladkleur Vrucht Wortels Groeiplaats Leefvorm Dipsacus fullonum L. Caprifoliaceae/Kamperfoeliefamilie Dipsacus/Kaardenbol Grote kaardenbol Tweeslachtig Lila Hoofdjes 4 1 Juli-september 90 cm – 200 cm Rechtopstaand met stekels Langwerpig Getand/gezaagd Rozet en kruisgewijs Groen Eénzadige dopvrucht(nootje) Hoofd- en bijwortels Omgewerkte grond/ruigten Tweejarig Inleiding De majestueuze verschijning is wel het eerste dat opvalt bij het zien van deze plant. Het moet in vroegere dagen een hele klus geweest zijn om de Grote kaardenbol aan het herbarium toe te voegen. De stekels en de grote bloemhoofdjes zullen geweldig hebben tegengewerkt om er een mooi gedroogd exemplaar van te maken. Naamgeving Verzamel de stekelige gedroogde hoofdjes van de plant en beves-tig ze in een kruisvormige houten houder. Zo maakt je, net als de middeleeuwer, een werktuig om de wol te kaarden/kammen. Kaardenbol heeft nu al twee betekenissen, te weten: onze plant van de maand nu en dat werktuig van vroeger. Omdat de plant tot twee meter hoog kan groeien lijkt me de toevoeging ’Grote’ voor de hand te liggen. Dipsacus komt van het Griekse dipsao dat ’ik heb dorst’ betekent. De bladeren vangen water op in de schaaltjes die de vergroeide tegenoverstaande bladeren aan hun voet vormen. De dorst kan zo, lang nog na de regen, gestild worden. Fullonum komt van het Latijnse fullo dat wolkammer betekent. Plaatsing Heukels plaatst de plant in de Kamperfoeliefamilie, verder in het geslacht Kaardenbol en de soort Grote kaardenbol. In het geslacht Kaardenbol komt ook nog de Kleine- en Slipblad-kaardenbol voor. De eerste heeft kleinere ronde bloemhoofdjes met geelwitte bloemen en gesteelde bladeren, de laatste heeft veerdelige bladeren en is maar op twee plaatsen in Limburg ingeburgerd. Niet genoemd wordt de Weverskaarde (Dipsacus sativus), een minder stekelige plant, maar wel de Kaarde waar-van de gedroogde bloemhoofdjes voor het kaarden werden gebruikt. De kaardenbollen hebben sterke haakjes. Opm. In ’oudere’ flora’s vinden we de Grote kaardenbol in een eigen Kaarden- of Kaardenbolfamilie. Beschrijving De tweejarige/meerjarige plant(Hemikryptofyt) heeft de winter-knoppen op of net onder de grond. Het wortelrozet beschermt ze. Het wortelstelsel bestaat uit hoofd- en bijwortels. De kantige stengels vertakken zich naar boven en zijn op de ribben sterk bestekeld(zie boven). De bladen zijn groot, grof en langwerpig met driehoekige stekels op de nerven. Om de stengel is het te-genoverstaande bladpaar samengegroeid, een kelk vormend die water opvangt en vasthoudt. De 3 tot 9 cm lange eivormige bloemhoofdjes zijn omvat met stekelige gebogen omwindsel-slippen waarvan de langste tot de top van de bloemkolf reiken. De lila bloemen hebben zelf nog een stekelig schutblad(stroschub) dat langer is dan de bloem. Het bloemetje zelf heeft ook nog een omwindseltje. De bloemkroon heeft een gewimperde kelk en vierslippige kroon. Het bloemhoofd begint in het midden te bloeien en kijken we later, dan zien we de bloeiwijze zich zowel naar boven als naar onder voortzetten. Onder de plant is het al snel een tapijtje van afgevallen kroonbladen. Tijd voor de plant om het éénzadige dopvruchtje(nootje) uit het onderstandig vrucht-beginsel te ontwikkelen. Eén per bloem dus en velen per bloem-hoofd. Eén nootje heeft acht ribben. Groeiplaats Het stralende van de bloeiwijze vraagt als vanzelf een open, zonnige plaats. De grond mag humusrijk, basisch en kalkhoudend zijn. Kortom (matig) voedselrijk. Zelfs tussen stenen kan de Grote kaardenbol zich handhaven. Verder zijn plaatsen met verstoorde grond, ruigten en spoorbermen aangewezen plaatsen voor deze plant. Organismen op de plant De Kaardenbol is een uitstekende nectarplant voor bijen, hom-mels, vlinders en zweefvliegen. Gebruik van de plant Het opgevangen water verdampt niet snel in de schaduw en er komt een vliesje over. Vogels drinken ervan en voor de mens diende het als oogwater. Het regen- en dauwwater zou magische krachten hebben. Sproeten zou je ermee kunnen verwijderen. De in schijfjes gedroogde wortel van de Wilde kaardenbol wordt in de geneeskunde gebruikt. In droogboeketten misstaat de Grote kaardenbol niet. Tot slot - De plant doet direct aan distels denken en zo zouden we denken dat we met een exemplaar uit de composietenfamilie te maken hebben. We spreken van ’schijncom-posiet’. Ter bescherming tegen het ’Akkerdistelmaairegiem’ is de Kaardenbol wettelijk beschermd. - In plaats van Grote– komen we ook de naam Wilde kaardenbol in verschillende flora’s tegen. - De rozet kan één of twee jaar groeien, maar na de vrucht-zetting sterft de plant af. - Het nut voor de plant van de blad-’drinkbeker’ is nog niet duidelijk. Die beker wordt wel het ’waterbekken van Venus’ genoemd. - Als je wilt kun je de bloeiwijze ook als een compacte aar omschrijven. - De grens tussen oorspronkelijke- en verwilderde plant is onduidelijk. Na deze lijst van weetjes even naar de totale plant terug. Dat de verschijning monumentaal is lezen we al in de inleiding. Dat monu-mentale blijft de hele winter door en als we ze zelf niet opruimen staan de skeletten van vorig jaar tussen de bloeiende planten van deze zomer. De Grote kaardenbol zou zo een prima plant zijn om in de winter als plant van de maand op te treden. Haar schoonheid gaf me dat geduld niet. En het digitaal herbarium van nu is nogal wat gemakkelijker aan te leggen dan het gedroogde herbarium van vroeger. Zo zijn deze foto’s allemaal in juli 2014 gemaakt.
© Copyright 2024 ExpyDoc
