oranje weer niet goed genoeg - VNO-NCW

actueel
oranje weer niet goed genoeg
dromen de
van
wereldtop
Opnieuw staat Nederland op plaats 8 in de
ranglijst van meest concurrerende economieën
ter wereld. Het klinkt misschien niet slecht,
maar stilstand is achteruitgang. Hoe eindigen
we volgend jaar weer in de top-5?
Tekst: Remko Ebbers, Judith Katz | Foto: Roger Cremers/HH
26
FORUM 25.09.14
Vorig jaar, toen Nederland van de 5de naar de
8ste plaats zakte, was Henk Volberda een stuk
pessimistischer dan nu. Die terugval was de
schuld van het kabinetsbeleid, liet de
Rotterdamse hoogleraar strategisch management optekenen in verschillende kranten. Het
Topsectorenbeleid werd niet goed genoeg uitgevoerd, de overheid investeerde niet genoeg in
innovatie en onderwijs en de aanhoudende bezuinigen hielpen al helemaal niet mee. Een
beetje pijnlijk voor premier Rutte, die een paar
dagen voor het uitkomen van de lijst tijdens de
H.J. Schoo-lezing nog uitriep hoe trots hij is op
ons plekje in de top-5 van meest concurrerende
economieën.
Een jaar later is het optimisme teruggekeerd.
Maar waar komt dat eigenlijk vandaan?
Nederland is tenslotte voor het tweede jaar op
rij geëindigd op de 8ste plaats. Dat komt, zegt
Volberda, doordat we op een aantal belangrijke
punten toch gestegen zijn. ‘Samenwerkingen
van kennisinstellingen en het bedrijfsleven beginnen hun vruchten af werpen’, zegt Volberda.
‘De High Tech Campus in Eindhoven en
27
Chemelot in Geleen zijn voorbeelden van succesvolle projecten waarbij kennisinstellingen,
bedrijven en overheid de handen in een slaan.
Natuurlijk kunnen we een voorbeeld nemen
aan andere landen als het gaat om de bedragen
die worden geïnvesteerd, maar het is een goed
begin.’ Ook het Topsectorenbeleid begint te
werken, zegt hij. ‘We merken ook dat de beschikbaarheid van kenniswerkers toeneemt
doordat meer studenten kiezen voor een technische studie. Als ik ondernemers spreek, laten
ze weten dat ze makkelijker aan technici en inFORUM 25.09.14
genieurs komen dan in voorgaande jaren.’ Maar,
waarschuwt hij, we komen niet zomaar terug in
de top-5. ‘Ik kan Nederland eigenlijk drie aanbevelingen geven: geef meer geld uit aan innovatie, versoepel de arbeidsmarkt en zorg dat de
financiële markt en kredietverstrekking weer op
gang komen. Leer van Finland, Zwitserland en
de Verenigde Staten.’
‘Concurrentie is dynamisch’, stelt Volberda.
‘Ook al presteert Nederland beter, andere landen, zijn ook hard bezig met innovatie en fiscale
stimulering van r&d.’
actueel
innovatie op zijn fins
‘Het begint met
innovatie in het
onderwijs’
O
p het gebied van innovatie zet
Nederland langzaam stappen naar
de top-5. Van plek 10 naar de 8ste plaats.
Rotsvast op de eerste plaats staat al jaren
Finland. Nederlander Hans Schaffers, als
financieren op z’n amerikaans
‘Maak het fiscaal
aantrekkelijk’
D
e financiële markten zijn het
slechtste punt van de Nederlandse
economie volgens het World Economic
Forum. Zelfs op het gebied van marktomvang
geeft het een betere waardering dan voor iets
als financial market development. De situatie
in de VS wordt veel beter gewaardeerd. Groot
verschil is de bredere basis voor financiering
van bedrijven. Behalve banken is er een heel
netwerk van alternatieve mogelijkheden met
28
FORUM 25.09.14
minstens 225 duizend business angels en
seed investors (particuliere investeerders),
vooral voor start-ups.
