Fruitteelt Koerier 2014

UITGAVE MAART 2014
FRUITTEELT KOERIER
Gesorteerde Maribelle wordt Lola
'OP TIJD BEGINNEN MET
HET STERKSTE MIDDEL'
René Wellner, mede-eigenaar van Roel
Na een aantal lastige jaren heeft fruitteler Kees Uijttewaal in Bemmel (Gld.) de
Wellner Fruit b.v. in Est (Gld.) is half februari
meeldauwschimmel weer redelijk goed
druk bezig met het sorteren van Maribelle.
onder controle. Om dat zo te houden past
Dit ras is een aantal jaren geleden nieuw
hij een nauwsluitend spuitschema toe met
leven ingeblazen door het bedrijf Jabema
- een samenwerkingsverband tussen boom-
als start twee keer Luna Privilege.
Meer op pagina 2
kweker Jan van Ingen, veredelaar Ben de
Sonnaville en teler Mathieu Gremmen - en
wordt onder de merknaam Lola verkocht.
,,Wekelijks sorteren we ongeveer 80 ton
bruto Maribelle, waarvan de premiumkwaliteit wordt afgezet als Lola'', vertelt
WERKING MOVENTO
ONDER DE LOEP
De afgelopen drie seizoenen gaf de bestrijding van perenbladvlo met Movento wisselende resultaten. Met name de werking
Wellner. Zelf teelt het bedrijf ook zo'n 10
op het klusterblad was onderwerp van
hectare Maribelle.
discussie: klopt het dat deze minder goed
is dan op langlotblad? Henny Balkhoven
van Fruitconsult licht de kwestie toe.
Meer op pagina 4
'Lola groeit als kool',
lees de volledige reportage op pagina 3.
CALYPSO: TIPS VOOR EEN
OPTIMALE WERKING
Voor een optimale werking van Calypso
'Zwartvruchtrot blijft grillig en ongrijpbaar'
zijn een juiste timing, het aanpassen van
de dosering (met uitvloeier) aan het boomvolume en de hoeveelheid water van groot
,,Een bizarre schimmel waar we nog lang niet alles van begrijpen'', zo omschrijft
Bart Picard de schimmel Stemphylium vesicarium, beter bekend als zwartvruchtrot.
Als adviseur bij het Belgische pcfruit heeft hij het afgelopen seizoen vaak gezien
hoe onverwacht en vooral ook hoe hard de schimmel toe kan slaan in Conference.
,,Ik ben bij bedrijven geweest waar 50 tot 60 procent van de peren aangetast
waren. Behalve met een enorme schadepost zitten telers met de beangstigende
vraag: wat gaat er komend seizoen gebeuren?''
belang. Daarom: een aantal tips en wenken
voor groot-, steen- en kleinfruit.
Meer op pagina 5
PROEVEN MET ETHEFON IN PEER
Bart Picard windt er geen doekjes om:
zwartvruchtrot is de laatste jaren écht een
probleem van formaat geworden. Ruim
tien jaar na de eerste vondsten in België
en Nederland is de schimmel een vrijwel
jaarlijks terugkerende bron van zorg. ,,Het
meest vervelende is dat we de schimmel
Meer op pagina 6
nog steeds niet goed doorgronden. Vaak
komt hij uit het niets en verdwijnt hij ook
weer in het niets. Er valt eigenlijk geen
Bart Picard
pijl op te trekken'', zo schetst de adviseur
ook weer zoveel uitzondering op deze regel waren, dat het onduidelijk blijft in hoeverre het
de stand van zaken. Illustratief hiervoor is
klimaat een rol speelt. Ditzelfde geldt voor de invloed van grondsoort, bemestingstoestand
het feit dat zwartvruchtrot het afgelopen
en waterhuishouding op zwartvruchtrot; er lijkt een relatie te bestaan, maar wélke...?
jaar meer in de kustgebieden voorkwam
dan landinwaarts, maar dat er tegelijktijd
'Boomgaard vitaal houden en stressfactoren wegnemen', lees verder op pagina 5.
'GEWASBESCHERMING BREDER
DAN ALLEEN CHEMIE'
,,Op dit moment hebben we het middelenpakket voor de fruitteelt aardig op orde'',
zegt Jaco van Bruchem, beleidsmedewerker gewasbescherming bij de NFO, ,,Grote
problemen zijn er eigenlijk niet, wél een
aantal specifieke knelpunten bij ziektege-
'Onkruidbestrijding wordt lastiger en duurder'
voelige rassen, steen- en kleinfruit en dan
vooral bij de bedekte teelten.''
Meer op pagina 7
,,Vanaf 2015 krijgen we te maken met een flink aantal beperkingen in het gebruik van herbiciden. De onkruidbestrijding wordt daardoor minder gemakkelijk en ook nog eens fors duurder'', zo voorspelt fruitteeltspecialist
Siep Fennema van Agrifirm. Volgens hem zullen telers slimme combinaties van bodem- en contactherbiciden toe
moeten passen om hun boomgaard betaalbaar schoon te houden en om probleemonkruiden zoals perzikkruid de
baas te blijven.
'Praktijkdemo Zeewolde geeft goed beeld van effectiviteit van middelen', lees verder op pagina 6.
Blijf op de hoogte van de actuele zaken.
Volg ons op Twitter of Facebook:
BayercropNL
Luna PRIVILEGE belangrijke aanwinst in appel en peer
Sterke en langdurige bescherming tegen meeldauw
Luna staat voor een nieuwe generatie van fungiciden, gebaseerd op fluopyram. Deze werkzame stof biedt oplossingen
tegen een zeer breed spectrum aan schimmels in een groot aantal gewassen. In appel en peer is fluopyram vooral
zeer effectief tegen meeldauw.
De werkzame stof van fluopyram heeft unieke eigenschappen;
• Het beschermt langdurig blad, vruchten en bloemen doordat een gedeelte van de werkzame stof op het oppervlak
aanwezig blijft en kleine hoeveelheden actieve stof over langere tijd blijven doordringen in het blad;
• Het is opwaarts systemisch: er vindt herverdeling van de actieve stof in het blad door de houtvaten (xyleem transport) plaats;
• E r is een duidelijke translaminaire effectiviteit en daardoor een goede bescherming van niet-behandelde plantendelen.
Meeldauw
Luna PRIVILEGE is zeer effectief tegen echte meeldauw en heeft een nevenwerking tegen schurft. Een primaire
meeldauwinfectie kan ontstaan vanaf het tijdstip dat geïnfecteerde knoppen uitlopen, meestal vanaf half april. Luna
Privilege remt deze sporulatie en beschermt vooral preventief het nieuwe blad.
Resistentiemanagement
De resistentiemanagementstrategie is gebaseerd op de FRAC-aanbevelingen. Het gaat hierbij om het beperken
van het aantal toepassingen per jaar of per teeltcyclus. Verder is de algemene aanbeveling om af te wisselen met
actieve stoffen met een ander werkingsmechanisme. (geen actieve stoffen uit de FRAC- groep 7).
