Waarom thuisblijven geen optie is

32
Fragiele staten en criminaliteit
het Tijdschrift voor de Politie – jg.75/nr.1/13
Waarom thuisblijven
geen optie is
Over de relatie tussen de situatie in fragiele staten en
criminaliteit in Nederland
Drs. Ilana de Wild,
commissaris van
politie eenheid
Amsterdam, tot
februari 2014
werkzaam bij de
Investigations
Division van het
Internationaal Strafhof
(IMD-programma).
In dit artikel wordt een relatie gelegd tussen de omstandigheden in
fragiele staten en de criminaliteit in Nederland. Onderzoeksresultaten
over de patronen in herkomst van gevangenen en in de criminaliteit
die door hen is gepleegd, kunnen de overheid helpen beter te bepalen
welke staten en welke programma’s prioriteit hebben met betrekking tot
de ontwikkelingshulp alsmede de veiligheidsinzet. Daarnaast verdient
het aanbeveling informatie op te doen over migratiestromen nu en in de
toekomst.
W
ereldwijde politieke, economische en sociale
ontwikkelingen doen criminaliteit veranderen. Mondialisering heeft geleid tot een grotere complexiteit en verwevenheid van de
gevaren.1 (Potentiële) criminelen uit verschillende landen
zullen niet alleen vaker en makkelijker samenwerken, zij
wijken ook makkelijker uit naar landen waar meer kansen
liggen. Als ergens op de wereld sprake is van toenemende
instabiliteit, kan dat een aanwas van (potentiële) criminelen
in andere landen tot effect hebben. Op Nederlands grondgebied wordt criminaliteit niet alleen gepleegd door mensen die hier geboren en getogen zijn, maar ook door mensen
uit fragiele staten. Deze mensen maken onderdeel uit van
wereldwijde migratiestromen die veelal veroorzaakt worden
door een zoektocht naar betere leefomstandigheden, op economisch of op veiligheidsgebied.
De Nederlandse overheid investeert in de opbouw van
Onveiligheid en
instabiliteit in fragiele staten
hebben soms directe gevolgen
voor de criminaliteit hier
TvdP_1_2013_DEF.indd 32
fragiele staten, net als veel andere westerse landen. Zo
doneren zij geld en sturen experts om de politie- en justitieketen in een land te versterken. Zij doen dit onder andere
vanuit het geloof dat instabiliteit elders in de wereld gevolgen heeft voor de veiligheid in eigen land. En dat het beter
is een probleem bij de bron aan te pakken dan te ‘dweilen
met de kraan open’. Maar welke aspecten van een fragiele
staat maken nu dat inwoners emigreren dan wel hun land
ontvluchten? Op welke aspecten van de opbouw van fragiele staten zou de Nederlandse overheid zich kunnen
richten om de criminaliteit op eigen bodem - op de langere
termijn - te verminderen? Wat betekent deze kennis voor de
Nederlandse politie, en voor de keuzes die zij maakt in
internationale politiesamenwerking?
Opzet
In dit artikel wordt eerst het begrip ‘fragiele staat’ toegelicht: welke factoren bepalen de stabiliteit van een staat en
wat zijn de lokale, regionale en mondiale effecten van
instabiliteit? Na een korte blik op de huidige investering
van de Nederlandse overheid in fragiele staten, richt het
artikel zich op de impact van migratie op criminaliteit.
Ingezoomd wordt op de achtergrond van verdachten en
daders in Nederlandse gevangenissen. Uit welke (fragiele)
landen komen zij? Vervolgens worden de uitkomsten van
een indicatief onderzoek weergegeven. Hieruit blijkt wat de
beweegredenen van mensen zijn om hun oorspronkelijke
land te verlaten, waarom zij voor Nederland kozen en hoe
zij in de criminaliteit terecht kwamen. Deze uitkomsten
geven de Nederlandse overheid bruikbare informatie die
kan helpen bij het maken van keuzes rond hulp aan fragiele
staten. Dit betekent ook dat de uitkomsten richting geven
aan keuzes die de politie in haar internationale politiesamenwerking maakt. Het artikel sluit dan ook af met aanbevelingen aan de overheid en de Nederlandse politie: welke
12-02-2013 12:34:39
Fragiele staten en criminaliteit
33
Foto: EPA, Stephen Morrison
het Tijdschrift voor de Politie – jg.75/nr.1/13
keuzes op ontwikkelings- en samenwerkingsgebied verdienen
voorrang als men de criminaliteit in Nederland wil verkleinen
en tegelijkertijd wil bijdragen aan de ontwikkeling van fragiele staten?
Wat maakt een staat fragiel?
Een fragiele staat is kort gezegd een staat waar geen stabiliteit
is. Fragiele staten zijn landen die ernstige politieke en sociale
spanningen kennen, met grote negatieve gevolgen voor de
bevolking. Het vermogen en de wil van de overheid om problemen aan te pakken ontbreken vaak, soms in het hele land,
soms in delen van het land. Er is sprake van wetteloosheid,
onveiligheid, een gebrek aan basisvoorzieningen en economische stagnatie of achteruitgang.2 De kwaliteit van het leven in
deze landen is in meer of mindere mate miserabel te noemen.
Vaak ook wordt het begrip ‘failed state’ gebruikt. Hoewel dit
doorgaans wijst op een categorie landen die er slechter aan
toe is dan de fragiele staten, geven beide begrippen aan dat
we van doen hebben met landen waar de overheidsfunctie
zeer gebrekkig tot afwezig is.
