Verslag Expertmeeting Burgerparticipatie

Verslag Expertmeeting Burgerparticipatie
1 april 2014, Maastricht
moderator: Simone van Trier
debatcentrum Sphinx
De toekomst van burgerparticipatie
Burgerparticipatie is een term die we steeds
vaker horen vallen; in de politiek, in de media
en op straat. De grote decentralisaties van de
langdurige zorg, de participatiewet en de jeugdhulpverlening zorgen voor nieuwe verhoudingen
tussen overheid en burger. Beiden zijn zoekende,
want wat betekent participeren eigenlijk?
En welke vormen werken? Debatcentrum
Sphinx Maastricht probeert door middel van
een drietal bijeenkomsten:
• Zicht te krijgen op hoe het idee dat een
welwillende overheid en welwillende burgers
het zicht op elkaar lijken te zijn kwijtgeraakt,
zich in Maastricht manifesteert.
• Uit te vinden of er nieuwe manieren zijn om
elkaar weer in beeld te krijgen.
• Helder te krijgen welke barrières zich daarin
voordoen, en of die slechtbaar zijn.
De eerste bijeenkomst, een besloten
expertmeeting, maakte gebruik van een
workshopvorm, om zo tot een beter inzicht te
komen ten aanzien van de definitie en
verwezenlijking van ‘burgerparticipatie’.
De experts aan het woord…
Tijdens de expertbijeenkomst van 1 april 2014
werd in een heterogeen gezelschap en met behulp
van een gespreksleider, in drie rondes gesproken
over het benoemen van kernwoorden die raken
aan het begrip ‘burgerparticipatie’ en het
formuleren van actiepunten. Wetenschappers,
actieve buurtbewoners, gemeenteambtenaren,
professionals van verschillende organisaties en een
journalist (zie bijlage 1 voor deelnemerslijst)
hebben de volgende thema’s besproken.
Van verzorgingsstaat naar
participatiesamenleving
We weten niet beter dan dat de staat voor ons
zorgt: ze verdeelt de welvaart, verzekert ons van
relatieve veiligheid, huisvesting, zorg en sociale
zekerheid, en is nadrukkelijk aanwezig in hoe wij
samenleven. Maar die klassieke verzorgingsstaat
lijkt zijn langste tijd te hebben gehad. “De jas past
niet meer. Hij is te duur in zijn onderhoud en te
ouderwets in zijn omgang met burgers”, schrijven
Nico de Boer en Jos van der Lans in DeCentraal:
De Stad als Sociaal Laboratorium.1 Burgers zijn de
bemoeienis zat van ‘Den Haag’ en nemen met
grote inventiviteit steeds meer het heft in eigen
hand; het geld is op; en in combinatie met drie
grote decentralisaties drukken de bezuinigingen
zwaar op lokale overheden.
Het is op de lastige kruising van deze drie bewegingen – bezuinigingen, decentralisaties en
burgerkracht – dat de term ‘participatiesamenleving’ betekenis moet krijgen. Niet als verhuller van
de dwang tot bezuinigen, of van het onvermogen
van lokale overheden die geen idee hebben hoe
ze met minder geld veel meer moeten doen. De
term vraagt om praktisch onderzoek naar hoe het
sociale weefsel op lokaal niveau opnieuw vorm kan
krijgen: wat moeten en kunnen burgers, professio-
1
Nico de Boer & Jos van der Lans (2014), DeCentraal. Amsterdam: Contact, p 8.
/3
Sphinx Expertmeeting Burgerparticipatie 1 april 2014
nals, en lokale overheid samen tot stand brengen,
met inachtneming van maar ook met reflectie op
hun creativiteit, ondernemingszin, zorgzaamheid,
en regeldwang? Is er een “participatie-democratie” denkbaar die maximaal gebruik maakt van wat
burgers, professionals en lokale overheden in hun
mars hebben? Wat vraagt dat? Moet iedereen
persé meedoen? Moet de overheid altijd een
sturende rol spelen of is er veel te zeggen voor de
‘luie ambtenaar’ die wil inspelen op wat burgers
ondernemen? Zijn regels altijd regels? Wat valt er
te leren van initiatieven die elders vorm krijgen? 2
Verantwoordelijkheid
Als betrokken burgers zelf initiatief ontplooien
– wat in de participatiemaatschappij wel de
bedoeling is – raakt dit aan de rol van de (lokale)
overheid. De uitdaging is om niet teveel barrières
voor het verwezenlijken van een initiatief op te
werpen. Vanuit de burgers is nu veelal het gevoel
dat er vanuit de gemeente alleen maar ‘ja, maar
– vragen’ worden gesteld. De eisen en voorwaarden die aan een initiatief worden verbonden, slaan
uiteindelijk het initiatief dood. Dit is vanuit beide
partijen niet wenselijk: er lijkt een mismatch te zijn
tussen hetgeen burgers willen en kunnen doen en
de mate waarin de (lokale) overheid dit (kan)
faciliteren, ondersteunen of mee mogelijk maken.