DE KRACHT VAN LUNA PRIVILEGE
Toepassing in appel en peer
• Zeer sterke werking op meeldauw
• Start op appel in het groene knopstadium met twee keer 0,15 l/ha Luna PRIVILEGE. Pas hierbij een interval van
• Ondersteunende werking op schurft
ca. 8 dagen toe. Het middel kan toegevoegd worden aan de schurftbestrijding. In peer kan wat later worden
• Lange nawerking, ook van het nieuw gevormde blad
gestart (rond afbloei).
• Zacht voor het gewas, geen risico op verruwing
• Vervolgbehandelingen kunnen worden uitgevoerd met bijvoorbeeld 2-3 x 0,15 kg/ha Flint, toegevoegd aan de
• Tot 4 toepassingen mogelijk (blokken van max. 2 toepassingen)
schurftbestrijding.
• Toegelaten in pitvruchten, vruchtbomen, vruchtboomonderstammen
•H
et tweede blok met Luna PRIVILEGE kan worden ingezet minimaal 42 dagen na de laatste behandeling uit het
eerste blok.
Echte meeldauw op appelblad
en druiven
'Op tijd beginnen met het sterkste middel'
Na een aantal lastige jaren heeft fruitteler Kees Uijttewaal in Bemmel
(Gld.) de meeldauwschimmel weer redelijk goed onder controle. Om
dat zo te houden past hij een nauwsluitend spuitschema toe met als
start twee keer Luna Privilege.
Het is half februari en de buitentemperatuur schommelt al een aantal dagen
rond de tien graden. ,,Als dit de komende weken zo blijft, dan kan het wel
eens vroeg voorjaar worden. Vorig jaar begonnen we pas in de eerste week
Meeldauw kan het beste onder de
duim worden gehouden door vroeg te
starten met twee keer Luna Privilege
van april te spuiten in de peren; dat kan nu wel eens een maand eerder
zijn'', zegt Kees Uijttewaal, roerend in zijn koffie. Samen met adviseur Ruben
van Kraaij van Agruniek Rijnvallei blikt hij alvast vooruit naar het komende
seizoen. Volgens Van Kraaij zijn de eerste perenknoppen al aan het schuiven
en zijn her en der al groene delen zichtbaar. ,,We zullen dus op tijd bij de les
moeten zijn en geen gaten laten vallen in de spuitschema's. Iedere fruitteler
weet dat ook wel, maar toch... Wie aan het begin de boot mist, loopt het hele
seizoen achter de feiten aan'', zo benadrukt hij nog maar eens.
Meeldauw blijft aandachtspunt
Een aandachtspunt voor komend seizoen is meeldauw. Uijttewaal vertelt dat de
Privilege hebben we een hele sterke nieuwkomer uit een andere chemische groep erbij gekregen. En dat was vorig jaar
Kees Uijttewaal (rechts) heeft een
schimmel tot 'vorstjaar' 2012 voor de nodige problemen heeft gezorgd op zijn
ook meteen merkbaar op dit bedrijf; meeldauw is nauwelijks een probleem geweest'', zo vertelt Van Kraaij. Wat volgens
fruitbedrijf in Bemmel (Gld.). Hij teelt
bedrijf. Met name gevoelige rassen als Jonagold en Santana hebben het toen
hem ook belangrijk is geweest, is dat het middel al vroeg in het seizoen - rond het groene knopstadium - is ingezet.
9 hectare appel (Elstar, Jonagold,
flink te verduren gehad - ondanks een behoorlijk intensief spuitschema. Dat de
,,Meeldauw kan het beste onder de duim worden gehouden door vroeg te starten met twee keer Luna Privilege'', zo weet
Boskoop, Golden D., Santana en
meeldauwdruk in 2013 aanzienlijk lager was, is volgens beide mannen vooral
de adviseur, ,,daarmee wordt de sporulatie meteen sterk afgeremd waardoor het nieuwe blad optimaal wordt beschermd.
Wellant) en 5 hectare peer (Conference,
te danken een stevige winter én aan de komst van Luna Privilege. ,,Tot vorig
Op dit bedrijf hebben we daar duidelijk goede stappen mee gemaakt en hebben we de ziektedruk flink naar beneden
Doyenné du C. en Gieser Wildeman).
jaar moesten we het vooral hebben van het slim afwisselen van meeldauwmid-
gekregen.'' Uijttewaal beaamt Van Kraaij's woorden en voegt toe dat het middel ook voor wat betreft z'n kostprijs, meng-
Ruben van Kraaij is voorlichter fruit-
delen, zoals Exact. Maar van deze groep middelen weten we dat ze vanwege
baarheid en milieuprofiel een aanwinst is voor fruitteelt. ,,Al met al heeft Luna gewoon een prima indruk achtergelaten.
teelt bij Agruniek Rijnvallei.
resistentievorming steeds minder werkzaam zijn tegen meeldauw. Met Luna
Met zo'n middel kunnen we als sector weer vooruit.''
2
Fruitteelt Koerier
Vervolg van voorpagina
Lola groeit als kool
,,Tot nu toe loopt het allemaal prima. De vraag is vele malen groter dan het aanbod. Dat mag je toch
wel een succesverhaal noemen, nietwaar?'' Mathieu Gremmen is duidelijk in z'n sas als het over 'zijn'
appel Lola gaat. Sinds 2005 spijkert hij samen met boomkweker Jan van Ingen en fruitteler/veredelaar
Ben de Sonnaville hard aan de weg met het ras Maribelle, dat onder de merknaam Lola wordt verkocht.
Fruitteelt Koerier sprak met Gremmen over de ervaringen binnen de teelt, de afzetstrategie en de
marktpotentie.
Eerst maar eens wat feiten en cijfers op een rij. De Maribelle is in 1995 gekweekt door veredelings- en fruitteeltbedrijf
De Sonnaville in Altforst. Het ras is ontstaan uit een kruising van Meiprinses en Gloster, die vervolgens weer is gekruist
met Elstar. In 2005 is het ras voor het eerst aangeplant op een oppervlakte van 0,6 hectare. Daarna is het areaal
geleidelijk gegroeid tot ca. 150 hectare nu. Ongeveer 130 hectare staat in Nederland, de rest voornamelijk elders in
Europa (o.a. België, Verenigd Koninkrijk en Denemarken). Op dit moment hebben zo'n 70 Nederlandse fruittelers de
Maribelle aangeplant. Bij ongeveer 20 daarvan zijn de bomen in productie.
Vrijwel alle Maribelle-appels worden onder de merknaam Lola in de markt gezet. Dit gebeurt door het bedrijf Jabema,
een samenwerkingsverband tussen boomkweker Jan van Ingen, Ben de Sonnaville en Mathieu Gremmen. Dit seizoen
Mathieu Gremmen is fruitteler in Horssen (Gld.). Hij teelt 6 hectare peer (Conference) en 1 hectare appel (Maribelle).
verkoopt Jabema ongeveer 1 miljoen kilo Lola's.
