Beschermen zonder te beknotten

beschermingsstatuut
Beschermen zonder te
beknotten
Nieuwe wet beschermingsstatuut
Deze wet grijpt in op heel wat situaties waarmee gezinnen met een psychisch kwetsbaar persoon
geconfronteerd worden: je zoon geeft ongeoorloofd veel geld uit en werkt zich in de schulden, je
depressieve grootmoeder verkommert thuis en zou naar een woon-zorgcentrum moeten voor verzorging,
je ouder die psychisch kwetsbaar is, is niet meer in staat de verkoop van het ouderlijk huis te regelen en
het geld te beheren of te besteden enz.
Aan het tot stand komen van deze wet is vele jaren parlementair werk voorafgegaan. De teksten werden
definitief aangenomen door de Kamer van volksvertegenwoordigers op 28 februari 2013. De wet treedt
op 1 september 2014 in werking.
Dit artikel streeft er niet naar de wet in haar complexiteit toe
te lichten maar in te gaan op enkele belangrijke aandachts
punten en zorgen, die aangebracht werden door de deel
nemers aan de vier studiedagen die Similes hierover de
voorbije maanden georganiseerd heeft voor gezinnen van
mensen met een psychische kwetsbaarheid.
Er zal een bewindvoerder over de
persoon kunnen aangewezen worden.
Is dat geen brug te ver?
Het antwoord is complex.
Soms is een bescherming van de persoon nodig maar het
aanstellen van een bewindvoerder over de persoon is verre
gaand en ligt bijzonder gevoelig. Er zijn een aantal garanties
voor goede toepassing in de wet ingebouwd maar toch zijn
er valkuilen.
Vooreerst is een aanstelling van een bewindvoerder over de
persoon enkel mogelijk na voorlegging van een medisch
getuigschrift, dat zicht moet geven op de weerslag van het
ziek zijn op het functioneren.
Er wordt een model medisch getuigschrift voorzien door
de overheid, dat verplicht zal moeten gebruikt worden en
een uitvoeriger beeld zal geven van de mogelijkheden van de
betrokkene, veel uitvoeriger dan het beeld dat we nu kunnen
lezen in de meeste medische getuigschriften, die aan de
vrederechter voorgelegd worden en vaak summiere en niets
zeggende getuigschriften zijn. Een model zal hopelijk meer
garanties bieden op een correcte inschatting van de moge
lijkheden en beperkingen.
Er is hoe dan ook een gesprek met de te beschermen persoon
en zijn kerngezin. Het kerngezin is het concrete netwerk, dit
zijn de personen, die met de te beschermen persoon samen
wonen. Zij worden opgeroepen om hun oordeel te geven aan
de vrederechter over de nood aan bescherming.
Ook andere familieleden kunnen verschijnen en vragen
gehoord te worden.
Wat niet echt bevorderlijk is voor een toepassing op maat, is
dat de beschermingsmaatregelen wat de persoon betreft in
eenzelfde procedure genomen worden als de beschermings
maatregelen over de goederen. We hadden liever gezien
dat dit afzonderlijke procedures waren geweest, juist om
veralgemeningen te vermijden.
Waarop zal de vrederechter zicht moeten proberen te
krijgen? Over welke handelingen wordt geoordeeld of de te
beschermen persoon ze zelf nog kan stellen?
Het zijn er heel wat…
De vrederechter moet alle handelingen individueel bekij
ken. Dat is een delicate opgave. We hopen dat elk domein
terdege wordt bekeken, dat niet alle domeinen zomaar
aangevinkt worden, want dat zou totaal ingaan tegen de geest
van de wet, die aanstuurt op waardigheid, een zo beperkt
mogelijke en geïndividualiseerde bescherming op maat.
We hopen dat de vrederechters hier de nodige tijd en aan
dacht aan zullen kunnen besteden!
Concreet gaat het over de keuze van de verblijfplaats, het
Similes n maart 2014 n nr. 147
9
beschermingsstatuut
huwen, de echtscheiding, de nietigverklaring van het
huwelijk, de erkenning van een kind, afstammings
vorde
ringen, de uitoefening van het ouderlijk gezag, de verklaring
wettelijke samenwoning, …
Hoe wordt de onbekwaamheid op
persoonlijk vlak opgevangen?