Voor Nederlandse business angels is het
in vergelijking met de VS helemaal niet
aantrekkelijk om grootschalig in bedrijfjes te stappen. Alleen al vanwege de 22
tot 25 procent belasting over zogenoemde inkomsten uit aanmerkelijk
belang (geldt vanaf een aandelenbezit
van 5 procent). Amerikaanse business
angels hebben een bevoorrechte belastingpositie, waardoor particulieren in
sommige gevallen zelfs helemaal geen
belasting hoeven te betalen. ‘Verder is het
in Nederland heel duur om een nieuwe
topman aandelen te geven. Die moeten
wettelijk worden ingekocht tegen marktwaarde, terwijl je in de VS makkelijker
voordelige aandelenconstructies kunt
verzinnen’, zegt Eva Hukshorn, informal
research director verbonden aan de Aalto
University in Helsinki, vergeleek de scores
van beide landen eens met elkaar. En wat
bleek? Finland, dat vier plaatsen boven
Nederland staat op de ranglijst, scoort alleen
op innovatie veel beter dan Nederland.
‘Finland investeert veel en veel meer in
research and development’, zegt Schaffers.
‘Vooral als het gaat om samenwerking
tussen het bedrijfsleven en de universiteit
doen de Finnen het uitstekend. Daarnaast
zijn veel meer mensen technisch opgeleid.
Op die twee punten scoort Finland het beste
van de wereld.’ Finland was niet altijd zo
vooruitstrevend, zegt Schaffers. Het roer
werd begin jaren negentig compleet omgegooid toen het land geteisterd werd door een
flinke recessie. Na het uiteenvallen van de
Sovjetunie, waar het land sterk van afhanke-
lijk was, zetten de Finnen in op een kenniseconomie. Ze deden flinke investeringen in
onderwijs en nieuwe technologie, waaruit
bijvoorbeeld Nokia voortkwam. Dat wierp
zijn vruchten af. In no time slaagde het land
erin om een onderwijssysteem op te bouwen dat met enige jaloezie gevolgd wordt in
het buitenland. Naar school gaan is gratis,
net als studeren aan de universiteit. ‘Jongens en meisjes in Finland worden met
succes enthousiast gemaakt voor bètavakken’, zegt Schaffers. ‘Gelukkig gaat het in
Nederland nu ook die kant op, maar Finland
is wat dat betreft wel een enorme voorloper.
Ook veel vrouwen werken in technische
beroepen.’ De universiteit waar Schaffers
werkt, is een product van het samenvoegen
van drie aparte universiteiten gericht op
economie, technologie, kunst en design. De
investor en partner van EFactor,
een netwerk dat ondernemers
en investeerders bij elkaar brengt.
En, zegt Hukshorn, het calvinistische Nederland is als de dood voor
cashen. ‘Een exit is hier heel onaantrekkelijk doordat er voor het volle pond
belasting over wordt geheven. Maar dat is
wat een investeerder doet: hij stopt een
aantal jaren geld in een bedrijf om dat in
veelvoud terug te krijgen. Daarmee investeert hij weer in andere bedrijfjes. Hier blijft
geld van investeerders vast zitten in bedrijven die prima zonder kunnen.’
In Nederland bemoeien de verkeerde mensen zich met start-ups, vindt Hukshorn.
‘Waarom zitten banken en verzekeraars
überhaupt in zaken als crowdfunding en
financiering van start-ups?’, vraagt ze zich af.
‘Willen ze kunnen zeggen dat ze hebben
geïnvesteerd in de nieuwe Facebook? Ieder-
een wil meepraten
op de golfbaan, maar dit
is een high risk high return
business. Je investeert in tien bedrijven en
daarvan slagen er twee. Banken en verzekeraars accepteren uiteindelijk bijna niemand.
Start-ups hebben geen onderpand, geen
winst en alle cashflow wordt gebruikt om
die paar man te betalen die voor het bedrijfje
werkt. Dat vindt een bank geen kredietwaardige ondernemer. ‘Het resultaat, schetst
Hukshorn, is een heleboel frustratie. Banken
29
FORUM 25.09.14
Finse overheid nam het initiatief hiervoor.