Omdat de mate van stabiliteit in een land afhankelijk is van
vele factoren, zijn er verschillende indexen ontwikkeld om de
positie van een land op de ‘ranglijst’ van fragiele staten in de
wereld helder te maken. Landen kunnen bijvoorbeeld worden
ingedeeld op de schaal: failed, fragile, weak, stable.3 Een
meer ﬁjnmazige index is de ‘failed state index’ die The Fund
for Peace vanaf 2005 jaarlijks samenstelt en die door Foreign
Policy gepubliceerd wordt. De index is gebaseerd op raadpleging van zeer veel wereldwijde bronnen. Op deze lijst zijn 177
landen te vinden die zijn gescoord op twaalf politieke, sociale
en economische criteria, zoals de staat van het ‘veiligheidsapparaat’, de aanwezigheid van een ‘chronische en constante
vluchtelingenstroom’ en de mate van ‘legitimiteit van de
staat’. Grofweg valt op dat Canada, Australië, Nieuw-Zeeland
en een deel van West-Europa landen kennen in de categorie
(very) sustainable. In grote delen van Afrika en ook in Azië en
het Midden-Oosten zijn staten te vinden in de categorie (very
high) alert. Daartussen bevinden zich staten in de range van
very stable tot very high warning. Deze groep landen maakt
absoluut gezien een groot deel van alle landen uit. In dit
artikel wordt de term fragiele staten gebruikt, waarmee alle
landen worden bedoeld die een score hebben van less stable
tot very high alert. De failed states index maakt helder zichtbaar op welke aspecten capacity development4 zich zou
moeten richten, wil de brede stabiliteit van een land verbeteren.
Instabiliteit in een staat heeft mondiale effecten
De mensen die de dupe zijn van de situatie in fragiele staten,
zijn uiteraard in de eerste plaats inwoners van het land zelf.
Dit is het winnende artikel van het internationale leerprogramma Columbus, georganiseerd door de School
voor Politie Leiderschap (SPL) van de Politieacademie in samenwerking met Instituut Clingendael. De jury,
bestaande uit prof. Ko Colijn (directeur Clingendael), prof. Willy Bruggeman (Beneluxuniversiteit),
luitenant-generaal b.d. Minze Beuving, commissaris Patricia Zorko (Landelijke Eenheid) en commissaris
Anita Hazenberg (Politieacademie) oordeelde: ‘De Wilds aanpak van onderzoek is origineel en zij brengt het
onderwerp politie en fragiele staten op een bijzondere manier voor het voetlicht.’
TvdP_1_2013_DEF.indd 33
12-02-2013 12:34:41
34
Fragiele staten en criminaliteit
Het grootste deel van hen heeft vaak geen werk of verdient
weinig, waardoor men in armoede leeft. Inwoners worden
vaak onvoldoende beschermd tegen een willekeurige en
parasitaire overheid, gewapende groepen of criminelen.
Daarnaast lopen zij verhoogde kans te worden aangevallen
of gemarteld, al dan niet door hun eigen overheid. Men
heeft geen vanzelfsprekende toegang tot medische hulp.
Ook het volgen van onderwijs is voor hen geen vast onderdeel van het leven.
Deze situatie is vaak niet van toepassing op de elite in een
land. Zij hebben zichzelf dikwijls in de positie gemanoeuvreerd waarin ze overheidsmacht gebruiken om zichzelf te
verrijken ten koste van de rest van het volk. Constante
dreiging van geweld, vervolging, gebrek aan economische
kansen of soortgelijke negatieve omstandigheden drijven
mensen er regelmatig toe hun land te verlaten. Waarmee
overigens niet gesuggereerd wordt dat zich onder deze
migratiegroepen niet ook dáders van geweld bevinden.
Globaal gesproken zijn er vluchtelingen en ñ economische
ñ migranten. Hoewel beiden vaak naar dezelfde landen
Ontwikkelingssamenwerking wordt georganiseerd
vanwege medemenselijkheid
én eigenbelang
gaan, verschillen ze fundamenteel van elkaar en worden ze
in het internationaal recht verschillend behandeld.
Migranten kiezen er zelf voor om, al dan niet tijdelijk,
ergens anders te gaan wonen. Vluchtelingen worden door
omstandigheden zoals hierboven vermeld, gedwongen om ñ
al dan niet tijdelijk ñ elders te gaan wonen.5 In dit artikel
wordt de term migrant aangehouden, daarmee duidend op
zowel vluchtelingen als economische migranten.
Ook in stabiele landen
Hoe verhoudt migratie zich tot veiligheid in Europa?
Europol publiceert tweejaarlijks de EU Organised Crime
Threat Assessment (OCTA). Hierin beschrijft de dienst
trends en mogelijke toekomstige ontwikkelingen in georganiseerde criminaliteit waar de Europese landen last van
hebben. Europol beperkt zich niet tot ontwikkelingen
binnen Europa. Zo merkt Europol op dat (politieke) instabiliteit grotere stromen migranten op gang brengt, bijvoor-
TvdP_1_2013_DEF.indd 34
het Tijdschrift voor de Politie – jg.75/nr.1/13
beeld uit landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika.6
De resultaten van OCTA worden mede gebruikt om de
EU-prioriteiten op het gebied van Justice and Home
Affairs te bepalen.
De situatie in fragiele staten heeft niet alleen negatieve
consequenties voor getroffen burgers uit die staten, maar
ook voor andere landen, waaronder Nederland. Denk aan:
migratie vanuit fragiele staten naar meer ontwikkelde
landen
(op zichzelf is dit niet per deﬁnitie problematisch, maar
misstanden als bijvoorbeeld uitbuiting en mensensmokkel
zijn meestal niet ver weg. Verder is het beheersbaar houden
van vluchtelingenstromen soms een probleem ñ denk aan
Italië en Spanje ñ en kan migratie tot criminaliteit leiden);
verspreiding van ziektes;
ontstaan, voortbestaan en ontwikkeling van terrorisme
(extremisme);
ontstaan, voortbestaan en ontwikkeling van criminele
netwerken (veilige havens voor georganiseerde criminaliteit (denk aan drugs, wapens, mensenhandel).
Deze effecten van de situatie in fragiele staten kunnen snel
wereldwijde bedreigingen worden.7 Daarnaast wijst voormalig president van de Wereldbank Robert Zoellick ons er
terecht op dat het leven van miljarden mensen in gebrekkige omstandigheden ook nog een ander negatief effect
heeft voor de wereld: het grote verlies van hun energie,
creativiteit, uitvindingen en mogelijkheden.