Het is helemaal niet zo dat als de te beschermen persoon niet in
staat bevonden wordt bepaalde handelingen te stellen wat zijn
persoon betreft, de bewindvoerder dat in zijn plaats zal doen.
Neen, heel wat handelingen zijn zo persoonlijk dat ze enkel
door de betrokkene zelf kunnen gesteld worden en niet door
de bewindvoerder. De vrederechter kan wel aan de betrok
kene een bijzondere machtiging verlenen. Zo kan iemand
onbekwaam worden geacht te huwen, maar er toch toe
gemachtigd worden, indien de vrederechter oordeelt dat hij op
het ogenblik van de te stellen handeling er toch toe in staat is.
In een aantal andere gevallen kan de bewindvoerder de
handeling wel in de plaats van de beschermde persoon
stellen. Zo kan de bewindvoerder bijvoorbeeld beslissen
waar de beschermde persoon zal verblijven.
Wie kan het verzoekschrift opstellen en
wat moet er in opgenomen worden?
Elke belanghebbende kan een verzoekschrift indienen bij de
vrederechter als hij een bescherming nodig vindt. Dit
verzoekschrift bevat onder andere een schets van het fami
liaal en sociaal netwerk, een beschrijving van de leef
omstandigheden van de te beschermen persoon en de wijze
waarop het netwerk kan betrokken worden bij het bewind.
Er kunnen eveneens suggesties gedaan worden in verband
met de aan te stellen bewindvoerder en de omvang van
diens bevoegdheid.
Nieuw is ook dat een model verzoekschrift zal voorhanden
zijn, waarin uitdrukkelijk naar informatie over het voorgaande
wordt gevraagd. Het wordt een uniform verzoekschrift voor
het hele land.
Onnodig te zeggen dat een goed gestoffeerd verzoekschrift
een noodzakelijke voorwaarde is voor een uittekening van
een bescherming op maat. De vrederechter moet immers
voldoende informatie krijgen om zicht te krijgen op de
beperkingen en de context van de te beschermen persoon.
Wat kan je doen als je geen medisch
getuigschrift kan bekomen om de
bescherming te vragen?
In het kader van de geestelijke gezondheidszorg is het soms
moeilijk een attest te bekomen omdat de te beschermen
persoon niet in behandeling is of wenst te gaan. Toch kan er
heel wat mislopen op het persoonlijke en financiële vlak, wat
een bewindvoering noodzakelijk maakt.
De wet voorziet een oplossing voor die dringende situaties,
waarin het absoluut onmogelijk is een medisch getuigschrift
toe te voegen. Hij kan een geneesheer-deskundige aan
stellen om de toestand van betrokkene te onderzoeken en
neer te schrijven.
10
Similes n maart 2014 n nr. 147
Wie wordt als bewindvoerder aangeduid?
Het is niet onbelangrijk wie de bewindvoerder wordt. De
aanpak en de persoonlijkheid van de aangestelde bewind
voerder bepalen voor een groot stuk de kwaliteit van de
aangeboden bewindvoering.
De vrederechter duidt in dalende volgorde aan:
§ De gekozen bewindvoerder, tenzij er ernstige redenen zijn
met betrekking tot het belang van de beschermde persoon;
§ De ouder(s), echtgenoot, wettelijke samenwoner, de per
soon met wie beschermde persoon een feitelijk gezin
vormt, een lid van de naaste familie, de aangeduide last
hebber, de personen die de beschermde persoon en om
geving begeleiden, de aangeduide lasthebber (goederen
alleen) of private stichting die zich uitsluitend inzet voor de
beschermde persoon;
§ Een professionele bewindvoerder.
En dit telkens rekening houdende met de mening van de te
beschermen persoon, de persoonlijke omstandigheden, de
samenstelling van het vermogen en de gezinstoestand
Het is de bedoeling dat de
bewindvoerder bij voorkeur enkel
bijstand zou verlenen en niet in de
plaats van de beschermde persoon zou
optreden. Hoe zal dat in de praktijk
verlopen?