Nu staat de universiteit model voor dé
innovation university. ‘De universiteit krijgt
jaarlijks miljoenen van het bedrijfsleven’,
zegt Schaffers. ‘Studenten wordt geleerd om
multidisciplinair samen te werken. In
Nederland is men erg gericht op zaken in
stukjes hakken. Innovatie in het onderwijs
is niet echt een thema, terwijl het daar juist
begint.’ Maar ook in Finland is het de vraag
welke plek volgend jaar behaald gaat worden. ‘Door de val van Nokia zijn veel mensen
zonder werk komen te zitten, het bedrijf is
nog steeds bezig met reorganiseren’, zegt
Schaffers. ‘Maar de Finnen zullen wel weer
op hun pootjes terecht komen.’
Foto: Bernard van Dierendonck/ANP
en overheden zouden zich vooral moeten
bemoeien met het verlenen van randvoorwaarden en activiteiten die ze goed kennen.
Zo worden veel kleine bedrijfjes gefinancierd met persoonlijke leningen. Doe daar
iets mee in de voorwaarden, meent
Hukshorn.
Foto: James Kirkikis/ANP
actueel
werken op zijn zwitsers
‘Flexibiliteit is
hun grootste troef’
W
ie gelijk wil beginnen met een vast
contract, moet een baan zoeken in
Zwitserland. Het concept tijdelijk contract, waarbij
werknemers veel minder rechten hebben dan met
een vaste aanstelling, bestaat daar niet, vertelt Bart
Twaalfhoven, ambassadeur ter plekke. ‘Toch is het
relatief simpel op korte termijn een werknemer
weer op straat te zetten. Dat klinkt vreselijk, maar
omdat de werkloosheid zo laag is, gaat niemand bij
de pakken neerzitten en wisselen veel mensen snel
van baan. Als een bedrijf 30 kilometer verderop
verhuist en een werknemer heeft geen zin om mee
te gaan, dan stapt hij of zij op. Onze reactie is dan:
‘Hoe kunnen ze dat doen?’ Maar Zwitsers zijn nu
eenmaal vol vertrouwen. Die flexibilisering, dat is
een groot goed, hun grootste troef.’ In de pijler
arbeidsmarkt staat het land dan ook op 1. Nederland
volgt op plaats 21, vooral doordat Nederlandse
werkgevers lastig salarissen naar beneden kunnen
bijstellen in tijden dat het minder gaat, stelt het
World Economic Forum. Daarnaast is het in Nederland te moeilijk om iemand in vaste dienst te
ontslaan. Of Nederland
daarom een voorbeeld aan de
Zwitsers arbeidsmarkt moet
nemen? Twaalfhoven gelooft van wel. ‘Ik geloof wel
in de relatie tussen een flexibele arbeidsmarkt en
economische groei. In rapporten van gezaghebbende instanties over Nederland wordt dat advies
ook telkens gegeven.’ Ook de jeugdwerkloosheid ligt
in Zwitserland lager dan in Nederland. ‘Het Zwitserse onderwijssysteem is erg goed en gericht op
dualiteit. Met name op het mbo is het eerder regel
dan uitzondering dat een leerling vanaf zijn 16de in
een bedrijf gaat werken en tegelijk onderwijs volgt
op school, om zo helemaal ingewerkt te worden in
de finesses van een bedrijf. Zo’n leerling kan vervolgens heel gemakkelijk daar blijven of overstappen.’
Promovendi worden weer gestimuleerd om een
tijdje in het buitenland te gaan werken, om die
kennis weer toe te passen in eigen land. En ook in
de wetenschap is flexibiliteit een troef. ‘Zwitserland
heeft instituten waar sommige wetenschappers
geen vaste taken hebben, maar zo slim zijn dat men
Lijstjes alleen voor fetisjisten?
De jaarlijks terugkerende Global Competitiveness Index is werkelijk
een feest voor lijstjesfetisjisten. In die lijst worden de economieën
van 144 landen met elkaar vergelijken op twaalf pijlers, die ook
weer onderverdeeld zijn in subcategorieën. Elk land staat wel ergens
op nummer 1. Nederland scoort bijvoorbeeld de 1ste plaats als het
gaat om haveninfrastructuur en het (lage) percentage van de
bevolking dat aids heeft. Al zegt een plek buiten de top-10 niet
altijd veel. Soms is een 88ste plaats helemaal niet slecht als de 87
30
FORUM 25.09.14
landen ervoor maar miniem van elkaar verschillen. De grootte van
Nederland is soms wel een nadeel door de gebruikte methodologie.