Gremmen is ook partner binnen Jabema, een bedrijf dat het appelras Maribelle onder de merknaam Lola op de markt
brengt. Gremmen is daarbij verantwoordelijk voor de afzet en promotie.
'Vraag naar Lola is veel groter dan het aanbod'
Op dit moment gaan de zaken met Lola meer dan goed, zo durft 'promotor' Gremmen wel te stellen. ,,De vraag is
opgevuld met importfruit. Maar dat zou ook prima met Lola kunnen. Ik denk dat wij de concurrentie met importfruit
vele malen groter dan het aanbod. We hebben zoals gezegd een miljoen kilo ter beschikking, maar we zouden wel
prima aankunnen als het op kwaliteit, smaak en houdbaarheid aankomt'', aldus de fruitteler.
tien miljoen kilo kwijt kunnen.'' De belangrijkste afnemers bevinden zich in Duitsland en Scandinavië. Met name twee
Het sorteren van Maribelle - pas in de doos wordt het Lola - vindt centraal plaats bij het bedrijf Roel Wellner Fruit b.v.
grote warenhuizen zijn grootafnemers van Lola. Maar ook de belangstelling in eigen land groeit volgens Gremmen
in Est. Gremmen: ,,Dit bedrijf heeft zelf ook een aantal hectares Maribelle en is daardoor zeer betrokken bij het ras.
'met de dag'. Dit succes heeft zich de laatste jaren ook duidelijk in de prijs vertaald. Het afgelopen jaar werd - exclusief
Bovendien voorkomen we zo dat er op verschillende manieren wordt gesorteerd. Lola moet een constante, herkenbare
bewaarkosten - een netto uitbetaalprijs van 63 cent gehaald. ,,En dat is gerekend over alle kwaliteiten, dus ook het
kwaliteit behouden. Alleen dan komt de consument telkens weer bij onze appel terug.''
gedeelte dat naar de schillerij en industrie gaat.''
Gevraagd naar waar het succes vandaan komt, haalt Gremmen een doos met Lola's tevoorschijn en zet een paar
Makkelijke en gezonde boom
appels op tafel. ,,Kijk'', zeg hij, ,,deze appels zijn vorige week mee geweest naar de beurs in Houten en daarna heb-
Maribelle laat zich volgens Gremmen vrij gemakkkelijk telen, vergelijkbaar met Jonagold. Het ras is weinig gevoelig
ben ze een tijd lang gewoon hier in de schuur gestaan. Je ziet dat de appels zowel inwendig als uitwendig helemaal
voor schurft en meeldauw en zeer weinig gevoelig voor vruchtboomkanker. Met name deze laatste eigenschap is een
niets aan kwaliteit hebben verloren. En volgende week neem ik ze zo weer mee naar een beurs in Berlijn. Daarna zien
belangrijke plus: in de praktijk is er bijna geen uitval als gevolg van vruchtboomkanker. Gremmen: ,,Zelf heb ik 3300
ze er nog steeds zo goed uit als nu. Precies daar zit het grote pluspunt van deze appel: hij heeft een zeer constante
bomen staan, waarvan ik er de afgelopen vier jaar 45 heb moeten rooien vanwege vruchtboomkanker. In vergelijk
kwaliteit en daardoor een uitzonderlijk lang uitstalleven.''
met andere rassen is dat heel weinig.'' De gemiddelde productie van Maribelle schommelt rond de 60 ton per hectare,
waarvan vrijwel alle appels in de maten 70 tot 85 millimeter vallen.
Leveren vanaf januari
Een aandachtspunt bij Maribelle is dat het ras wat gevoelig is op huid, en dan met name op de groene gedeeltes. ,,Het
Het afzetseizoen voor Lola start pas in januari. Voor die tijd heeft de smaak zich nog net niet voldoende ontwikkeld,
is daarom belangrijk om de groeiexplosie in het voorjaar wat te temperen door middel van wortelsnoei en eventueel
omdat - vanwege een zeer hoge brix-waarde - nog niet alle zetmeel is omgezet in suiker. Tot en met december komt
een groeiremmer. Verder zijn we na de bloei wat aan het experimenteren met gibberelline, waardoor de celwanden
er dus geen appel uit de koeling. Voor Gremmen is dit echter alles behalve een probleem. ,,Door pas in januari te leve-
wat rekbaarder blijven'', zo licht Gremmen toe.
ren is onze Lola een mooie aanvulling op de Elstar. Meestal wordt dit ontbrekende kwaliteitssegment in het voorjaar
Gestaag blijven groeien
Hoewel de zaken goed gaan, benadrukt Gremmen dat de Lola-appel voorlopig 'groot in het klein' zal blijven. Plan is
om het areaal jaarlijks met zo'n 150.000 bomen te laten groeien. Daarmee moet in het seizoen 2017/2018 een productie van ongeveer 10 miljoen kilo worden bereikt. ,,Belangrijk voor ons is dat we met Lola een vraagmarkt houden.
We willen onze afnemers uiteraard tegemoet komen met extra productie, maar ze moeten wel een beetje hongerig
blijven naar ons product. Verder willen we geen enkele concessie doen aan de kwaliteit, want daar moeten we het
volledig van hebben. De appel moet zo mooi en lekker blijven dat hij zichzelf verkoopt'', zo besluit Gremmen.
Vrijwel alle Maribelle-appels worden
onder de merknaam Lola in de markt
gezet. Dit gebeurt door het bedrijf
Jabema, een samenwerkingsverband
tussen boomkweker Jan van Ingen, Ben
de Sonnaville en Mathieu Gremmen.
Dit seizoen verkoopt Jabema ongeveer 1 miljoen kilo Lola's.
Het sorteren van Maribelle – pas in de doos wordt het Lola - vindt centraal plaats bij het bedrijf Roel Wellner Fruit b.v. in Est.
Maribelle is een gebloste, dieproze appel met een zoetfrisse, lichte zure smaak.
De Brix-waarde ligt rond 14°
3
Fruitteelt Koerier
Movento: tegen moeilijk te raken insecten
Movento wordt al enkele jaren toegepast om op effectieve wijze appelbloedluis, roze appelluis, kommaschildluis en perenbladvlo. De werkzame stof spirotetramat wordt opgenomen en getransporteerd naar
alle delen van de plant waardoor zuigende insecten ook op moeilijke plaatsen wordt bestreden. Voor
appel en peer is recent de dosering aangepast aan de behoefte van de praktijk. De nieuwe dosering luidt
nu 0,1% of 1 l/ha.
Appel en peer
Zet Movento in appel in bij het begin van het uitzwermen van bloedluis. Bij peer toepassen op de eitop van de tweede
generatie perenbladvlo. Galmuggen, kommaschildluis en andere zuigende insecten worden bij toepassing in de weken
na de bloei ook bestreden. Bij een zware aantasting door bloedluis, perenbladvlo, galmuggen of kommaschildluis de
bespuiting altijd herhalen.