De bijstand is inderdaad de uitgangspositie. De beschermde
persoon zal zelf, maar niet zelfstandig handelingen stellen.
De beschermde persoon neemt het initiatief, de bewind
voerder maakt het af, door bijvoorbeeld een tweede hand
tekening te zetten.
De vertegenwoordiging is een uiterste oplossing. Hier treedt
de beschermde persoon niet zelf op en doet de bewind
voerder het in zijn plaats. Het is de bedoeling dat enkel voor
de vertegenwoordiging gekozen wordt als de bijstands
formule onvoldoende bescherming zou bieden.
Hoe zal dit verlopen in de praktijk?
Op zich is de bijstandsformule een mooi en volwaardig
regime maar de vraag is of ze vaak zal toegekend worden!
Zullen de vrederechters hier in meegaan? Zullen ze niet
vrezen voor rechtsonzekerheid en de voorkeur geven aan het
veilige en duidelijke regime van de vertegenwoordiging?
Bovendien zal dit van de bewindvoerder een grotere beschik
baarheid, openheid en soepelheid vragen. Niet alle bewind
voerders zullen daartoe bereid of in staat zijn.
Kan je als gezinslid van een persoon
met psychische problemen nog op een
wettelijke manier een overeenkomst met
hem sluiten, waarin je afspreekt dat je
zijn goederenbeheer zal doen, zonder
dat de rechter er in tussenkomt?
Jazeker, maar er zijn wel voorwaarden aan verbonden. We
noemen een dergelijke overeenkomst een lastgeving
overeenkomst. De lastgever (de persoon met psychische
kwetsbaarheid) en de lasthebber (een gezinslid bijvoorbeeld)
beschermingsstatuut
sluiten een overeenkomst waarin afspraken over het goede
renbeheer gemaakt worden.
Als beide partijen bekwame personen zijn en het ook blijven,
is er geen probleem. Maar als de lastgever ernstig psychisch
ziek wordt en de lasthebber dus niet meer kan controleren,
voorziet de nieuwe wet dat de lastgeving juridisch gezien
maar overeind blijft als ze geregistreerd werd.
De registratie gebeurt door opname in een centraal register
door bemiddeling van een notaris of de griffie van het
vredegerecht. De niet geregistreerde lastgeving - na de
inwerkingtreding van de wet - eindigt als de lastgever onbe
kwaam wordt.
Er is bovendien een beperking van de kring van lasthebbers.
Niet iedereen kan lasthebber zijn. Zo zal een lastgeving aan
een voorziening, waar de betrokkene verblijft, niet meer
toegelaten zijn in geval van onbekwaamheid van de lastgever.
Voordeel van een lastgeving is dat de kwetsbare persoon
de eer aan zichzelf houdt en zelf een regeling uitwerkt zonder
tussenkomst van de vrederechter, maar dit veronderstelt
natuurlijk dat hij inzicht heeft in zijn beperkingen en vertrou
wen heeft in dezelfde persoon op een duurzame wijze.
De sancties zijn aanzienlijk en dus te vermijden als de
lastgeving verder gebruikt wordt als ze niet voldoet aan de
eisen van de wet! Zo kunnen alle rechtshandelingen gesteld
door de lastgever vernietigd worden, op vraag van de last
gever of de wettelijke vertegenwoordiger, rekening houdend
met derde te goeder trouw.
Kan de bewindvoerder in sommige
gevallen een schenking doen in plaats
van de beschermde persoon?
Een plaatsvervangende schenking door de bewindvoerder is
mogelijk na een bijzondere machtiging door de vrederechter
verleend, ingeval de beschermde persoon zelf daartoe niet
wilsbekwaam is en de wil tot schenken van de beschermde
persoon bewezen wordt aan de hand van:
§ vroegere schriftelijke of mondelinge verklaringen;
§ de schenking in verhouding staat tot het vermogen;
§ en ze de beschermde persoon of zijn onderhoudsgerech
tigden niet behoeftig dreigt te maken.