Zo scoren de Verenigde Staten ongenadig hoog als het gaat om
grootte van de afzetmarkt, iets waar Nederland nooit aan kan
tippen. Een land als Nigeria scoort weer erg goed in de pijler flexibele arbeidsmarkt, maar slecht op corruptie. ‘Je kunt makkelijk hoog
scoren op innovatie als je veel fiscale stimulering geeft aan
bedrijven, maar als dat gepaard gaat met hoge belastingtarieven,
jeroen poortvliet
column scheer
Big brother
Het lijkt alweer zolang geleden: de kijkersfile bij Stonehenge, de
meeuwen in Dartmouth en het bier van St. Austell. Maar gelukkig hebben we de foto’s nog. Bij de hand, op de iPhone. Niet in de
Cloud geplaatst, dus bang voor gehackte foto’s hoef ik niet te zijn.
Niet dat er naaktfoto’s bij zitten, maar geloof me, foto’s in zwembroek zijn al erg genoeg.
ervan uit gaat dat ze vroeg of laat wel een lucide
uitvinding doen. Dat schijnt zich on the long run
uit te betalen. In Nederland vinden we zoiets al
snel niet efficiënt, maar het werkt innovatie
buitengewoon goed in de hand.’ Wel is de vraag of
Zwitserland volgend jaar nog zo goed gaat scoren
in de ranking. Een gebrek aan kenniswerkers ligt
op de loer. ‘Het land heeft recent strengere wetten
aangenomen waardoor het mogelijk moeilijker
wordt voor werknemers om in Zwitserland te
komen werken’, zegt Twaalfhoven. ‘Een vierde van
de werknemers is buitenlander, het grootste deel
is hoog opgeleid en komt uit Europa. Je kunt een
hoop bedrijfstakken sluiten als die niet meer
komen.’ 
Tot de vakantielectuur (geen e-books: er zijn grenzen) behoorde
dit jaar De cirkel van Dave Eggers, een waarschuwing tegen het
doorschieten van gebruik van sociale media. Het is geschreven
als een roman over een internetbedrijf dat langzamerhand alle
digitale touwtjes in handen krijgt.
In de nabije toekomst van De cirkel zijn we continu online, volgen
we alles en iedereen, en laten we iedereen toe in ons eigen leven.
De voorlopers gaan helemaal transparant: met een cameraatje op
borsthoogte laten ze continu aan hun volgers zien wat ze zelf zien
en beleven. Alleen ’s nachts gaat de camera uit. Opnamen mogen
niet verwijderd worden, want alles is gedeeld eigendom.
www.vno-ncw.nl/groeiagenda
Foto: Danuta Hyniewska/ANP
gaat dat ten koste van een andere pijler’, zegt
Volberda. Het, is kortom, een spel van de juiste
balans. Maakt dat de lijst onbruikbaar? Nee, zegt
Volberda, je moet alleen alles in het juiste
perspectief zien. ‘De ranking wordt nauwlettend
gevolgd door het ministerie van Economische
Zaken. Ook investeerders kijken ernaar om te zien
hoe aantrekkelijk een land is.’
31
Met het oog op het Engelse weer (viel reuze mee) hadden we de
tent thuisgelaten en zaten we in huisjes. Meestal met wifi, ook al
moest je daarvoor soms in de slaapkamer bij het raam gaan staan.
Wat we dus regelmatig deden. Zo word je toch steeds afhankelijker
van internet en sociale media. Whatsappen in de supermarkt over de
boodschappen, vakantie-ervaringen delen op Facebook, een garage
zoeken op internet, en de weg er naartoe vinden met Navigon.
FORUM 25.09.14
Politici die niet transparant willen gaan, hebben iets uit te leggen.
Werknemers van het bedrijf die te weinig actief zijn op de sociale
media, worden op het matje geroepen. Zomaar wat voor jezelf
doen, zonder daarover berichten te posten, is geen optie. Vluchten
kan niet meer. Wie dat probeert, wordt door middel van een
internet-heksenjacht en de inzet van drones achterhaald.
Ik moet het nog zien gebeuren. Maar als het zover komt, roep ik al
mijn vrienden en contacten op Facebook en LinkedIn op om met
mij in het verzet te gaan. Want we hoeven niet alles te liken.
Paul Scheer

Download Report