Verslag Samenhuizen Studiereis Duitsland / Denemarken 2014

Verslag Samenhuizen Studiereis
Duitsland / Denemarken 2014
Van 29 mei tot 2 juni organiseerde Samenhuizen vzw een 5-daagse studiereis met
49 mensen om belangstellenden kennis te laten maken met een gevarieerd palet
aan cohousing en co-wonen projecten in Duitsland en Denemarken. Met een
gemengd gezelschap (individuele initiatiefnemers, middenveld verenigingen,
sociale woningbouw, architecten, …) bezochten we een tiental woongemeenschappen in de regio
Hamburg-Lübeck (D) en op het eiland Sjaelland (DK).
Hieronder vind je de neerslag van deze bezoeken, met dank aan de verslaggevers en fotografen in
het gezelschap. Laat je inspireren door de variatie in uitgangspunten
1 – GREVES GARTEN, HAMBURG BERGEDORF
http://www.greves-garten.de
De woongemeenschap Greves Garten beschikt over 30 wooneenheden: het is een
intergenerationeel project. Er wonen 85 personen waarvan 50 volwassenen (vnl. 45 – 50jr.) en 35
kinderen. De jongste van de volwassenen is 21 jaar, de oudste 88 jaar. Het merendeel van de
kinderen zijn nu tieners. Er is een uitwisseling tussen jong en oud.
De verhouding huurders/eigenaars is 50% - 50%. Het is niet zo dat huurders zich minder inzetten in
het gemeenschapswerk. In elke groep heb je actieve en minder actieve mensen.
Historiek
Een uitgebreide vriendenkring wilde samen met de bewoners van een bestaand krakerspand een
ecologisch familiaal bouwproject opstarten. Dit werd mogelijk na veel onderhandelen met de stad
op voorwaarde dat de doorgang in het midden als openbare ruimte vrij gehouden werd (d.i. een
levenslange erfdienstbaarheid van de centrale doorgangsweg). Het geheel kwam tot stand in
samenwerking met een sociale woonmaatschappij en met veel ondersteuning van de stad
Hamburg zelf. Startfase in 2008.
GREVES GARTEN is een wooncoöperatie met individuele eigenaars (14 units) en huurders (16
units). 2 units zijn ook voor mensen met een beperking toegankelijk gemaakt.
Het hele project kostte tot nu toe 5,5 miljoen €.
Subsidies werden toegekend voor het energie-efficiënt bouwen. Stedelijke toelagen werden ook
ontvangen voor sociale huisvesting. Dus men ontving zowel voor de renovatie van de 7 bestaande
gebouwen als voor de nieuwbouw van 2 gebouwen toelagen. De nieuwe gebouwen bestaan uit 3
flats: 1 voor 5 personen, 1 voor 4 personen en 1 voor een alleenstaande.
De laagste huur bedraagt 6,20€ à 6,80€/m². De bouwkost bedroeg 2200€/m² inclusief
grondaandeel. Het wooncomplex ligt slechts 12’ van de S-Bahn, een 20’ van het centrum van
1
Hamburg dus héél centraal in een verstedelijkt gebied maar toch rustig.
Er wordt beperkt aan autodelen gedaan: er zijn 12 auto’s voor 30 gezinnen. Slechts 2 à 3 families
doen aan autodelen.
Aan het samenwoonproject
gingen vele samenkomsten
en discussies vooraf. Er werd
véél fysiek samengewerkt.
Er was een kookploeg, een
bouwploeg die afbraak en
opbouwwerken uitvoerden,
verder was er een groepje
mensen die de kinderoppas
organiseerde.
Deze spontane taakverdeling
en vorming van tijdelijke
werkgroepen is zeer nuttig
en van doorslaggevend belang voor de cohesie in de groep nadien bij het samenwonen zelf.
De eerste 3 jaren woonde men nog elders. Haast elk Weekend werd door de toekomstige
bewoners opgeofferd om te komen werken op het terrein.
Huidige situatie
De binnenruimte is bewust AUTOVRIJ gehouden en doet nu ook dienst als een publieke
doorgangsweg. Het tuingedeelte is gemeenschappelijk.
Winkels zijn op slechts 5 minuten gemakkelijk bereikbaar, met de fiets of te voet.
Er zijn verschillende werkgroepen, namelijk WG Tuin, WG Financiën/Huur/administratie, WG
Gebouwen, WG Technisch onderhoud van de gebouwen, WG Verwarming/ Pellets (Er zijn geen
individuele meters per woonunit!). Voorheen was er ook een werkgroep koken: om de kinderen
die van school kwamen op te vangen en van eten
te voorzien; nu de kinderen tieners zijn is dit niet
meer nodig. Een vergadering van zo'n werkgroep
duurt ongeveer 4 uur.
Gemeenschappelijke ruimten zijn :
1. Tuin
2. Polyvalente zaal + kitchenette + wc + kleine
bergruimte
3. Hobbykamer
4. Administratielokaal: (6 m²) waarin klein bureau
waaraan 3 personen kunnen werken,
computer aanwezig , eigen server.
5. Kelder: wasruimte, droogruimte voor de was,
bergplaats voor de fietsen, verwarmingskot,
opslagplaats voor de pellets.
Elk gezin of woonentiteit beschikt ook over een
individuele bergruimte in de kelder.
De woningen zijn verschillend qua grootte maar
alle terrassen zijn even groot.
2
VERGADEREN
Om de 14 dagen komen de eigenaars samen om te vergaderen op zondagavond. Deze
samenkomsten duren gemiddeld 2 uur. Er zijn veel discussies over materies die deel uitmaken van
het samenleven.
Vb. Wat met het buitenspelen van kinderen, tieners, jongvolwassenen ? Kinderen mogen in
principe overal zijn. Maar een algemene regel is dat men respect moet hebben voor de nachtrust
van de (mede)bewoners. Dit heeft men dan nog concreter gemaakt: Men mag niet buitenspelen ’s
nachts en niet vóór 9 u ’s morgens. Om de nachtrust van de ouderen en van de ouders op
zaterdag- en zondagmorgen te garanderen. De trampoline die door alle kinderen van het project
wordt gebruikt, wordt 2x/jaar verplaatst, om zo de (geluids)overlast te beperken.
Vanaf 14 jaar worden de jongeren betrokken bij de vergaderingen.
Beslissingen en besluiten worden normaliter in CONSENSUS genomen, slechts uitzonderlijk op
basis van meerderheid van stemmen.
Er worden workshops gegeven over o.a. samen-leven en elk jaar organiseren ze een groot
zomerfeest. Interne info loopt vooral per mail, met de buren rondom is er voorlopig niet zo veel
contact.
Wel organiseren ze, samen met de crèche die aan het terrein grenst, gezamenlijk een tuinopkuisdag. Met de crèche werden ook
afspraken gemaakt rond de publieke
doorgang (800 passanten/dag) en het
feit dat de kleuters soms in de privé
tuinen spelen (wat problemen kan
geven kwestie aansprakelijkheid).
GREVES GARTEN wil inspirerend
werken
voor
nieuwe
woongemeenschappen. Zij willen enerzijds
hun know-how hieromtrent delen en
ten dienste stellen. Anderzijds willen zij
de nieuwe woongroepen logistiek
ondersteunen door hun gemeenschappelijke ruimte aan te bieden als
ontmoetingsplaats, en hun coöperatie
als rechtsvorm ter beschikking te
stellen tijdens de opstartfase (om zo het risico te verminderen voor de initiatiefgroep van het
nieuwe project).
Er werden ondertussen 2 nieuwe woongroepen gevormd. De kenniskanalen zijn nu wel anders dan
vroeger: werving van geïnteresseerden ook via plaatselijke krant, website, woongemeenschappen,
sociale organisaties e.d.m.
Eén woongroep heeft ondertussen een woongrond gevonden: het project GOJENBERGSWEG. Dit is
een nieuwbouwproject. Er worden 41 wooneenheden voorzien. De architect van dit project is
WIRSIND. De verhouding huurder - eigenaar is hier enigszins anders: 25% - 75%
De tweede woongroep heeft nog geen grond gevonden. Zolang men geen concreet project heeft,
blijft het verloop in een startende woongroep zeer hoog.
