Si Deus, unde malum, si malum unde Deus? Over de plaats van pijn en lijden in onze samenleving Prof. Dr. Ignaas Devisch 21/10/2014 Verleden Paternalisme Lot Heteronomie Afhan kelijkh eid Nu Zelfstandi gheid Autonomie Keuzevrijheid Maakbaarheid Odo Marquard  Schema’s: miskenning complexe verhouding moderne mens tot pijn en gezondheid  Toepassing Marquards analyse op steeds meer streven naar gezondheid en perfectie  Apologie des Zufälligen  Abschied vom Prinzipiellen  Individuum und Gewaltenteilung.Philosophische Studien  Autonomie heeft alles te maken met ‘theodicee’  ? “One could ask me: ‘What are you working on?’ The answer: ‘On the problem of theodicy’. ‘How many answers have you found so far?’. The answer: ‘None’. Then, ‘Well, that’s a lot for theodicy’.” (Rolf Hille, 2004) Analyse Marquard  Pre-moderniteit= zorgen (pijn en lijden is onze conditie)  Aarde: tranendal, dus ‘face it’ (overleven, uithouden)  Daarom geloof in God: verlossing van pijn en lijden  Als kwaad overal is (lot), dan is aanvaarden de boodschap  Modern leven: deel van de bevolking lijdt niet langer  Waarom lijden sommigen en anderen niet?  Reden tot pijn en lijden valt weg  Niet langer zorgen, maar genezen (from care to cure) Reflectieve afstand  Moderniteit  Reflectie over pijn  Tijdperk van ‘reflectieve afstand’: waarom deze conditie?  Als er overal honger is, accepteren we het; als je voldoende voedsel hebt, aanvaard je niet langer dat je soms honger moet lijden  ‘wet van de toenemende ergernis’: hoe meer pijn en lijden verdwijnen, hoe minder tolerant tgo restje pijn dat overblijft Theodicee als modern probleem  Hoe meer controle over ons leven:  Hoe meer de bron van het lijden (kwade) onder druk komt te staan  Hoe groter de noodzaak tot justificatie ervan (waartoe dient lijden?)  Daarom, pas in moderniteit wordt theodicee (vraag naar het kwade) relevant  Waarom nog een God, indien we onszelf kunnen redden? Dus  Niet langer: ‘si Deus, unde malum?’ (als god bestaat, wat met kwaad) (Augustinus)  Wel: ‘si malum, unde Deus?’(als kwaad bestaat, wat met god?)  God moet onvermijdelijk dood (waar god is, is kwaad)  Nietzsche: god is gestorven aan Mitleid (omdat we medelijden hebben met elkaar, is god niet langer nodig want lijden niet langer aanvaardbaar) Maar… Kant: ‘Gerichtshof der Vernunft’/ Schiller of Hegel ‘Weltgeschichte als Weltgericht’  God is weg, lijden niet  We blijven zoeken naar ‘oorzaak’ of ‘reden’ van lijden  Marquard: geboorte autonomie begrijpen in relatie tot theodicee en het ‘judicieel perspectief’ moderne mens  het zoeken naar de schuldige’  Marquard: waarom de nood aan dit oordeel? Vrijheid ~ oordeel  Descartes, Spinoza, Kant: vrijheid en causaliteit  Kant: autonomie= vrij subject dat zichzelf bepaalt  Goed doen, impliceert kwaad vermijden  Dus: oordeel is aan de mens toebedeeld  Niet langer god beoordelen, maar onszelf  Mens vervangt god als schepper (autonomie), maar moet nu zelf voor tribunaal verschijnen  Dus: atheïsme komt voort uit ‘theodicee-motieven’ (zoektocht naar het kwade) Terug naar gezondheid/lijden  Medische wereld: verlossingsfabriek waar verlangen aan lot te ontsnappen gestalte krijgt  Meer autonomie= meer verantwoordelijkheid  Al wat is, is van ons  Alles moet worden verklaard/gelegitimeerd  Het lot/toeval worden ‘schandalige zaken’ die we met een verzekeringslogica bestrijden  Daarom: zoveel mogelijk toeval uitsluiten en meer controle verwerven Onze samenleving  Gezondheid als norm  Ziekte: de levenslange fase waarin we nog niet perfect gezond zijn  Imperfectie als het ondraaglijke voorstadium van perpectie  Daardoor: categorie van lijden is veel ruimer  Wat indien er nog lijden is? Wiens schuld is het dan? Beschuldigingslogica  +: betere geneeskunde  -: judiciële logica (het kan niet dat iets zomaar gebeurt; er moet schuld/kwaad zijn)  Indien norm niet gehaald: wat/wie ligt aan de basis?  Marquard: moderniteit= absolute verantwoordelijkheid voor bestaan  Daarom hebben we nooit genoeg gedaan voor onze gezondheid (er is geen eindpunt) In ‘marquardees’  Omdat Schepper er niet meer is, staat vrijheid voor bestrijden van imperfectie  Nog overblijvend lijden is onaanvaardbaar  Die plicht = verlossingslogica (overal in SA aanwezig)  Gevolg: individu wordt schuldig aan eigen imperfectie (indien we imperfectie kunnen bestrijden, dan moeten we het doen)  Daarom: steeds meer focus op individuele schuld aan situatie  Huidige zoektocht naar verbanning lijden ~ kern van modern bestaan “La douleur existe, elle est injustifiable” (Jean-Luc Nancy) Publicaties  (2012) Devisch, Ignaas, The tribunal of modern life: The case of UZ Brussels in the light of Odo Marquard’s discussion of autonomy and theodicy. The Journal of Evaluation of Clinical Practice  2014) Devisch, Ignaas en Vanheule Stijn, Singularity and medicine: is there a place for heteronomy in medical ethics? Journal of Evaluation in Clinical Practice DOI: 10.1111/jep.12110