Niet de andere kant op kijken
Onveiligheid en instabiliteit in fragiele staten hebben soms
directe gevolgen voor de criminaliteit in Nederland. Het
Nationaal Dreigingsbeeld Georganiseerde criminaliteit
(NDB) 20088 van het Korps Landelijke Politiediensten
(KLPD) spreekt over het risico van fragiele staten waar
criminele organisaties vrijplaatsen vinden. Deze vrijplaatsen zijn volgens het rapport te vinden in Afrika, het MiddenOosten en op de Balkan. Zo blijken Colombiaanse samenwerkingsverbanden zich gevestigd te hebben in
West-Afrika, om van hieruit Europa te voorzien van cocaïne.
Europol gaf in een gesprek aan dat capacity development in
het oosten van Europa belangrijk is voor het verminderen
van de omvang van zware criminaliteit.9 Daarnaast wijst het
KLPD in het NDB op de ontwikkeling dat beroepsmatige
wetsovertreders uit Nederland gebruikmaken van de vrijplaatsen in fragiele staten. Zwakke overheden blijken mee
te werken aan corruptie, misbruik van staatsvoorzieningen
bij het vervaardigen van vervalste documenten, smokkel per
diplomatieke dienst en wapenhandel.
De Raad van de Europese Unie vindt het van cruciaal
belang de pogingen om transnationale criminaliteit buiten
de EU te bestrijden en eerbied voor rechtsstatelijkheid te
kweken. Zij wil dit doen via intensivering van de samenwerking tussen de betrokkenen die uitvoering geven aan
het gemeenschappelijk Europees veiligheids- en defensiebeleid. Zwakke en falende staten verdienen volgens de
12-02-2013 12:34:41
Fragiele staten en criminaliteit
35
Foto: ANP, Marco de Swart
het Tijdschrift voor de Politie – jg.75/nr.1/13
Raad speciale aandacht, om te voorkomen dat zij een
draaischijf worden van georganiseerde misdaad of terrorisme.10
Verschillende partijen, zoals de VN, de EU, het ministerie
van Buitenlandse Zaken, politici en andere experts veronderstellen dat er een causaal verband aanwezig is tussen de
inzet in fragiele staten en het vergroten van de veiligheid in
Europa (i.c.). Zij benadrukken al sinds een aantal jaren dat
het van belang is om als West-Europese landen de blik te
richten op fragiele staten en daar ook op in te zetten. Je zou
kunnen zeggen dat ontwikkelingssamenwerking georganiseerd wordt om twee redenen: eigenbelang en medemenselijkheid. Het eigenbelang neemt verschillende vormen aan,
zoals het verbeteren van de nationale veiligheid in Nederland, een schoon milieu, een zekere energievoorziening en
vrije en onbedreigde handel (denk aan piraterij bij Somalië). In dit verband kan verwezen worden naar onderzoek
dat zich richt op de vermenging van opbouwwerk en eigen
criminaliteitspreventie11.
Uit het bovenstaande mag blijken dat bewust en weloverwogen investeren in fragiele staten een ‘must’ is voor ieder
land dat daarvoor de mogelijkheid heeft. Hoe heeft de
Nederlandse overheid bepaald in welke fragiele staten zij
investeert?
In welke fragiele staten moet Nederland
investeren?
De Nederlandse overheid is de laatste tien jaar, maar
vooral onder het kabinet Balkenende-IV, gespitst geraakt
op het belang van inzet in fragiele staten. In het beleidsdocument Veiligheid en ontwikkeling in fragiele staten geeft
men aan dat Nederland meer aandacht wil voor fragiele
staten om regionale en mondiale bedreigingen te helpen
beperken. Op deze redenering van de overheid valt wel wat
af te dingen. Het verminderen van onveiligheid door
criminaliteit en terrorisme is slechts een deel van de
redenering van de Nederlandse overheid. Er zijn zoveel
TvdP_1_2013_DEF.indd 35
meer belangen die gediend zijn bij de inzet in fragiele
staten. De stimulans die Nederland aan haar eigen economie wenst te geven, is daar een van.
De Nederlandse overheid laat op haar website weten dat zij
op structurele basis investeert in de volgende fragiele
staten: Afghanistan, Burundi, Colombia, de Democratische
Republiek Kongo (DRC), Guatemala, Kosovo, Pakistan, de
Palestijnse gebieden en Soedan. Daarnaast investeert
Nederland ook in andere fragiele staten als Zimbabwe,
Bolivia en Libanon. Verschillende instanties binnen de
overheid geven de regering input over landen en projecten
waar men actief moet worden, dan wel blijven. Dat zijn het
ministerie van Buitenlandse Zaken, het ministerie van
Defensie (waaronder de Koninklijke Marechaussee) en het
ministerie van Veiligheid & Justitie (waaronder de politie en
de Dienst Justitiële Inrichtingen).
Zij doen dit in samenspraak met elkaar. Afhankelijk van de
expertise van de instantie en van hun informatiepositie
leggen zij de nadruk op landen of gebieden. Zo is Defensie
gespitst op de ontwikkelingen op extremistisch gebied in
Mali, de Koninklijke Marechaussee (KMar) op de migrantenstroom uit Ghana, en de politie op georganiseerde criminaliteit op de Balkan. Daarnaast zijn er politieke belangen,
zoals de verhouding van Nederland tot vroegere koloniën
als Indonesië of de mogelijke toetreding van nieuwe lidstaten tot de EU. Nederland is ook betrokken bij fragiele staten
vanuit het perspectief van ‘pure’ ontwikkelingssamenwerking: solidariteit met de armen in de wereld. Denk hierbij
aan het meerjarenproject in Burundi12. Als laatste wordt
Nederlandse expertise, zoals watermanagement, benut om
fragiele staten als Bangladesh te ondersteunen bij hun
ontwikkeling.
De Nederlandse politie is nog zoekende naar een duidelijke
visie op internationale politiesamenwerking. Uiteraard
werkt de politie al sinds lange tijd bilateraal samen met
verschillende landen, voornamelijk in opsporingszaken.