Kan ik als lid van het gezin van de
beschermde persoon een rol spelen als
vertrouwenspersoon als ik zelf geen
bewindvoerder ben?
Jazeker! De figuur van de vertrouwenspersoon wordt opge
waardeerd. Voortaan krijgt hij alle informatie en verslagen van
de bewindvoerder zodat hij zijn rol van toezicht en onder
steuning ten volle kan opnemen. Bovendien kan hij op een
voudig verzoek het dossier in het bevoegde vredegerecht
inzien. Hij is een brugfiguur tussen de beschermde persoon
en zijn bewindvoerder. Als vertrouwenspersoon word je aan
gewezen door de beschermde persoon zelf, tenzij er ernstige
redenen zijn met betrekking tot diens belang. Ook een
andere belanghebbende kan om je aanwijzing vragen. De
vrederechter kan ook desnoods ambtshalve een vertrou
wenspersoon aanwijzen.
vormingsdag voor alle geïnteresseerden
Wie beslist voor mij?
Nieuwe regelgeving voor mensen die niet meer bekwaam
zijn om zelf te beslissen, niet alleen over hun goederen,
maar ook over hun persoon
Er zijn in de samenleving steeds meer mensen die, geheel
of gedeeltelijk, niet (meer) in staat zijn om hun belangen
naar behoren zelfstandig waar te nemen. De wetgever
voorziet daarom in een regeling om hen te beschermen en
bij te staan.
Tot nu toe is de bewindvoering steeds beperkt gebleven tot
het beheer van de goederen van de beschermde persoon.
De nieuwe regelgeving maakt voor het eerst ook een
bewindvoerder over de persoon mogelijk. Deze nieuwe
regels kunnen een verregaande invloed hebben op de
intieme relaties van de beschermde persoon en de
dynamiek van zijn gezin.
Deze korte bijscholing brengt u op de hoogte van dit ver
nieuwde wettelijk kader. De docent illustreert dit met uiteen
lopende concrete cases, met ruim gelegenheid tot vragen
stellen en discussie.
Medewerkers en gebruikers van zorgvoorzieningen,
gezinnen en advocaten zullen op deze dag veel antwoorden
vinden op hun vragen.
Praktisch
Deze vormingsdag door Marianne De Boodt, juridisch
adviseur van Similes en docent in de opleiding Psycho
sociale Gerontologie en Gezinswetenschappen van de
HUB gaat door op
Dinsdag 3 juni 2014 van 10 tot 16u
Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen,
Huart Hamoirlaan 136 te 1030 Brussel
€ 50 per persoon
Online inschrijven op gpv.hubrussel.be
Meer info www.hig.be
Similes n maart 2014 n nr. 147
11
beschermingsstatuut
Er is ook voorzien dat de vertrouwenspersoon de vrede
rechter moet vatten bij kennelijke tekortkomingen van
bewindvoerder.
Wordt er tegemoetgekomen aan
de veel gehoorde klachten over de
bewindvoeringen, zoals ze nu lopen?
Klachten als gebrek aan inspraak en
overleg, afstandelijkheid en anonimiteit,
traagheid en onnauwkeurigheid in
financieel beheer zijn immers niet
zeldzaam.
Ja en neen.
Een echte klachtenprocedure in geval van disfunctioneren
van de bewindvoerder is er niet voorzien, een beperking van
het aantal dossiers per bewindvoerder al evenmin. Een
ombudsdienst zou nochtans zeer zinvol werk kunnen doen
als bemiddelaar en als signaalgever maar plannen om een
dergelijke dienst op te richten zijn er niet voorzien.
Wat kan er wel?
Vooreerst wat vroeger ook al kon: een verzoek tot vervanging
van de bewindvoerder richten tot de vrederechter maar uit
ervaring weten we dat hier maar heel af en toe gevolg wordt
aan gegeven. Ook aansprakelijkheidsvorderingen zijn moge
lijk maar die zijn praktisch moeilijk hanteerbaar en zullen pas
ingesteld worden in geval van grote fouten.
