Inventarisatie eigen kracht methodieken

EIGEN KRACHT
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT
METHODIEKEN
Sofia Numansen
EIGEN KRACHT
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN
KRACHT METHODIEKEN
Auteur(s)
Datum
© ARCON
Sofia Numansen
Borne, maart 2014
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
1
Arcon
Civil society - onderzoek en advies
Arcon is een non-profit organisatie, heeft zeer goede contacten in de samenleving en gelooft in
de kracht van burgers. Arcon is 60 jaar jong. Het huidige Arcon is ontstaan in 1998 uit een fusie
tussen een provinciale organisatie van mensen met een arbeidsbeperking en een provinciale
belangenbehartiger van mensen met een beperking. Het laatste decennium heeft Arcon zich
ontwikkeld tot een advies- en onderzoeksorganisatie in het sociale domein. We werken op
projectbasis voor overheden en maatschappelijke organisaties. Het burger- of
cliëntenperspectief is voor ons nog steeds een belangrijk uitgangspunt.
Arcon is sterk in het verbinden en het in kracht zetten van mensen. Onze deskundige
medewerkers werken met passie aan projecten rond vrijwillige inzet, senioren, jeugd,
participatie en informele zorg. Met onze inzet dragen we bij aan een krachtige civil society,
waarin mensen zelf de regie hebben over zorg, welvaart en geluk. Arcon staat voor sterke
gemeenschappen. Daar waar burgers het zelf kunnen bouwt de overheid af. Daar waar burgers
ondersteuning moeten krijgen biedt de overheid een vangnet. Wij voeren projecten en
opdrachten uit waardoor mensen en gemeenschappen sterker worden.
Kijk voor meer informatie op www.arcon.nl
COLOFON
Auteur(s): Sofia Numansen
Datum: maart 2014
© Arcon
Deze publicatie is te downloaden via: www.arcon.nl
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
2
Voorwoord
Voor u ligt een inventarisatie van effectieve eigen kracht methodieken. Arcon voert, in opdracht
van, provincie Overijssel de Wmo steunfunctie uit. Dit onderzoek valt dan ook onder de
steunfunctie Wmo. De bedoeling van dit onderzoek is het inventariseren van effectieve eigen
kracht methodieken en de succesfactoren van verschillende clusters te beschrijven. Eigen kracht
is een veel besproken onderwerp, sinds de veranderingen in de taken van de gemeenten. De
transities van taken van het Rijk en de provincie naar de gemeenten gaat gepaard met
bezuinigingen. Hierdoor willen gemeenten de burgers stimuleren om meer op eigen kracht te
doen in plaats van te leunen op de overheid. Vandaar dat Arcon dit onderzoek uitvoert om
effectieve eigen kracht methodieken te beschrijven en de succesfactoren hiervan te analyseren.
Heeft u aanvullingen of wilt u reageren, dan kunt u contact opnemen met:
Sofia Numansen
[email protected]
06 33 699 787
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
3
Inhoud
Voorwoord ............................................................................................................................................ 3
1.
Aanleiding ..................................................................................................................................... 5
1.1 Over eigen kracht ...................................................................................................................... 6
1.2 Toelichting op de inventarisatie ............................................................................................ 7
2.
3.
Eigen kracht methodieken......................................................................................................... 8
2.1
Ouderen & eenzaamheid .................................................................................................... 8
2.2
Jongeren & eigen kracht ................................................................................................... 11
2.3
(O)GGZ methodieken ........................................................................................................ 14
2.4
Buurt & wijk methodieken .............................................................................................. 16
Succesfactoren eigen kracht methodieken .......................................................................... 18
3.1
Succesfactoren ouderen & eenzaamheid ............................................................................ 18
3.2
Succesfactoren jongeren & eigen kracht ............................................................................. 20
3.3
Succesfactoren (O)GGZ methodieken .................................................................................. 22
3.4
Succesfactoren buurt & wijk methodieken ......................................................................... 24
4. Conclusie & Aanbeveling ........................................................................................................... 26
4.1 Belangrijkste bevindingen .................................................................................................... 26
4.2 Aanbevelingen ......................................................................................................................... 27
Literatuurlijst ..................................................................................................................................... 29
Bijlage 1: Eigen kracht methodieken ............................................................................................. 31
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
4
1. Aanleiding
“Het is onmiskenbaar dat mensen in onze huidige netwerk- en informatiesamenleving mondiger en
zelfstandiger zijn dan vroeger. Gecombineerd met de noodzaak om het tekort van de overheid terug te
dringen, leidt dit ertoe dat de klassieke verzorgingsstaat langzaam maar zeker verandert in een
participatiesamenleving” (Koning Willem Alexander, troonrede 2013).
Begrippen zoals eigen kracht en participatiesamenleving zijn niet meer weg te denken uit onze
maatschappij. Dit komt door de decentralisatie van overheidstaken naar gemeenten. Vanaf 2015
worden gemeenten verantwoordelijk voor jeugdzorg, werk en inkomen en zorg aan langdurig
zieken en ouderen. Vanuit de gemeenten is het plan dat één persoon ondersteuning en
begeleiding biedt aan mensen die dat nodig hebben. Deze persoon doet dat op basis van één
plan voor het hele huishouden. Omdat gemeenten het dichtst bij de burgers zitten, is de
verwachting dat ze de zorg hierdoor effectiever, minder bureaucratisch en goedkoper kunnen
leveren1.
De nieuwe taken voor gemeenten zijn:
- Zorg bieden aan langdurig zieken of ouderen
- Hulp bij het vinden van werk (of een uitkering verstrekken)
- De gehele jeugdzorg
- Passend onderwijs
Met de komst van deze nieuwe taken is ook een andere manier van werken nodig binnen
gemeenten. Daarbij wordt aangesloten bij de kanteling. De Vereniging Nederlandse Gemeenten
(VNG) introduceerde deze term in 2008. Een gekantelde manier van werken vraagt een nieuwe
benadering van gemeenten en burgers. Voorbeelden van deze aanpak is meer tijd nemen voor
het eerste gesprek met burger, afstappen van de standaard voorzieningenlijst en in gesprekken
de regie over het eigen leven en zelfredzaamheid voorop stellen2. De gemeenten willen burgers
graag eigen krachtiger en zelfredzamer maken omdat er veel werk is met weinig middelen. Zij
moeten hun geld dus effectiever en efficiënter gebruiken.
Eén van de manieren om dit te realiseren is het inzetten van eigen kracht methodieken. Maar er
heerst momenteel een hevige discussie over de effectiviteit van eigen kracht methodieken. Is
eigen kracht effectief en efficiënt of is het puur een maatregel om de bezuinigingen vorm te
geven? Al dit soort vragen leiden tot de discussie over eigen kracht en het spanningsveld waarin
het staat. Vanwege de opkomende participatiesamenleving heeft Arcon ervoor gekozen om
onderzoek te doen naar de effectiviteit van eigen kracht methodieken.
1
2
http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/gemeenten/decentralisatie-van-overheidstaken-naar-gemeenten
http://www.invoeringwmo.nl/content/de-kanteling-van-de-vereniging-nederlandse-gemeenten
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
5
1.1 Over eigen kracht
Het begrip eigen kracht kan op verschillende manieren worden gedefinieerd. Voor de definitie
is het van belang dat er verschillende vragen worden gesteld. Gaat het bijvoorbeeld vooral om
het versterken van de innerlijke kracht van een persoon of het vergroten van iemands netwerk?
Daarnaast is er een spanningsveld tussen de invloed van overheid en/of professionals. Mag er
nog wel sprake zijn van eigen kracht als deze partijen zich ermee bemoeien?
De oorspronkelijke visie op eigen
kracht, naar aanleiding van de kanteling,
was dat burgers zichzelf krachtiger
moeten maken (zie figuur 1). Problemen
van burgers moeten kunnen worden
verholpen doordat de burger eigen
krachtiger wordt. Echter, de meest
gangbare definitie van eigen kracht, is
die van de Eigen Kracht Centrale. Zij
omschrijven eigen kracht als ‘het
vermogen van mensen om zelf of samen,
oplossingen te bedenken voor hun eigen
problemen en deze deels ook zelf uit te
voeren’3. Hierbij ligt de nadruk sterk op
het versterken van het sociale netwerk
om het probleem op te lossen.
Figuur 1: Eigen kracht
Een andere benadering is die van de Geluksacademie van Arcon. Volgens de Geluksacademie
is eigen kracht ‘het gevoel hebben ergens goed in te zijn’. Hierbij maakt de bron niet uit, als je
maar het gevoel hebt iets te hebben waar je competent in bent. Je kunt het uit je werk halen, uit
een hobby of uit het helpen van anderen4. Deze definitie legt meer de nadruk op de persoon zelf
om zich eigen krachtiger te maken dan het sociale netwerk. Jumelet en Wenink (2012) noemen
eigen kracht ‘het vermogen van individuen om het leven (of situaties) optimaal vorm te geven
en problemen op te lossen of draaglijk te maken’5. Volgens Movisie gaat eigen kracht over de
kracht van mensen in moeilijke situaties en om het aanspreken van die kracht. Aangezien eigen
kracht, zoals in de kanteling bedoeld was, juist gaat om de persoon zelf en niet zozeer om het
netwerk, wordt voor dit onderzoek de volgende definitie gebruikt:
Eigen kracht is het vermogen van mensen om zelf oplossingen te bedenken voor hun eigen
problemen doordat ze het gevoel te hebben ergens goed in te zijn.
3
Movisie: Brink, C. & Aandacht voor iedereen: Van der Veen, N. (2013). Kennisdossier 5: Zelfregie, eigen kracht, zelfredzaamheid en eigen
verantwoordelijkheid. De begrippen ontward. Juli 2013.
4 Geluksacademie: Francissen, A. & Weiss, L.A. (2013). Eigen Kracht via: http://www.geluksacademie.org/visie/eigen-kracht
5
Jumelet, H. en J. Wenink (2012), ‘Zorg voor onszelf? Eigen kracht van jeugdigen, opvoeders en omgeving, grenzen en mogelijkheden voor
beleid en praktijk.’ Amsterdam, SWP. Isbn 978 90 885 0329 0.
6
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
1.2 Toelichting op de inventarisatie
Om de effectiviteit van verschillende eigen kracht methodieken te inventariseren en te
clusteren, is eerst een inventarisatie gedaan van eigen kracht methodieken (zie bijlage 1). De
meeste methodieken komen uit de databank ‘effectieve sociale interventies’ van Movisie6.
Daarnaast is de lijst aangevuld met methodieken van verschillende andere websites en uit
krantenartikelen.
Nadat de methodieken zijn verzameld, zijn deze ingevoerd in het programma SPSS. Alle eigen
kracht methodieken zijn in SPSS beschreven aan de hand van de volgende variabelen: naam,
beschrijving, effectief, reden effectiviteit, leeftijd, geslacht, buurt/wijk niveau, netwerk,
eenzaamheid, digitaal, allochtonen, professionals, herstel, familie en vrijwilligerswerk.
Vervolgens zijn de bewezen effectieve methodieken geselecteerd. Hiervan is door onderzoek
bewezen dat ze effectief zijn. De meeste effectieve methodieken zijn afkomstig uit de databank
van Movisie. Vervolgens zijn de methodieken geclusterd in de vier categorieën:




ouderen & eenzaamheid
jongeren & eigen kracht
(O)GGZ methodieken
buurt & wijk methodieken.
De bewezen effectieve methodieken zijn in het volgende hoofdstuk beschreven en geclusterd.
Vervolgens zijn in hoofdstuk drie per cluster de succesfactoren beschreven van de effectieve
methodieken. Om de succesfactoren per cluster te analyseren, is de meest voor de hand liggende
keuze om effectieve en niet effectieve methodieken te vergelijken. Echter, de meeste
methodieken zijn nog niet onderzocht. Van het aantal onderzochte methodieken die in dit
onderzoek zijn meegenomen, zijn er slechts twee niet effectief. Een vergelijking tussen
effectieve en niet effectieve methodieken zou dus niet veel relevante informatie opleveren.
Daarom is ervoor gekozen om per cluster de kenmerken van effectieve methodieken te
selecteren en succesfactoren te onderscheiden. Tenslotte bevat hoofdstuk vier aanbevelingen
voor iedereen die wil werken met eigen kracht methodieken.
Op de website http://www.arcon.nl/overige/eigen-kracht-methodieken.html kan meer
informatie worden gevonden over de verschillende methodieken die geïnventariseerd zijn.
Daarnaast zal op 12 juni 2014 een workshop worden aangeboden voor geïnteresseerde
gemeenten binnen Overijssel.
6
http://www.movisie.nl/databank-effectieve-sociale-interventies
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
7
2. Eigen kracht methodieken
2.1
Ouderen & eenzaamheid
Het eerste cluster van de inventarisatie van effectieve eigen kracht methodieken is ouderen &
eenzaamheid. In Nederland zijn naar schatting 200.000 ouderen eenzaam. De meest
voorkomende oorzaken van eenzaamheid bij ouderen zijn het verlies van de partner of vrienden,
verminderende mobiliteit en kleine sociale netwerken. Dit probleem zal alleen maar toenemen,
omdat het aantal ouderen ook steeds meer toeneemt. De Rijksoverheid voert daarom actief
beleid om eenzaamheid onder ouderen tegen te gaan. Dit doet de overheid onder andere door
het samenwerkingsverband Coalitie Erbij te steunen. Deze coalitie bestaat uit 13 organisaties
die zich hebben verenigd, waaronder De Zonnebloem, Het Rode Kruis en Humanitas. De
deelnemende organisaties willen gezamenlijk maatregelen nemen om eenzaamheid onder
mensen tegen te gaan7.
Uit de inventarisatie blijkt dat acht effectieve eigen kracht methodieken onder het cluster
ouderen & eenzaamheid kunnen worden geschaard. Hieronder wordt een korte beschrijving
gegeven van deze acht methodieken.
I.
Activerend huisbezoek bij ouderen is een methodiek om zelfredzaamheid en het
welbevinden van 55-plussers te verbeteren of herstellen. Het gaat daarbij om zelfstandig
thuiswonende ouderen die uit hun evenwicht zijn geraakt. Het hoofddoel van
Activerend huisbezoek bij ouderen is het verbeteren of eventueel herstellen van de
zelfredzaamheid en het welbevinden van ouderen. Een vrijwillige huisbezoeker bezoekt
ouderen wekelijks aan huis. Hierbij is systematische aandacht voor sociale
ondersteuning en activering. De huisbezoeker werkt volgens een doelgerichte methode,
die gericht is op situatieverheldering, perspectiefontwikkeling en actieondersteuning8.
II.
Bezoekdienst voor weduwen en weduwnaars is een methodiek voor ondersteuning
bij rouwverwerking. Doel hiervan is de kans op eenzaamheid en sociaal isolement te
verkleinen. De bezoekdienst is een vrijwilligersgroep die bestaat uit mensen die zelf
weduwe of weduwnaar zijn. Zij kunnen weduwen en weduwnaars, waarvan de partner
recent overleden is, ondersteunen en begeleiden in de rouwfase. Mede omdat zij zelf
ervaring met rouw hebben. Een professionele kracht zorgt voor de coördinatie van de
inzet van deze vrijwilligers9.
7
http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ouderenzorg/kwetsbare-ouderen
http://www.movisie.nl/esi/activerend-huisbezoek-ouderen
9 http://www.trajekt.nl/diensten_az/bezoekdienst_weduwen_en_weduwnaars/
8
8
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
III.
Geluksgericht werken is een methode van Arcon en de Universiteit Twente. Deze
methode maakt welbevinden van de cliënt tot het uitgangspunt van de (langdurige zorg).
Volgens deze methodiek kosten gelukkige mensen minder en zijn ze daadwerkelijk
gelukkiger. Autonomie, eigen kracht en verbondenheid staan centraal bij deze
methodiek.
IV.
Grip & glans groepscursus is een methodiek om kwetsbare vrouwen van 55 jaar en
ouder te leren hoe ze actief hun eigen welbevinden kunnen verbeteren en eigen regie
kunnen ervaren. Doordat het welbevinden en eigen regie toeneemt wordt ook een
bijdrage geleverd aan het verminderen van eenzaamheid. Door allerlei tips en
oefeningen gaan de vrouwen actief aan de slag met het terugbrengen of versterken van
de GRIP op en de GLANS in hun eigen leven. De GRIP&GLANS cursussen zijn
positief en stimulerend. Het accent ligt op wat de vrouwen nog wel kunnen en graag
willen, dus niet op problemen of wat ze niet meer kunnen10.
V.
Ontmoetingscentra voor mensen met dementie en hun verzorgers heeft als
hoofddoel het bieden van ondersteuning met een vast team begeleiders, aan
mantelzorgers en mensen met dementie onder één dak, op een laagdrempelige plek in
de wijk. De methode is gericht op sociale integratie, educatie, emotionele en praktische
ondersteuning en probeert hiermee te bereiken dat de persoon met dementie langer in
zijn eigen woonsituatie kan blijven11.
VI.
Op weg naar de gouden jaren is een methodiek met als doel een bijdrage te leveren
aan het succesvol ouder worden. Proactieve vaardigheden worden aangeleerd waarmee
de zelfredzaamheid van deelnemers wordt vergroot. De bedoeling is dat deze methodiek
preventief werkt en dat deelnemers vroegtijdig helpen om mogelijke toekomstige
problemen onder ogen te zien. Vaardigheden worden hen aangeleerd waarmee zij voor
deze problemen oplossingen kunnen bedenken en ze in stabiel gedrag kunnen omzetten.
Op deze manier kunnen de deelnemers de negatieve gevolgen van het ouder worden
minimaliseren en de positieve kansen van deze levensfase optimaal benutten12.
10
http://www.gripenglans.nl/
http://www.movisie.nl/esi/ontmoetingscentra-mensen-dementie-hun-verzorgers
12 http://www.movisie.nl/esi/weg-naar-gouden-jaren
11
9
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
VII.
Studiekringen van en voor ouderen is een methodiek om de leden van de studiekring
op de hoogte te laten blijven van de maatschappelijke ontwikkelingen en hen te
stimuleren die kennis bij te houden. Het doel is het voorkomen en verminderen van
eenzaamheid en sociaal isolement. De doelgroep is 50-plussers, die regelmatig bij elkaar
komen (eens per week of twee weken). De gekozen onderwerpen worden door één of
meer personen uitgewerkt13.
VIII.
Zin in vriendschap is een methodiek met als hoofddoel het verminderen of voorkomen
van gevoelens van eenzaamheid onder oudere vrouwen, door hen te helpen bestaande
vriendschappen te verbeteren of nieuwe vriendschappen op te bouwen. Zin in
vriendschap is een cursus van twaalf lessen en een terugkombijeenkomst. In de cursus
wordt er gewerkt aan het actief aangaan van nieuwe vriendschappen of het verdiepen
van bestaande contacten. Door oefeningen en huiswerkopdrachten te doen, verkennen
deelnemers het thema vriendschap. Ze maken de balans op van hun eigen sociale
netwerk, leren zij hun eigen grenzen bewaken en formuleren doelen die zij op het gebied
van vriendschap willen bereiken14.
13
14
http://www.geldersestudiekringen.nl/
http://www.movisie.nl/esi/zin-vriendschap
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
10
2.2
Jongeren & eigen kracht
Jongeren & eigen kracht is het tweede cluster van de inventarisatie. Aangezien de samenleving
langzamerhand lijkt te veranderen in een participatiesamenleving, zal de toekomstige burger
hier ook op moeten worden voorbereid. Er zal veel meer op eigen kracht moeten worden gedaan
door burgers in de toekomst. En aangezien jongeren de toekomst zijn, is het belangrijk om het
jeugdbeleid genoeg aandacht te geven. In het jeugdbeleid is versterken van eigen kracht van
jeugdigen, jongeren en ouders, een van de belangrijkste uitgangspunten. Vandaar dat is gekozen
voor dit cluster.
Uit de inventarisatie zijn acht effectieve eigen kracht methodieken voortgekomen voor het
cluster jongeren & eigen kracht. Hieronder wordt een korte beschrijving gegeven van de
effectieve eigen kracht methodieken.
15
16
I.
Girls talk is een methodiek om de seksuele gezondheid en gezond seksueel gedrag van
laagopgeleide meiden (14-18 jaar) met diverse etnische achtergronden te bevorderen.
Deze methodiek is vooral bedoeld voor heteroseksuele actieve meiden met een VMBOopleiding of lager. De methodiek bestaat uit acht bijeenkomsten van twee uur, met twee
vrouwelijke begeleiders. De bedoeling van deze groep counsel is het versterken van
interactiecompetenties, het versterken van ondersteunende attituden en
gedragsintenties, uitwisseling en evaluatie van persoonlijke ervaringen en, in mindere
mate, overdracht van kennis. Er wordt gebruik gemaakt van diverse werkvormen zoals
een spel, discussie, rollenspellen, creatieve opdrachten, reflectieoefeningen en
lichaamsgerichte opdrachten15.
II.
Intersectoraal zorgprogramma gedragsstoornissen Overijssel (IszO) richt zich op
het zoeken naar behandel- en begeleidingsoplossingen voor jongeren met ingewikkelde
problematiek en gedragsstoornissen. In dit programma worden de mogelijkheden van
de Eigen Kracht Conferentie voor een passende bijdrage van het zorgaanbod aan deze
oplossingen onderzocht. De bedoeling is om een geïntegreerd zorgaanbod te
ontwikkelen voor jongeren die tussen de wal en het schip dreigen te vallen, omdat er
geen passend hulpaanbod beschikbaar is. IszO bekijkt samen met alle betrokken partijen
hoe deze jongeren het beste kunnen worden geholpen. Vanwege deze samenwerking
krijgen jongeren sneller en beter passende hulp16.
http://nji.nl/nl/Kennis/Databanken/Databank-Effectieve-Jeugdinterventies/Erkende-interventies/Girls-Talk
http://www.overijssel.nl/thema's/jeugdzorg/eigen-kracht/projecten-eigen/intersectoraal/
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
11
III.
Jongeren lossen het op (jolo) is een methodiek om herstel van communicatie en het
duurzaam oplossen van conflicten in de openbare ruimte tussen jongeren onderling en
jongeren en buurtbewoners te bevorderen. Op deze manier dragen jongeren (in de
leeftijd van 15 tot 20 jaar) op een positieve manier bij aan het oplossen van
overlastproblemen in publieke ruimten. Deze jongeren bouwen een brug tussen oud en
jong. De jongeren werken op vrijwillige basis en volgen in hun vrije tijd een training tot
jongerenbuurtbemiddelaar. Op deze manier worden jongeren direct betrokken bij
conflicten en het zoeken naar oplossingen. Hierdoor is de kans groter om tot een
wederkerig duurzame en verrassend creatieve oplossing te komen17.
IV.
Lang leve de liefde 3 richt zich op leerlingen van de tweede en derde klas van het vmbo.
De methodiek stelt deze leerlingen in staat om hun seksuele contacten op een veilige,
gelijkwaardige en plezierige manier vorm te geven. Lang leve de liefde bevat een
lespakket over relaties en seksualiteit, dit pakket bestaat uit een leerlingenmagazine, een
dvd, twee digitale lessen op www.langlevedeliefde.nl, een docentenhandleiding en een
website voor docenten: www.lesgevenindeliefde.nl Met dit lespakket ondersteunt de
leraar de leerlingen in een prettige, veilige en gewenste seksuele ontwikkeling. Op deze
manier werkt de docent aan de kennis, de houding en vaardigheden van de leerlingen
met betrekking tot seksualiteit18.
V.
Stay in love is een methodiek die wil voorkomen dat jongeren (in de toekomst) een
gewelddadige relatie ontwikkelen. Dit wordt gedaan door de jongeren te ondersteunen
in de ontwikkeling van gezonde verkeringsrelaties, het aanreiken van kennis, hen de
juiste houding bij te brengen en vaardigheden te leren. Deze methodiek is ontwikkeld
door het Trimbos-instituut, TransAct, de Riagg Zwolle en Parnassia om preventief
partnergeweld, onder jongeren van 16 tot 20 jaar, te voorkomen. Het programma sluit
ook aan bij de belevingswereld van deze doelgroep. Op verschillende manieren en via
een positieve insteek wordt informatie, tips en verhalen aangeboden over hoe relaties
goed kunnen blijven. Dit project bestaat onder andere uit een lessenserie voor het
onderwijs, een website en andere materialen zoals een folder, een poster en een
relatietest die via een breed netwerk zoals jongerenwerk, kerken, imams, sportclubs en
kroegbazen verspreid kunnen worden19.
17
http://www.colouredconsultancy.nl/index.php/jolo
http://www.langlevedeliefde.nl/lesgevenindeliefde/sites/default/files/docentenhandleiding_lldl_regulier.pdf
19 http://www.huiselijkgeweld.nl/interventies/preventie/stayinlove
18
12
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
VI.
Steps is gericht op meisjes van 13 t/m 18 jaar die een posttraumatische stressstoornis
(PTSS) hebben, als gevolg van eenmalig seksueel geweld. Het doel van deze methodiek
is om de klachten te verminderen en om de ouders van de doelgroep in staat te stellen
optimale steun te bieden. Het project bestaat uit een intake, acht groepssessies voor de