Kers en pruim (onbedekte teelt)
Toepassen na de bloei op het moment dat de luizen nog niet zijn ingekruld. Bij een zware aantasting de bespuiting
herhalen. Voor de bestrijding van de kersenvlieg Movento toepassen op het moment van de kleuring van de vruchten. In
de meeste gevallen worden ook andere zuigende insecten uitstekend bestreden.
Opmerkingen
• Gebruik voldoende water.
• In de teelt van appel, peer, kers, pruim en boomteelt is waargenomen dat het spuiten met minimaal 1000
liter water per hectare de effectiviteit sterk verbetert. Daarnaast is waargenomen dat toepassen via verneveling (150-500 liter water per hectare) de onderzijde van de bladeren kan verbruinen. Dit effect treedt niet
Gewijzigde
of in veel mindere mate op indien wordt gespoten met 1000 liter water per hectare. In deze teelten daarom
Movento uitsluitend toepassen met minimaal 1000 liter water per hectare.
dosering Movento
•C
ruciaal voor een optimale werking van Movento is de opname door en het transport in de plant.
Pas Movento daarom alleen toe als het gewas goed groeit en/of er voldoende blad aanwezig is.
• Op appel en peer nu 0,1% (1 l/ha) toegelaten
• Aan deze formulering nooit uitvloeiers en of hechters toevoegen. Movento nooit gemengd spuiten met
• Dubbel systemische werking; van blad naar
fungiciden, insecticiden of (blad)meststoffen.
blad en van wortel naar wortel
• L et op: de aanvangswerking op bladluizen is zeer traag. Indien gespoten wordt op een populatie ingekrulde
• Zeer breed werkingsspectrum (o.a. appel-
bladluizen zal pas na 7 tot 14 dagen werking zichtbaar zijn. Bij voorkeur spuiten op een beginnende blad-
bloedluis en perenbladvlo)
luispopulatie voordat er zich koloniën hebben ontwikkeld.
• Langdurige werking
• De veiligheidstermijn voor appels, peren, kersen en pruimen is 21 dagen.
• Past uitstekend in geïntegreerde teelten
Movento heeft een uitstekende werking tegen appelbloedluis
Werking Movento onder de loep
geven. Zo blijkt bijvoorbeeld dat er bij 3 dagen na toepassing nog wel meer
werkzame stof in het langlotblad te vinden is. ,,Is dit een belangrijke fase voor
de effectiviteit van het middel? En waarom neemt de hoeveelheid werkzame
De afgelopen drie seizoenen gaf de bestrijding van perenbladvlo
met Movento wisselende resultaten. Met name de werking op het
clusterblad was onderwerp van discussie: klopt het dat deze minder
goed is dan op langlotblad? Henny Balkhoven van Fruitconsult licht
de kwestie toe.
stof daarna sneller af dan in het clusterblad? Dat soort details willen we graag
weten'', zo blikt de adviseur alvast vooruit. Hoe het onderzoek verder gaat is op
dit moment nog onderwerp van gesprek. ,,We zijn nog een aantal opties aan
het doornemen; mogelijk komt daar een nieuwe praktijkproef uit. Zelf wil ik
wel graag verder, want een optimale bestrijding van perenbladvlo zie ik als een
absolute topprioriteit voor de perenteelt'', zo besluit Balkhoven.
,,In principe is een fabrikant zelf verantwoordelijk voor zijn product en moeten zij
dus ook zelf vragen over de werking en toepassing van hun producten kunnen
Fruitconsult neemt beheer proeftuin
Randwijk over
beantwoorden. Maar voor deze kwestie hebben we een uitzondering gemaakt:
Movento is belangrijk voor de praktijk, waardoor het ook in óns belang is dat
het middel zo goed mogelijk werkt. Bovendien is Movento een relatief duurzaam
middel dat we de komende jaren nog wel eens hard nodig kunnen hebben.''
Adviesbureau Fruitconsult heeft begin dit jaar het dagelijkse beheer
Henny Balkhoven wil het maar even gezegd hebben: Fruitconsult is een onaf-
van de proefboomgaard bij PPO in Randwijk overgenomen. ,,Feitelijk
hankelijk adviesbureau en wil dat ook graag blijven.
gaat het alleen om het praktische onderhoudswerk dat in de proeftuin
Henny Balkhoven is specialist gewasbescherming bij Fruitconsult
gedaan moet worden. De proeven zelf blijven in handen van PPO'', zo
Dan de kwestie: klopt het dat Movento minder goed werkt op clusterblad dan
op langlotblad? Om antwoord hierop te vinden zetten Fruitconsult en een groep
resultaten (zie grafieken) blijkt dat er door het clusterblad evenveel Movento is
verduidelijkt Henny Balkhoven de nieuwe situatie. De adviseur hecht
van 15 perentelers het afgelopen jaar een studiegroep op, waarbij de opname
opgenomen als door het langlotblad. Bovendien blijft Movento ook nog eens
eraan te zeggen dat Fruitconsult een onafhankelijk adviesbureau is én
van het middel nauwkeurig onder de loep werd genomen. Belangrijkste onder-
wat langer aanwezig in het clusterblad; en dat terwijl de werking in de praktijk
blijft. ,,We zijn groot geworden doordat we altijd het belang van onze
deel was een praktijkproef op vier verschillende bedrijven, waarbij Movento op
juist minder is. De analyse geeft dus het omgekeerde beeld van wat er op basis
klanten voorop hebben gezet. Dat willen we graag zou houden.''
dezelfde dag (7 juni) werd ingezet. Vervolgens werd ook op dezelfde dagen -
van de ervaringen in de praktijk werd verwacht. ,,Voor deze opmerkelijke uit-
3, 7, 14, 21 en 35 dagen na toepassing - cluster- en langlotblad verzameld,
komst hebben we voorlopig geen verklaring'', zo erkent Balkhoven.
die daarna geanalyseerd werden in Laboratorium Zeeuws-Vlaanderen. Uit de
Tegelijktijd
zijn er ook een aantal 'kleinere' uitkomsten die wél enige houvast
Waar Fruitconsult wél voor open staat is de aanleg van demo's.
Balkhoven: ,,We voeren graag demo's uit in samenwerking met fabrikanten en willen ook zeker meedenken over de opzet en uitvoering, als
de opdrachtgever dat wenst. Maar over de resultaten, goed of slecht,
moet zonder voorwaarden vooraf in alle openheid met de fruittelers
kunnen worden gepraat. Met deze voorwaarde stellen we de telers
centraal: die zijn immers gebaat bij openheid van zaken.''
'Vriend van proefbedrijf PPO Randwijk'
Om de proeftuin ook voor de toekomst te kunnen behouden hebben
Fruitconsult en PPO onlangs het initiatief 'Vriend van proefbedrijf
PPO Randwijk' in het leven geroepen. Hiermee hopen beide partijen
een jaarlijkse (vrijwillige) bijdrage van fruittelers te genereren. Voor
een basisbedrag van € 250 per bedrijf (hardfruit) en een aanvullende
bijdrage van € 5 per hectare steunen telers niet alleen 'hun' proeftuin,
maar worden ze ook volop betrokken bij demo's en proeven en mogen
4
Fruitteelt Koerier
ze ook meebeslissen in de keuze van de op te zetten proeven.