Daarnaast kan de vrederechter dankzij de nieuwe wet een
deskundige aanstellen voor nazicht van de boeken ingeval
de bewindvoerder kennelijk tekortschiet in zijn verslaggeving
of de uitoefening van zijn of haar functie. De kosten hiervan
worden ten laste gelegd van de bewindvoerder.
De vrederechter kan ook een vermindering van de vergoe
ding van de bewindvoerder of zelfs de bezoldiging niet
toekennen bij ernstige klachten over het gevoerde beheer.
Ook kan de vertrouwenspersoon de vrederechter vatten in
geval van tekortkomingen en vragen de beschikking te her
zien maar uit ervaring leren we dat de rol en de invloed van
de vertrouwenspersoon helaas in realiteit overschat worden.
De klachtenprocedure bij de hoge Raad voor Justitie is zeker
zinvol om problemen te signaleren maar levert geen concrete
oplossingen voor het betwiste dossier.
Nuttig om weten is dat het dossier in het vredegerecht kan
ingezien worden door de beschermde persoon zelf en zijn
vertrouwenspersoon. Ook derden kunnen toegang krijgen
tot het dossier als ze een belang kunnen aantonen en hun
vraag kunnen motiveren. Inzage in het dossier kan wat druk
op de ketel zetten.
Vragen bij het gevoerde beheer
ontstaan soms na het overlijden van
de beschermde persoon. Hoe heeft de
bewindvoerder het aangepakt? Hoe is
de bewindvoering verlopen? Hoe kan je
er zicht op krijgen?
Erfgenamen en de belaste notaris kunnen het dossier in het
vredegerecht inzien en dus zicht krijgen op het gevoerde
rondetafelgesprek voor alle geïnteresseerden
Wanneer het nemen van persoonlijke en
financiële beslissingen moeilijk wordt
Ziekenzorg CM en Similes nodigen je uit.
Op 1 juni 2014 treedt een nieuwe wet in werking, die een
regeling voorziet voor de bescherming van mensen die ten
gevolge van een gezondheidsprobleem niet meer in staat
zijn om persoonlijke en zakelijke beslissingen zelf te nemen!
Tijd dus om jou te informeren!
Het wordt een open gesprek, dat wordt ingeleid door een
jurist.
Daarna kan je met je persoonlijke vragen en bekommernis
sen bij hem/haar terecht.
De gesprekken richten zich tot mensen met een chronische
ziekte of handicap, vrijwilligers, mantelzorgers en al wie zich
op de toekomst wil voorbereiden.
De samenkomsten gaan door op vijf locaties en we doen
beroep op volgende juristen:
12
Similes n maart 2014 n nr. 147
Voor Brugge: Tim Wuyts, adjunctadviseur Kamerfractie van CD&V en
docent UGent
Voor Kessel-Lo, Antwerpen en
Volledige
Gent: Marianne De Boodt,
programma
juridisch adviseur Similes,
folder in bijlage
docent HUBrussel
van dit tijdschrift of
Voor Hasselt: Beatrijs
te bekomen via
Mevesen, vrederechter van
[email protected]
Neerpelt
beschermingsstatuut
beheer. Soms zijn er geen betrokken erfgenamen maar
hebben anderen vragen bij het gevoerde beheer, hulpver
leners bijvoorbeeld. Zij kunnen de procureur des Konings
verzoeken het dossier in te zien. Maar derde belanghebben
den kunnen ook zelf een gemotiveerd verzoek tot de vrede
rechter richten die een belangenafweging doorvoert en bij
inwilliging zal aangeven welke documenten kunnen ingezien
worden.
Wat gebeurt er met de lopende
bewindvoeringen?
Als er geen nieuwe rechterlijke beschermingsmaatregel
wordt getroffen, is er een automatische omzetting in bewind
over de goederen twee jaar na de inwerkingtreding van de
wet. Bij een algemeen voorlopig bewind wordt de bescherm
de persoon handelingsonbekwaam met betrekking tot alle
vermogensrechtelijke handelingen in het strengste regime,
namelijk de vertegenwoordiging. Er gebeurt een verplichte
evaluatie van de handelingsonbekwaamheid binnen twee
jaar na de omzetting.