meisjes, zes groepssessies voor hun ouders en follow-up. De meeste aangerande en
verkrachte meisjes vinden het prettig om hun verhaal met elkaar te kunnen delen.
Vandaar dat Steps, deze meisjes groepstherapie biedt. Hier kunnen ze hun verhalen
kwijt en vinden ze steun bij lotgenoten. Daarnaast helpt het Steps-programma om
klachten bij een posttraumatische stressstoornis (PTSS) te verminderen20.
VII.
Vrouwen coachen Meiden (VcM) is een methodiek van Vrouwenplatform Carree dat
als hoofddoel heeft het tegengaan van schooluitval, waardoor de jongste doelgroep een
schooldiploma behaalt en de oudere doelgroep dan wel een opleiding gaat volgen, een
startkwalificatie behaalt (MBO-2) of aan het werk gaat. Vrouwen coachen Meiden richt
zich op meiden van 13 tot 23 jaar. Het accent ligt op meiden van 13 tot 18 jaar. Op
verzoek van gemeenten, Bureau Jeugdzorg en de Provincie Overijssel is het project zich
ook gaan richten op de oudere doelgroep. Op dit moment is het aantal trajecten tussen
beide doelgroepen ongeveer gelijk verdeeld.
VIII.
Whoznext is een methodiek van het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen
(NISB). Met dit project wil NISB bereiken dat jongeren in de leeftijd tussen 8 en 18 jaar
actief deelnemen in de organisatie van de sport. Jongeren worden uitgedaagd om actief
te worden als trainer, scheidsrechter, bestuurder, onderzoeker, organisator of coach. Op
deze manier regelen jongeren samen met andere jongeren hun eigen sport. De bedoeling
is dat jongeren zoveel mogelijk zelf doen21.
20
21
http://www.jeugdriagg.nl/psychische-problemen/trauma/18-steps-groepstherapie-na-aanranding-of-verkrachting/
http://www.whoznext.nl/over-whoznext.html
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
13
2.3
(O)GGZ methodieken
Het derde cluster is (O)GGZ (Openbare Geestelijke Gezondheidszorg). Voor dit cluster is
gekozen, omdat de mensen uit de (O)GGZ de meest kwetsbare personen zijn in onze
samenleving. In Nederland leven zo’n 100.000 mensen met ernstige psychiatrische problemen
die vanwege deze problemen, een vaak teruggetrokken bestaan leiden met weinig sociale
contacten. Ze zijn verstoken van normale rollen als werknemer, ouder, student, buurman, etc.
Soms zijn ze dakloos of verblijven ze in een psychiatrisch ziekenhuis (circa 10%) of
beschermende woonvorm (circa 10%). Vanwege bezuinigingen zal overal op moeten worden
gekort, dus ook op de (O)GGZ. Het is dan juist voor deze kwetsbare groep belangrijk om eigen
krachtiger te worden. Het gaat hier om een groep die geen geld en geen keuze heeft, maar voor
wie hulp noodzakelijk is.
Uit de inventarisatie zijn vijf effectieve eigen kracht methodieken voortgekomen die geschaard
kunnen worden onder het cluster (O)GGZ. Hieronder wordt een korte beschrijving gegeven van
deze methodieken.
22
23
I.
Assertive community treatment (ACT) is een methodiek voor mensen met complexe
psychiatrische en/of verslavingsproblematiek in combinatie met ernstige sociale en
maatschappelijke problemen. Deze groep heeft een zeer intensieve, geïntegreerde en
specialistische behandeling en begeleiding nodig. ACT-hulpverleners zoeken actief
patiënten op en dringen aan op hulp. Ze werken ook voor dak- en thuisloze mensen en
bereiken daarmee een kwetsbare groep die anders geen zorg krijgt, terwijl zij die juist
wel nodig hebben. De patiënten worden opgezocht op hun woon- of verblijfplaats en ter
plekke wordt de zorg en begeleiding, die op dat moment nodig, is aangeboden. De
patiënten hebben meerdere keren per week en soms zelfs dagelijks contact met
hulpverleners22.
II.
Flexible assertive community treatment (FACT) is een methodiek die mensen met
ernstige en langdurige psychische aandoening behandelt, begeleidt en ondersteunt in
hun herstelproces zodat ze succesvol, optimaal en tevreden kunnen functioneren in de
maatschappij. FACT-teams zijn breed samengestelde multidisciplinaire 'wijkteams' die
op twee manieren werken: • individuele begeleiding door een casemanager voor stabiele
patiënten. Patiënten krijgen ondersteuning bij rehabilitatie en herstel. • intensieve
begeleiding door het hele team voor patiënten die onstabiel zijn of in een crisis dreigen
te raken. Deze begeleiding vindt plaats volgens het ACT-model23.
http://www.altrecht.nl/ggz/656/Assertive_Community_Treatment_(ACT)_en_Functie_Assertive_Community_Treatment_(FACT)#.Uwx0qvl5NkJ
http://www.altrecht.nl/ggz/656/Assertive_Community_Treatment_(ACT)_en_Functie_Assertive_Community_Treatment_(FACT)#.Uwx0qvl5NkJ
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
14
III.
Individuele rehabilitatie benadering (IRB) helpt mensen met ernstige en langdurige
beperkingen beter te functioneren, zodat ze succesvol en tevreden kunnen wonen,
werken, leren en sociale contacten hebben in de omgeving van eigen keuze met zo min
mogelijk professionele hulp. De methode is toe te passen op verschillende terreinen van
sociaal functioneren, bij mensen uit alle leeftijdscategorieën en met verschillende
soorten beperkingen (fysiek, verstandelijk, psychisch/psychiatrisch, verslaving, sociale
achterstand). Van oorsprong werd deze doelgroep bediend door hulpverleners uit
zorginstellingen, maar door de invoering van de Wmo (Wet maatschappelijke
ondersteuning) zullen deze mensen meer bediend gaan worden door welzijnswerkers24.
IV.
Relim is een methodiek voor het vergroten van de zelfredzaamheid, eigen regie en
empowerment van mensen met psychische problemen of een psychiatrische stoornis,
vaak in combinatie met sociale problematiek, door middel van werk. Met deze
methodiek worden mensen met psychische of psychiatrische beperkingen en een grote
afstand tot de arbeidsmarkt geholpen, om hun dromen en ambities te realiseren. Door
middel van activering, zinvolle dagbesteding en het ontwikkelen van werknemers- en
beroepscompetenties wordt dit gerealiseerd. Bij deze methodiek wordt uitgegaan van
de vraag, en het perspectief, op de arbeidsmarkt en de individuele mogelijkheden en
wensen25.
V.
Systematisch rehabilitatiegericht handelen (SRH) ondersteunt mensen met
psychische en sociale kwetsbaarheid bij hun herstelproces. SRH heeft drie subdoelen,
namelijk: 1. Het realiseren van wensen en doelen met betrekking tot kwaliteit van leven.
2. Het omgaan met kwetsbaarheid en het versterken van krachten. 3. Het verkrijgen van
toegang tot gewenste omgevingen en het zo groot mogelijk maken van de kwaliteit van
leefomgevingen en sociale netwerken. Deze methodiek is praktisch en stelt
professionals in staat, op een systematische wijze, een individuele begeleidingsrelatie
op te bouwen, een zorgplan vorm te geven, een cliënt te ondersteunen bij zijn wensen
en zorgbehoeften en de kwaliteit van een leef/werkmilieu of sociaal netwerk te
verbeteren26.
24
http://www.rehabilitatie92.nl/
http://www.beterdoorwerk.com/
26 http://www.rinogroep.nl/opleiding/1153/basisopleiding-systematisch-rehabilitatiegericht-handelen--individuele-trajectbegeleiding.html
25
15
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
2.4
Buurt & wijk methodieken
Het vierde, en laatste cluster is buurt & wijk methodieken. Vanwege veranderingen en
bezuinigingen is eigen kracht en een groot netwerk belangrijk. Mensen kunnen niet meer leunen
op de overheid en zullen hun problemen anders moeten oplossen. Dit kan met behulp van
familie, maar ook binnen de buurt en wijk. Een veilige leefomgeving kan een positief effect
hebben op mensen, daarnaast bevordert het ook het contact van buren onderling waardoor hun
netwerken worden vergroot. Buren kunnen veel aan elkaar hebben. Contact met buren kan
problemen zoals eenzaamheid en criminaliteit tegengaan. Ook kan een goede sociale controle
in een buurt of wijk, de leefomgeving bevorderen.
Uit de inventarisatie zijn zes effectieve eigen kracht methodieken voortgekomen voor dit
cluster. Hieronder wordt een korte beschrijving gegeven van deze effectieve eigen kracht
methodieken.
I.
ABCD is een methodiek voor wijkaanpak voor sociaaleconomische zwakkere wijken,
waarbij van binnenuit gewerkt wordt aan een economisch, cultureel, sociaal leefbare
buurt. ABCD brengt sociale relaties tot stand en zorgt voor mobilisering van
capaciteiten van bewoners, organisaties en instellingen binnen de lokale gemeenschap.
Het is erg belangrijk dat de initiatieven vanuit de bewoners komen. Dit kan soms zorgen
voor spanningen met de aanbodgerichte systemen, waarin professionals werken27.
II.
Activeringscentrum tegen bijstandsevering is een methodiek voor het doorbreken
van het erven van een bijstandsuitkering, vanuit een lokaal activeringscentrum.
Groepsgewijs wordt een plan van aanpak gemaakt en worden trainingen gevolgd. Er
word ook gewerkt aan individuele doelstellingen. Daarnaast wordt er gezocht naar
innovatie methoden van activering, die toegesneden is op de situatie en beleving van de
doelgroep. In het kader van het project, zijn instrumenten en werkprocessen ontwikkeld
die op een later moment voor meer klanten ingezet kunnen worden. Deze methodiek
richt zich op relatief hechte en geïsoleerde gemeenschappen met een grote afstand tot
de arbeidsmarkt28.
III.
Bronmethodiek heeft als doel het versterken van betrokkenheid van de achterban bij
lokale organisaties en het stimuleren van de buurt van vrijwillige inzet. Er wordt een
database gemaakt waarin interviews met en door de mensen zelf worden geplaatst.
Vervolgens worden passende vrijwilligerstaken gevonden. Deze methodiek helpt
organisaties om te ontdekken wat er leeft in hun ‘achterban', waarvoor men warm loopt
27
28
http://www.movisie.nl/esi/abcd
http://www.interventiesnaarwerk.nl/sites/default/files/interventies/Activeringscentrum_ter_doorbreking_bijstandsvererving_0.pdf
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
16
en op welke voorwaarden men tijd en talenten voor de organisatie wil inzetten. De
Bronmethodiek zorg voor participatie bevordering bij één organisatie, binnen een
organisatie en binnen een buurt of woonzorgzone 29.
IV.
Buurtbemiddeling is een methodiek om weer een begin te maken met communicatie
tussen buren of om vroegere contracten tussen mensen, die in elkaars omgeving wonen,
te herstellen. Ruzie en onenigheid tussen buren heeft veel negatieve invloed op de
leefbaarheid in de buurt. Het inschakelen van politie of andere instanties heeft niet altijd
zin, echter buurtbemiddeling kan wel een uitkomst bieden. Buurtbemiddeling is een
samenwerkingsverband tussen gemeenten, politie, woningcorporaties en
welzijnsorganisaties. Op deze manier worden buurtgenoten in een conflictsituatie weer
met elkaar in gesprek gebracht en kan het in een vroeg stadium al worden opgelost.
Deze methodiek is laagdrempelig en zorgt voor gelijkwaardige communicatie. Goed
getrainde vrijwilligers helpen de partijen om het contact te herstellen en oplossingen te
bedenken voor hun conflict30.
V.
Thuis op straat is een methodiek die ernaar streeft om de straat en de wijk terug te
geven aan iedereen die daar recht op heeft, jong en oud. Het zorgt voor leefbaarheid en
een sociaal klimaat in de wijk, door activiteiten te organiseren van een door de bewoners
(van alle leeftijden). Daarnaast wordt er samengewerkt met de politie, opbouwwerk,
middenstand en anderen. Deze methodiek biedt mogelijkheden om succesvol te kunnen
werken met activiteiten, contacten te leggen met jong en oud, signaleren, mensen
betrekken bij de buurt en de pleinen en samenwerking zoeken met allerlei mogelijke
partners31.
VI.
Wijk en Psychiatrie probeert de maatschappelijke aansluiting van mensen met
psychische beperkingen in de wijk te bevorderen. Hiermee wordt ook de eenzaamheid
verminderd, het sociale netwerk vergroot en het verbeteren van deelname aan
activiteiten verhoogt. Deze methodiek is primair bedoeld voor mensen met psychische
beperkingen, maar kan ook toegepast worden bij andere doelgroepen, zoals mensen met
niet-aangeboren hersenletsel. Wijk en Psychiatrie bestaat uit twee sporen. Tijdens het
eerste spoor wordt een infrastructuur van ontmoetingsplekken op wijkniveau gecreëerd.
Zo kunnen mensen op een laagdrempelige manier elkaar ontmoeten en activiteiten
kunnen plaatsvinden. Het tweede spoor creëert contact tussen mensen uit de doelgroep
en tussen mensen van de doelgroep en andere wijkbewoners. Dit spoor bestaat uit drie
elementen: toeleiding, het maken van verbinding en ondersteuning van deelnemers bij
contacten en activiteiten32.
29
http://www.bronmethodiek.nl/?q=book/export/html/1773
http://www.hetccv.nl/instrumenten/Buurtbemiddeling/index?filter=Achtergrondinformatie
31
http://www.thuisopstraat.nl
32 http://www.wijkenpsychiatrie.nl/
30
17
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
3. Succesfactoren eigen kracht methodieken
In dit hoofdstuk worden de succesfactoren van de effectieve eigen kracht methodieken per
cluster beschreven. Naast een opsomming van succesfactoren, worden deze factoren ook kort
toegelicht. De succesfactoren zijn gebaseerd op de werkzame elementen van de effectieve eigen
kracht methodieken die voornamelijk door Movisie beschreven zijn. Deze elementen zijn
vervolgens geclusterd om iets te kunnen zeggen over het succes per cluster.
3.1 Succesfactoren ouderen & eenzaamheid
TABEL 1: SUCCESFACTOREN OUDEREN & EENZAAMHEID