Een overgang van een overheid die voorschrijft
naar een overheid die mogelijk maakt, zou
bevorderlijk zijn voor het stimuleren van
burgerparticipatie. Een ‘ja-cultuur’, waarin wordt
gekeken naar kansen, mogelijkheden van
startende initiatieven in plaats van naar de
beperkingen, risico’s en mislukkingen.
Burgers betrokken laten zijn en zich verantwoordelijk laten voelen vraagt om een positieve
grondhouding.
2
‘Power of Community’
Burgerparticipatie gaat niet alleen over het laten
deelnemen van burgers aan ontwikkelingen vanuit
de overheid, maar net zozeer over de onderlinge
relaties tussen burgers zelf. Begrippen als
‘Gemeinschaft’ en ‘Naoberschap’ zijn veelgebruikt
als het gaat om samenwerking tussen burgers,
zonder inzet van de overheid. Hoe gaat de overheid daarmee om? Is het relevant dat de overheid
en de gemeente in het bijzonder hier een koers in
bepaalt? Moet de lokale overheid dit type contacten tussen burgers faciliteren, misschien zelfs
stimuleren vanuit de wens de participatiesamenleving naar een hoger niveau te brengen? En is er
dan niet onmiddellijk het risico van het overnemen
door de ‘systeemwereld’ en een neiging tot
reguleren? Dat raakt direct aan de vraag wie er
verantwoordelijk is voor het welbevinden in de
samenleving en daarmee ook aan de vraag ‘van
wie is de stad?’
Van wie is de stad?
Bij een participatiesamenleving hoort inclusie. Bij
een inclusieve samenleving doet iedereen mee en
kan iedereen meedoen. Een belangrijk dilemma
hierbij is welk kompas leidend is als de stad van de
inwoners is. Is het werkelijk mogelijk om iedereen
te betrekken of blijft er een groot deel in handen
van de elite? De minder ontwikkelde wijken blijken
al meer moeite te hebben met het verwezenlijken
van initiatieven. Een mogelijkheid om dit te
bevorderen zou kunnen zijn om als gemeente
dwingend te zijn in het kader van een inclusieve
samenleving. Door de handen weg te trekken van
initiatieven, bijvoorbeeld door het stoppen van
subsidiëring voor een bepaalde voorziening,
moeten burgers wel het heft in eigen hand nemen
om deze te behouden.
Voor wie geinteresseerd is in wat er elders al gebeurt: www.pakhuisdezwijger.nl.
/4
Sphinx Expertmeeting Burgerparticipatie 1 april 2014
De vraag is echter of hierdoor inclusie of juist
exclusie plaatsvindt. Hoe je kunt voorkomen dat
de ‘participatiesamenleving’ alleen degenen
betrekt en betreft die toch al participeerden, in
plaats van ook degenen die iets van een verzorgingsstaat het hardst nodig hebben?
Niet ‘wetend’ durven zijn
Bovenstaande onderwerpen tonen aan dat er veel
nagedacht wordt over het vormgeven van een
participatiesamenleving. Er zijn echter nog een
hoop vragen over hoe de overheid precies
burgerparticipatie kan ondersteunen. Niet-wetend
zijn is, als je uitgaat van de kracht van burgers,
helemaal niet erg. Het is belangrijk om als overheid niet alleen maar te ‘zenden’, maar vooral te
leren luisteren. Inwoners kunnen zelf het beste
bepalen wat er nodig is in de wijk, in de buurt en
in de stad. Als de overheid ruimte maakt voor
initiatief, betekent dat ook dat deze
initiatiefnemers zelf aangeven welke kwaliteiten
mogen worden verwacht. Dit is niet langer aan de
(lokale) overheid, maar vormt wel een uitdaging
als het gaat om ‘loslaten’.
Een soort ‘sociaal R&D’
Nu duidelijk is dat er een hoop verschillende
thema’s raken aan ‘burgerparticipatie’, kunnen we
voorzichtig een blik werpen op mogelijke acties
die aan deze verschillende thema’s verbonden
kunnen worden. Een belangrijk punt hierbij is het
creëren van plekken waar mensen samenkomen.
