LEES MEER - Bozar.be

Schrijvers over muziek | De la musique et des mots
Annelies Verbeke : Toumani & Sidiki Diabate
BOZAR LITERATURE vroeg 11 schrijvers een tekst te schrijven over een concert dat dit seizoen in het Paleis voor Schone
Kunsten plaatsvindt. De literaire hommages aan hun favoriete
componisten en muzikanten zijn elke maand te lezen in de
concertprogrammaboekjes. De teksten zijn ook gebundeld in
de aparte publicatie The Space between the Notes.
Annelies Verbeke schreef over Toumani & Sidiki Diabate naar
aanleiding van het concert op 13 november 2014.
BOZAR LITERATURE a demandé à 11 écrivains de rédiger
un texte sur un compositeur ou musicien de leur choix programmé par BOZAR MUSIC cette saison. Chaque mois, vous
découvrirez dans nos programmes de concert un de ces 11
hommages littéraires. Ceux-ci feront également l’objet d’un
recueil The Space between the Notes.
L’écrivain Annelies Verbeke partage sa passion pour Toumani &
Sidiki Diabaté à l’occasion du concert que les musiciens donneront le 13 novembre 2014.
De kora is de rustige, berustende, bronzen broer van de harp, voor wie passie nooit
op hysterie gaat lijken, verdriet nooit op een klacht, kwetsbaarheid nooit op verlies.
De kora lijkt niet op de harp. Zijn buik is een halve met dierenvel bespannen kalabas,
zijn eenentwintig snaren zijn volgens de traditie van de huid van vrouwelijke antilopen gemaakt, maar tegenwoordig vaker van nylon.
Tot vijf jaar geleden wist ik niet wat het was, een kora. Het was mijn (West-
Afrikaanse) geliefde die de auto vulde met klanken die ik niet kende. Dat doet hij
wel vaker, en niet elke keer weet hij me voor zijn continent te winnen. Toen werd
ik echter betoverd. Dit is prachtige muziek om bij te rijden, en te ondergaan hoe de
gezichten achter de sturen in zichzelf keren, het verkeer schaarser wordt, hoe de
landschappen verkleuren en de zon tussen de boomkruinen schittert.
De kora houdt van beweging. Ook als je stil op een stoel blijft zitten, lijk je niet
langer stil te staan. De zwaartekracht neemt lichtjes af, voorzichtig laten je tenen
de grond los, je gaat op de lucht liggen, en langzaam laten de klanken je om je as
draaien. De kora is niet vies van een beetje hypnose.
Sinds ik de kora heb ontdekt, luister ik voor het eerst naar muziek tijdens het
schrijven. In de bescheiden geschiedenis van mijn privé keizerrijkje is dat een revolutie. Dat het hoofdpersonage in mijn roman in wording kora speelt, heeft er uiteraard veel mee te maken. Maar het is ook die beweging, een bedwelming die nooit
opdringerig wordt en zich perfect lijkt te verweven met mijn geest, mijn woorden,
het verhaal zoals het ook buiten mij bestaat. Geen idee of ik al mijn volgende boeken
eveneens ‘op kora’ zal schrijven.
Het album dat ik op die manier - typend met een koptelefoon om mijn hoofd -
het vaakst heb beluisterd is Toumani & Sidiki, dit jaar verschenen bij World Circuit.
Toumani Diabaté, wellicht de beroemdste koraspeler ter wereld, die met een hele
schare artiesten speelde, waaronder met zijn vader Sidiki Senior, tourt nu met zijn
zoon met dezelfde naam. Ze zijn Mandingues uit Mali, uit een familie griots, reizende verhalenvertellers, die al zevenhonderd jaar door West-Afrika trekken en zin-
gend en muziek spelend de orale traditie doorgeven. Ik zei het al: beweging. In een
interview licht de vader toe: ‘Als West-Afrika een mens was, dan waren de griots
zijn bloed.’
Het instrument volgde me op mijn reizen, lokte me de gangen van de New
Yorkse metro in tot bij een glimlachende Sierra Leonees, en vlak voordat ik zelf een
verhaal mocht voorlezen naast Washington Square, trad er een andere koraspeler op.
Ik weet niet welke verhalen er achter de nummers op Toumani & Sidiki liggen, ik
kan enkel vaststellen dat de koraklanken in mijn hoofd nieuwe verhalen doen ont-
staan. Nadat ik het album al herhaaldelijk had beluisterd, zonder daarbij ooit naar de
titels te kijken, vroeg ik me echter af hoe een bepaald nummer heette dat me steeds
trof als droever dan de andere, hoewel het niet minder om beweging leek te gaan.
‘Lampedusa’ heet het.
Het is belangrijk dit geen ‘wereldmuziek’ te noemen. ‘Wereldmuziek’ is iets als
‘vrouwenliteratuur’. Dit is muziek, uniek en zuiver. Dit is kunst die verbindt.
Annelies Verbeke (1976) is een van de meest succesvolle jonge Vlaamse
schrijfsters. Haar debuutroman Slaap! (2003) werd in 22 talen vertaald.