12-02-2013 12:34:45
36
Geboorteland
gevangene +
percentage
instroom in
gevangenis
(2012)
Fragiele staten en criminaliteit
Score failed state
index (2012)
Gekozen respondenten uit fragiele staten
(score index van
less stable tot
very high alert)
Gekozen respondenten uit stabielere landen17
(score index van
very sustainable
tot stable)
het Tijdschrift voor de Politie – jg.75/nr.1/13
Bijna 30 % van onze gevangenen uit fragiele
staten
Nederland,
28,1
-
-
Nederlandse
Antillen, 6,3%
Geen score
-
-
Suriname, 5,7%
71,2
-
-
In 2011 was het aantal gevangenen in Nederland 39.866. In
de jaren 2007-2010 lag dit tussen de 43.831 (2007) en
39.293 (2010). In de afgelopen vijf jaar was ongeveer 55
procent van de gevangenen geboren in Nederland.14 Kijkt
men naar de top 10 van instroom per geboorteland, dan
voeren de landen in ﬁguur 1 de lijst aan in 2012.15 Achter
ieder land staat vermeld wat het scoort op de failed state
index. Die score varieert van 114,9 (very high alert) tot 20
(very sustainable).
1
1
Belangrijke verhalen
Marokko, 5,1%
76,1
Polen, 3,8%
44,3
Turkije, 2,3%
76,6
1
Roemenie, 2,3%
59,5
1
Somalië, 1,3%
114,9
2
Litouwen, 1,0%
44,2
Voormalig Joegoslavië, 0,9%
>
Servië
Montenegro
Totaal: 83,9 %
De overige 16,1%
bestaat uit 15,4%
die uit andere
landen komen en
0,5% waarvan het
geboorteland
onbekend is.
75,0
55,5
2
1
6
3
Aan de respondenten is gevraagd:
1. Hoe en waarom ben je speciﬁek naar Nederland gekomen?
2. Hoe en waarom ben je in de criminaliteit terechtgekomen?
3. Hoe had de situatie in je eigen land eruit moeten zien,
had je daar willen blijven in plaats van weggaan?
Figuur 116
Ook bestaan zogenaamde landenprogramma’s, waarin
landen van elkaar leren door bijvoorbeeld good practices te
bespreken. Daarnaast zijn liaisons13 gestationeerd in landen
die relevant zijn als het gaat om criminaliteit waar Nederland last van heeft. Toch zijn betrokkenen op tactisch/
strategisch niveau nog niet tevreden over de keuzes die
worden gemaakt. In welke landen en projecten moeten wij
eigenlijk als Nederlandse politie investeren, is nog steeds
een veelgehoorde en relevante vraag.
Welke fragiele staten beïnvloeden de criminaliteit in Nederland?
De exacte omvang en aard van criminaliteit die is gepleegd
door mensen uit fragiele staten is niet bekend vanwege het
zogenaamde dark number in de statistieken. Om dit aandeel
toch grofweg te kunnen weergeven, kan men de Nederlandse gevangenispopulatie onder de loep nemen. Hieronder staat beschreven wat het geregistreerde aandeel van
mensen uit fragiele staten is in de criminaliteit in Nederland.
TvdP_1_2013_DEF.indd 36
In de maand juli 2012 is een indicatief onderzoek uitgevoerd om te weten te komen voor welke keuzes en verplichtingen mensen uit fragiele staten hebben gestaan. Het
indicatieve onderzoek kende een beperkte groep respondenten (9 personen), verdeeld over 2 groepen zoals weergegeven in de derde en vierde kolom van ﬁguur 1.
Voor de selectie van respondenten was het geboorteland van
de gevangene doorslaggevend. Hij kwam in aanmerking
voor het onderzoek als hij uit een van de fragiele staten of
uit een van de twee meer stabiele landen uit ﬁguur 1 kwam,
en vrijwillig mee wilde werken aan dit onderzoek. De
respondenten waren ten tijde van het onderzoek gedetineerd in het Detentiecentrum Zeist en de Penitentiaire
Inrichting (PI) Veenhuizen in Nederland.
Daarnaast is gesproken met de plaatsvervangend vestigingsdirecteur van Detentiecentrum Zeist, A.M. Nijstad, die
acht jaar heeft gewerkt als geestelijk verzorger in de PI
Veenhuizen en in die hoedanigheid vele gevangenen uit
fragiele staten heeft gesproken.
Welke omstandigheden hebben hen ertoe
gedreven om hun land te verlaten?
Een aantal respondenten noemt het geweld dat ze ervaren
hebben in hun land en de onveiligheid die daarmee samenhing als reden voor vertrek. Een Somalische respondent
vertelt dat hij op zijn elfde jaar zijn broer verloor door een
bomaanslag in zijn dorp. De omgeving waarin hij met zijn
familie leefde, was gewelddadig en zij waren verre van
veilig. Het vuurwapenbezit was hoog. De respondent
noemt de groepen die verantwoordelijk zijn voor dit soort
geweld ‘criminelen’. Ze trokken huizen binnen, plunderden en pleegden geweld. Hij zelf heeft aan de burgeroorlog, behalve het verlies van zijn broer, lelijke littekens
12-02-2013 12:34:46
het Tijdschrift voor de Politie – jg.75/nr.1/13
Fragiele staten en criminaliteit
over zijn hele lichaam overgehouden. Zijn moeder besloot
met haar kinderen weg te gaan uit Somalië. Via een asielcentrum in Kenia gingen zij naar Europa.
De Bosnisch-Servische respondent vertelt dat zijn ouders
hem er in 1991 van overtuigden dat het slim was om naar
Nederland te emigreren omdat de oorlog op het punt stond
los te barsten in de Balkanregio. Er waren veel demonstraties en de onzekerheid over de nabije toekomst was zeer
groot.
De Nederlandse politie
zoekt nog naar een duidelijke
visie op internationale
samenwerking
Een Litouwse respondent vertelt over de situatie in Litouwen in het postcommunistische tijdperk. Tijdens het
communisme kon je de sfeer in de maatschappij nog
‘vredig’ noemen, maar daarna ontstond agressie. De
respondent maakte zelf onderdeel uit van die agressieve
sfeer en is meermalen bij vechtpartijen betrokken
geweest. Volgens hem kwam het vaak voor dat mensen met
vuurwapens in Litouwen liepen. Hoewel deze respondent
‘de hang naar avontuur’ noemt als reden van vertrek uit
eigen land, maakt hij duidelijk dat het geen pretje was om
tussen de Litouwers te wonen.