Individuele benadering
Sociaal-emotionele
ondersteuning
Behoud van autonomie
Laagdrempeligheid van de
locatie
Structurele basis
Steun en feedback
Kunnen ontvangen en geven
Lotgenotencontact
Ervaringen en emoties
bespreken en delen
Kleinschalig zijn en een open
karakter hebben








Eigenschappen goede begeleider: goede
ondersteuning te bieden, deelnemers
stimuleren, helpen met verwerken van
teleurstellende ervaringen met
vriendschappen
Informeel en vriendschappelijk
Zelfredzaamheid
Zelfwaardering
Positief zelfbeeld
Opbouwen van een sociaal
Netwerk
Betrokkenheid bij de omgeving
Eén van belangrijkste succesfactoren voor effectieve eigen kracht methodieken voor eenzame
ouderen is de individuele benadering. Zodra eenzame ouderen als individu worden gezien en
benaderd en daadwerkelijk genoeg aandacht krijgen, zullen ze zich meer op hun gemak voelen.
Daarnaast is sociaal-emotionele ondersteuning ook belangrijk. Deze eenzame ouderen zijn
vaak gekwetst in het verleden door hun sociale contacten. Het is voor deze doelgroep dan ook
erg moeilijk om zelf gemakkelijk sociale contacten te onderhouden of vernieuwen. Vandaar dat
sociaal-emotionele ondersteuning noodzakelijk is om de methodiek te laten slagen. Echter het
behoud van autonomie is ook belangrijk om deze kwetsbare groep eigen krachtiger te maken.
Juist omdat deze mensen kwetsbaar zijn is het goed om hun meer autonomie te geven over hun
eigen leven en keuzes.
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
18
De laagdrempeligheid van de locatie is ook belangrijk voor het succes van de methodiek. Zo
zijn de meeste ouderen niet zo mobiel meer, en is het moeilijk om vervoer te regelen. Om deze
mensen te bereiken is het dus handig om een laagdrempelige locatie te hebben zodat ze in de
gelegenheid zijn om elke ontmoeting of activiteit bij te wonen. Ontmoetingen moeten ook op
structurele basis worden gecreëerd. Als het maar eenmalig of kortdurend is, zal de methodiek
de effectiviteit missen. Juist door structuur te bieden, zal het beoogde effect succesvoller zijn.
Daarnaast kunnen de deelnemers onderling hierdoor een betere band opbouwen en zich vrijer
voelen. Er moet ook een groepsgevoel komen waarbij de deelnemers van een project/activiteit
meedoen met de groep en daardoor steun en feedback kunnen ontvangen en geven. Op deze
manier krijgen de deelnemers een hechtere band en een gevoel van verbondenheid. Het gevoel
van eenzaamheid zal hierdoor verminderen. Dit gaat gepaard met een volgende succesfactor,
namelijk het lotgenotencontact. Deze doelgroep heeft affiniteit met iemand die hetzelfde heeft
meegemaakt. Ze voelen zich hierdoor gehoord en begrepen. Onderling kunnen ze dan
ervaringen en emoties bespreken en delen, dit bevordert het omgaan met verdriet en opgekropte
emoties. Echter, het is wel belangrijk dat deze groepen met lotgenoten, kleinschalig zijn en een
open karakter hebben waarbij de sfeer wordt gecreëerd dat deelnemers elkaar kunnen steunen
en zich verbonden voelen.
Maar ook goede begeleiding is belangrijk voor het succes van de methodiek. Een goede
begeleider behoort goede ondersteuning te bieden, de deelnemers te stimuleren tot het zetten
van concrete stappen bij het ontwikkelen van nieuwe vriendschappen of het verdiepen van
bestaande vriendschappen. Daarnaast hoort een goede begeleider te helpen met het verwerken
van teleurstellende ervaringen met vriendschappen door de deelnemers dit onderling te laten
bespreken. Ook moet de methodiek een informeel en vriendschappelijk karakter hebben waarbij
zelfredzaamheid het uitgangspunt is en er aandacht wordt gegeven voor zelfwaardering en het
ontwikkelen van een positief zelfbeeld. Het uiteindelijke doel van deze methodieken is het
opbouwen van een sociaal netwerk en versterking van betrokkenheid bij de omgeving.
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
19
3.2 Succesfactoren jongeren & eigen kracht
TABEL 2: SUCCESFACTOREN JONGEREN & EIGEN KRACHT