3
2 – KÖNIGSMOOR, KIEL
http://koenigsmoor.net/pages/menu/aktuelles.php
Het 5000m² terrein grenst aan de stadsgrens van Kiel. De grote tuin gaat over in het aanpalende
50ha grote natuurpark Mönkeberger See. De nabuurschap met het natuurpark vraagt een
bijzondere sensibiliteit voor de ecologische diversiteit van het gebied. Het intergenerationele
woonproject telt 37 sociale huurwoonsten, gemeenschapsruimte en een gemeenschappelijke biotuin. Het project heeft de juridische vorm van een coöperatieve, die eigenaar is van het geheel, en
waardoor de leden genieten van een woonvorm die haast vergelijkbaar is met een eigendom. Ze
hebben levenslang woonrecht zonder zich decennialang te hoeven binden of leningen aan te gaan.
De gunstige huurprijs kan een onafhankelijk leven tot op latere leeftijd vergemakkelijken. De leden
wonen in zelf gekozen nabuurschap, intergenerationeel, familievriendelijk, in gemeenschap, in hun
eigen woning en toch steeds samen.
Er werd enkel een lening bij de bank aangegaan, er zijn geen externe aandeelhouders. De
prefinanciering gebeurde door de bank, na controle en stand van zaken kwam er een subsidiëring
door de overheid. Het huisvestingsproject wordt voor ongeveer een derde gesubsidieerd. Alle
appartementen en de tuin zijn ontworpen met aandacht voor het aspect van toegankelijkheid. De
totale bewoonbare oppervlakte bedraagt 2400m². Kostprijs: 5,1 mio €.
Een unit van 50m² kost ongeveer 20 000€, het bedrag van een woonaandeel (kan terug verkocht
worden). De huur is laag, er zijn 3 verschillende tarieven, 5€/m² tot 7€/m² zonder verbruik
(=1,75€/m²
voor
een
gemiddeld verbruik).
Het project startte in 2006,
op initiatief van 3 mensen.
Ondertussen zijn er 63
bewoners, waarvan de
oudste 82jr. en de jongste 6
maanden is.
Drie trefwoorden vormen
de leidraad voor dit project,
dat zijn: gemeenschappelijk,
ecologisch en inclusief.
GEMEENSCHAPPELIJK
staat voor de gezamenlijke
planning, besluitvorming in samenspraak, integratie in de buurt, gemeenschappelijke ruimten
(50m², niet zo groot) en voorzieningen (atelier, wasruimte,...).
4
Deze open houding resulteert in een kleurrijke,
heterogene groep: ouderen, jongvolwassenen,
gepensioneerden, veel kinderen, alleenstaanden,
koppels, gezinnen en alleenstaande ouders,...
Verscheidenheid en diversiteit worden als een
pluspunt beschouwd. De variëteit weerspiegelt zich
ook in de behoeften en wensen van de individuen.
Ieder nieuw lid wordt actief betrokken bij het
huisvestingsproject,
hieruit
resulteren
veel
verbeteringen en wijzigingen. Het project is nog
continu in ontwikkeling.
Er zijn voorlopig geen structurele gemeenschappelijke maaltijden. Wel is er een jaarlijks
gezamenlijk zomerfeest. In het common house
wordt er verder gezamenlijk yoga gedaan, voetbal
gekeken, vergaderd,...
Er worden informeel auto's gedeeld, op dit ogenblik
werkt aan het formaliseren van dit idee.
Voor de kinderen gelden een paar regels (tussen
22u 's avonds en 6u 's morgens is het stil), die
samen met alle bewoners (ouders en kinderen)
werden afgesproken. Men streeft naar een open communicatie. Veel van de bewoners zijn sociaalpedagogen. De bewoners maken gebruik van een intranet.
Om de 2 weken wordt er vergaderd, een vergadering duurt ongeveer 2u. Er zijn werkgroepen: tuin,
gemeenschappelijke ruimte, winterdiensten, bouwproblemen, financies,..)
ECOLOGISCH
Natuurlijk moet er een afweging gemaakt worden tussen het ecologische en het economische
gezichtspunt. Königsmoor heeft een eigen energieconcept: bouw van energiezuinige woningen, en
energieproductie
in
een
eigen
elektriciteitscentrale (pellets en gasmotor).
In de grote tuin heeft de natuur de overhand.
INCLUSIEF
Dit betekent multigenerationeel wonen,
kindvriendelijke site, toegankelijkheid in huis
en tuin, gewenste veelvoud van levensstijlen,
maatschappelijke ondersteuning en zelffinanciering.
Nieuwe bewoners worden via via, het
internet, de lokale krant, ... gezocht. Voor
hen zijn er 3 kennismakingsgesprekken
voorzien, daarna beslist de groep. 95% van de kandidaten wordt aanvaard.
Bij de opstart waren er wat problemen met de buurt, maar die zijn ondertussen van de baan.
5
3 – PALINGEN
http://www.conplan-gmbh.de/bauen-wohnen/realisierte-wohnprojekte/neues-leben-in-altenmauern/mitten-im-dorf.html en http://www.deel28.de/main/theme/hofcafe.php
Het dorpje Palingen ligt 6 km ten westen van Lübeck, tot aan de Oostzee is het ongeveer 20 km.
Het project startte op in 2002. Midden in het dorp ligt de als monument beschermde boerderij die
in maart 2003 werd aangekocht en verbouwd tot intergenerationeel woonproject met
hoofdzakelijk milieuvriendelijke, ecologisch verantwoorde bouwmaterialen. In de periode daarvoor
stond de boerderij 15 jaar leeg.
Men behield de 70m² grote inkomhal van het hoofdgebouw in zijn originele rustieke staat. Deel 28,
een plaatselijke culturele vereniging, organiseert hier allerlei activiteiten: van milieu-educatie over
zeldzame huisdierrassen tot dorpscafé, het is allemaal mogelijk.
HET HOOFDGEBOUW: VERLEDEN EN RENOVATIE
De initiatiefnemers waren Conplan projects limited (adviesbureau voor woonprojecten) i.s.m.
architect Constanze.
Het gebouw is 250 jaar oud en werd in 1811 gereconstrueerd na beschadigingen. De evolutie van
het gebouw is terug te vinden in het gebruik van de materialen: oorspronkelijk werden er enkel
eikenhout gebruikt. Tot het moment dat er geen eiken meer beschikbaar waren. Vanaf die periode
werden ook andere houtsoorten toegepast. Dit is bvb. te zien in de latere aanbouwen (jaren 1930)
voor stalling van de koeien en opslagruimten van gras. 1/4e van het gebouw was bestemd voor
bewoning. Het overige werd gebruikt voor de dieren en hooiopslag e.d..
Het projectidee werd via
flyers bekend gemaakt. Dit
leverde een startgroep van
5 à 6 mensen op: mensen
die in het dorp woonden
en die er wilden blijven
wonen.
FINANCIEEL
Bij de start kon er geld
geleend worden bij een
stichting en bij familie.
Aanvankelijk wilden de
banken dit project niet
belenen, maar uiteindelijk
vond men toch een bank
bereid tot een lening van
1,4 mio €. Een van de
6
trekkers (ook één van de uiteindelijke bewoners) werkte als beheerder bij een fonds (‘foundation’)
die ethische investeringen doet. Nu zijn er reeds 150 mensen (families en het fonds) die geld
investeren en dit wordt terug betaald als lening met interest. Momenteel wordt het project
gefinancierd door het werk van de mensen en klassieke leningen via banken met een gelijkaardig
werking als de Triodos-bank.
Voor de aankoop van de gebouwen werd (slechts) 140 000€ neergeteld, maar de verbouwingen
waren enorm.