Vervolg van voorpagina
'Boomgaard vitaal houden en stressfactoren wegnemen'
Hoewel er de laatste jaren veel veld- en praktijkonderzoek is gedaan naar zwartvruchtrot, blijft het volgens Picard
lastig om een duidelijke oorzaak van de infectie aan te wijzen. ,,Stemphylium is een zwakteschimmel die vrijwel
altijd toeslaat onder stressvolle omstandigheden. Belangrijk is daarom om de boomgaard vitaal te houden en zo veel
mogelijke stressfactoren weg te nemen. In de praktijk merken we dat een combinatie van maatregelen 'gemiddeld
genomen' zeker effect heeft. Daarom raden we telers aan om - ondanks alle onzekerheden - altijd actie te ondernemen'', aldus Picard.
Een basismaatregel is het verminderen van de innoculumdruk, bijvoorbeeld door dood materiaal (blad, gras, onkruid,
vruchten) op de zwartstrook te borstelen en te versnipperen. Verder moeten de drainages goed op orde zijn om wortelverstikking - en dus stress bij de bomen - te voorkomen. Ditzelfde geldt voor bemestingstoestand van de bodem:
hoe beter deze op peil is, hoe minder kans op gebreksstress bij de bomen. ,,Voeg eventueel bladvoeding toe aan
chemische bespuitingen; alles wat kán helpen om stress te verminderen is zinvol'', aldus Picard.
Nog twee mogelijke risicofactoren zijn een te sterke groeiremming (bijvoorbeeld door te diep inzagen van bomen) en
de aanplant van bomen die elders zijn opgekweekt. ,,In beide gevallen zie ik dat er meer problemen ontstaan met
zwartvruchtrot.''
Vroege bestrijding noodzakelijk
Op basis van zijn ervaringen van de afgelopen jaren stelt Picard dat chemische bestrijding van zwartvruchtrot in
Conference áltijd zinvol is, dus ook als telers de schimmel nog nooit gesignaleerd hebben. ,,In mijn werkgebied OostVlaanderen en Zeeuws-Vlaanderen heb ik meer dan eens meegemaakt dat telers zich op basis van het verleden veilig
Bart Picard is onafhankelijk adviseur bij pcfruit in België. Daarnaast runt hij
waanden, maar dat er tóch zomaar een flinke infectie optrad. Het is dus te riskant om niets te doen.'' Belangrijk is om
een fruitbedrijf met appel (3,5 ha) en peer (2 ha) in Horebeke (bij Oudenaarde).
de sterkste middelen met de meeste duurwerking als eerste in te zetten.
Picard adviseert om 10 dagen na de volle bloei een bespuiting uit te voeren met het sterkst mogelijke middel. Als 'tussenbespuiting' kan er een strobilurine worden toegepast, zoals bijvoorbeeld Flint. Daarna - zo'n 25 tot 30 dagen na de
bloei - moet weer een bespuiting volgen met het sterkst mogelijke middel. Ook adviseert hij om tijdens het seizoen het
Twee soorten Stemphylium
Stemphy-model te volgen en meteen te reageren als het model dit aangeeft.,,Blijf in ieder geval doorspuiten tot eind juni,
Naast Stemphylium vesicarium (links) is er ook nog een minder bekende soort: Stemphylium botryosum (rechts).
ook al is het koud en geen Stemphylium-weer. Ook onder de 20 °C kiemen de zwartvruchtrotsporen, al gaat het misschien
Deze schimmel tast de peer vooral bij de neus aan. De infectie wordt daarom nogal eens verward met neusrot.
wat langzamer. Laat je in ieder geval niet verrassen, want daarvoor is de schade echt veel te groot'', zo besluit de adviseur.
Stemphyliumschimmel op blad
Calypso: tips voor een optimale werking
Voor een optimale werking van Calypso zijn een juiste timing, het
aanpassen van de dosering (met uitvloeier) aan het boomvolume en
de hoeveelheid water van groot belang. Daarom: een aantal tips en
wenken voor groot-, steen- en kleinfruit.
wittevlieg, aardbeibloesemkever en de frambozenkever door Calypso meegenomen. In bedekte teelten kan Calypso ook gecombineerd met hommelvoeding worden ingezet ter bestrijding van tripsen.
Niet alle insecten op één moment
Bij appel en peer worden alle luizen (met uitzondering van bloedluis),
In de teelt van appel draait het vooral om de roze appelluis, appelgrasluis
wantsen, appelbloesemkever, perenknopkever, larven van de perenbladvlo,
en de groene appelwants. De roze appeluis kan het beste in het groene tot
kommaschildluis, zaagwespen, zuringbladwesp en appelvouwmijnmot door
roze knopstadium worden bestreden. Wordt ingekrulde roze appelluis pas na
Calypso bestreden.
de bloei bestreden, spuit dan altijd met minimaal 500 liter spuitvloeistof per
In steenfruit worden naast een aantal moeilijk te bestrijden luizensoorten
hectare en voeg altijd uitvloeier toe.
zoals zwarte kersenluis, melige pruimenluis (let op: melige pruimenluis
De groene appelwants kan gelijktijdig met de roze appelluis worden bestre-
tijdig bestrijden, veel water gebruiken en uitvloeier toevoegen!) en groene
den. Het optimale stadium ligt in het roze knop-/ballonstadium van het ras
kortstaartluis ook insecten als de kersenvlieg en de pruimenzaagwesp be-
Jonagold. Op dit moment zijn de jonge larven uit de eieren en bevinden ze
streden.
zich in het eerste of tweede larven stadium. Is er al gespoten, dan moet tegen
Ook in kleinfruit (bedekte en onbedekte teelt) worden alle soorten (dop-)
het einde van de bloei het bestrijdingsresultaat worden gecontroleerd. Bij
luizen bestreden. Naast luizen worden ook bladwespen, cicaden, wantsen,
een zeer zware druk kan het zijn dat de bespuiting herhaald moet worden.
Insect
Bestrijdingstijdstip
Appelbloesemkever
Muizenoorstadium
Appelgrasluis
Vanaf het moment dat bestrijdingsdrempel wordt overschreden in het voorjaar
Roze appelluis
Roze knop stadium tot volle bloei
Groene appelwants
Roze knop-Ballonstadium Jonagold, eventueel einde bloei herhalen
Appelzaagwesp
Midden bloei-einde bloei
Appelvoumijnmot
Begin bloei
Perenknopkever
Direct na de oogst
Perenbladvlo
Als de bloemknoppen los van elkaar gaan staan, na de pluk
Kommaschildluis
1 tot 2 weken na de start van het zwermen, meestal kort na de bloei van appel
Doseringen en veiligheidstermijnen
•In grootfruit is de dosering van Calypso 0,025%. Dit komt neer op 0,25 tot 0,375 liter per hectare
afhankelijk van de boomhoogte.