Jongeren en volwassenen
beide betrekken
De relatie en communicatie
tussen betrokkenen is
belangrijk
Er moet worden uitgegaan van
kwaliteiten
Het verbeteren van zelfbeeld
van jongeren is belangrijk
De beeldvorming over
jongeren is belangrijk
Het inzetten van een (jongere)
rolmodel
Betrokkenen moeten goed
samenwerken








Kennis en ervaringsniveau moet aansluiten
op doelgroep
Houding en vaardigheden moeten ook
worden ontwikkeld
Conflictbemiddeling moeten deze jongeren
leren.
Verschillende werkvormen moeten worden
ingezet tijdens de projecten
Interactieve vormen moeten worden
ingezet tijdens de projecten
Verbale kennisoverdracht is belangrijk
Benadering moet altijd positief zijn
Het moet maatwerk zijn
De eigen kracht methodieken voor jongeren zijn veelal gericht op probleemjongeren, omdat
jongeren zonder problemen over het algemeen wel eigen krachtig zijn en geen hulp nodig
hebben om hun zelfredzaamheid te vergroten. Om ervoor te zorgen dat eigen kracht
methodieken voor jongeren slagen, is het belangrijk dat jongeren en volwassenen beide worden
betrokken bij het zoeken naar duurzame oplossingen. Door beide partijen te betrekken zullen
de afspraken die gemaakt worden of oplossingen die aangedragen worden effectiever zijn.
Daarnaast is het van belang dat niet de problemen centraal staan, maar de relatie en
communicatie tussen betrokkenen. Door juist een positieve benadering te gebruiken zal de
methodiek effectiever zijn. Door jongeren juist aan te spreken op hun kwaliteiten in plaats van
minpunten, zal het zelfbeeld van de jongeren en de beeldvorming over de jongeren positief
worden beïnvloed. Hierdoor zijn deze ‘probleemjongeren’ af van hun stigma en hebben ze een
nieuwe kans om zich beter te gedragen en ontwikkelen.
Een rolmodel is ook belangrijk, meest effectieve is een jongere rolmodel waarmee de andere
jongeren zich kunnen identificeren. Zo kunnen de jongeren zien hoe iemand zoals hunzelf een
positiever en eigen krachtiger leven kan krijgen. om te werken met jongeren is een hele andere
benadering nodig. Ten eerste is het noodzakelijk dat verschillende betrokkenen goed
samenwerken, zoals welzijn, politie, woningcorporaties en jongerenwerk. Maar ook ouders en
leerkrachten, want deze betrokkenen zijn belangrijk in de ontwikkeling van de jongeren. Ten
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
20
tweede is het goed om aan te sluiten bij het kennis en ervaringsniveau van de jongeren. Het
aanreiken van kennis is niet alleen genoeg, ook houding en vaardigheden moeten worden
ontwikkeld. Jongeren moeten worden getraind en gecoacht in de voor conflictbemiddeling
benodigde vaardigheden en doen daar ervaring mee op. De methode om deze overdracht te
realiseren is ook van belang. Succesvolle methodieken ontwikkelen een combinatie van
verschillende vormen zoals: lessen, ouderavonden, voorlichtingsmaterialen en websites. Maar
ook verscheidenheid aan interactieve werkvormen is belangrijk. Hierbij is verbale
kennisoverdracht (stellingenspel, do’s and don’ts) en het tonen en oefenen van
voorbeeldsituaties (beeldmaterialen, rollenspellen) goed om af te wisselen. Al met al is het
belangrijk om jongeren positief te benaderen en de diversiteit tussen de jongeren ook te
herkennen, hiervoor is maatwerk nodig.
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
21
3.3 Succesfactoren (O)GGZ methodieken
TABEL 3: SUCCESFACTOREN (O)GGZ METHODIEKEN