Het totale renovatieproject (inclusief aankoop grond/gebouwen) bedraagt 2.400.000€ . Vooral de
renovatie en het in stand houden van de authentieke waarde van het voorste deel van het gebouw
(dak en vloer) was een grote kost, 20%, o.a. omwille van Brandveiligheidnormen.
Omdat de zolder publiek toegankelijk is en gezien het verplicht was de oorspronkelijke materialen
(hout/stro – verhoogd risico bij brand) te behouden en het ook wenselijk was deze materialen
zichtbaar te houden van binnenuit werd er een tweede uitgang via een centrale gang verplicht
opgelegd, wat een meerkost met zich meebracht. Hierdoor zijn de appartementen kleiner
uitgevallen dan oorspronkelijk bedoeld.
Er werd een btw verlaging voor 10 jaar gegeven in functie van de renovatie van het gebouw.
Veel van de verbouwingen deden ze zelf. De renovatie heeft 10 jaar in beslag genomen. Eerst werd
gestart met de flats en het café. Nadien was er wegens het ontbreken van de nodige energie een
onderbreking in de renovatie.
In 2013 is men herstart met
de renovatie van de zolder
waarbij een klimmuur werd
voorzien. Aanleiding was het
werkloos worden van één
van de bewoners en
verandering van bewoners
waaronder nieuwe jongeren
die nieuwe energie hadden
om samen te verbouwen.
ARCHITECTUUR
Oorspronkelijk was het idee
om de flats links vooraan in
het hoofdgebouw onder te
brengen, maar om de gevel zoveel mogelijk in zijn oorspronkelijke staat te kunnen behouden werd
er geopteerd om de 5 flats achteraan te situeren zodat er geen bijkomende openingen in de
voorgevel en het voorstel deel van het dak gemaakt dienden te worden. Op deze manier zijn de
oude bestemmingen die zich achter de voorgevel bevonden (links paardenstallen, rechts
koeienstallen en opslagruimte) nog enigszins afleesbaar.
Om voldoende licht in de wooneenheden te brengen, werden er nieuwe houten, grijs geschilderde
ramen voorzien. Deze werden, met respect voor het gebouw, als uitstekende dakkoepels uit het
dakvlak voorzien met als doel duidelijk aan te geven welke delen authentiek en welke nieuw zijn.
Op zolder is oud/nieuw nog goed zichtbaar vanwege het feit dat er vroeger geen schoorsteen
bestond en de rook zich gewoon door openingen in het dak naar buiten begaf. Hierdoor werd het
hout donker. Het lichtere hout is nieuw hout van na de renovatie.
7
Het hoofdgebouw bevat nu 5
wooneenheden met een grootte
variërend van 50 tot 120m². Op het
10 500m² grote terrein staan buiten
de boerderij met rieten dak nog
twee semi-vrijstaande huizen – een
bestaand huis en een nieuwbouw
met samen 5 wooneenheden. Van
de 10 units worden er 4 verhuurd.
De bewoonbare oppervlakte van
het gemeenschappelijk woonproject bedraagt alles samen 950m²
waarvan 90m² gemeenschappelijke
voorzieningen.
De grootte van de privé tuin was
oorspronkelijk een discussiepunt. Er werd dan overeen gekomen dat de privé tuin 3X de grootte
van de unit mag bedragen.
Er is centrale verwarming op gas voorzien, en individuele kachels. Ze onderzochten de
mogelijkheid om een eigen windmolen te zetten (op de achterliggende velden) maar dat was te
duur en er is te weinig wind.
BEWONERSGROEP
Sinds 2005 is dit een woongemeenschap met zowel afgesloten woningen (in het hoofdgebouw) als
woningen in de nabijheid (de semi-vrijstaande huizen). Er wonen 31 mensen, 16 volwassenen (1660jr) en 15 kinderen (0-13jr), honden en katten. Auto, wasmachine en droogkast kunnen worden
gedeeld, evenals telefoon en internet. Er is ook een bedrijfje in ondergebracht, nl. een
architectenbureau.
De kinderen gaan met de schoolbus naar school in het dichtstbijzijnde dorp. Men kan met de fiets
naar Lübeck.
BUITENRUIMTE
Elke wooneenheid heeft grond in privé-bezit. Toch zijn het merendeel van de grond, 2 woningen
(73 en 50m²), de gemeenschapsruimten (o.a. een klimmuur), de reserve voor uitbreiding, evenals
1ha weideland, de boomgaard en de hagen in gemeenschappelijk bezit. De (ruime!)
gemeenschappelijke buitenruimte wordt gemeenschappelijk beheerd. In de tuin is een gedeelte
afgesloten, het Kinderland, waar volwassenen enkel binnen mogen na toestemming van de
kinderen. Er wordt een nieuwe gemeenschappelijke sauna gebouwd in de tuin. Vroeger had het
project meer dieren (kippen, paarden, pony), maar doordat de vos de kippen lustte en de paarden
de bomen aanvraten, zijn die uit het beeld verdwenen. Er is een vuurplaats.
Een groepje jongeren uit het dorp heeft een houten hut in de wei recreatief ter beschikking
gekregen. In ruil helpen ze met de opbouw van een buitensauna.
GEMEENSCHAPPELIJK
Lange tijd (zeker tijdens de renovaties) werden er wekelijkse (laaange) vergaderingen gehouden,
alles werd samen beslist. Ondertussen merken ze dat ze sneller akkoord zijn voor een nieuw idee
(“just do it”).
Er werd voor geopteerd om de gemeenschappelijke delen in het voorste ‘authentiek’ deel van het
gebouw onder te brengen (gemeenschappelijke en individuele (2€/maand) bergruimte, klimmuur,
winkeltje, ontspanningsruimte en café).
8
Aanvankelijk organiseerden de
bewoners in het café verschillende
activiteiten:
tweedehandsmarkten, concerten,
cinema
avonden, educatieve
momenten (bijen, ..). Na 3 à 4 jaar
stopten ze ermee omdat het te
intensief was. Nu wordt het café
gehuurd en gerund door iemand
van het dorp, en zijn (o.a.) de
bewoners ‘klanten’. Dit teneinde
de hoge kosten van de renovatie
van het café (initieel begroot op
80.000€, maar uiteindelijk een
kost van 120.000€) op 20 jaar terug te kunnen betalen. Het klantenbestand van het café bestaat
momenteel voor ca. 80% uit onbekenden (o.a. toeristen want dichtbij kust), 20% mensen van het
dorp. Het café is enkel op zondag open in de zomer. Dit met oog op het behoud van de privacy en
de beschikbaarheid van de ruimte voor familiefeesten van de bewoners (verjaardagen, huwelijken,
begrafenissen ed.).
In het hoofdgebouw bevindt zich ook een winkelruimte beheerd door de ‘Food coöperation’. Zij
kopen voeding aan en verkopen deze waarbij er 1x/maand wordt afgerekend in functie van de
afname per gezin.
UITBREIDING
Aan de overkant van de straat (wegel) wordt een tweede cohousingproject opgestart. Kostprijs:
2500€/m² in de nieuwe cohousing. Er komen een paardenaccomodatie en een aantal
wooneenheden.
De grote schuur werd 20 jaar geleden gehuurd en werd recentelijk verkocht aan de architecte. Zij
verzorgt er hippotherapie en renoveert de schuur tot open stal voor paarden. Het project wordt
gefinancierd d.m.v. privé middelen en donaties van de staat n.a.v. bescherming van het gebouw.
Bedoeling is te verhuren aan eigenaars van paarden aan 150€ per maand per paard. Men voorziet
samenwerking en uitwisseling met dit tweede project.
9
4 – AEGIDIENHOF, LUBECK
http://www.aegidienhof-luebeck.de/
Het Aegidienhof in de oude binnenstad van Lübeck is het grootste sociale woonproject in
Schleswig-Holstein. Hier leven jong en oud, mensen met en zonder beperking, individuen en
gezinnen samen en zijn wonen en werken verweven in een nieuwe stedelijke mix. Het initiatief
ging in 1999 uit van een groep burgers die zich zonder tussenkomst van een belangrijke
investeerder of projectontwikkelaar verenigd hebben in een bouwgroep. Door aankoop en een
weldoordachte restauratie hebben ze er voor gezorgd dat dit cultuurhistorisch waardevol complex
is opengesteld voor bewoning en werkgelegenheid.
