Circulaire economie nog nauwelijks geagendeerd De omwenteling naar een circulaire economie is een gigantische opgave die zich laat vergelijken met het klimaatvraagstuk. Geen sinecure dus. Te meer daar het beleid zich vooralsnog slechts voorzichtig richt op de inzet van organische grondstoffen en de tweede component - producthergebruik - nog nauwelijks is geagendeerd. aangestuurde beleid op gebied van het ontwikkelen van biobased materialen en energie. Milieubeleid zou bij deze ontwikkelingen aan moeten haken met de vraag: in hoeverre het milieu hier iets mee op schiet. Het eerder genoemde IRP concludeert in ieder geval dat een grootschalige overstap op biobrandstoffen niet mogelijk is. Niet alleen vanwege het enorme beslag op ruimte - een van de drie sleutelvoorraden 8 In de serie Nationaal Milieubeleidsplannen Organisch en industrieel - en water, maar ook vanwege de grote is ruimschoots aandacht besteed aan de Van belang op wereldniveau, eigenlijk het milieunadelen. Voor bio-materialen ligt dat verspilling van grondstoffen. Centraal meest relevant voor grondstoffen, is met mogelijk anders, enkel richt het beleid zich stonden vooral de milieueffecten die name het International Resource Panel (IRP) vooral op de kansen voor het bedrijfsleven. gepaard gaan met winning, productie en van UNEP. In haar rapporten concludeert Het zou aan te bevelen zijn om ook hier de gebruik van grondstoffen en niet zo zeer dit wetenschappelijk panel dat op langere bredere blik terug op de agenda te krijgen, het uitputten of opraken. Uiteindelijk heeft termijn het begrip circulaire economie vooral ten aanzien van de consequenties dit geleid tot het identiﬁceren van drie essentieel is voor het grondstoffenbeleid. Dit voor de sleutelvoorraden. sleutelvoorraden, namelijk energie, ruimte economisch systeem richt zich op maximaal en biodiversiteit. Speciﬁeke grondstoffen hergebruik van producten en grondstoffen. Voor de tweede component van een zijn in principe te vervangen door andere, Dit houdt in dat organische reststoffen na circulaire economie, producthergebruik, is maar uiteindelijk wentelt dat af op deze gebruik veilig terugvloeien in de natuur, beleidsmatig nog nauwelijks aandacht. Ten drie. Daarmee was het Nederlandse milieu- terwijl producten zo zijn ontworpen dat onrechte. Gegeven is namelijk dat metalen beleid zijn tijd ver vooruit. Deze inzichten deze op kwalitatief hoogwaardig niveau onmisbare bestanddelen zijn van onze zijn nu pas aan het doordringen op de opnieuw gebruikt kunnen worden. De gebouwde omgeving, elektriciteitsvoorzie- hogere schaalniveaus, de EU en de wereld. vraag is wat we hiervan terug zien op de ning, transportsysteem, elektronica en vele Maar in het Nederlands beleid zien we Nederlandse beleidsagenda. Dat valt tegen. andere toepassingen. Gegeven is ook dat de van deze scherpe analyse helaas niet veel Organische grondstoffen zijn weliswaar wereldwijde vraag naar metalen al sinds terug. terug te vinden in het primair door EZ de industriële revolutie rap stijgt en dat het Tijdschrift Milieu, november 2014 THEMA Modernisering Milieubeleid Dit artikel is verschenen in Tijdschrift Milieu 7-2014, www.vvm.info Voor p roduc therg e b r uik is te w Dr. Ester van der Voet ([email protected]) is Associate Professor Industrial Ecology Leiden University einig a an d a c ht lende elementen erin en bovendien beter uit elkaar te halen. Dit laatste heeft een dubbel voordeel: onderdelen zijn gemakkelijker te vervangen en de elementen gemakkelijker te recyclen. Ook kunnen recyclingtechnologieën worden ontwikkeld die complexere afvalstromen aankunnen. Deze technologische aspecten zijn in ontwikkeling en zullen ervoor zorgen dat onze ‘urban mines’ net zo’n rijke bron van