Een burgerforum om gehoor te geven aan de
mening van verschillende burgers over actuele
onderwerpen, kan een beter begrip geven van wat
er speelt in de samenleving. Burgerinitiatieven
ontstaan vaak vanuit burgers die samenwerken;
het creëren van broedplaatsen, waar deze burgers
elkaar kunnen ontmoeten, zou hierdoor een
bijdrage kunnen leveren aan burgerparticipatie.
Hier is ruimte om te experimenteren voor en door
burgers; een soort ‘sociaal R&D (Research &
Development’. Om exclusie op deze plekken te
voorkomen en werkelijk een nieuwe weg in te
kunnen slaan is het belangrijk dat deze plekken
waardevrij zijn. Waardevrij betekent geen ruimte
voor blauwdrukken of protocollen, verschil moet
worden geaccepteerd; mensen zijn gelijkwaardig
ookal heeft niet iedereen gelijke kansen en
mogelijkheden, en maatwerk is aan de orde van
de dag.
Om een nieuw systeem te kunnen ontwikkelen, is
het belangrijk de (oude) ‘systeemwereld’ te
herorganiseren. Beleidsvorming is altijd in handen
geweest van de overheid. De samenleving had
hier (beperkte) inbreng. Om te veranderen naar
beleidsvorming die plaats vindt in de samenleving,
moeten professionals ‘herleren’. Zo is het
belangrijk dat er aansluiting wordt gezocht om
allianties tussen burgers, professionals en overheid
te bevorderen.
/5
Sphinx Expertmeeting Burgerparticipatie 1 april 2014
Hoewel we volop bezig zijn met het stimuleren
van burgerparticipatie en het veranderen van het
systeem, moeten we wel respecteren dat er een
overgangstermijn is. Niet alles kan meteen de
voorspelde uitwerking hebben en het is belangrijk
om een vangnet te creëren zodat niet geslaagde
burgerinitiatieven niet meteen worden afgeschreven. Als de participatie steeds beter gaat werken,
zal er vanzelf steeds nieuw draagvlak ontstaan
voor het in stand houden van burgerinitiatieven.
En dus…,
De veelheid aan stemmen, ideeën en thema’s
die op 1 april de revue passeert, onderstreept
dat praten en denken over wat burgerparticipatie
is of kan zijn, een ‘prettige chaos’ met zich kan
meebrengen. En dat deze veelstemmigheid
gekoesterd dient te worden. Blauwdrukken en
protocollen lijken vaak voorbij te gaan aan de
fijnmazigheid, nuances en veranderlijkheid van
het participeren in een (lokale) samenleving.
De relatieve chaos waar de expertmeeting in
eindigde, vormt niet alleen een mooie voedingsbodem voor de twee Sphinx-debatten die komen
gaan, maar vooral ook het beginpunt van méér:
praten over wat burgerparticipatie betekent en
hoe de relatie tussen overheid en burger binnen
nieuwe structuren vorm kan krijgen, opent namelijk ook de deur naar een bredere discussie over
de heruitvinding van de lokale samenleving.
/6
Sphinx Expertmeeting Burgerparticipatie 1 april 2014
Titel
/7
Sphinx Expertmeeting Burgerparticipatie 1 april 2014
Titel
/8
Sphinx Expertmeeting Burgerparticipatie 1 april 2014
Bijlage 1 Wie is Wie?
Frans Bastiaens
Frans Bastiaens is onder meer fractievoorzitter van
de PvdA in de gemeenteraad van Maastricht, lid
van de raadscommissie Algemene zaken en
Middelen en lid van de raadscommissie Breed
Welzijn.
Ruth Benschop
Ruth Benschop is als senior onderzoeker
werkzaam bij het Lectoraat Autonomie en
Openbaarheid in de Kunsten van Hogeschool
Zuyd. Ze is betrokken bij verschillende
onderzoeks- en onderwijsprojecten op het gebied
van artistiek onderzoek, community art, en
documentatie en etnografie.
Marianne Bruijnzeels
Marianne Bruijnzeels heeft als vrijwilliger aan de
wieg gestaan van Salon Sint Pieter, een
ontmoetingsplaats voor ouderen. Sinds vorig jaar
is ze ook actief bestuurslid van het buurtplatform
Sint Pieter - Jekerdal - Villapark. In haar
professionele leven geeft ze onder meer
trainingen aan medewerkers in de (thuis)zorg over
beroepshouding, bejegening en
mantelzorgondersteuning.
Bart Dekker
Bart Dekker is actief betrokken bij het
Landbouwbelang, en is beheerder van het LBBlandhuis.