• In kleinfruit is de dosering ook 0,025%. In deze teelt komt dat overeen met 0,25 liter per hectare
• Het advies is om Calypso te spuiten met ruim water gecombineerd met een uitvloeier zodat het gewas
goed nat gemaakt kan worden. Dit geldt zeker voor ingekrulde luizen, melige pruimenluis en schild- en
dopluizen.
• De veiligheidstermijn voor grootfruit is 14 dagen. Voor kleinfruit geldt een veiligheidstermijn van 3 dagen
(onbedekte teelt) en 7 dagen vóór het plaatsen van regenkappen (bedekte teelt).
5
Fruitteelt Koerier
'Onkruidbestrijding wordt lastiger en duurder'
,,Vanaf 2015 krijgen we te maken met een flink aantal beperkingen in het gebruik van herbiciden. De
onkruidbestrijding wordt daardoor minder gemakkelijk en ook nog eens fors duurder'', zo voorspelt fruitteeltspecialist Siep Fennema van Agrifirm. Volgens hem zullen telers slimme combinaties van bodem- en
contactherbiciden toe moeten passen om hun boomgaard betaalbaar schoon te houden.
Een hot item voor elke teler; zo noemt Siep Fennema de toekomstige onkruidbestrijding in grootfruit. ,,Het pakket
herbiciden staat aan alle kanten onder druk. De dosering en het aantal toepassingen van diverse vertrouwde middelen worden vanaf 2014/2015 fors naar beneden bijgesteld. We zullen het dus met minder middelen klaar moet
spelen'', zo blikt de adviseur alvast vooruit. Volgens hem zal de onkruidbestrijding bij vrijwel alle bedrijven flink op
de schop moeten, met name door de drastische beperkingen die voor glyfosaat gaan gelden. Gevolg hiervan is ook
dat de onkruidbestrijding duurder wordt. ,,Ik verwacht dat telers straks drie tot vier keer zoveel geld kwijt zijn aan het
schoon houden van hun boomgaard.''
Praktijkdemo in Zeewolde
Om goed voorbereid te zijn op deze nieuwe situatie heeft Agrifirm afgelopen seizoen een praktijkdemo aangelegd
in Zeewolde (Fl.). Daarbij zijn - in een relatief jonge boomgaard - vier verschillende objecten aangelegd op zwartstroken van elk 200 meter lang. Naast de contactmiddelen Basta en Finale zijn er twee nieuwe bodemherbiciden
getest (waarvan er eentje is toegelaten en de ander nog niet). Omdat er op de demolocatie in de herfst van 2012
nog Amitrol werd toegepast en de zwartstroken door het droge en koude voorjaar lang schoon bleven, zijn Basta
en Finale en één bodemherbicide pas na de bloei - ongeveer half mei - ingezet. De andere bodemherbicide is wel al
begin maart toegepast.
In de weken daarna zijn de objecten regelmatig visueel beoordeeld. ,,Ondanks de verlate toepassing hebben we een
Siep Fennema is specialist fruitteelt bij Agrifirm
redelijk goed beeld gekregen van de effectiviteit van de middelen en ook van de mogelijkheden die we straks hebben'', blikt Fennema terug op de demo. Zo hebben de nieuwe bodemherbiciden de zwartstroken lang schoon kunnen
meerwaarde zit zoals eerder gezegd in de bestrijding van sterk uitzaaiende probleemonkruiden zoals perzikkruid,
houden en hebben Basta en Finale duidelijk hun meerwaarde laten zien op probleemonkruiden, zoals perzikkruid.
maar ook de werking op jonge opslag is een duidelijke plus van beide middelen. Belangrijk is volgens Fennema dat
Om van het begin tot het einde van het seizoen onkruidvrij te kunnen blijven, verwacht Fennema dat vooral combi-
deze probleemonkruiden twee keer kort na elkaar - binnen 14 dagen - aangepakt worden en dat daarbij veel water
naties van bodem- en contactherbiciden een flinke opmars zullen maken. Ook opties met groeistoffen blijven - mits in
-minimaal 300 l/ha - wordt gebruikt zodat alle onkruiden ook daadwerkelijk worden geraakt. Ook adviseert hij in een
de toekomst toegelaten - later in het seizoen tot de mogelijkheden behoren. ,,We zullen straks dus veel gerichter te
vroeg stadium te spuiten, waardoor de koppen van de onkruiden zo breed en volledig mogelijk worden geraakt. Tegen
werk moeten gaan bij de onkruidbestrijding en dat zal zeker even wennen zijn voor de telers. Tot nu toe konden velen
de zijkant van het onkruid spuiten heeft namelijk nauwelijks effect. Een kritsch punt bij het gebruik van Finale blijft de
zich prima redden met alleen glyfosaat; die optie is straks verleden tijd.''
mogelijk scherpe werking op de bast van jonge perenbomen. ,,Het zou mooi zijn als daar zoveel mogelijk duidelijkheid
over komt, want dit middel kunnen we straks nog wel eens hard nodig hebben'', zo besluit Fennema.
Basta en Finale
Door de forse beperkingen voor glyfosaat zullen contactherbiciden als Basta en Finale een prominentere rol gaan
Naschrift Bayer: Finale kan op niet-afgeharde, jonge bomen (tot ca. 1 jaar) een oppervlakkige verbranding geven, zo
krijgen in het spuitschema, zo verwacht Fennema, al voegt hij meteen toe dat ook deze twee middelen met een
is eind jaren '80 een aantal keren gebleken. Dit verschijnsel is daarna - voor zover bekend - nooit meer gesignaleerd.
maximale dosering van respectievelijk 3,75 en 5 liter per hectare slechts beperkt ingezet kunnen worden. De grootste
Bij het middel Basta zijn tot dusver nooit verbrandingsverschijnselen waargenomen.
Ethrel-A toegelaten in peer en zure kers
Afgelopen zomer is de groeiregulator Ethrel-A geherregistreerd en is de toepassing uitgebreid
met toepassingen in peren en zure kersen.
Peer
In peren kan Ethrel-A worden ingezet om de bloemknopontwikkeling voor het komend jaar te bevorderen.
Zeker in jaren van zware vruchtdracht kan dit noodzakelijk zijn om beurtjaren te voorkomen en opbrengsten
veilig te stellen.
Het etiket vermeldt 3 toepassingen, vanaf 1 week na de bloei met een interval van 1 week in doseringen
aflopend van 0,25 naar 0,15 en tenslotte 0,1 l/ha.
Er dient voldoende water gebruikt te worden.
Zure kers
In zure kersen kan met behulp van Ethrel-A een uniforme afrijping worden bereikt, wat van belang is voor
de mechanische oogst. De rijping van de zure kersen kan worden gestuurd met een bespuiting 7-10 dagen
voor de oogst.
De dosering is 0,05%, met een maximum van 0,75 liter. Ook hier dient voldoende water te worden
gebruikt.
Proeven met ethefon geven geen negatieve effecten op opbrengst en kwaliteit
Proeftuin Zwaagdijk voerde in 2005 en 2006 proeven uit waarbij
groeiregulator Ethrel-A (ethefon) werd ingezet om de bloemknopvorming in peer te bevorderen.
leiden. ,,Een echt stabiele en betrouwbare referentie hebben we dus
helaas niet gehad. Niettemin zijn er wel wat interessante signalen uit de
proeven gekomen'', aldus Oostingh.