materialen kunnen worden als de geologische mijnen. Het grondstoffenbeleid moet een gunstig klimaat scheppen voor deze ontwikkelingen. Technologie is daarbij essentieel, maar bepaald niet het enige. Er is onvoldoende informatie om het beleid te ondersteunen. ‘Beleidsagenda circulaire economie heeft zelfde reikwijdte als die voor klimaatbeleid’ Verder zal het nodige moeten veranderen in de sfeer van regelgeving. Van de wetgeving rondom afval gaan nu soms perverse prikkels uit. eind hiervan voorlopig nog niet in zicht is. zien in OECD-landen al Te meer daar het realiseren van de energie- gebeuren dat vanaf een transitie de vraag naar metalen verder zal bepaald welvaartsniveau de doen stijgen. Van belang is verder te weten vraag naar metalen niet verder dat door een combinatie van factoren het stijgt. Pas als dát gebeurt, kan de secondaire gesproken over een grondstoffenhefﬁng, die steeds meer energie kost om de metalen te productie de vraag ‘inhalen’. Naar verwach- de levensvatbaarheid van ‘re’-processen kan produceren. ting zal het bereiken van een circulaire veranderen. Ons systeem van inzameling is eveneens nog onvoldoende. In kringen van economen wordt wel economie voor metalen daarom lang gaan Beleidsopties duren. De beleidsagenda heeft eenzelfde Emancipatoire bijdrage Wat zijn mogelijkheden om het tij te reikwijdte als die voor klimaatbeleid: Het bereiken van een circulaire economie keren? Substitutie is in een aantal gevallen decennia tot een eeuw. En, eveneens net als voor metalen moet een pijler worden van mogelijk, maar lang niet in alle. De meest bij het klimaatbeleid, moeten we er wel nu het overheidsbeleid, maar Nederland kan geschikte uitweg is dan het bewandelen aan beginnen om het te realiseren. dat niet alleen: zowel de problematiek als de van het circulaire pad. Dit stelt ons voor oplossingen zijn mondiaal. Wat Nederland de uitdaging metalen als elementen terug Technologische aspecten wel kan doen, is bijdragen aan de eman- te winnen en met weinig of geen verlies De hergebruikpercentages zijn, aldus het cipatie van de circulaire economie tot iets aan kwaliteit opnieuw in te zetten. Maar IRP, voor veel metalen nu bedroevend waar niet alleen het milieu, maar ook de dit vereist twee dingen: (1) de vraag moet laag, zelfs beneden 1%. Zeker voor toepas- economie baat bij heeft. Er liggen volop stabiliseren, en (2) het aandeel hergebruik singen waar metalen in lage concentraties kansen voor het bedrijfsleven: Nederland moet omhoog. Beide factoren zijn de funda- voorkomen, is het lastig en vooral duur ze te heeft weliswaar geen geologische mijnen, menten om tot een maatschappij te komen herwinnen. Ook zijn materialen soms lastig maar een rijke schat aan ‘urban mines’. waarin de metalenvraag voor het grootste recyclebaar omdat ze chemisch te complex Wanneer die gecombineerd kan worden deel wordt voorzien door secundaire zijn. Dat moet anders en op dit punt kan met een goede analyse, met aandacht voor productie. beleid waarschijnlijk veel betekenen. bredere consequenties voor het milieu, zou Het stabiliseren van de vraag is iets dat Technologisch zijn de opties: andere materi- Nederland de vooraanstaande positie die waarschijnlijk op den duur, ook zonder alen, andere producten en andere recycling- het ooit had in het denken over duurzaam- beleid, vanzelf gaat gebeuren. Voorwaarde technologieën. Het blijkt mogelijk mate- heid weer kunnen herwinnen. is dat de bevolkingsgroei stopt. De rialen te ontwerpen met dezelfde nuttige welvaartsgroei hoeft niet te stoppen. We eigenschappen, maar met minder verschil- Modernisering Milieubeleid Dit artikel is verschenen in Tijdschrift Milieu 7-2014, www.vvm.info THEMA Ester van der Voet Tijdschrift Milieu, november 2014 9