Wie een meer genuanceerde oplossing wil dan degene die in
de lopende bewindvoering is voorzien, zal zelf een vraag tot
de vrederechter moeten richten.
Marianne De Boodt, juridisch adviseur Similes
Bewindvoerders, die aandacht hebben voor mensen
met een psychische kwetsbaarheid
Bij Similes kan je terecht als je een bewindvoerder zoekt,
die bereid is een persoonsgericht beheer te voeren voor
een persoon met een psychische kwetsbaarheid.
De kandidaat bewindvoerders zijn door Similes uitge
kozen, ze worden opgeleid en begeleid in de uitoefening
van hun functie. Ze combineren deskundigheid en patiënt
gerichtheid en laten in de uitoefening van hun functie,
veelvuldig inspraak en overleg toe.
Regio’s die voorlopig kunnen bediend worden: Brugge,
Kortrijk, Gent, Oudenaarde, Sint-Niklaas en Antwerpen
Voor meer informatie, advies en teksten
Juridische dienst Similes
Martine De Moor
Similes Kantoor Oost- en West-Vlaanderen,
Oude Abdij, Drongenplein 26, 9031 Drongen
[email protected]
tel 09 2168803
Marianne De Boodt
Federatie Similes,
Groeneweg 151, 3001 Heverlee
[email protected]
tel 016 244207 (bij afwezigheid 016 244201)
Mijn psycholoog
Mijn psycholoog is zo erg een psycholoog dat ik er nooit
een seconde over nagedacht heb dat hij ook nog mens is.
Als ik hem ontspannen met de benen over elkaar geslagen
in zijn praktijk zie zitten, notitieboekje op zijn schoot,
behoedzaam een puntje aan zijn snor draaiend, dan is het
niet voor te stellen dat hij ooit iets anders is dan dat.
En het irriteert me. Want terwijl ik daar de meest duistere
uithoekjes van mijn ziel aan hem blootstel, blijft hij één blok
ongenaakbare rust.
Wat je ook zegt - slaapproblemen, blijf bang dat ik ziek
word, niemand wordt ooit verliefd op mij, ik heb de
behoefte kleine hondjes in reepjes te snijden en er
origamikunstwerken van te maken - hij heeft altijd een
drie-stappenplan binnen handbereik. Nooit kijkt hij van iets
op. Nooit lijkt er iets te zijn waarmee hij zelf geen raad
weet.
Maar laatst had ik hem.
Ik was iets te vroeg en toen ik de praktijk in liep, hoorde ik
een geluid dat ik nooit eerder had gehoord: mijn
psycholoog in stemverheffing. Het kan me niks schelen
dat je nu nog steeds ongelukkig bent, want als je niet
betaalt dan haal ik mijn advocaat erbij! Ik snelde door de
gangen in de hoop nog een laatste beetje mens in mijn
psycholoog te kunnen meemaken. Net te laat, de telefoon
werd weggestopt, ik kreeg een keurig handje. Als je hier
even gaat zitten, ben ik zo bij je terug.
Maar toch was deze sessie anders dan alle anderen. Want
terwijl ik praatte, was ik extra alert. Lette hij wel op, of was
hij toch van slag door dit incident? Is dat zweet dat langs
zijn slaap naar beneden sijpelt? Gaat hij het hier met mijn
zijn vrouw over hebben vanavond? Ik was extra alert,
maar vooral extra alert op hem. Want terwijl ik hem
nauwlettend in de gaten hield, vergat ik steeds waar we
het over hadden, beantwoorde ik waaromvragen met ja.
Aan het einde van de sessie, wist ik dan misschien wel dat
mijn psycholoog ook maar een mens is, maar was dat
ook het enige wat tot me was doorgedrongen.
Mens zijn, dat kunnen psychologen toch echt beter aan
ons overlaten.
Een column van Jan Hoek.
Similes n maart 2014 n nr. 147
13

Download Report