Studium Generale, 27 februari 2014 Wetenschap als cultureel proces Overzicht Wetenschap en conventies • Conventies in de wetenschap • Coördinatieprobleem? • Stelling: • Coördinatieprobleem? Interdependentie? In het licht van conflicten • Wetenschap is een groepsproces, en de succesfactoren zijn onderling afhankelijk • Algemeen karakter: onvolledige of tegenstrijdige evidentie en/of inzichten over een of ander fenomeen – verschillende wetenschappers pakken daar verschillende aspecten van aan, op verschillende manieren • Waarheid en taal (=systeem van conventies) • Specifieke normen voor wetenschap • Spanningsveld tussen ‘waarheid’ en ‘inzicht’ • Parallelle debatten in taalkunde en natuurkunde • Noodzakelijkheid van debatten, en effecten ervan Arie Verhagen • Demonstreert interdependentie van wetenschappelijke activiteiten • waaruit ook meer openlijke normen voortvloeien 2 3 Coöperatie in de wetenschap? Vooraf: normconflicten Wat is “(de) waarheid”? • Ruzies, spanning, controverses, competitie, conflict, strijd en debat • Sommige normen zijn belangrijker dan andere • Traditioneel idee: een waar inzicht ‘weerspiegelt’ de werkelijkheid • Spiegelmetafoor van de menselijke geest: • A: Communicatie: “Spreek zo dat je toehoorder je bedoeling begrijpt, interpreteer zo dat je begrijpt wat de spreker bedoelt” • B: Conventionele taaltekens: “Gebruik de woorden in hun vaste betekenis” • A is hoger dan B; B mag/moet geschonden worden als A dat vereist • “Debat is een goede/de beste manier om de waarheid te vinden.” • Is dat echt zo? Laat dan eens zien hoe het werkt! • Structuur van beeld (=idee) ‘komt overeen’ met dat van van object (=werkelijkheid) • Hoogste norm in wetenschap? • “Zoeken/Streven naar waarheid” 4 5 6 Wat is “(de) waarheid”? Wat is “(de) waarheid”? Wat is “(de) waarheid”? • Rorty: misverstand • Probleem? • Zintuigen, brein van elk organisme (incl. mens): producten van evolutie, interacties met specifieke omgeving(en) • Al te toevallig: “Menselijke evolutie heeft systeem opgeleverd dat exact kan corresponderen met ‘de structuur van de werkelijkheid zelf’” • Spiegelmetafoor maakt van menselijke geest iets bovennatuurlijks • “Waarheid” is geen natuurverschijnsel (geen eigenschap van natuurlijke fenomenen) • “Waarheid” is een relatie tussen een uitspraak en de werkelijkheid • Miskent natuurlijke, biologische oorsprong van menselijke kennis Richard Rorty, 1931-2007. Philosophy and the Mirror of Nature. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1979. 7 • Een uitspraak • wordt gedaan door een mens (‘cognitief subject’), over iets (‘object’) • vooronderstelt een taal • en talen zijn fundamenteel conventionele systemen (die van elkaar verschillen)! 8 9 Wetenschap en taalconventies Wetenschap en taalconventies Wetenschap en taalconventies • Een ‘ware taal’? • Wetenschap, ook opgevat als waarheidzoekend, is alleen mogelijk op basis van de voorafgaande ontwikkeling van een systeem waarin uitspraken gedaan kunnen worden, en dat systeem had ook ànders kunnen zijn • Betekenis van de vraag (dus criteria voor waarheid van het antwoord) hangt af van de grenzen van de term groen • ‘Er is precies één taal die de juiste is om wetenschappelijke uitspraken over de werkelijkheid mee te doen’ (?) • Herhaalt de spiegelmetafoor • Wiskunde? • Maar: keuze van model, ‘vertaling’ naar empirie, … • en die worden niet door de eigenschappen van het licht zelf bepaald • “Waarom zijn planten groen?” • “Omdat chlorofyl – de stof waarmee planten de energie van de zon omzetten in chemische verbindingen – alle kleuren van het spectrum absorbeert, behalve groen” 10 Wetenschap en taalconventies 11 Wetenschap en conventies Waarheid en inzicht • Minimaal