Economische situatie
Andere respondenten noemen de economische situatie als
reden voor vertrek uit eigen land. Dit is duidelijk te zien in
de verhalen van de Turkse en de Marokkaanse respondent.
In de tijd dat zij vertrokken uit eigen land (jaren ‘70 en
‘80) was het de gewoonte voor ñ delen van ñ families om
naar onder andere Nederland te emigreren, met als doel
daar te gaan werken. Verschillende respondenten geven
aan dat er geen werk was in eigen land, of dat het loon
onvoldoende was om van te leven. Zo kende Roemenië een
gemiddeld loon van 200 euro, niet eens genoeg om de huur
van een gemiddeld appartement te betalen. In Polen lag
het loon een aantal jaren geleden op 300 euro per maand,
volgens de Poolse respondent.
Een veelvoorkomende reden dat mensen in eigen land op
ﬁnancieel gebied onvoldoende het hoofd boven water
konden houden, is het ontbreken van een ziektekostenverzekering. Plaatsvervangend directeur Nijstad en haar
collega’s zagen dit veelvuldig terug bij gevangenen uit
TvdP_1_2013_DEF.indd 37
37
Zuid-Amerikaanse en Afrikaanse landen. Wanneer zij, of
hun familie, in de problemen kwamen door dure artsen-/
ziekenhuisbezoeken, was dat reden om op zoek te gaan
naar een betere legale of illegale baan.
Als laatste is analfabetisme een reden dat mensen niet
mee kunnen komen in de maatschappij en daarom onvoldoende geld weten binnen te halen. Druk van de familie
op een persoon om geld binnen te brengen speelt in sommige culturen zoals in Zuid-Amerika en Afrika een grote
rol. Zo gaf de Marokkaanse respondent aan dat het simpelweg geen optie was om geen ﬁnanciële hulp aan zijn
behoeftige ouders te geven. De Bosnisch-Servische respondent vertelt dat er dertig mensen ‘op zijn rug zaten’, om
aan te geven dat hij zijn verdiende loon met dertig landgenoten moest delen. Overigens verdiende hij in de Rotterdamse haven, door honderd uur per week te werken,
ongeveer 1300 euro per week.
Waarom kozen zij Nederland?
Een aantal respondenten laat helder weten dat zij hun
familieleden volgden. Nederland was niet zozeer hun
eigen keuze, maar een keuze die al eerder gemaakt was
door andere familieleden, zoals zij die deel uitmaakten
van de eerste generatie immigranten uit voormalig Joegoslavië en Turkije. Een Somalische respondent antwoordt
dat de mensensmokkelaars bepaalden waar zij heen
reisden. Toen zijn moeder 4000 euro per persoon had
betaald voor de vlucht naar Europa, had hij geen idee waar
hij terecht zou komen. De andere Somalische respondent
is op weg naar Engeland gestrand in Nederland.
Een andere reden om voor Nederland te kiezen is de
behoefte aan zwartwerkers. Er is volop werk te krijgen in
Nederland, blijkt uit de verhalen. Werk waar meer mee te
verdienen valt dan in eigen land. Verder laat een aantal
respondenten doorschemeren dat de repercussies in
Nederland op illegaal verblijf niet zodanig zijn dat zij
ervan terugschrokken om in Nederland te verblijven en te
werken. Nijstad merkte op dat Nederland ook een goede
keuze is omdat de straffen op het gebied van onder meer
drugshandel relatief licht zijn. Als laatste is de toegangspoortpositie die Nederland richting achterland heeft
aantrekkelijk voor mensen die zich bezighouden met
georganiseerde criminaliteit. Denk aan de luchthaven
Schiphol en de havens van Rotterdam, Amsterdam en de
provincie Groningen.
Overigens blijkt Nederland niet voor iedereen het land
van melk en honing te zijn. Vooral onder ‘gelukzoekers’
ontstaat regelmatig teleurstelling, omdat niet iedere
immigrant legaal in Nederland kan gaan wonen en werken.
Het blijkt voor sommigen bijzonder lastig, of zelfs onmogelijk, om in de Nederlandse welvaart mee te draaien en
onderdeel te worden van de samenleving. Een Somalische
respondent merkte op dat hij geen adequaat antwoord kreeg
op zijn hulpvraag, bijvoorbeeld bij politiebureaus. Hij
ontmoette niet zozeer menselijkheid, maar mensen die zich
achter hun computer en papieren regels verscholen. De in
12-02-2013 12:34:46
38
Fragiele staten en criminaliteit
Bij de BosnischServische respondent zaten
‘dertig mensen op zijn rug’
In Nederlandse penitentiaire inrichtingen (PI’s) zijn er geen
reïntegratieprogramma’s voor buitenlandse gevangenen die
na hun straf Nederland moeten verlaten. Een van de respondenten wijst erop dat dit ertoe leidt dat (meer) gevangenen
na vrijkomst doorgaan in de criminaliteit. Het is voor hen
eenvoudig om een paspoort te vervalsen, terug te komen in
Nederland en zich crimineel te gedragen. Zeker voor langer
gestraften zou dit gelden: de gedetineerden die zij ontmoeten, zullen hen eerder doen afglijden wanneer zij weer vrij
komen. Het is lastiger voor de gevangenen om weer onderdeel van de legale maatschappij te worden, zeker omdat zij
er een tijd uit zijn geweest en op het gebied van opleiding en
persoonlijke ontwikkeling vaak de nodige hiaten hebben.
zijn ogen dubbele moraal van Nederlanders ten opzichte
van Somaliërs (en andere immigranten) leidde tot het
mislukken van zijn integratie.
Conclusies
1. Zowel onveiligheid als slechte economische
omstandigheden leiden tot het vertrek van
mensen uit hun eigen land
Waarom criminaliteit?