Er moet worden gewerkt
volgens een individueel
casemanagement
Het team moet
multidisciplinair zijn
Hulpverleners moeten actief
afgaan op patiënten
In de hulpverlening moet
worden uitgegaan van de
mogelijkheden, vaardigheden
en kwaliteiten
Het delen van
herstelervaringen is belangrijk
Gesprekstechnieken moeten
worden gebruikt door
hulpverleners
Hulpverleners moeten
authentiek zijn en hoop
uitstralen om de motivatie van
de cliënten te verhogen
De locatie moet laagdrempelig
zijn
Projecten moeten worden
toegesneden op het individu













Toekomstwensen zijn belangrijk voor de
motivatie
Het gevoel van gelijkwaardigheid
Het coachen van de cliënt is noodzakelijk
voor een goede toekomst
De vertrouwensrelatie tussen hulpverlener
en cliënt
Structuur is noodzakelijk voor succes
Goede afstemming tussen hulpverleners
Cliënten moeten zo autonoom mogelijk
worden
Communicatieve vaardigheden zijn
belangrijk voor herstel
Sociale herstel is het doel
De leefomgeving en sociale netwerk is
belangrijk voor herstel
Een veilige omgeving is noodzakelijk voor
succes
Vertrouwen is een belangrijke factor voor
de relatie cliënt en hulpverlener
Er moet balans zijn tussen autonomie en
begeleiding
Eigen kracht methodieken voor de (O)GGZ zijn gericht om de meest kwetsbare groep in de
samenleving. De benadering van deze doelgroep is dan ook uitermate belangrijk om het succes
van de methodiek te bepalen. Om mensen uit de (O)GGZ eigen krachtiger te maken moet er
worden gewerkt vanuit een individueel casemanagement en met een multidisciplinair team,
aangezien de problematiek van de doelgroep erg ingewikkeld is. Vanuit het team wordt dan
ook een actievere aanpak verwacht zoals het actief afgaan op patiënten op de plek waar ze
verblijven.
Een positieve benadering is erg van belang voor het succes van de methodiek, de nadruk moet
liggen op de mogelijkheden, vaardigheden en kwaliteiten die de deelnemers al hebben. Het
delen van herstelervaringen met anderen en de erkenning van de deelnemers onderling zorgt
voor een veilig gevoel en een sfeer van gelijkwaardigheid en begrip. Hulpverleners of trainers
moeten beschikken over goede gesprekstechnieken om een band te kunnen scheppen met de
cliënten. Daarnaast moet een hulpverlener authentiek vertrouwen hebben in de deelnemer en
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
22
hoop uitstralen zodat de motivatie van de cliënten vergroot wordt. De methodiek moet
laagdrempelig zijn, en vooral op het individu toegesneden. Het moet ook direct aansluiten aan
de toekomstwensen van het individu en gericht zijn op de vergroting van autonomie.
Tussen hulpverleners en cliënten moet een attitude van gelijkwaardigheid en samen zoeken
worden gecreëerd. De cliënt moet zelf de stappen bedenken die nodig zijn voor zijn toekomst
en de hulpverlener moet de cliënt coachen om nieuwe geleerde vaardigheden vast te houden in
het dagelijks leven. In de begeleiding staat de vertrouwensrelatie centraal. Structuur en
continuïteit, systematisch en doelmatig werken zijn nodig voor succes. Dit kan alleen door
goede afstemming tussen hulpverleners onderling. De cliënt moet zo autonoom mogelijk
kunnen leven en begeleiding moet worden geboden op levensgebieden waar dat nodig is. Het
opdoen van communicatieve vaardigheden en het leren van grenzen stellen is belangrijk voor
de toekomst van een cliënt. Uiteindelijk is het sociale herstel het einddoel, waarbij de cliënt
mee moet kunnen doen aan de samenleving en de kwaliteit van zijn leefomgeving en sociale
netwerk moet verbeteren. Een goede vorm hiervoor voor cliënten is het verrichten van werk,
dit is niet alleen goed voor dagbesteding en inkomen maar juist ook voor structuur, contacten
en identiteit. Er moet dus een veilige omgeving worden gecreëerd waarbij vertrouwen een
belangrijke factor is. Daarnaast moet er een goede balans worden gezocht tussen autonomie
van de cliënt en begeleiding van de hulpverlener.
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
23
3.4 Succesfactoren buurt & wijk methodieken
TABEL 4: SUCCESFACTOREN WIJK & BUURT









Het werken aan de wijk moet van
binnen in en bottom-up worden
gedaan anders wordt de oplossing
niet geaccepteerd
Er moet weinig tot geen hulp van
buitenaf
Een wijkspecifieke oplossing
moet bedacht worden
De focus moet liggen op
mogelijkheden en capaciteiten
Goede dingen moeten worden
erkend
Maar ook nieuwe sociale relaties
mogen worden gecreëerd
Een leider is nodig
Deze leider moet
buurtbemiddelaar worden
Een buurtbemiddelaar/leider moet
bewoners gelijkwaardig
behandelen