GESCHIEDENIS
Het Aegidienhof bestaat uit 12 verschillende (beschermde) gebouwen, elk met hun eigen karakter
en uitzicht, verbonden door de grote gemeenschappelijke binnentuin die alles verbindt. De oudste
gebouwen dateren van 1298. Het geheel was eerder een begijnhof en een opvangtehuis voor
weeskinderen. In 1806 werd de site gebruikt als stal voor de paarden van Napoleon. Daarna stond
het gebouw 20 jaar leeg. Waarna er terug gewerkt werd voor de armen met vrijwilligerswerk. Dat
bleef zo tot in de loop van de oorlog. Na de oorlog werden er vluchtelingen opgevangen. De
gebouwen hebben dus een hele geschiedenis van overwegend sociaal werk. Toen een groep het in
1998 kocht van de stad, heeft die dan ook als voorwaarde gesteld dat het sociaal werk zou verder
gezet worden.
BEWONING
Er zijn 67 units, 17 daarvan zijn kantoorruimte, o.a. architectenbureau, dokterspraktijk,
boekbinderij, ... Stilaan is er een evolutie naar minder kantoorruimte en meer bewoning.
10
Een woongroep voor jongeren met een
beperking ligt op de bovenverdieping. Dat
wilden ze zelf omwille van de inkijk op de
gelijkvloers. De begane grond en de 1ste
verdieping van het complex zijn
voorbehouden
voor
wonen
en
werkruimtes. De 2de en 3de verdieping
worden enkel gebruikt voor bewoning.
Voor de jongerenflats is er een trap, voor
de senioren en/of mensen met een
beperking een lift. Elk appartement heeft
zijn eigen kelder, verder zijn er een
fietsenstalling, wasserette, werkatelier en
weldra een sauna.
De helft van de units zijn in eigendom, een vierde is externe huur en een vierde is doorverhuur
door eigenaars. Alle units zijn verschillend, de kostprijs varieert van 2400 tot 2800€/m². De
subsidie bedraagt maximaal 10%. Alle toekomstige bewoners betaalden in de tijd 25 000€.
NIEUWE BEWONERS
3 bewoners selecteren nieuwe huurders. Als zij er niet uit komen, leggen ze het voor aan de
grotere groep.
RELATIE MET DE BUURT
De bestaande dynamiek wil de vereniging Aegidienhof eV (eingetragene Verein) ook verder
uitdragen in de omringde wijk.
Een gemeenschappelijke ruimte van deze vereniging is beschikbaar voor culturele activiteiten zoals
lezingen,
concerten,
tentoonstellingen,
cursussen, seminaries,
vergaderingen,
etc...
Dit alles is mogelijk
door vrijwilligerswerk,
lidmaatschapsgelden
en donaties. In een
hoek van het complex
ligt het “Marli Café
Aegidienhof”,
waar
mindervalide jongeren
worden tewerk gesteld.
In de gemeenschap
worden zowel individualiteit als samenwerking hoog in het vaandel gedragen: eenieders privé behoeften worden
gerespecteerd en de meerwaarde van de gemeenschappelijke activiteiten worden gewaardeerd.
Structureel is er niet zo veel gemeenschappelijk maar er wordt wel veel georganiseerd.
In de stad Lübeck zijn er 8 groepswoonprojecten, waarvan 4 concreet gebouwd en 3 in
planningsfase.
11
5 – SVANHOLM, SKIBBY
www.svanholm.dk
ALGEMEEN
Svanholm (Zwaneneiland) is een leefgemeenschap nabij Skibby, op 60 km van Kopenhagen, en
huisvest zo’n 140 bewoners: 80 volwassenen en 56 kinderen. Het is een intentionele gemeenschap,
dat betekent dat zij zich een doel stelt dat het louter collectieve samenwonen overstijgt. Het is een
intergenerationeel project met bewoners van 0 tot 84 jaar. De ouderen wonen samen in een
vleugel van het hoofdgebouw, zij vormen een woongroep binnen de woongemeenschap.
De gemeenschappelijke idealen van deze groep zijn: ecologie, het delen van inkomsten,
gemeenschappelijk wonen en zelfbestuur. Ze zijn links georiënteerd, maar doen geen specifieke
uitspraken over spiritualiteit of religie. Er zijn 2 uitgesproken pijlers: rood (sociaal) en groen
(duurzaamheid).
De leefgemeenschap Svanholm is ontstaan in 1978, maar haar geschiedenis gaat veel verder terug.
De meeste gebouwen (paardenstal, koeienstal, smidse…) dateren van 1850 toen Svanholm een
grote staatsboerderij was.
Svanholm is een dorp op zich, waar mensen niet alleen samen wonen, maar ook samen werken. In
dit project is er dus meer dan een gemeenschapshuis met eetruimte en keuken zoals in de
cohousingprojecten die we
eerder bezochten.
De inwoners van Svanholm
produceren hun eigen voedsel
(groenten, vlees, brood, melk,
granen, ijscrème…). Er is een
eigen crèche, kleuterschool,
boerderij, winkel, … Het is een
zogenaamde ‘ecovillage’ en
maakt deel uit van ‘The Global
Ecovillage
Network’.
Een
ecovillage (ecodorp) is een
intentionele of traditionele
gemeenschap die locale participatieve processen benut om
ecologische, economische, sociale en culturele dimensies van duurzaamheid te integreren met als
doel een sociale en natuurlijke leefomgeving te (re)genereren.
WERKEN
Ongeveer de helft van de bewoners werkt voor het project (in de landbouw, keuken, administratie,
12
boekhouding, kinderopvang….), de helft werkt erbuiten. Het delen van de looninkomsten is één
van de belangrijkste pijlers is in Svanholm: 80% van het inkomen van elke persoon wordt gebruikt
voor gemeenschappelijke doeleinden: daarvan gaat 40% naar gemeenschappelijke kosten zoals
voedsel, elektriciteit, woningen, ...en 40% naar de belastingen. De overblijvende 20% van het loon
wordt teruggestort voor persoonlijke gebruik (kleren, maar ook de tandarts,
fysiotherapeut,…alhoewel
er ondersteuning mogelijk
is voor diegenen die dat
niet
kunnen
betalen).
Hetzelfde
geldt
voor
mensen die op de site
werken: ook hun loon
wordt centraal geïnd en
herverdeeld. Privé-kapitaal
komt in de gemeenschap
en kan bij vertrek, zonder
rente,
teruggevorderd
worden.
“Dit is geen project voor
mensen die geen geld
kunnen verdienen”, zegt
Kirsten. “Mensen die hier in de landbouw werken, werken meer dan 37 u/week, maar zij doen dat
met enthousiasme. Iedereen verdient hier evenveel en moet werken tot het werk gedaan is.”
Ouders met kleine kinderen krijgen wel 10u/week vrij om voor de kinderen te zorgen.
SAMEN ETEN
In de voormalige koeienstal zijn de gemeenschappelijke eetruimte en keuken ondergebracht. De
eetruimte is een grote en lichte ruimte. De bakstenen gewelven verwijzen naar het
landbouwverleden van weleer, het hout creëert een aangename sfeer. De keuken is heel ruim en is
zeer efficiënt uitgerust uit. Van maandag tot vrijdag kunnen de bewoners hier deelnemen aan
gemeenschappelijke maaltijden. Elke bewoner is verplicht om één keer per maand te koken en 2
keer in de maand de afwas te doen.
Tijdens de week kookt de vaste keukenploeg (in dienstverband) voor iedereen. In het weekend is
er een beurtrol. Eén keer per week wordt er niet in de grote groep gegeten maar in de kleinere
woongroepen.
Boven de grote eetzaal is er
een speelruimte voor de
kinderen.