Zo kwam in beide proefjaren naar voren dat ethefon géén negatieve
Cor Oostingh is onderzoeker bij Proeftuin Zwaagdijk
,,Doel van de proeven was om de werking van ethefon in peer aan te tonen
invloed heeft op de opbrengst en kwaliteit, zowel bij Conference als bij
om zo tot een uitbreiding van het etiket te komen. Daarvoor hebben we in
Doyenné de Comice. Ook gaf het gebruik van ethefon in vergelijking met
samenwerking met NFO en met financiering via het fonds kleine toepas-
wortelsnoei een kleinere spreiding in de resultaten, hetgeen duidt op
singen twaalf registratieproeven in Conference en Doyenné du Comice
een hogere betrouwbaarheid. Specifiek bij Conference kwam duidelijk
aangelegd'', zo blikt onderzoeker Cor Oostingh terug op deze tweejarige
naar voren dat bespuitingen met ethefon meer bloemclusters van goede
proefperiode.
kwaliteit gaf dan onbehandelde objecten. Tenslotte werden er in residu-
Omdat er voor dit registratieonderzoek geen vergelijkbare alternatieven
proeven - die parallel liepen aan de registratieproeven - geen residuen
voor ethefon beschikbaar waren is - in overleg met de toenmalige Planten-
boven de detectiegrens gevonden. ,,Samenvattend zou je kunnen zeggen
ziektenkundige Dienst - besloten om wortelsnoei als referentie op te nemen.
dat er in de proeven geen indicaties waren voor nadelige gevolgen voor
Vanuit de praktijk is echter bekend dat de effecten hiervan zeer grillig en
de opbrengst en kwaliteit en dat ethefon een betrouwbaardere en meer
onzeker zijn en regelmatig tot een slechtere productie en vruchtkwaliteit
bedrijfszekere methode is gebleken dan wortelsnoei'', aldus Oostingh.
6
Fruitteelt Koerier
Mens & Werk
'Gewasbescherming is breder dan alleen chemie'
,,Op dit moment hebben we het middelenpakket voor de fruitteelt aardig op orde. Grote problemen
zijn er eigenlijk niet, wél een aantal specifieke knelpunten bij ziektegevoelige rassen, steen- en
kleinfruit en dan vooral bij de bedekte teelten.''
Jaco van Bruchem, beleidsmedewerker gewasbescherming bij de NFO, schetst in het kort de stand van zaken
rondom de beschikbaarheid van gewasbeschermingsmiddelen voor de fruitteelt. In vergelijking met andere sectoren - waar soms zelf de noodklok wordt geluid vanwege het (zeer) krappe middelenpakket - lijkt de fruitteelt
dus nog redelijk goed bedeeld met gewasbeschermingsmiddelen. Maar blijft dit ook zo? Wat zijn toekomstige
bedreigingen? En hoe kunnen die getackled worden? Zes vragen aan Jaco van Bruchem.
'Vooral bij de kleinere teelten
is er nog meer dan genoeg
werk aan de winkel.'
De druk om spuitdrift te verminderen neemt steeds verder toe. Waar moeten
telers rekening mee houden?
,,Ten eerste krijgen telers van houtig kleinfruit te maken met vergelijkbare voorschriften als voor grootfruit.
Willen zij het huidige pakket middelen blijven toepassen, dan zullen zij - net als grootfruittelers - moeten
De sector mag niet klagen over het aantal beschikbare middelen...
investeren in nieuwe, driftreducerende technieken.
,,In vergelijking met pakweg vijf jaar geleden zijn we er zeker op vooruit gegaan. Belangrijke knelpunten
Verder zal het aspect veiligheid steeds belangrijker worden. Kijk maar naar het recente rapport van de
zoals vruchtdunning en fruitmotbestrijding in appel en peer zijn met nieuwe toelatingen opgelost. Daarnaast
Gezondheidsraad dat aanbevelingen doet om blootstelling van middelen aan omwonenden te voor-
heeft de toelating van Movento de perenbladvlo-, bladluis- en kommaschildluisbestrijding beter gemaakt. Ook
komen. Willen we als sector in de toekomst gewasbeschermingsmiddelen blijven gebruiken, dan zullen
zijn er een aantal zeer welkome etiketsuitbreidingen geweest - zoals Calypso in bedekte teelten van houtig
we daar terdege rekening mee moeten houden.''
kleinfruit en een rupsenmiddel in steen- en houtig kleinfruit.''
Tot slot: wat zijn de belangrijkste uitdagingen voor de komende jaren?
Er is dus veel bereikt de afgelopen jaren...
,,Op korte termijn zullen we de vinger aan de pols moeten houden voor wat betreft de heretikettering
,,Voor de grotere teelten zoals appel en peer geldt dat zeker, maar bij de kleinere teelten is er nog meer dan
van middelen. Bij deze heretikettering wordt heel concreet de maximale dosering, het maximaal aantal
genoeg werk aan de winkel. Daar zitten nog wel een aantal lastige knelpunten.''
toepassingen per jaar en de minimale interval tussen toepassingen op het etiket vermeld. Dit kan wel
eens gaan knellen bij de fungiciden die meerdere keren per seizoen worden gebruikt, zoals bijvoorbeeld
Waar zitten de knelpunten bij de kleine teelten?
tegen schurft, meeldauw, zwartvruchtrot en vruchtboomkanker. De kans is groot dat telers hierdoor veel
,,Onze grootste zorg zit op dit moment bij de bedekte teelten van houtig kleinfruit, zoals braam en framboos.
meer moeten 'puzzelen' met middelen dan tot nu toe het geval is.
Voor deze teelten moeten bij herbeoordeling van middelen aparte dossiers voor residu-onderzoek worden
Verder moeten we in mijn ogen breder kijken dan alleen chemie. Zijn er biologische middelen of producten
samengesteld. Omdat deze dossiers in het verleden vaak niet zijn aangelegd, is het een zeer kostbare zaak om
beschikbaar voor de fruitteelt? En kunnen deze ingepast worden in geïntegreerde systemen? Op dit soort
dit alsnog te doen voor elke specifieke teelt - die hooguit enkele tientallen hectares beslaat. Daarvan kan geen
vragen moeten we de komende jaren heldere en vooral bruikbare antwoorden zien te krijgen.''
enkele middelenfabrikant een businesscase maken.''
En nu...?
,,Onze taak is om bij fabrikanten de knelpunten onder de aandacht te brengen en samen naar een oplossing
te zoeken. Soms lukt het om - al dan niet met geld uit het Fonds Kleine Toepassingen - een belangrijke middel
beschikbaar te krijgen of te houden voor kleine teelten. Daarnaast proberen we via internationale samenwerking toelatingsdossiers beschikbaar te krijgen. Het door Nederland opgerichte Expert Centre Speciality Crops
speelt daarbij een belangrijke rol.''