De onveiligheid wordt veroorzaakt door het hoge geweldsniveau in een samenleving. De verschijningsvormen zijn de
aanwezigheid en het gebruik van (vuur)wapens, structurele
gewelddadige omgang binnen gezinnen en tussen groepen,
en oorlogssituaties. De miserabele economische omstandigheden laten zich zien in het ontbreken van ziektekostenverzekeringen, maar ook in analfabetisme, lage lonen en het
ontbreken van banen. Zowel sociaaleconomische indicatoren (Group Grievance en Poverty and Economic Decline)
als politieke/militaire indicatoren (Security Apparatus) van
de Failed State Index zijn terug te vinden in de gesprekken
met respondenten. Thuisblijven was voor deze mensen geen
optie.
Bij een aantal respondenten valt op dat dit een kwestie is
van ‘op de verkeerde plaats op het verkeerde moment zijn’.
De omstandigheden geven aanleiding en er lijkt sprake te
zijn van gelegenheidscriminaliteit. Een Somalische respondent reageerde met geweld op een kopstoot van een kennis.
De Bosnisch-Servische respondent heeft iemand doodgeschoten die hem bedreigde met een vuurwapen. Hoewel dit
laatste niet helemaal in de categorie ‘gelegenheid’ te plaatsen is, omdat hij als portier illegaal een wapen droeg. De
Marokkaanse respondent betrapte zijn vrouw met een
andere man en belandde in een situatie van huiselijk
geweld, waarvan hij later werd vrijgesproken. Een Litouwse
respondent had een alcoholprobleem ontwikkeld en stal een
mESWIJNUITEEN.EDERLANDSESUPERMARKT
Daarnaast zijn er ook respondenten die moedwillig kozen
voor een georganiseerde vorm van criminaliteit. Zo ging een
Litouwse respondent in op het verzoek van een vriend om
mee te helpen aan mensensmokkel. De Poolse respondent is
ingegaan op een verzoek van een Nederlander om cocaïne te
gaan smokkelen, om zo snel aan geld te komen voor zijn
huurschuld. De Turkse respondent was betrokken bij een
schietpartij waarbij iemand om het leven is gekomen. De
wapens die in zijn omgeving voorhanden waren, het feit dat
hij zijn verblijf in Nederland heeft onderbroken door na de
schietpartij negen jaar in Turkije te gaan wonen terwijl hij
nog een straf moest uitzitten, en de vaagheid waarmee hij
zijn verhaal omkleedt, duiden mogelijk op een bredere
criminele betrokkenheid dan hij doet voorkomen in het
gesprek. Een Somalische respondent heeft een jarenlang
crimineel verleden achter de rug. Het startte met de situatie
dat hij als jonge tiener zonder familie kwam te wonen in
Nederland en met de verkeerde mensen in aanraking kwam.
Hij kon geen wegen vinden om zijn leven op de rails te
krijgen, en raakte gedesillusioneerd en aan lager wal.
Veroordeelden uit fragiele staten worden
meestal niet geresocialiseerd
TvdP_1_2013_DEF.indd 38
het Tijdschrift voor de Politie – jg.75/nr.1/13
2. Er is geen indicatie dat Nederland extra
aantrekkelijk is voor migranten uit fragiele
staten die in Nederland criminaliteit plegen
Dit onderzoek geeft geen sterke indicatie dat Nederland een
vruchtbare bodem is voor criminele activiteiten. Een aantal
Europese landen ñ waaronder Nederland - beschikt zeker
over kenmerken die hen tot een geliefde plek voor criminelen maken, maar de respondenten kwamen niet naar Nederland vanwege kenmerken die uniek zijn voor ons land.
Mogelijk kiest slechts een relatief kleine groep gevangenen
speciﬁek vanwege Nederlandse kenmerken voor het plegen
van illegale activiteiten in ons land.
3. De herkomst van de Nederlandse gevangenispopulatie is de laatste jaren niet wezenlijk
veranderd
Kijkend naar de top 10 van geboortelanden van de gevangenispopulatie tussen 2007 en juli 2012 valt op dat deze sinds
2007 nauwelijks veranderd is. In 2007 staan Nigeria en
Rusland nog in de top 10. In 2009 valt Rusland van de lijst
en verschijnt Roemenie. In 2011 valt Nigeria van de lijst en
treedt Litouwen toe tot de top 10. In 2012 verandert er niets.
De hierboven niet genoemde landen in de top 10 staan er
dus al zes jaar op. Behalve na toetreding van de Oost-Euro-
12-02-2013 12:34:46
Fragiele staten en criminaliteit
39
Foto: ANP, Lex van Lieshout
het Tijdschrift voor de Politie – jg.75/nr.1/13
pese landen tot de EU zijn er geen grote, snelle veranderingen waar te nemen in de gevangenispopulatie. Uiteraard is
nader onderzoek interessant; wat maakt dat het aantal
gevangenen uit Nigeria en Rusland gedaald is?
criminaliteit in Nederland tegen te gaan, is het verstandig
om te focussen op de achtergronden van mensen uit andere
landen die in Nederland in de gevangenis belanden. Het
indicatieve onderzoek, zoals beschreven in dit artikel, heeft
een uitgebreid vervolgonderzoek nodig. Wel zijn alvast
4. Kans op terugval in criminaliteit is groter
aanbevelingen te doen aan de overheid voor wat betreft het
door het ontbreken van
maken van keuzes op het gebied van ontwikkelingssamenresocialisatieprogramma’s
werking.