Die
wordt
gebruikt voor wanneer de
ouders nog wat willen
napraten na de maaltijd of
bij regenweer.
WONEN
Het project telt zo’n 50
woningen, allen ondergebracht in de oude
gebouwen die in 1850 al op
de site stonden: het hoofd13
gebouw (1744) waar een aantal kleine
leefgemeenschappen
samen-wonen,
de
paardenstallen (1850) waar woningen voor
gezinnen in ondergebracht zijn… Er is een mix
aan woningtypes- en groottes, en er is een
doorschuifsysteem opgezet. Kirsten legt uit dat
bewoners moeten verhuizen naar een kleinere
woning als hun kinderen uit huis zijn.
Sommige huizen worden katten-vrij gehouden,
om redenen van allergie. Er zijn twee
“gemeenschappelijke” honden, een herdershond en een jachthond.
BESLISSEN
Elke laatste donderdag van de maand is er een
bewonersvergadering. Telkens er iets beslist
moet worden, nemen de 80 volwassen
bewoners in consensus een beslissing. Dit lijkt
niet eenvoudig met zo’n grote groep, maar in
Svanholm hebben ze een goede manier
bedacht. Kirsten legt uit dat je belangrijke
beslissingen niet in één keer kan nemen, dat er
tijd voor nodig is en dat beslissingen best in
verschillende stappen worden genomen. Een
interessant idee: nieuwe voorstellen hangen twee weken aan de muur in de eetruimte waarna er
over wordt gediscussieerd. In een rondje kan iedereen zijn of haar mening laten horen waardoor
iedereen aan bod komt en waardoor beslissingen genomen worden wanneer alle meningen
gehoord en gekend zijn.
Er is ook een dagelijks bestuur. Dat bestaat uit 5 mensen die aangeduid werden door de
bewonersgroep en wekelijks vergaderen. Dit mandaat loopt 2 jaar.
Het economisch afhankelijk zijn van elkaar heeft een grote sociale impact.
Er is afvaardiging van Svanholm in de gemeente.
WERKGROEPEN
Svanholm telt zoals de meeste
cohousingprojecten en ecovillages
een aantal werkgroepen, zoals bvb.
investeringen, budget, landbouw...
Belangrijk aandachtspunt is dat de
diverse werkgroepen in Svanholm
geheel autonoom hun beslissingen
nemen en verantwoordelijkheid
dragen. Belangrijke beslissingen
(over budget bv.) worden door de
hele groep genomen.
ECOLOGIE
Ecologie is een andere belangrijke
pijler van Svanholm. Niet alleen
14
biologische voeding en korte kringlopen staan centraal in hun ideologie, ook hernieuwbare energie
(2 windmolens en verwarming op zelf geproduceerde houtpellets), autodelen (de gemeenschap
beschikt over 37 auto’s, waarvan er 20 gedeeld worden), gebruik van duurzame materialen… Ze
hebben nog geen elektrische auto’s omdat ze dan een grotere windmolen zouden moeten hebben,
en dat kunnen ze momenteel niet betalen.
LANDBOUW
Svanholm kan beschouwd worden als een pionier in de biologische landbouw, sterker nog, de
biologische landbouw is hier eigenlijk ontstaan. Svanholm is vandaag een moderne, efficiënte bioboerderij op 400 ha. Met haar 120 melkkoeien is ze redelijk klein vergeleken met de grootte van de
gemiddelde Deense boerderij die over ca. 800 koeien beschikt. De koeien hebben hier een goed
leven: er is veel vrije ruimte in de stallen.
In een bio-boerderij zijn gesloten kringlopen vanzelfsprekend: de mest wordt hier gebruikt voor de
akkers, de groenten worden zoveel mogelijk verkocht via voedselpakketten. De 1.000 leden die een
abonnement op een voedselpakket hebben, moeten 3u per maand komen helpen op de boerderij.
Dit werkt zeer goed en zo komen ook stadsbewoners in contact met de voedselproductie.
Naast de koeien zijn er ook nog schapen, varkens en geiten; en 200ha groenten te verzorgen.
NIEUWE BEWONERS
De selectieprocedure is lang, van 6 maanden tot één jaar, en wordt opgevolgd door een
selectiecomité. Na selectie van de nieuwe kandidaat is er een proefperiode van 3 maanden.
Svanholm ontvangt in de zomermaanden vrijwilligers, die voor minimum één maand kunnen
komen meewerken. Op dat moment worden grote onderhoudswerken aangevat, zoals vb. het
schilderen van de houten ramen van het hoofdgebouw.
CONCLUSIE
Svanholm bestaat al 36 jaar en 60% van de bewoners woont er al langer dan 10 jaar. Dit betekent
dat het project werkt. Zonder de realiteit te verliezen, is het een enorm mooi, ecologisch en
idealistisch project. Het enthousiasme en de sfeer die het project uitstralen werken aanstekelijk.
15
6 – KILEN, BALLERUP
http://www.kilen.dk/
De coöperatieve vereniging “Bofaellesskab Kilen” werd opgericht in februari 1987. Zij staat in voor
de aankoop, de bouw en het beheer van het cohousing project in de Osterhoj straat in Ballerup
nabij Kopenhagen.
De bewoners zijn van bij de start zoveel mogelijk betrokken bij alle aspecten van ontwerp,
realisatie en bewoning. Dit heeft geleid tot een betrokken, actieve interactie met onderlinge
sociale en menselijke ondersteuning. Het project bestaat ondertussen 25 jaar.
WONEN
Het geheel, dat gebouwd werd in 1989, bestaat uit 20 woningen en gemeenschappelijke ruimtes.
Er zijn 5 huizen van 65m², 2 van 75m², 4 van 85m² en 9 woningen van 95m². Het totaal van de
bewoonbare oppervlakte
is 1.670m². 5 van de
woonsten zijn op 1 niveau,
3 op 1 ½ niveau en 12 op
2 niveaus.
Eigen aan Kilen is de
schikking
van
de
woonsten in twee rijen,
die verbonden zijn door
een gesloten glazen dak
over een interne gemeenschappelijke
glasstraat.
Die is zeer nuttig als
sociaal bindmiddel in een
koud en nat klimaat. Er wonen nu 48 mensen, waarvan 15 kinderen en 33 volwassenen. Er zijn
geen honden toegelaten.
Kostprijs voor één unit van 95m² is ongeveer 1 mio DKK (135.000 €), dat is het woonaandeel,
daarbij komt een maandelijkse bijdrage van 7.000 DKK (940 €) voor verwarming, TV, internet,
voeding, gebruik van de wasmachine.
SAMEN-LEVEN
De helft van de bewoners zijn nu 60-plussers.
Alle weekdagen wordt er samen gegeten, dat is het uitgangspunt. Iedereen komt, tenzij men zijn
deelname annuleert.
16
Voor het wassen kan
men één dag boeken,
een tweede dag is het
‘chaos-dag’ (zoals het
uitkomt).
Kilen ligt aan de rand
van
een
sociale
woonwijk. In die wijk is
er veel verloop (mensen
die werken in Kopenhagen
en
slechts
voorlopig hier wonen),
waardoor er weinig
contact is met de nabije
buren buiten de woongemeenschap.
BEHEER
De bewoners verwerven hun woonrecht doordat zij aandeelhouders zijn van de “Coöperatieve
Vereniging Cohousing Kilen”. Bij vertrek verkopen ze hun aandeel i.p.v. hun huis. Als vennoten
beslissen ze mee over het reilen en zeilen van het woonproject.
Kilen is dus een door de bewoners zelfbestuurde particuliere woningbouwmaatschappij. Dit houdt
in dat de bewoners zelf verantwoordelijk zijn voor de exploitatie en het onderhoud van het pand.
Daartoe werden een aantal groepen in het leven geroepen die de dagelijkse verantwoordelijkheid
van de werking van het project hebben.
WERKGROEPEN
Naast een raad van bestuur zijn er een aantal werkgroepen, zoals o.a. de werkgroep buitenruimte,
de werkgroep binnenruimte, de werkgroep technieken, … Alle aandeelhouders (bewoners) nemen
deel aan één van deze werkgroepen.