die van een taal • Niet alles wat waar is (of kan zijn), is wetenschappelijk • Net als alle talen veranderen die wel als gevolg van gebruik • Paus Johannes Paulus II is begraven op 8 april 2005 • Alle vorstenhuizen van Europa waren uitgenodigd • A gebruikt een term in een licht aangepaste zin, of definieert zelf hoe hij/zij een term gebruikt • als dat bijdraagt aan succes, i.c. in de wetenschap, zullen anderen dat overnemen • en kan het de conventie worden in de gemeenschap van wetenschappers → jargon e.d. Engels • Specifieke normen voor wetenschap? (Davidoff, Roberson, et.al. Nature. 1999) 12 • De planeten bewegen in dezelfde richting en in vrijwel hetzelfde vlak om de zon • Ze zijn allemaal ontstaan uit een draaiende schijf van stof en gas om de jonge zon • Wetmatigheden, samenhang. Inzicht: ‘Waarom?’ • Regels waar iedereen zich en elkaar aan houdt? Berinmo 14 13 15 Conflicten: Taalkunde Conflicten: Taalkunde Conflicten: Natuurkunde • NRC-Handelsblad, 27 april 2002: Commissie voor beoordeling subsidie-aanvragen bedreigde talen valt uit elkaar • NRC-Handelsblad, 27 april 2002: Commissie voor beoordeling subsidie-aanvragen bedreigde talen valt uit elkaar • Natuurwetenschap & Techniek, september 2003: • […] George van Driem heeft een enorme afkeer van taaltheorieën à la Chomsky . “Ik geloof ook in universalia”, zegt hij. “Maar de meeste universalia zijn tamelijk triviaal, ze zijn al ontdekt in de achttiende en negentiende eeuw. Ik vind die nadruk op zogenaamde abstracte universalia heel irritant. In de praktijk betekent dat gewoon dat je mee zou moeten doen met de laatste modieuze theorie die door Chomsky vanuit de Verenigde Staten verspreid wordt. Nou, daar heb ik helemaal geen trek in. De modellen van Chomsky zijn denkconstructen, die geen enkele empirische basis hebben.” • Leo Wetzels […] “Het is een abstracte manier van kijken naar je object […] Iedere keer als ik me in een nieuwe theorie verdiep, me ertoe zet om die inspanning te doen, om me al die nieuwe formalismen eigen te maken, merk ik dat ik daarna weer iets beter begrijp hoe die klankstructuur in elkaar zit. En vooral ook: waarom het zo is. Zelfs als de beschrijving van een taal op het eerste gezicht simpel is, vind ik het voor een wetenschapper belangrijk dat hij de complexiteit van die eenvoud doorziet. Dat hij zich afvraagt: waarom is die structuur zo simpel?” 16 Martinus Veltman versus Robbert Dijkgraaf over de (non-)verdiensten van de snaartheorie 17 18 Conflicten: Natuurkunde Conflicten: Natuurkunde 19 Veltman versus Dijkgraaf Nog geen enkele voorspelling Wel waar! (alleen: probleem met techniek) Geef er geen cent om (hulpmiddel) Wiskunde goede leidraad Veltman versus Dijkgraaf 20 21 Veltman versus Dijkgraaf Conflicten: Natuurkunde Er zijn vragen die je in de Tjonge – je kunt snaar-theorie wel kunt bepaalde vragen stellen… stellen, en in geen andere theorie. • Beslecht? • Bijna 5 jaar later… Een theorie van alles, ‘Mooi’ en ‘elegant’ tellen waarin alles klopt, is toch niet. prachtig! Experiment, feit! Wie zegt dat de natuur mooi in elkaar zit? (Feynman) 22 Natuurwetenschap & techniek 76(3), maart 2008 23 Conflicten: Taalkunde 24 Conflicten: Taalkunde • Beslecht? • 8 jaar later… • NRC-Handelsblad 27 februari 2010 • N.a.v. Evans & Levinson, in Behavioral and Brain Sciences, oktober 2009, ‘The myth of language universals’ Lee Smolins, The trouble with physics, 2006 25 26 27 Chomsky c.s. versus Evans c.s. Chomsky c.s. Chomsky c.s. versus Evans c.s. Wat versus waarom Evans c.s. Chomsky c.s. Evans c.s. UG aangeboren: anders Klopt niet: “kwam voortdurend dingen taalverwerving onverklaarbaar tegen die niet pasten…” UG aangeboren: anders Klopt niet: “kwam voortdurend dingen taalverwerving onverklaarbaar tegen die niet pasten…” Recursie: eenvoudig, Valt in praktijk tegen; en verklaart productiviteit in sommige talen geheel van taal afwezig Recursie: eenvoudig, Valt in praktijk tegen; en verklaart productiviteit in sommige talen geheel van taal afwezig Gaat erom feiten begrijpelijk te maken. Theorie! 