De laatste conclusie is dat het ontbreken van re-integratieBij deze samenwerking moet men denken aan alle investeprogramma’s voor gedetineerden de kans vergroot dat
ringen van de overheid in fragiele staten, van de veiligbuitenlanders nogmaals criminaliteit zullen plegen in
heidsinzet zoals missies tot het inzetten van economische
Nederland.
experts. De Nederlandse overheid zou zich in ieder geval
kunnen richten op:
Aanbevelingen: waar zou de Nederlandse
sDEFRAGIELESTATENUITDETOPVANDE.EDERLANDSEGEVANoverheid/politie zich op moeten richten in
genispopulatie. Ontwikkelingssamenwerking in de brede
fragiele staten en in Nederland?
zin van het woord zou in ieder geval op deze landen
1. Gebruik de Nederlandse gevangenispopulatie
gericht kunnen zijn. Er is namelijk een duidelijke relatie
als noodzakelijke informatiebron
tussen die landen en de migratie- en criminaliteitsstroom
In dit artikel is een relatie gelegd tussen de omstandigheden
naar Nederland. Er is een gewoonte ontwikkeld van
in fragiele staten en de criminaliteit in Nederland. Om de
mensen uit die landen om naar onder andere Nederland te
trekken voor betere leefomstandigheden.
sDESPECIlEKEPROBLEEMSITUATIESINDEFRAGIELESTATENUITDE
top 10. Welke factoren in die landen leiden ertoe dat
inwoners die landen achter zich laten? Het ontbreken van
adequate ziektekostensystemen is een van de voorbeelden
van een dergelijke factor. De overheid kan haar brede
ontwikkelingssamenwerking laten aansluiten op deze
factoren om zo een remmende werking op migratie en
criminaliteit te veroorzaken.
Er is geen indicatie dat
Nederland extra aantrekkelijk
is voor migranten die crimineel
zijn of worden
TvdP_1_2013_DEF.indd 39
Om de kans te vergroten dat gevangenen uit fragiele staten
weer op legale wijze deel gaan nemen aan de maatschappij,
is het aan te bevelen dat de overheden van de betreffende
landen investeren in re-integratieprogramma’s in de
12-02-2013 12:34:50
Fragiele staten en criminaliteit
het Tijdschrift voor de Politie – jg.75/nr.1/13
Foto: ANP, Koen Suyk
40
Nederlandse gevangenissen. Het is voorstelbaar dat Nederland en het betreffende land met elkaar samenwerken om zo
maatwerk te realiseren, want beide landen hebben hier
belang bij.
2. Zoek naar patronen in criminaliteit gepleegd
door mensen uit de landen van de top 10 van de
Nederlandse gevangenispopulatie
Behalve de herkomst van de Nederlandse gevangenispopulatie, is het ook interessant te onderzoeken of er patronen
zijn in soorten criminaliteit. Een voorbeeld van een dergelijk onderzoek is te vinden in de voetnoot.18 Stel dat opvalt
dat Litouwers die naar Nederland zijn gekomen en betrokken zijn bij criminaliteit, zich vooral op delict X richten.
Dan is het zaak voor de Nederlandse politie om de bestrijding van dit veiligheidsprobleem X als prioriteit te kiezen in
haar internationale samenwerking. Wanneer ieder Europees
land op die manier werkt, kunnen de landen gezamenlijk
kijken naar eventuele overlap. Het is namelijk sterker
wanneer Europese landen samenwerken in het tegenhouden
van criminaliteit, dan wanneer landen geïsoleerd hun eigen
prioriteiten kiezen en veiligheidsproblemen aanpakken.19
Ook politieliaisons in de betrokken landen kunnen extra
gespitst zijn op de criminaliteitsvormen waar Nederland last
van heeft. In feite zal de politie al haar capaciteit in de
internationale politiesamenwerking moeten inzetten op de
De uitkomsten geven
richting aan keuzes die de
politie in internationale
samenwerking maakt
TvdP_1_2013_DEF.indd 40
meest pregnante veiligheidsproblemen. Dit versterkt de
probleemaanpak.
Onderzoeksresultaten over de patronen in herkomst van
gevangenen en in criminaliteit zullen de overheid dus
helpen scherper te bepalen welke fragiele staten en welke
programma’s prioriteit hebben qua opbouw en qua veiligheidsinzet.
3. Voeg actuele ontwikkelingen op het gebied
van migratiestromen toe aan de informatie over
herkomst en patronen
Wanneer men alleen de gevangenispopulatie als uitgangspunt neemt, zoals in dit indicatieve onderzoek, bestaat het
gevaar dan men in het keuzeproces rondom ontwikkelingssamenwerking onvoldoende anticipeert op actuele ontwikkelingen. Daarom is het aan te bevelen voor beslissers bij
de Nederlandse ministeries ook informatie te betrekken van
de IND, en eventueel de vreemdelingendienst van de
regionale politie-eenheden. Deze organisaties spreken
iedere dag met binnenkomende migranten over de redenen
van vertrek of vlucht uit eigen land.
Er is nog een tweede manier om te zorgen dat je als Nederlandse overheid voldoende anticipeert op actuele migratieontwikkelingen. Zo kun je patronen concretiseren en koppelen aan actie. In Syrië woedt op dit moment een
burgeroorlog. Kinderen zijn hierin ook het slachtoffer; ze
komen in de verdrukking en lopen trauma’s op. Deze trauma’s kunnen er toe leiden dat er over 20 jaar een verknipte
generatie ontstaat, die zich verspreidt over de wereld. Het
moeten leven in een voortdurend gewelddadige omgeving
zal zich bij sommigen vertalen in (gewelds)criminaliteit. Bij
inspanningen op het gebied van wederopbouw is sociaalpsychische hulp dus onmisbaar. Wanneer Syrië niet alleen
in die behoefte kan voorzien, is hulp van andere landen
noodzakelijk om op de langere termijn extra problemen te
voorkomen.
Al met al is het aan te bevelen dat beleidsmakers informatie
opdoen over migratiestromen in de toekomst
Zo kunnen zij beter identiﬁceren uit welke landen deze
migranten straks waarschijnlijk naar Nederland komen. Het
doen van onderzoek naar de relatie tussen migratiestromen
12-02-2013 12:34:53
Fragiele staten en criminaliteit
het Tijdschrift voor de Politie – jg.75/nr.1/13
De uitkomsten geven
richting aan keuzes die de
politie in internationale
samenwerking maakt
en criminaliteit in Nederland, en deze informatie leidend
laten zijn voor keuzes over inzet van brede ontwikkelingssamenwerking, is een alternatieve manier om op langere
termijn criminaliteit tegen te gaan. Het helpt om de toekomstige gang van zaken te beïnvloeden, wat zowel de veiligheid in eigen land dient als ook de kwaliteit van leven in
fragiele staten verbetert.