17
7 – GLASHUSENE EN DE TREKONER WIJK
TREKRONER WIJK
Trekroner is een volledig nieuw stadsuitbreidingsgebied van Roskilde. De eerste verkavelingen
gebeurden er in 2002. Voor die tijd waren er enkel velden en een paar boerderijen. Vandaag zijn
vrijwel alle gronden in Trekroner-West bebouwd en staan er in Trekroner-Oost ook al heel wat
nieuwe huizen. Het is een aantrekkelijke wijk in de randstad met vlotte verbindingen met bus en
fiets met het centrum van de stad en tegelijk ook overvloedige open ruimte en toegang tot bossen,
weilanden en wandelpaden.
Veel gezinnen met jonge kinderen zijn er komen wonen omwille van de natuur en van de
beschikbare diensten en het levendig verenigingsleven. Door het Trekroner treinstation en de
ingeweken bewoners bloeide een nieuw handelscentrum op met o.a. een groot winkelcentrum
met slager en bakker, een apotheek en een café, verder een kledingszaak en een kapsalon. Er zijn
verschillende scholen en universiteiten van Roskilde in Trekroner gevestigd. Verder zijn er een
jeugdhuis, een dagverblijf voor mensen met een beperking en een biologische winkel annex café.
In Trekroner-West is een zone waarop eerst Munksoegaard cohousing is ontwikkeld met 5 clusters
van elk 20 woningen plus commonhouse. In een tweede fase werd de aanpalende grond ook
voorbehouden voor cohousing projecten. Daar staan nu: Aahusene, Absalonshave, Bakkefaldet,
Glashusene en Trekonerbo. Trekroner-Oost wordt ook ontwikkeld en ook daar is een zone
voorbehouden aan cohousing, met als eerste gebouwd project Svalin.
Voor het realiseren van cohousing projecten biedt de stad een begeleidingstraject aan voor
belangstellenden en initiatiefgroepen. De stad Roskilde ziet de meerwaarden van
gemeenschappelijk wonen voor bewoners en samenleving, zij ziet cohousing bovendien als een
ideaal middel om een nieuwe wijkontwikkeling snel leven in te blazen en aantrekkelijk te maken.
18
GLASHUSENE
http://www.glashusene.dk/
Wij konden een kort bezoek
brengen aan Cohousing
Glashusene.
Het
werd
gebouwd in 2008, in
dezelfde periode als de
aanpalende
cohousings
(Aahusene, Absalonshave,
Bakkefaldet) en bestaat uit
30 units met een uitgebreid
commonhouse.
De wooneenheden liggen in
zes uitwaaierende rijtjes van
elk 5 à 6 geschakelde woningen die wijzen naar een centraal gelegen commonhouse van twee
verdiepingen, met beneden eetzaal, keuken en sanitair en met boven zitruimte, kinderspeelruimte
en bergruimte. Parkeren gebeurt zoals in de andere naburige projecten aan de rand van de zone.
Het gaat om koopwoningen. De bewoners komen in meerderheid uit de stad Kopenhagen en ook
uit Roskilde, zij zochten en vonden een voorstedelijke vorm van een kleine hechte kindvriendelijke
buurt, waar verschillende generaties samen leven.
Een extraatje : wij mochten proeven van hun zelfgebrouwen bier.
19
8 – MUNKSOEGAARD, ROSKILDE
http://www.munksoegaard.dk/
ONTSTAAN
Het project Munksoegaard is ontstaan in 1994 en klaar voor bewoning in 2000. Er was een lange
planningsperiode omwille van de eigen riolering en andere specificiteiten. Munksoegaard bestaat
uit 5 cohousing groepen, elk met 20 units en
een gemeenschapshuis, plus een gebouw voor
het gemeen-schappelijk verwarmingssysteem
en een centraal gelegen voormalige hoeve
waarin een coöperatieve van de bewoners het
beheer heeft over een bio-winkel, een café,
fietsatelier, logeerkamers, vergaderzalen,
kantoorruimten en opslagruimte, een neerhof
met dieren.
De 5 cohousing groepen zijn: familie, senior,
jongeren (deze 3 worden beheerd door
woningcorporatie Sjaelland). De andere 2 zijn
de coöperatieve groep (enkel huurwoningen door COOP Munksoegaard) en de eigendomsgroep
(enkel koopwoningen door eigenaarsvereniging ‘Ejermunk’).
En waarom is er gekozen voor 100 units ? Vanaf die hoeveelheid huizen voorziet de gemeente
Roskilde een kribbe, een school en een straat.
SAMEN-LEVEN
In de jongeren cohousing is de kleinste unit 34m². De jongeren cohousing valt onder sociale huur.
Er wordt gemiddeld 3 keer per week samen gegeten. Dat betekent dat je 1 keer per maand kookt
voor de groep.
ECOLOGIE
De nadruk ligt op energiebesparende
en milieuvriendelijke oplossingen. Er
is aandacht geschonken aan isolatie
en
duurzame
en
biologische
materialen, alle woningen worden
centraal
verwarmd
door
een
installatie op pellets, aangevuld met
zonne-collectoren. Het gebied is
autovrij
en
heeft
beperkte
verhardingen. Er is een gescheiden
grijswatercircuit en het water wordt
20
ter plekke gezuiverd in een zandfilter. De onbebouwde ruimte ten oosten van de gemeenschap
kent verschillende functies:
grasvelden,
boomgaarden,
moestuinen, speelveld, speeltuin,
zandzuiveringsfilter,
camping, compost, wegen,
paden, weiden. Een deel van
het gebied wordt ook
verhuurd aan eigenaars van
schapen en paarden.
Er zijn 2 elektrische deelauto's en 3 gewone deelauto's.
Alle wasmachines zijn gemeenschappelijk.
BEHEER
Munksoegaard functioneert op 3 niveaus. Er is het algemene niveau van de 100 woningen, het
cohousing niveau (20 woningen) en het niveau van de verschillende belangengroepen en
initiatieven met externe partners in de buurt. Munksoegaard heeft een algemene vergadering en
17 werkgroepen (samenstelling: 2 personen uit elke groep, dus 10 mensen per werkgroep) op het
algemene Munksoegaard niveau (verwarming, afvalwater, telefoon/internet, afvalverwerking, …).
Ook voor elk van de 5 cohousings is er een beheerstructuur en zijn er werkgroepen (boekhouding,
wegen en sneeuw, koor, autodelen, bridge, kerstmarkt, bezoekers-rondleidingen, ruilsysteem,
yoga,...) Er is ook een werkgroep die instaat voor verbeteringen, reparaties en onderhoud van de
woningen. Al deze werkgroepen zijn de ruggengraat van de gebiedsontwikkeling en de sociale
onderneming Munksoegaard Vereniging. Er wordt verwacht dat elke bewoner zich engageert in
een algemene werkgroep en in een cohousing werkgroep.
21
9 – JERNSTOBERIET, ROSKILDE
http://www.jernstoberiet.dk/
GESCHIEDENIS
Jernstoberiet was oorspronkelijk een oude ijzergieterij (1964), daarna werd het een
machinefabriek (1972) die tot in 1981 in gebruik was. In 1981 startte het project op. Een architect
hielp de initiatiefgroep, bestaande uit 4 idealisten, met het idee om hier een cohousing te
ontwikkelen. Het was de eerste cohousing in Europa met een gesloten straat. De
fabriekscontouren zijn nog duidelijk, maar mooi geïntegreerd.
Eén jaar voor de start van de bouw was de groep volledig. Jernstoberiet bestaat ondertussen al
meer dan 30 jaar. Het was duur om deze plaats te maken, er was een volume aan deelnemers
nodig. Kostenbesparing was beslissend tijdens de bouwfase. Veel beslissingen werden genomen
tijdens de bouw.