Een buurtbemiddelaar/leider moet
neutraal, onpartijdig zijn en geen
oordeel geven
Een buurtbemiddelaar/leider moet gaan
voor het gemeenschappelijk belang
Snelle vroegtijdige benadering
voorkomt escalatie
Eigen oplossingen zijn duurzamer
Mensen moeten worden aangesproken
op natuurlijke betrokkenheid
Er moet worden gekeken naar talenten,
competenties, voorkeuren en
mogelijkheden i.p.v. functies en
vacatures
Alle doelgroepen moeten worden
betrokken
Het moet laagdrempelig zijn
Er moeten combinaties worden gemaakt
tussen kleine snelle resultaten en
resultaten op lange termijn
Om de leefbaarheid in wijken en buurten te verbeteren zijn eigen kracht methodieken op wijk
en buurt niveau een goede manier. De succesfactoren voor deze cluster leggen vooral de nadruk
op dat het van binnen in moet worden gedaan en bottom-up. Als er iets van buitenaf wordt
bedacht zal het minder snel worden geaccepteerd door de betrokkenen. Daarnaast moeten de
initiatieven weinig tot geen hulp van buitenaf krijgen. er moet juist van binnenuit worden
gekeken naar oplossingen en verbeteringen in de wijk/buurt, hierdoor wordt een wijkspecifieke
invulling gegeven. De focus moet ook niet liggen op problemen of tekortkomingen maar juist
op mogelijkheden en capaciteiten. De goede dingen moeten ook juist worden erkend, zoals
bestaande informele netwerken.
Daarnaast is het tot stand brengen van nieuwe sociale relaties ook belangrijk. In elke wijk of
buurt is een leider nodig, representatief leiderschap en vertegenwoordiging in een wijk of buurt
is een goede succesfactor voor effectiviteit. Zo iemand kan ook worden ingezet als
buurtbemiddelaar. De buurtbemiddelaars zijn getrainde vrijwilligers die ‘horizontale’
(gelijkwaardige) communicatie voeren. In een conflict moet de buurtbemiddelaar neutraal,
onpartijdig zijn en geen oordeel geven. Beide partijen moeten door de bemiddelaar worden
ondersteund. De buurtbemiddelaars moeten tijd en aandacht hebben voor het zoeken naar de
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
24
achterliggende motieven en behoeften bij beide partijen. En werken aan een basis van waaruit
een gemeenschappelijk belang en begrip kan ontstaan tussen bewoners. Doordat de mensen in
een buurt/wijk zelf verantwoordelijk worden gemaakt voor de oplossing van een conflict is een
snelle vroegtijdige benadering goed om escalatie te voorkomen. Dit kan vroegtijdig alleen door
de buurt/wijk bewoners zelf worden gesignaleerd. Daarnaast zijn eigen oplossingen duurzamer
dan opgelegde oplossingen. In de betrokkenheid is het juist van belang dat mensen persoonlijk
worden aangesproken op hun natuurlijke betrokkenheid bij de wijk/buurt. Er moet dus absoluut
niet worden gedacht vanuit vacatures en functies maar juist aansluiten bij talenten,
competenties, voorkeuren en mogelijkheden van bewoners. Buurtbemiddelaars of vrijwilligers
in de wijk/buurt moeten aandacht hebben voor alle doelgroepen in de wijk en alle doelgroepen
ook betrekken. Daarnaast moeten buurtbewoners de mogelijkheid hebben om laagdrempelig
iets bij te dragen aan de sfeer. Het is ten slotte ook van belang dat er combinaties worden
gemaakt van kleine snelle resultaten en wijkontwikkelingen op de lange termijn, zodat mensen
als snel vooruitgang zien maar dat ook op lange termijn wordt nagedacht over de wijk/buurt.
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
25
4. Conclusie & Aanbeveling
In dit onderzoek zijn effectieve eigen kracht methodieken geïnventariseerd en geclusterd op de
categorieën: ouderen & eenzaamheid, jongeren & eigen kracht, (O)GGZ methodieken en wijk
& buurt methodieken. Hieronder worden de belangrijkste bevindingen van dit onderzoek
weergegeven. Ten slotte wordt nog een aanbeveling gedaan voor mensen, gemeenten of
organisaties die met eigen kracht methodieken willen werken.
4.1 Belangrijkste bevindingen
De effectieve methodieken, die zijn gebruikt in dit onderzoek, zijn genoemd in tabel 5.
TABEL 5: EFFECTIEVE EIGEN KRACHT METHODIEKEN
1. Activerend huisbezoek bij
ouderen
2. Bezoekdienst voor weduwen en
weduwnaars
3. Geluksgericht werken
4. Grip & glans groepscursus
5. Ontmoetingscentra voor mensen
met dementie en hun verzorgers
6. Op weg naar de gouden jaren
7. Studiekringen van en voor
ouderen
8. Zin in vriendschap
9. Girls talk
10. Intersectoraal zorgprogramma
gedragsstoornissen Overijssel
(IszO
11. Jongeren lossen het op (jolo)
12. Lang leve de liefde 3
13. Stay in love
14. Steps
15. Vrouwen coachen meiden
16. Whoznext
17. Assertive community treatment (ACT)
18. Flexible assertive community treatment
(FACT)
19. Individuele rehabilitatie benadering
(IRB)
20. Relim
21. Systematisch rehabilitatiegericht
handelen (SRH)
22. ABCD
23. Activeringscentrum tegen
bijstandsevering
24. Bronmethodiek
25. Buurtbemiddeling
26. Thuis op straat
27. Wijk en Psychiatrie
Van deze effectieve methodieken zijn per cluster succesfactoren geanalyseerd en beschreven in
het hoofdstuk 3. Elke cluster heeft zijn eigen succesfactoren maar een aantal factoren kwamen
bij alle clusters terug, namelijk
1.
2.
3.
4.
Laagdrempeligheid
Maatwerk
Sociaal netwerk
Positieve benadering
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
26
Laagdrempeligheid is belangrijk voor het succes van de methodiek omdat dit de deelname
bevorderd. Methodieken hebben tot doel om veel mensen te bereiken en vaak juist de kwetsbare
mensen die minder actief of minder bereikbaar zijn. Het is dan ook van belang om manieren te
bedenken om de laagdrempeligheid te bevorderen en de gewenste doelgroep te bereiken.
Maatwerk is noodzakelijk omdat het belangrijk is dat elke situatie/cliënt/wijk persoonlijk
wordt benaderd. Er is niet één kant en klare manier van benaderen. Elke deelnemer is anders en
daarom moet ook elke deelnemer anders wordt benaderd of behandeld om de methodiek
succesvol af te kunnen ronden.
Een sociaal netwerk is belangrijk voor eigen kracht methodieken omdat mensen in een
samenleving niet altijd alles zelf kunnen doen. Mensen hebben mensen nodig om te overleven
en gelukkig te zijn. Juist voor mensen die een probleem hebben is het noodzakelijk om een
goed sociaal netwerk te hebben waar op kan worden teruggevallen. Familie, vrienden, buren of
collega’s kunnen veel voor mensen betekenen als ze problemen hebben. Het zijn juist de
mensen die minder eigen krachtig zijn, waarvoor deze methodieken zijn ontwikkeld. Deze
mensen zijn zelf niet in staat om hun problemen op te lossen. Zodra een sociaal netwerk wordt
ingezet, worden deze personen gesteund in hun zoektocht naar eigen kracht. Hierdoor is het
mogelijk dat, in moeilijke periodes of periodes van terugval, de omgeving een duw in de rug
biedt waardoor de methodiek meer effect kan hebben.
Ten slotte, de positieve benadering, is belangrijk voor het succes van de methodiek omdat
door een positieve benadering, de deelnemers gemotiveerder worden. Als wordt uitgegaan van
problemen en negativiteit is het moeilijker om iets op te lossen. Terwijl als er positief wordt
benaderd dan krijgen deelnemers het gevoel dat succes mogelijk is en zullen ze ook
gemotiveerder mee doen aan de methodiek.
4.2 Aanbevelingen
Naar aanleiding van dit onderzoek, volgt een aantal aanbevelingen voor mensen die willen
werken met eigen kracht methodieken.

Het is van belang dat er van bestaande effectieve eigen kracht methodieken wordt
geleerd. Dit kan op verschillende manieren, namelijk door mee te kijken of mee te lopen
met een methodiek. Of door de makers van de bestaande methodiek te interviewen of te
betrekken bij het ontwikkelen van je eigen methodiek. Het is echter wel van belang dat
er rekening wordt gehouden met maatwerk. Nieuwe methodieken vragen vaak om
kleine aanpassingen om het in een nieuwe setting toe te passen.

Daarnaast is het goed om geen compleet nieuwe methodieken te bedenken. Het is
namelijk beter om te leren van bestaande methodieken. Er zijn al veel methodieken
effectief bewezen. Het is dan ook goed om de succesfactoren te gebruiken voor nieuwe
methodieken. Of zelfs complete effectieve methodieken te kopiëren. Het ontwikkelen
en bedenken van nieuwe methodieken of succesfactoren vergt veel tijd, geld en energie
dus is het onze aanbeveling om niet het wiel opnieuw uit te vinden maar juist bestaande
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
27
successen te gebruiken. Hierbij is het wederom van belang om maatwerk te leveren.
Kleine details kunnen het verschil maken tussen een effectieve en een niet effectieve
methodiek.

Ook bevelen wij aan om zelf de effectiviteit en succes-en faalfactoren van methodieken
te onderzoeken of monitoren. Hierdoor kan er nog verder worden gefinetuned en
duidelijker worden gezien wat nou succesvol is en vaker toepasbaar in welke situatie.

Mocht er toch worden gekozen voor een nieuwe of gedeeltelijk nieuwe methodiek.
Neem dan de succesfactoren mee in de ontwikkeling. Kijk goed wat bij je doelgroep
past en zorg ervoor dat iedereen bekend is met de werkwijze en het ook op dezelfde
manier toepast. Neem de algemene succesfactoren mee, zoals deze in de vorige
paragraaf zijn beschreven (laagdrempeligheid, maatwerk, sociaal netwerk en positieve
benadering)