Thuisblijven is op termijn misschien wel een optie voor
mensen uit fragiele staten, maar voorlopig geen optie voor
de Nederlandse overheid.
«
Literatuurlijst
Africans in Austrian Detention Facilities: Criminals and/or Victims?,
Dr. Michael Platzer, Dr. Judith Stummer-Kolonovits and Hofrat
Christian Kuhn, on behalf of the Institute of Criminology, University of
Vienna, Austrian Ministry of Justice, 2006
Besluit van de Minister van Buitenlandse Zaken van 5 december
2011, tot vaststelling van beleidsregels en een subsidieplafond voor
subsidiëring op grond van de Subsidieregeling ministerie van Buitenlandse Zaken 2006 (Wederopbouw 2012-2015).
Noten
1) Verslag over de toepassing van de
Europese veiligheidsstrategie, ‘Veiligheid
in een veranderende wereld’, pagina 1
2) Website ministerie van Buitenlandse
Zaken, http://www.rijksoverheid.nl/
ministeries/bz, juni 2012
3) G. Millar, Centre for International
#ONmICT!NALYSIS-ANAGEMENTUNIVERsiteit van Nijmegen
4) Het ontwikkelen of versterken van
capaciteiten. De OECD (Organisation for
Economic Co-operation and Development) deﬁnieert ‘capacity development’
als volgt: the process whereby people,
organizations and society as a whole
unleash, strengthen, create, adapt and
maintain capacity over time.
5) Website UNHCR, http://www.unhcr.
nl/, juni 2012
6) OCTA 2011
TvdP_1_2013_DEF.indd 41
7) Voormalig president van de Wereldbank Robert B. Zoellick tijdens toespraak
op zesde Global Strategic Review Conference (2008), georganiseerd door het
International Institute for Strategic Studies in Geneve.
8) Het NDB van 2012 is bij het ter perse
gaan van dit artikel weliswaar gemaakt,
maar nog niet gepubliceerd en ter
beschikking van derden.
9) Opgetekend in een gesprek met
Troels Jørgensen, Europol, april 2012
10) Raad van de Europese Unie, ontwerp
van een interne veiligheidsstrategie voor
de EU, ‘Naar een Europees
veiligheidsmodel’
11) The internal-external security nexus
and EU police/rule of law missions in the
Western Balkans, Isabelle Ioannides and
Gemma Collantes-Celador
12) Nederland onderhoudt sinds een aan-
41
EU Organised Crime Threat Assessment, OCTA 2011, Europol
Environmental Scan 2011, Interpol
Failed States Index 2012, The Fund for Peace
Falende staten, een wereldwijde verantwoordelijkheid, Adviesraad
Internationale Vraagstukken, nr. 35, 2004
Gevangeniswezen in getal, 2007-2011, Dienst Justitiële Inrichtingen,
ministerie van Veiligheid en Justitie, mei 2012
Global Burden of Armed Violence, Geneva Declaration, Cambridge
University Press, 2011
Investing in Security, a global assessment of armed violence reduction
initiatives, OECD, 2011
Measuring the Impact of Peacekeeping Missions on Rule of Law and
Security Institutions, Vincenza Scherrer, DCAF, 2012
Migratie, integratie en criminaliteit, migranten uit voormalig Joegoslavië en de voormalige Sovjet-Unie in Nederland, Rotterdams Instituut
voor Sociaal-wetenschappelijk BeleidsOnderzoek, 2000
Nationaal Dreigingsbeeld Georganiseerde Criminaliteit, KLPD, 2008
Ontwerp van een interne veiligheidsstrategie voor de EU ‘Naar een
Europees veiligheidsmodel’, Raad van de Europese Unie, Brussel, 23
februari 2010
The internal-external security nexus and EU police/rule of law missions
in the Western Balkans, Isabelle Ioannides and Gemma Collantes#ELADOR#ONmICT3ECURITY$EVELOPMENTSEPTEMBER
UNHCR Global trends 2011, UNHCR, 2012
Veiligheid en ontwikkeling in fragiele staten, document 2007-2011
Rijksoverheid, Tweede Kamer, 2008
Verslag over de interne veiligheidsstrategie van de Europese Unie,
Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken,
Europees Parlement, 24 april 2012
Verslag over de toepassing van de Europese veiligheidsstrategie,
Veiligheid in een veranderende wereld, Brussel, 11 december 2008
Verslag over Veiligheid en Ontwikkeling in Fragiele staten, verslag van
een algemeen overleg, vaste commissie voor Buitenlandse Zaken,
vastgesteld 12 maart 2009.
tal jaren een actieve bilaterale ontwikkelingsrelatie met Burundi.
13) De meeste liaisons werken op operationeel niveau, met uitzondering van de
liaisons in Washington, Paramaribo,
Peking en Canberra die (ook) op tactisch/
strategisch niveau hun werkzaamheden
uitvoeren.
14) Gevangeniswezen in getal, 20072011
15) In de gegevensbestanden van het
gevangeniswezen is het geboorteland van
de gedetineerde vastgelegd, maar niet dat
van de ouders van de gedetineerde. De
tweede generatie allochtonen die in
Nederland is geboren, blijft dus buiten
beeld.
16) De Dienst Justitiële Inrichtingen
heeft voor dit artikel een update gemaakt
van de instroomcijfers uit het rapport
‘Gevangeniswezen in getal, 2007-2011’.
Peildatum is 23 juli 2012.
17) Dit is de controlegroep van het indicatieve onderzoek.
18) E. Snel e.a., ‘Migratie, integratie en
criminaliteit’, migranten uit voormalig
Joegoslavië en de
voormalige Sovjet-Unie in Nederland,
Rotterdams Instituut voor Sociaal-wetenschappelijk BeleidsOnderzoek (RISBO),
2000
19) Overigens is de samenwerking in de
EU inmiddels zo ver dat men EU-prioriteiten gesteld heeft op het gebied van Justice and Home Affairs. EU-landen zijn
dus in feite verplicht om gezamenlijk prioriteiten te kiezen en tot uitvoering te
brengen. Ieder land heeft daarnaast eigen
prioriteiten.
12-02-2013 12:34:54

Download Report