WONEN
Er zijn 20 wooneenheden met een oppervlakte die varieert van 38 tot 135m². Behoorlijk compact
wonen, maar in combinatie met de ruime gemeenschappelijke delen is het tegelijkertijd ook “groot”
wonen. Meer dan de helft van de
woonunits zijn 64m² en kleiner, dit heeft er
voor gezorgd dat deze cohousing een groot
aandeel alleenstaande volwassenen, met
of zonder kinderen, heeft aangetrokken.
Er wonen nu 54 mensen, waarvan 30
volwassenen en 24 kinderen. De units zijn
in eigendom, d.w.z. Dat medebewoners
niet kunnen mee beslissen over nieuwe
bewoners.
Ieder huis betaalt een deel van het
gemeenschappelijk deel, je betaalt eigenlijk
“teveel” voor het relatief kleine privé
gedeelte. Maar daar kies je voor. De prijs
van de units wordt berekend op basis van
de grootte van de unit, maar er wordt
rekening gehouden met de oriëntatie van
de unit, de grootte van het gezin, … Units
aan de zuidkant zijn dus duurder dan die
aan de overkant. Bijvoorbeeld: de aankoop
van een unit van 100m² kost 2,6 mio DKK
(350.000 €), per maand is er een energiekost van ongeveer 3700 DKK (500 €).
22
Bedenking: door te cohousen heb je veel meer, als je creatief omgaat
met ruimtes en de publieke ruimtes inricht alsof het je eigen ruimte
is... vb. de jongerenkamer, tuin, kinderhuisje, tuinhoekjes.
SAMEN-LEVEN
De meeste woningen hebben hun kleurige voordeur in de oude
fabriekshal, die is onverwarmd en inde winter vrij koel, maar toch
een ontmoetingsruimte. De gemeenschappelijke hall is het magische
hart van de leefgemeenschap. Aan de buitenkant heeft elke woning
een gezellig privé (of gedeeld) tuintje.
In de hal er ruimte voor spel voor de kinderen, sport, koffie drinken,
feestjes en informele contacten. Via de hal kan men naar de
gemeenschappelijke keuken en eetzaal (die zich omwille van de
brandveiligheid in een aparte ruimte bevinden, binnen de grote hall),
een ontspanningsruimte met TV en biljart, een jongerenkamer,...
Men kan op kousenvoeten alle lokalen bereiken, in de winterperiode is dat een interessant
gegeven. Het nodigt de bewoners
extra uit om naar de gemeenschappelijke delen te gaan. Verder
zijn er nog andere faciliteiten zoals de
waskelder, de fietsenstalling, een
atelier,
stockruimte
en
een
gemeenschappelijke tuin met veel
mogelijkheden
(zeer
gezellige
speeltuin, rustig, glijbaan, kippen,
speelhuisje,...) . Er zijn in de loop van
de jaren 5 nieuwbouw-units bij
gekomen, die zijn met de gemeenschappelijke hall verbonden via een
overdekte gang.
De woongemeenschap hecht veel
belang aan het sociale aspect van samen wonen, ecologie en diversiteit.
SAMEN ETEN
Op dinsdag, woensdag en donderdag wordt er
samen gegeten. Per dag zijn er 3 bewoners
verantwoordelijk voor het avondmaal. Dit
betekent dat elke bewoner, ouder dan 14 jaar,
minstens één keer per maand ingeschakeld
wordt in het keukengebeuren voor de groep.
Er zijn 4 kookteams, niemand is verplicht,
maar het wordt wel verwacht. Eén keer per
jaar wordt er een rotatie in de kookteams
gebracht, zodat men in een andere ploeg
kookt. En de vakantieperiode zorgt voor een
natuurlijke rotatie. Er is elke week een veggiedag en een vis-dag. Na het opruimen van de
keuken zit je shift er op.
Per maaltijd rekent men 25 kronen (3,5 €). Voeding die langer kan bewaard blijven (vb. pasta,
23
rijst, ...), wordt aangekocht door
de werkgroep “voeding”.
Aan de maaltijden nemen 50 tot
60% van alle bewoners deel. De
maaltijden onderhoudt het
sociale weefsel van de groep.
Dit systeem creëert veel tijd als
jong gezin, je kan aansluiten aan
tafel en in de gewonnen tijd
huiswerk begeleiden.
Gastronomisch is het ook een
plus,
je
leert
allerhande
maaltijden bereiden en proeven
(iedereen doet spontaan zijn
“best” om lekker eten klaar te
maken). En 30 jaar geleden gaf
dit systeem ook een voordeel:
ook de mannen leerden koken, wat toen niet vanzelfsprekend was. In de zomer wordt er in de tuin
of op het grote terras gegeten, idyllisch.
WERKRGROEPEN EN VERGADERINGEN
Elke bewoner is lid van één of andere werkgroep: tuin, eerste verdieping, keuken, technische
ploeg, ... Er worden geregeld samen activiteiten of feesten georganiseerd.
Maandelijks is er een bewonersvergadering waar grote en kleinere punten op de agenda staan en
regelmatig is er een gezamenlijk werkweekend. De bewonersvergadering bestaat uit één
afgevaardigde per unit. Dit is een goed voorbereide meeting met mogelijkheid tot een open
gesprek. In besluiten en visieformuleringen wordt er eerder gezocht naar kaders dan naar regels.
Door deel te nemen aan het beheer via werkgroepen en algemene vergaderingen wordt
democratie vrij vlot aangeleerd door de bewoners. Wat verder opvalt is dat kinderen en jonge
mensen in een cohousing zeer snel leren en vlotter verantwoordelijkheid nemen.
24
10 – LEBENSGARTEN, STEYERBERG
http://www.lebensgarten.de/
Het laatste project dat we tijdens onze reis aandeden, was ecodorp Lebensgarten, in Steyerberg,
Niedersachsen, Duitsland. De leefgemeenschap wordt gevormd door zo’n 100 volwassenen en 50
kinderen. Het project/dorp is landelijk gelegen op een terrein van 4 ha, met een bushalte voor de
deur. Er is veel bedrijvigheid en het dorp is voor 50% zelfvoorzienend qua voedsel. Het
Seminarhaus trekt veel cursisten naar Lebensgarten en vormt een belangrijke bron van inkomsten.
GESCHIEDENIS
Voordat terrein en gebouwen in 1985 werd aangekocht door een koopman uit Berlijn, die er geïnspireerd door de Findhorn Community in Schotland - een ecodorp wilde vestigen, had de
locatie een heftige geschiedenis. Het complex werd in 1938 opgezet als explosievenfabriek, waar
gedurende de Tweede Wereldoorlog zo’n 5000 dwangarbeiders waren tewerkgesteld. Volgens de
plannen mochten in de 50 woningen uitsluitend vrouwen van Duitse afkomst wonen. In feite
waren er in ‘kamp Helena’ gedurende de oorlog vrouwen van allerlei nationaliteiten
ondergebracht; de mannen woonden in (nu gesloopte) barakken in het bos. Na de oorlog werd het
kamp door de Britten 'bij toeval’ ontdekt, vervolgens als krijgsgevangenenkamp gebruikt en daarna
als kazerne. In de overige gebouwen werden vluchtelingen ondergebracht.
Na het vertrek van de Britten stond het hele complex vanaf 1977 leeg, totdat de Berlijnse koopman
het kocht, samen met twee anderen betrokken
bij de Sociaal Democratische Partij.
Aanvankelijk was het plan om er een
vakantieoord te vestigen voor inwoners van
Berlijn, maar in 1985 werd het complex
aangekocht voor bewoning. Grond en gebouwen
zijn nu in eigendom van een stichting ; daarnaast
is er de Vereniging Lebensgarten Steyerberg e.V.
De plek ontwikkelt zich sindsdien als een ecodorp.
Vanaf het begin hebben de leden van de
vereniging de deels in verval geraakte gebouwen
op basis van bouwbiologische principes en met
ecologische bouwmaterialen grotendeels eigenhandig gerenoveerd. Het voormalige ziekenhuis werd als eerste opnieuw bewoond.