Ben van Essen
Ben van Essen is onder meer programmaleider
Demografie bij de Provincie Limburg. Hij heeft
ervaring t.a.v. plattelandsontwikkeling, leefbaarheid, openbaar bestuur en strategieontwikkeling.
/9
Sphinx Expertmeeting Burgerparticipatie 1 april 2014
Branko Eijssen
Branko Eijssen is momenteel projectleider
journalistieke verdieping bij de Limburgse kranten.
In deze functie is hij onder meer betrokken bij de
serie ‘de burger aan zet’, waarbij de Limburgse
kranten via diverse journalistieke genres de stand
van burgerkracht in Limburg in kaart brengen.
Gerdo van Grootheest
Gerdo van Grootheest is huidig wethouder
Ruimtelijke Ordening, Natuur en Sport van
Maastricht.
Rachelle Gulikers
Rachelle Gulikers is eigenaar van Gulikersdoet. Ze
begeleidt, adviseert en faciliteert in wijken en
buurten waarbij leefbaarheid, veiligheid en
participatie een belangrijke rol spelen. Voor de
Gemeente Maastricht heeft Gulikersdoet
bijvoorbeeld de Veilige Buurten Aanpak (VBA)
opgezet.
Jeroen Hoenderkamp
Jeroen Hoenderkamp is strategisch adviseur
sociaal domein bij Gemeente Maastricht.
Karen Hop
Karen Hop is namens Trajekt opbouwwerker voor
Limmel en Nazareth, en betrokken bij de ruilwinkel
‘Veur Elkaar’.
Mare Knibbe
Mare Knibbe is als onderzoeker werkzaam bij de
afdeling Health, Ethics and Society binnen de
CAPHRI School for Public Health and Primary Care
bij de universiteit Maastricht. Binnen haar
onderzoeksgroep wordt momenteel i.s.m.
studenten, Gemeente en GGD gewerkt aan het
organiseren van een burgertop die zich richt op
gezondheid en zorg.
Bettie van der Linde
Bettie van der Linde is actief als voorzitter van
het buurtplatform Wittevrouwenveld. Dit
buurtplatform vormt het aanspreekpunt voor
bewoners, vrijwilligers, organisaties en instanties
m.b.t. wijkbelangen en het streeft ernaar
de communicatie en leefbaarheid in de wijk te
bevorderen voor alle bewoners.
Sheila Oroschin
Sheila Oroshin is voormalig voorzitter van
Ondernemers Initiatief Wyck en oprichtster van
The Masters Maastricht.
Bernike Pasveer
Bernike Pasveer werkt als socioloog aan de
Faculteit der Cultuur- en Maatschappijwetenschappen van de Universiteit Maastricht en is
mede-oprichter en programmadirecteur van
debatcentrum Sphinx.
Nol Reverda
Nol Reverda is voorzitter van de Commissie
Integratie en Mondialisering Maastricht, lector
Comparative European Social Research and
Theory, alsook lector Demografische Krimp bij
Hogeschool Zuyd.
Chris Sigaloff
Chris Sigaloff is voorzitter van Kennisland. Haar
expertise ligt op het terrein van sociale innovatie,
leren en het realiseren van maatschappelijke
vernieuwing. Haar kernthema’s zijn vernieuwing
binnen het onderwijs en de publieke sector.
Evelien Tonkens
Evelien Tonkens is bijzonder hoogleraar Actief
Burgerschap aan de afdeling Sociologie van de
Universiteit van Amsterdam. Het onderwerp
burgerparticipatie vormt een belangrijk thema
binnen haar werk.
/ 10
Sphinx Expertmeeting Burgerparticipatie 1 april 2014
Colofon
Tekst: Sam van der Schans
Redactie: Eefje Cleophas en Floor Krooi
Grafisch ontwerp: Zuiderlicht
Fotografie: Kenneth Tan
De expertmeeting is de eerste bijeenkomst van
een drieluik over het thema Burgerparticipatie,
dat Debatcentrum Sphinx in opdracht van de
Gemeente Maastricht in 2014 programmeert en
organiseert.
Debatcentrum Sphinx – voor debat, verbinding
en verbeelding – organiseert in Maastricht
gebeurtenissen op het kruisvlak van politiek,
cultuur en burgerschap.
Kijk voor meer informatie op:
www.sphinxmaastricht.nl
twitter.com/#!/mstrchtsphinx
facebook.com/sphinxmaastricht
/ 11
Sphinx Expertmeeting Burgerparticipatie 1 april 2014
Sphinx Expertmeeting Burgerparticipatie 1 april 2014

Download Report