Voor een effectieve methodiek is laagdrempeligheid een belangrijke succesfactor. Naast
laagdrempelig werken is het ook van belang om juist met een kleine groep te werken.
Het is beter om kwaliteit te bieden dan kwantiteit waarbij de effectiviteit verloren kan
gaan. Op deze manier kunnen deelnemers ook meer aandacht krijgen van hulpverleners
en is maatwerk en een positieve benadering ook beter toe te passen.
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
28
Literatuurlijst
Altrecht (zd.) Assertive Community Treatment (ACT) en Functie Assertive Community
Treatment
(FACT).
Via:
www.altrecht.nl/ggz/656/Assertive_Community_Treatment_(ACT)_en_Functie_Asserti
ve_Community_Treatment_(FACT)#.Uwx0qvl5NkJ
Bronmethodiek (zd.) Bronmethodiek. Via: www.bronmethodiek.nl/?q=book/export/html/1773
Centrum voor criminaliteitspreventie en veiligheid (zd.) Buurtbemiddeling. Via:
www.hetccv.nl/instrumenten/Buurtbemiddeling/index?filter=Achtergrondinformatie
Colouredconsultancy
(zd).
Jongeren
www.colouredconsultancy.nl/index.php/jolo
De
lossen
het
op.
Via:
Kanteling
van
de
Vereniging
Nederlandse
Gemeenten
(zd).
Via:
http://www.invoeringwmo.nl/content/de-kanteling-van-de-vereniging-nederlandsegemeenten
Divosa
(zd.)
Interventienaarwerk.
Via:
www.interventiesnaarwerk.nl/sites/default/files/interventies/Activeringscentrum_ter_do
orbreking_bijstandsvererving_0.pdf
Geluksacademie: Francissen, A. & Weiss, L.A.
http://www.geluksacademie.org/visie/eigen-kracht
(2013).
Eigen
Kracht
via:
Grip en glans (zd.) via: www.gripenglans.nl/
Huis voor Beweging (zd) Over WhoZnext. Jongeren regelen samen met andere
jongeren
hun
eigen
sport.
Via:
www.huisvoorbeweging.nl/bewegenstimuleren/whoznext/whoznext/
JeugdRiagg (zd). STEPS groepstherapie na aanranding of verkrachting.
www.jeugdriagg.nl/psychische-problemen/trauma/18-steps-groepstherapie-naaanranding-of-verkrachting/
Via:
Jumelet, H. en J. Wenink (2012), ‘Zorg voor onszelf? Eigen kracht van jeugdigen, opvoeders
en omgeving, grenzen en mogelijkheden voor beleid en praktijk.’ Amsterdam, SWP.
Ministerie
van
Volksgezondheid
en
Sport
(zd.)
www.huiselijkgeweld.nl/interventies/preventie/stayinlove
Stay
in
love.
Via:
Movisie: Brink, C. & Aandacht voor iedereen: Van der Veen, N. (2013). Kennisdossier 5:
Zelfregie, eigen kracht, zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid. De begrippen
ontward. Juli 2013.
Movisie (2009) Activerend huisbezoek ouderen. Via: www.movisie.nl/esi/activerendhuisbezoek-ouderen
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
29
Movisie (2009) Databank effectieve sociale interventies. Via: www.movisie.nl/databankeffectieve-sociale-interventies
Movisie (2009.) Ontmoetingscentra voor mensen met dementie en hun verzorgers. Via:
www.movisie.nl/esi/ontmoetingscentra-mensen-dementie-hun-verzorgers
Movisie (2010) ABCD. Via: www.movisie.nl/esi/abcd
Movisie (2010). Op weg naar de Gouden Jaren. Via: www.movisie.nl/esi/weg-naar-goudenjaren
Movisie (2010). Zin in vriendschap. Via: www.movisie.nl/esi/zin-vriendschap
Nederlands Jeugd Instituut (zd.). Girls talk. Via: nji.nl/nl/Kennis/Databanken/DatabankEffectieve-Jeugdinterventies/Erkende-interventies/Girls-Talk
Provincie Overijssel (2013) Intersectoraal Zorgprogramma gedragsstoornissen Overijssel. Via:
www.overijssel.nl/thema's/jeugdzorg/eigen-kracht/projecten-eigen/intersectoraal/
Relim (zd.) Beter door werk. Via: www.beterdoorwerk.com/
Rijksoverheid (zd.) Decentralisatie van overheidstaken naar gemeenten.
http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/gemeenten/decentralisatie-vanoverheidstaken-naar-gemeenten
Via:
Rijksoverheid
(zd.)
Kwetsbare
ouderen.
www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ouderenzorg/kwetsbare-ouderen
Via:
RINO groep (zd.) Basisopleiding Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen - ITB: toeleiden
naar
werken,
leren
en
recreëren
(IC049).
Via:
www.rinogroep.nl/opleiding/1153/basisopleiding-systematisch-rehabilitatiegerichthandelen--individuele-trajectbegeleiding.html
Spectrum
Gelderland
(zd.)
Studiekring:
www.geldersestudiekringen.nl/
Een
concept
van
OK.
Via:
Stichting rehabilitatie 92 (zd.) Rehabilitatie ’92. Via: www.rehabilitatie92.nl/
Thuis op straat (zd.) Thuis op straat. Via: www.thuisopstraat.nl
Trajekt
(zd.)
Bezoekdienst
Weduwen
en
weduwnaars.
www.trajekt.nl/diensten_az/bezoekdienst_weduwen_en_weduwnaars/
Via:
Verleun, A & Soa Aids Nederland (2012) Lang leve de liefde. Via:
www.langlevedeliefde.nl/lesgevenindeliefde/sites/default/files/docentenhandleiding_lldl
_regulier.pdf
Wijk en psychiatrie (zd.) Wijk en psychiatrie. Via: www.wijkenpsychiatrie.nl/
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
30
Bijlage 1: Eigen kracht methodieken
In dit onderzoek zijn de volgende eigen kracht methodieken gebruikt en geanalyseerd.
50-PLUSNET
8-FASENMODEL
ABCD
ACTIVEREND HUISBEZOEK BIJ OUDEREN
ACTIVERENDE ZORGCOACHING
ACTIVERINGSCENTRUM TEGEN
BIJSTANDSVERERVING
ALS HET MISGAAT BEL IK JOU
ALS IK HAAR WAS
ALS MUREN KUNNEN PRATEN
ASJA
ASSERTIVE COMMUNITY TREATMENT
ASSERTIVITEIT ALLOCHTONE MANNEN
AWARE
BEGELEID WERKEN- EEN INDIVIDUELE
VRAAGGERICHTE BENADERING
BEGELEIDE TERUGKEER
BEZOEKDIENST VOOR WEDUWEN EN
WEDUWNAARS
BIJSPRINGER
BRONMETHODIEK
BUURTBEMIDDELING
BUURTGERICHTE SOCIALE ACTIVERING
BUURTREMINISCENTIE
COMMMUNITY SUPPORT
DE AANPAK
DE ZORG GAAT DOOR
DIALOOG JONGEREN EN
HOMOSEKSUALITEIT
DORPSAGENDA MET
DORPSWAARDERING
EERSTE HULP BIJ EEN HUISVERBOD
EIGEN KRACHT CONFERENTIE
EIGEN KRACHT EN GEZINSCOACHING
EIGEN KRACHT ONDERWIJSPROJECTEN
SHARE YOUR SKILLS
MAATSCHAPPELIJKE BEURSVLOER
MAATWERK
MAN AKTIEF
MARIETJE KESSELS PROJECT
MEMOSA (MENTOR MOEDERS BIJ
HUISELIJK GEWELD)
MOEDER-KIND CURSUS
MOOI METHODIEK
MOTIVERENDE GESPREKSVOERING
MULTIFOCUS
NAAST DE MANTELZORGER
NATUURLIJK, EEN NETWERKCOACH!
NIET MEER DOOR HET LINT
ONGEKEND TALENT
ONTMOETINGSCENTRA VOOR MENSEN
MET DEMENTIE EN HUN VERZORGERS
OP JE EIGEN BENEN
OP REIS LANGS DE VOORZIENINGEN
OP WEG NAAR DE GOUDEN JAREN
ORANJEHUIS
PAJA!
PARTICULIERE VERVOERSDIENST
PRESENT
PREVENTIEVE ONDERSTEUNING
MANTELZORGERS
PSYCHISCHE PROBLEMEN IN DE FAMILIE
RELIM
SAMEN MISBRUIK DE BAAS
SENIOREN VOOR UW GEMEENTE
SENSOOR
SIGNS OF SAFETY
SLIMME CLUSTERS (ALMELO)
STAY IN LOVE
STEPS
STUDIEKRINGEN VAN EN VOOR
OUDEREN
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
31
EIGEN KRACHTWIJZER
EIGENWIJZE BUURTEN (JUNIOR)
EVC PROCEDURE
VRIJWILLIGERSCOMPETENTIES
FLEXIBLE ASSERTIVE COMMUNITY
TREATMENT
FLYING TEAMS
GEDRAGSCODES
GELUKSGERICHT WERKEN
GEMIXT TALENT
GEWELDLOOS VERZET IN GEZINNEN
GIRLS TALK
GRIP & GLANS GROEPSCURSUS
GROEPSMAATSCHAPPELIJK WERK VOOR
MANNEN MET SEKSUEEL GEWELD
ERVARINGEN
HERSTELLEN DOE JE ZELF
HORIZON METHODIEK
HULP AAN HUIS
INDIVIDUELE BEGELEIDING VAN
JONGEREN
INDIVIDUELE REHABILITATIE
BENADERING (IRB)
INTERSECTORAAL ZORGPROGRAMMA
GEDRAGSSTOORNISSEN OVERIJSSEL
(ISZO)
INZET EN ONTWIKKELING EIGEN
KRACHT
JE LIJF, JE LIEF
JONGEREN INTERVENTIETEAM
SCHIEDAM (JIT)
JONGEREN LOSSEN HET OP (JOLO)
KAN WEL!
KOPPELWERK
KRACHTENBENADERING (JUDIT WOLF)
KULTURHUSKE
KWARTIEMAKEN
LANG LEVE DE LIEFDE 3
LEREN BALANCEREN
SUPERWOMAN
SYSTEMATISCH REHABILITAITEGERICHT
HANDELEN
TALENTHOUSE
THEMIS
THUIS OP STRAAT
THUISBEGELEIDING
TIJD VOOR ELKAAR
TOEKOMSGERICHTE BEGELEIDING
UIT EEN SCHADUW VAN EEN ANDER
VERTREKTRAINING
VEILIGHEID EN REGIE VOOR ELK (VERVE)
VIJF STERREN DORPEN
VLAGGENSYSTEEM
VOORLICHTINGSPROGRAMMA OUDER
VROUWEN COACHEN MEIDEN
WORDEN IN NEDERLAND IN DE 21E
EEUW
VOUCHERSYSTEEM
VRIENDEN MAKEN.. KUN JE LEREN
VRIENDSCHAP, VERKERING, VRIJEN EN
KINDERWENS
VRIJBAAN EMPOWERMENT METHODE
WERK: EEN ZORG MINDER! (WEZM!)
WHOZNEXT
WIE IS ER NOU RAAR
WIJK EN PSYCHIATRIE
WIJKTHEATER
WOONATELIER
YOUR RIGHT TO CHOSE
ZIN IN VRIENDSCHAP
EEN ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN EIGEN KRACHT METHODIEKEN
32