STOP MET INEFFICIËNTE EN INHUMANE OVERHEIDSINCASSO!

SPECIAL PBLQ
DOETANK SLIMMER INNEN LEGT IMPERFECTIES ROND SCHULDHULPVERLENING BLOOT
STOP MET INEFFICIËNTE EN
INHUMANE OVERHEIDSINCASSO!
In 2011 startte voormalig wijkagent Bennie Beuvink de Doetank
Slimmer Innen. Wat heeft dit traject opgeleverd? Een analyse
van de schuldhulpverleningsproblematiek in zes vragen.
I
n Enschede woont een alleenstaande m
oeder
met
multiproblematiek,
waaronder
een
borderlinestoornis en schulden. De schuldhulpverlening helpt haar om de financiën weer op
orde te k
rijgen. Desondanks staat op een dag de
parketpolitie op de stoep: ‘Nu die openstaande boete
betalen of je gaat mee.’ De moeder kan zich de verkeersboete waar de agent aan refereert niet meer herinneren.
De afgelopen jaren zijn voor haar behoorlijk chaotisch
geweest. Maar het ergste is dat ze de boete niet (direct)
Overheidsschuldeisers zijn vaak minder bereid
tot compromissen dan private schuldeisers
kan betalen. Ten einde raad belt ze naar de voormalige
wijkagent, Bennie Beuvink. Hij kalmeert haar en roept
alle instanties rond het gezin bijeen. Samen zorgen ze
ervoor dat de openstaande boete via de schuldhulpverlening kan worden betaald.
Het verhaal van de alleenstaande moeder riep bij
Bennie allerlei vragen op over de gang van zaken. Waarom kon de boete niet direct via de schuldhulpverlening
worden betaald en waarom gaat de politie überhaupt
langs bij iemand die in de schuldhulpverlening zit en
toch niet direct kan betalen? Hij startte in 2011 de Doetank Slimmer Innen om op deze – en andere – vragen een
antwoord te vinden met als doel dit soort situaties in de
toekomst te voorkomen.
LICHTPUNTJE OP LOKAAL NIVEAU
In Amsterdam-Noord start binnenkort een pilot met de s chuldhulpverlening
dankzij inspanningen van de Doetank, de gemeente Amsterdam, de
ombudsman van Amsterdam, Jeugdbescherming Regio Amsterdam, het
CJIB en de pilot Warme Frontoffice. Verschillende overheidsschuldeisers
gaan proberen passende incassoprocedures op te tuigen voor een aantal
schrijnende cases.
36
Hoe vaak komen dergelijke situaties voor?
Het aantal aanmeldingen bij schuldhulpverlening is de
afgelopen jaren toegenomen en komt op een totaal van
89.000 in 2013, zo meldt de NVVK, de b
rancheorganisatie
op het gebied van schuldhulpverlening, in haar
jaarverslag. Uit onderzoek van Panteia blijkt dat 17,2
procent van de huishoudens in 2012 p
roblematische
schulden had of risico daartoe liep.
Het meest opvallende is dat overheidsschuldeisers
vaak minder bereid zijn tot compromissen dan private
schuldeisers, zo concludeerde de Nationale ombudsman
in 2013. Daar komen nog allerlei bijzondere rechten en
dwangmiddelen om schulden te innen bovenop. En dat
terwijl overheidsschulden (belastingschulden, zorgverzekeringspremies, studieschulden, etc.) vaak de
grootste posten zijn.
Wat zien we als we de verhalen achter deze cijfers
bekijken?
Wat de moeder in Enschede overkwam, blijkt exemplarisch voor de gebrekkige afstemming tussen diverse
landelijke en lokale overheidsorganisaties rond schuldenproblematiek. Gemeentelijke instanties zijn verantwoordelijk voor de ondersteuning van multiprobleemgezinnen, rijksinstanties zijn vaak de schuldeisers. De
verkokerde manier van werken die voort lijkt te komen
uit deze schijnbaar tegengestelde belangen werkt voor
iedereen belemmerend. Zozeer zelfs ‘dat het Rijk de eigen wetgeving die de gemeente verantwoordelijk maakt
met voeten treedt’, aldus Roel in ’t Veld.
Waarom gaat de parketpolitie langs bij iemand die
in de schuldhulpverlening zit en toch niet direct
kan betalen?
Door het gebrek aan afstemming weet de p
arketpolitie
niet of iemand in de schuldhulpverlening zit en de
schuldhulpverlening weet niet dat de parketpolitie bij
cliënten langsgaat. Niemand heeft een volledig overzicht van de schulden en incassoprocedures.
Daarnaast kent de overheid slechts één standaardmanier van incasseren, onafhankelijk van de vraag of
iemand in de schuldhulpverlening zit. Dwangmiddelen, zoals de inzet van parketpolitie, die effectief zijn bij
mensen die niet willen betalen, worden ook toegepast
op mensen die wel willen maar niet kunnen betalen.
In de laatste plaats kijken de verschillende overheids-
SPECIAL SLIMMERNETWERK
schuldeisers uitsluitend naar de inning van hun eigen
schulden en niet naar de totale schuld van een persoon
aan de overheid, of het gegeven dat iemand in de schuldhulpverlening zit. Zo kan een overheidsorganisatie niet
inschatten of een incassoprocedure rendabel is en wat
de impact op een gezin is, waardoor zelfs de beslagvrije
voet niet wordt gerespecteerd.
Waarom investeert de overheid in het o
ndersteunen
van mensen met schulden en is ze tegelijkertijd
de partij die het schuldhulpverleners zo moeilijk
maakt?
Het concept ‘één overheid’ lijkt alleen op papier te
bestaan. In de praktijk zijn het (te) onafhankelijke