Daarna verschenen onder meer Reus (2006), Groener gras (2007), Vissen redden (2009) en Veronderstellingen (2012). Ze schrijft tevens filmscenario’s en
theaterteksten en is medesamensteller van Naar de stad (2012), een lovend
onthaalde bloemlezing met kortverhalen. In 2013 verscheen Tirol Inferno,
een novelle in jambische pentameters en rijm, met tekeningen van Klaas
Verplancke. In 2015 verschijnt haar nieuwe roman Dertig dagen. Meer info:
www.anneliesverbeke.com. - Foto: Alex Salinas
Pour quiconque refuse que la passion prenne les traits de l’hystérie, que le chagrin
se transforme en plainte, que la vulnérabilité soit synonyme de perte, il y a la kora,
sœur calme et reposante, à la voix de bronze, de la harpe. La kora ne ressemble pas
à la harpe. Elle est constituée d’une demi-calebasse recouverte d’une peau de bête
tendue ; la tradition veut que ses vingt-et-une cordes soient en peau d’antilope (des
antilopes femelles), mais on en voit de plus en plus en nylon.
Il y a cinq ans encore, je ne savais pas ce qu’était une kora. Jusqu’au jour où mon
chéri (il vient de l’Afrique de l’Ouest) a empli la voiture de sons que je n’avais encore
jamais entendus. De temps en temps, il se livre à ce genre d’exercice, non qu’il me
gagne à chaque fois à la cause de son continent. Néanmoins, le jour en question, j’ai été
envoutée. Une musique merveilleuse quand on est au volant ; la façon dont les visages
des autres conducteurs se ferment, dont le trafic se raréfie, les paysages changent de
couleur et le soleil brille entre la cime des arbres, tout cela vient alors vers vous.
La kora aime le mouvement. Même quand on se tient immobile sur une chaise,
on a l’impression de se mettre à bouger. La pesanteur se fait un peu moins ressentir,
on a les orteils qui se détachent tout doucement du sol, on s’allonge bientôt dans l’air,
et, petit à petit, les sons nous font pivoter autour de notre axe. La kora ne répugne
pas à un peu d’hypnose.
Depuis que j’ai découvert la kora, il m’arrive d’écouter de la musique tout en
écrivant. Une véritable révolution dans la modeste histoire de mon petit royaume à
moi. Bien entendu, cela n’est pas étranger au fait que le personnage principal de mon
prochain roman joue de la kora. Mais cela tient aussi au mouvement évoqué plus
haut, une griserie jamais importune, qui semble se mêler à merveille à mon esprit,
mes mots, la narration telle qu’elle existe en dehors de moi. J’ignore encore si j’écrirai
mes autres livres ainsi, « sur de la kora ».
L’album que j’ai de la sorte – tapant sur le clavier, un casque collé aux oreilles – le
plus écouté s’intitule Toumani & Sidiki, édité cette année par World Circuit. Toumani
Diabaté, sans doute le plus célèbre joueur de kora au monde, qui s’est produit avec
une multitude d’artistes dont son père Sidiki Senior, fait à présent des tournées avec
son fils qui s’appelle lui aussi Sidiki. Mandingues du Mali, ils viennent d’une fa-
mille de griots, conteurs itinérants qui, depuis pas moins de sept siècles, sillonnent
l’Afrique de l’Ouest ; ils transmettent les traditions orales en chantant et en jouant de
la musique. J’ai déjà employé le mot : mouvement. Dans une interview, le Toumani
précise : « Si l’Afrique de l’Ouest était un homme, les griots seraient son sang. »
L’instrument m’a poursuivie dans mes voyages, m’attirant dans les couloirs du
métro de New York où, sourire aux lèvres, un musicien de la Sierra Leone faisait
vibrer ses cordes d’antilope ; et, près du Washington Square, un autre joueur de kora
s’est produit juste avant qu’on ne m’invite à lire une de mes nouvelles.
Je ne sais quelles histoires se cachent derrière les morceaux de Toumani & Sidiki ;
ce qui est sûr, c’est que les sons des instruments en engendrent de nouvelles dans ma
tête. Après avoir écouté l’album à bien des reprises sans m’être souciée des titres, j’ai
fini par vouloir connaître celui d’un morceau qui me frappait particulièrement : plus
triste que les autres, mais tout autant dans le mouvement. Il s’intitule « Lampedusa ».
Il ne s’agit pas de « musique du monde », c’est important de le dire. Parler de
« musique du monde », c’est un peu comme parler de « littérature pour femmes ». Il
s’agit de musique, d’une musique sans pareille, pure. Un art qui jette des ponts.
(Traduction: Daniel Cunin)
Annelies Verbeke (1976) fait partie des écrivains flamands qui recueillent un grand succès. Son premier roman Slaap ! (Dors !, Mercure de
France, 2003), a été traduit en 22 langues. Par la suite, elle a publié Reus
(Géant, 2006), Groener gras (Herbe plus verte, 2007), Vissen redden (Sauver
des poissons, 2009) et Veronderstellingen (Suppositions, 2012). Elle écrit des
scénarios et des textes pour la scène. On lui doit une anthologie de nouvelles (Naar de stad, 2012), qui a reçu un accueil enthousiaste. En 2013 a
vu le jour Tirol Inferno, une histoire en pentamètres ïambiques rehaussée
de dessins de Klaas Verplancke. Dertig dagen (Trente jours), son nouveau
roman, paraîtra l’an prochain. Site de l’auteur : www.anneliesverbeke.
com. - Photo: Alex Salinas

Download Report