28 Wat versus waarom 29 Wie wint wanneer? 30 Wie wint wanneer? • Aard van controverse algemeen • Alternatieve theorie(?) • overeenkomst tussen Veltman-Dijkgraafcontroverse en Chomsky-Evans-controverse • theorie uitbouwen vs. feiten systematiseren • In welke situatie zou één van de twee kampen meer kans hebben te winnen? • Zou wetenschap zonder dit soort controverses kunnen? • Waar komen ze vandaan? (Verklaring?) • Wat is het effect ervan? 31 32 33 Wat versus waarom Wat versus waarom Zou het anders kunnen? Chomsky c.s. • Twee normen, beide erkend, maar verschillend gewicht, andere prioriteit, voor verschillende wetenschappers • Succes in wetenschap: a) meer omvattende verklaring van b) meer van de beschikbare evidentie • Is dit een probleem? Evans c.s. UG aangeboren: anders Klopt niet: “kwam voortdurend dingen taalverwerving onverklaarbaar tegen die niet pasten…” Recursie: eenvoudig, Valt in praktijk tegen; en verklaart productiviteit in sommige talen geheel van taal afwezig Gaat erom feiten begrijpelijk te maken. Theorie! ↔ • “Al die onenigheid is inefficiënt, verspilling van belastinggeld” • Geen wetenschapper kan in z’n eentje alles prioriteiten, keuzes • Niet van te voren duidelijk welke strategie meest oplevert • Maar twijfel is onproductief • Wie bij voorbaat iets uitsluit van a) of b) doet andere activiteit dan wetenschap • Wie iets bijdraagt aan één, draagt bij aan beide Er zijn meerdere theorieën • Onderzoek vergt inzet, motivatie (“Aan de slag!”) • Overtuiging (goede keuze) nodig • Weging van beide normen niet vast: geen consensus, geen convergent gedrag…? 34 • Hulpbronnen schaars competitie 35 36 Zou het anders kunnen? Zou het anders kunnen? Normen van wetenschap • Effecten • Effecten • Individueel verschillende strategieën • Groepsniveau: grotere kans dat er succesvolle strategieën tussen zitten • Op die manier levert het ‘wetenschappelijke proces’ als geheel aardig wat waarheden op • Wetenschappers zijn voor hun succes afhankelijk van het werk van andere wetenschappers: interdependentie • Complexiteit maakt het noodzakelijk tot een coördinatieprobleem • Van anderen erkenning nodig, en resultaten kunnen gebruiken • Allerlei normen voor wetenschappelijk gedrag vloeien hieruit voort • het beste om aan te nemen, gegeven de evidentie en het inzicht (≠ ‘de waarheid’ als weerspiegeling) • zelfs zonder dat individuele wetenschappers per se op die waarheden uit hoeven te zijn geweest… • zolang het geen van de partijen lukt in een onopgeloste controverse de zaak over te nemen… • Wetenschap als geheel vaart er wel bij! • geen resultaten of data fabriceren of weglaten • regels voor erkenning (‘krediet’ – vergelijk conventies voor eigendom), plagiaat-verbod • … 37 38 Normen van wetenschap Enige literatuur • Hoogste norm: niet eenduidig David L. Hull (1988), Science as a Process. Chicago University Press. • Verschillende wetenschappers verschillen in hun voorkeursoplossingen • Empirische feiten negeren David L. Hull (2001), Science and Selection. Essays on Biological Evolution and the Philosophy of Science. Cambridge University Press. • A: “Kan tijdelijk nodig zijn om theoretisch verder te komen” • B: “Doodzonde!” • Theorieën uitbouwen • A: “Daar gaat het uiteindelijk om!” • B: “Bij de huidige kennis is het prematuur” • Maar dat is geen probleem – integendeel! 40 41 39
© Copyright 2024 ExpyDoc