organisaties die eigenbelang bedoeld of onbedoeld vooropstellen. Ze worden op organisatieprestaties aangestuurd: de schuldhulpverlener op het stabiliseren van
de financiële situatie van een cliënt, en de verschillende
overheidsschuldeisers op het ophalen van geld voor hun
specifieke organisatie.
Wat gebeurt er als er geen wijkagent is om de boel
te sussen?
De boete wordt geïnd, maar te vaak tegen o
nacceptabel
hoge kosten door de omvangrijke hoeveelheid b
etrokken
professionals. Daarnaast kunnen emoties hoog oplopen
met serieuze gevolgen voor de stabiliteit in (voornamelijk) multiprobleemgezinnen. In deze casus weet Bennie
te voorkomen dat de alleenstaande moeder daadwerkelijk werd opgesloten. Dat scheelde een hoop extra kosten
voor opsluiting en het onderbrengen van de kinderen.
Maar hoe vaak loopt het niet zo goed af ?
Is Bennie de enige die deze gang van zaken irrationeel en inhumaan vindt?
Veel andere partijen benoemden de problematiek al,
zoals de Nationale ombudsman in 2013, de ombudsman
van Amsterdam, de NVVK, de gerechtsdeurwaarders in
2012, Jeugdbescherming Regio Amsterdam en de Kafkabrigade. Vanuit de belastingbetaler en de schuldenaar
lijkt een oplossing niet ingewikkeld. De Doetank formuleerde enkele aanbevelingen, waarmee efficiencyvoordelen ontstaan en de overheidsincasso humaner wordt:
•
Pas een alternatieve incassoprocedure toe bij mensen in de schuldhulpverlening
•
Cluster hierbij de overheidsschulden per persoon
en stem incassoprocedures op elkaar af
•
Leg de regie bij mensen die het gezin op het vizier
hebben
Foto: Peter Hilz/HH
SPECIAL SLIMMERNETWERK
forceren waar organisatiebelangen (van verschillende
rijksorganisaties) in de weg staan. De ambtelijke route die
de Doetank bewandelde, liet zien dat de w
elwillendheid
van vele individuele betrokkenen niet zomaar leidt tot
de benodigde doorbraak. Onze hoop is gericht op de
ministerraad, omdat alleen daar de verschillende organisatiebelangen samenkomen: alle verschillende
schuldeisers vanuit de (rijks)overheid en de instanties
die multiprobleemgezinnen ondersteunen. De opdracht
Niemand heeft een volledig overzicht van
de schulden en incassoprocedures
aan de ministerraad is duidelijk: realiseer vanuit het
perspectief van één overheid een integrale, e fficiënte en
humane overheidsincasso.
Wouter van der Torre (TNO), Thomas van Andel
(Kennisland en Kafkabrigade) en Peter Oeij (TNO).

Met dank aan initatiefnemer van de Doetank Bennie Beuvink
(politie Twente), voorzitter van de Doetank Roel in ’t Veld
(Universiteit van Tilburg) en Roelant van
Zevenbergen
(ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties).
SLIMMERNETWERK
Met dit verhaal is de Doetank onder leiding van Roel in
’t Veld de afgelopen drie jaar (!) in gesprek geweest met
vele stakeholders, zoals het CJIB en zijn opdrachtgevers
en het ministerie van Veiligheid en Justitie. Reactie: het
is inderdaad heel vervelend dat dit soort situaties voorkomen, maar wij zijn niet overal verantwoordelijk voor.
De top van de departementen vormt voorlopig de
grote afwezige in de zoektocht naar een echte doorbraak. Zij zouden moeten proberen doorbraken te
Slimmernetwerk is een meerjarig experiment en wordt uitgevoerd v
anuit
het programma Innoveren door professionals door een consortium van
Kennisland, Kafkabrigade en TNO. Het ministerie van B
innenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties ondersteunt dit inhoudelijk en financieel

vanuit het interbestuurlijke programma Beter Werken in het Openbaar
Bestuur. In een Doetank, een onderdeel van Slimmernetwerk, werkt
een m
ultidisciplinaire actiegroep van professionals aan innovatieve
oplossingen voor vraagstukken in het openbaar bestuur.
37

Download Report