SOCIAAL, ECOLOGISCH EN SPIRITUEEL
Lebensgarten Steyerberg functioneert als een spiritueel-ecologische gemeenschap, en als
demonstratieproject voor nieuwe vormen van samenleven, waarbij individuele en sociale
zekerheden worden verbonden met ecologische belangen. De ruim 100 volwassenen en 50
kinderen wonen verspreid over verschillende woongebouwen, waaronder 4 series van in totaal 64
25
rijtjeshuizen (voormalige barakken), nu verdeeld over units van elk 4 woningen. Ongeveer de helft
van de woningen is in privé-eigendom, de andere helft wordt verhuurd. De huurprijzen variëren
tussen 300 en 600 € per maand.
Alle bewoners tezamen hebben de beschikking over een gemeenschapsruimte, die o.a. wordt
gebruikt voor vergaderingen, etc. Er wordt niet georganiseerd gezamenlijk gekookt of gegeten.
WERKGELEGENHEID
Daarnaast is er een groot Seminarhaus met ruime, lichte zalen, gastenkamers en een grote
centrale keuken. Als er veel gasten zijn kunnen die ook logeren bij enkele bewoners, wat hen wat
extra inkomsten verschaft. Het Seminarbedrijf biedt een ruime variatie van cursussen en
workshops aan rond thema’s als conflictbemiddeling, persoonlijke ontwikkeling, meditatie,
gezondheid, ambachten en permacultuur.
30 bewoners halen momenteel hun inkomen uit hun activiteiten in/voor Lebensgarten: vooral het
Seminarhaus biedt veel werkgelegenheid, ook voor onderhouds-, schoonmaak- en keukenwerk.
De permacultuurtuin biedt een inkomen aan de boer. Enkele bewoners hebben inkomsten uit een
eigen bedrijf, zoals een handboekbinderij, fietsenmakerij. boekwinkel, een ecologisch architectuuren planbureau en een bedrijf in ecologische bouwmaterialen. Ook zijn er verschillende
therapiepraktijken en wonen er freelance artiesten en kunstenaars. Anderen verdienen hun
inkomen buiten Lebensgarten.
In de gemeenschap worden verschillende talen gesproken: Duits, Engels, Spaans, Frans,
Nederlands, Portugees, Deens en Zweeds, wat ook duidt op de internationale samenstelling van de
groep. 21 bewoners zijn lid van twee verschillende autodeelsystemen. Er zijn drie ‘gewone’ en drie
elektrische auto’s, die worden opgeladen met energie uit eigen zonnepanelen, wat ook flink
financieel voordeel biedt: betaal je normaliter 60 ct per km, voor een deelauto betaal je tussen 19
en 27 ct per km. inclusief verzekering, onderhoud etc.
26
ZONNE-ENERGIE
In Lebensgarten kom je drie verschillende zonne-energietoepassingen tegen: zonnepanelen (voor
gebouwen en auto’s), zonnecollectoren
(warm water) en grote serres (als
warmtebuffer bij gebouwen en voor de
teelt van warmteminnende gewassen,
zoals keukenkruiden).
Het
ecodorp
heeft
een
eigen
voedselcoöperatie/winkel, die eens per
week wordt bevoorraad door een
biologische groothandel. Leden betalen
hun bestellingen vooruit. Eens per week
is er vers brood en andere verswaren.
Daarnaast biedt de grote permacultuurtuin het hele jaar door verse groenten en
fruit, waardoor het dorp voor 50% zelfvoorzienend is qua voedsel. Bewoners kunnen verse
groenten uit eigen tuin kopen tegen consumentenprijzen. Aanvullende boodschappen kunnen
worden gedaan bij winkels 3 km verderop.
WALDGARTEN
Een jaar of tien geleden werd een aangrenzende strook bosgebied aangekocht (‘om de buren wat
op en afstand te houden’). Dat bos is sinds acht jaar deels gebruik als Wald- en Kindergarten, een
vorm van aanvullend onderwijs voor de kinderen van Lebensgarten en andere kinderen uit de
buurt. Inmiddels is er in een naburig dorp, 12 km verderop, een Vrije School gestart. Het bos is evenals andere plekken in het autovrije ecodorp - een veilige en avontuurlijke omgeving voor
kinderen.
SPIRITUALITEIT
Dat spiritualiteit een belangrijk aspect is in Lebensgarten blijkt ondermeer uit de vele ‘heilige’
plekken op het terrein, en ook in het cursusaanbod komt dit aspect terug. Grenzend aan de
gemeenschapsruimte is een grote kapel/stilteruimte (schoenen uit!), waar voorwerpen en andere
elementen uit verschillende culturen zijn verzameld; de vele foto’s van ‘goeroes’ en anderen
getuigen van een brede religieuze oriëntatie. Een apart stuk van het bos is gereserveerd voor
rituele en spirituele bijeenkomsten. Er zijn vuurplaatsen, een medicijnwiel en een grote
stenencirkel in de vorm van een labyrint.
Er vinden veelvuldig zweethutceremonies
plaats en in het bos staat ook een tipi.
BESLUITVORMING EN PROCEDURE VOOR
NIEUWE BEWONERS
Na een aanvankelijk groot verloop in de
bewoners, is de bewoning nu vrij stabiel.
Voor wie in Lebensgarten wil komen
wonen, geldt een kennismakingsproces dat
gemiddeld een jaar duurt. Nieuwe leden
betalen een dubbele maandcontributie (2
x 32 €) en gebruiken dat eerste jaar als
intensieve kennismaking met alles en iedereen. Na dat jaar volgt een intensieve evaluatie en
beslissen de leden: blijven of wegsturen. Alleen ‘full members’ hebben medebeslissingsrecht. Bij
27
alle besluitvorming wordt gestreefd naar ‘gelimiteerde consensus’; dat kost weliswaar vaak veel
tijd, maar toch blijkt het de enige methode die echt werkt. Dagelijkse beslissingen worden
genomen door de ‘operating board’, bestaande uit 6 personen, om de 2 jaar gekozen. Essentiële
beslissingen worden besproken in de ledenvergaderingen, ongeveer eens per maand. Doorgaans
worden deze vergaderingen bezocht door de helft van alle leden.
Vanwege de grote animo om in Lebensgarten te wonen, zijn (en worden) ook enkele woonhuizen
buiten het terrein bij de gemeenschap betrokken; de gemeente stelt zich daarin stimulerend op.
Ook het ecologische bouwmaterialenbedrijf is aan de overkant van Lebensgarten gevestigd.
PERMACULTUUR
Belangrijk onderdeel van het ecodorp is de grote permacultuurtuin, op ruim 3 ha (8 acres). De
voorheen als grasland en voor graanteelt (veel pesticiden!) gebruikte akker lag eerst drie jaar braak,
voordat die acht jaar geleden kon
worden gebruikt voor groenteteelt. De
tuin wordt nu onderhouden door een
professionele tuinder, met vrijwillige
hulp van 3 of 4 bewoners.
Lebensgarten
Steyerberg
is
aangesloten bij het Global Ecovillage
Netwerk (GEN) (www.gen-europe.org)
en bij GEN-Duitsland. Initiator daartoe
is bewoner van het eerste uur Declan
Kennedy; hij is ook een prominent
persoon binnen de Europese Permacultuurbeweging.
Verslaggeving : Rit Huysmans, Koen Vanbiesbrouck, Curd Loosveldt, Paul De Cannière, Kathleen
Vanderveken, Hilde Diels, Peter Rigole, Inge Dooremont, Jan-Sebastiaan Uyttersprot, Eva Heuts,
Dirk Bogaert, Sabrine Vanslembrouck, Peter Van Hoffelen, Sigrid Van Leemput, Marc Raymaekers,
Mario Santy, Luc Smets, Marta Resink.
Foto’s : Jo Casaer, Patrick De Ceuster, Ken Dupont, André Froyen, Miet Huyvaert, Luk Jonckheere,
Roland Kums, Tania Solomaniuk, Kathleen Vanderveken.
Geschilderde impressies : Willem Hoet.
www.samenhuizen.be
28

Download Report