In de nieuwe rubriek Mens & Werk laten we mensen aan het woord die zich op een bijzondere
manier inzetten of verdienstelijk maken voor hun vak (en vakgenoten). Dit jaar - 2014 - richten
we ons op de belangenbehartigers. Met welke thema's houden zij zich bezig? Wat zien zij als
grootste knelpunten?
In deze aflevering: Jaco van Bruchem, beleidsmedewerker gewasbescherming bij de NFO.
Monitor de regenval
met de Regenmeter app
Regenval kan grote invloed hebben op een succesvolle teelt. Vanaf nu kunt u ook de gevallen neerslag
monitoren met behulp van de Regenmeter app, beschikbaar voor smartphone en tablet.
De app geeft gebaseerd op uw GPS-locatie of een gekozen postcodelocatie een overzicht van de actuele
neerslag. De Regenmeter app geeft de hoeveelheid regen weer op basis van neerslagregistratie middels
buienradar. U kunt kiezen voor een periode van 3, 6, 12 of 24 uur waarna de app de hoeveelheid gevallen
neerslag grafisch afbeeldt. Ook kunt u terugzoeken hoeveel neerslag er gevallen is in de afgelopen weken
Apple
of maanden en bevat de app de alom bekende buienradar voor een voorspelling van de neerslaggebieden
voor de komende uren.
BayYou Services
7
De Regenmeter app is uw digitale regenmeter.
Deze app is verkrijgbaar via de App Store en de Google Playstore.
Fruitteelt Koerier
Android
COLOFON
Concept en realisatie:
l
Bayer CropScience SA-NV
Vormgeving en opmaak:
l
Claudia
Roorda
Fotografie:
l
Bayer CropScience SA-NV
Drukwerk:
,,Met Luna Privilege hebben we een sterke
,,De vraag naar Lola is vele malen groter
,,Vanaf 2015 krijgen we te maken met een
,,Willen telers van houtig kleinfruit het hui-
nieuwkomer erbij gekregen. En dat was vorig
dan het aanbod. We hebben een miljoen kilo
flink aantal beperkingen in het gebruik
dige pakket middelen blijven behouden, dan
jaar ook meteen merkbaar; meeldauw is
ter beschikking, maar we zouden wel tien
van herbiciden. De onkruidbestrijding wordt
zullen zij moeten investeren in nieuwe, drift-
nauwelijks een probleem geweest.''
miljoen kilo kwijt kunnen.''
daardoor minder gemakkelijk en ook nog
reducerende technieken.''
eens fors duurder.''
Kees Uijttewaal, fruitteler in Bemmel en
Mathieu Gremmen,
Ruben van Kraaij, voorlichter fruitteelt
'Lola-promotor' en fruitteler
Siep Fennema,
Jaco van Bruchem, beleidsmedewerker
bij Agruniek Rijnvallei.
in Horssen (Gld.).
fruitteeeltspecialist bij Agrifirm.
gewasbescherming bij NFO.
Puzzel mee en win een diner voor twee!
l
HH Global
Dit is een uitgave van:
Bayer CropScience SA-NV
Energieweg 1
P.O. Box 231
NL-3640 AE Mijdrecht
Onze gebruiksadviezen, zowel mondeling als
schriftelijk verstrekt, berusten op uitgebreide
proefnemingen. Wij adviseren naar beste
weten volgens kennis van zaken van dit ogenblik, echter zonder daarvoor aansprakelijkheid
op ons te nemen, omdat opslag/bewaring en
toepassing zich aan onze controle onttrekken.
Beschrijvingen van een product, resp. gegevens
over de eigenschappen daarvan betekenen
niet, dat verantwoordelijkheid wordt gedragen bij eventuele schade. Gebruik gewasbeschermingsmiddelen veilig. Lees vóór gebruik
eerst het etiket en de productinformatie.
Houdt u van lekker eten en drinken in een goed restaurant? Los dan de onderstaande woordzoeker op!
Uit de goede inzendingen worden drie winnaars getrokken. Zij krijgen elk een dinerbon ter waarde van  150.
De woorden hieronder zitten horizontaal, verticaal en diagonaal in alle richtingen in de puzzel verstopt.
Ze kunnen elkaar overlappen. Zoek ze op en streep ze af. De overgebleven letters vormen achter elkaar gelezen de oplossing.
APPEL
BLOESEM
BOOM
BOTRYTIS
DOYENNE
DRIFT
ELSTAR
ETHREL
ETIKET
L
T
L
O
S
E
F
L
E
P
P
A
M
E
S
E
O
L
B
S
E
R
E
I
U
E
E
G
T
F
I
T
E
L
E
R
N
N
G
R
O
T
C
E
S
N
I
T
A M O O
NFLINT
E Y O
FFRUITMOT
V T S
LGALA
R D H
Y U U M
INSECT
O C I I
JUNAMI
P H F E
KERS
C T IJ M
MLUISE N E
UMIJTT T I
SNECTRIA
T R P
C E N IJ
B
D
R
M
R
T
T
I
L
G
L
J
P
A
E
D
A
E
C
M
D
E
U
F
R
L
K
E
T
K
L
E
O
N
K
D
S
A
E
M
S
I
U
L
A
T
K
I
I V
GNUTTIGEN
I
VOOGST
O
EPEER
E
L E
PLUKKEN
T E
SCHIMMELS
T I
TELER
M V
AVLO
U
WVRUCHT
B
E N
N G
L
T
L
O
S
E
F
L
E
P
P
A
© www.puzzelpro.nl
M
E
S
E
O
L
B
S
E
R
E
I
U
E
E
G
T
F
I
T
E
L
E
R
N
N
G
R
O
T
C
E
S
N
I
T
A
N
F
L
Y
O
P
C
M
U
S
C
M
E
V
R
U
C
H
T
E
T
T
E
O
Y
T
D
U
I
F
IJ
N
T
R
N
O
O
S
H
M
I
E
M
E
I
P
IJ
B
D
R
M
R
T
T
I
L
G
L
J
P
A
E
D
A
E
C
M
D
E
U
F
R
L
K
E
T
K
L
E
O
N
K
D
S
A
E
M
S
I
U
L
A
T
K
I
I
G
V
E
L
T
T
M
A
W
E
N
V
I
O
E
E
E
I
V
U
B
N
G
© www.puzzelpro.nl
BON
Naam:
Adres:
Postcode:
Plaats:
Aantal hectare appel en peer:
De oplossing van de woordzoeker is:
Stuur de ingevulde bon uit deze
krant in een ongefrankeerde
envelop naar:
Actievoorwaarden:
Deze prijsvraag loopt van 20 maart t/m 30 april 2014. Uit de goede inzendingen worden drie prijswinnaars getrokken.
Deze prijswinnaars krijgen tussen 1 en 15 mei bericht. Over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd.
8
Fruitteelt Koerier
Bayer CropScience SA-NV
T.a.v. Jessica Biermann
Antwoordnummer 55074
3640 WB Mijdrecht

Download Report