Hemelse modder: bagger verdient beter imago

Bodembeheer & Bodemsanering
Hemelse modder: bagger
verdient beter imago
Foto: J. Brils
Sediment is de basisgrondstof
van de Delta waarin wij leven.
In een duurzame samenleving
wordt vrijgekomen bagger
dan ook hergebruikt als nuttige bouwstof. Dit past geheel
bij de filosofie van een circulaire economie. Waarom is deze
logica in de praktijk nog geen
gemeen goed? Wat zijn de oorzaken en belemmeringen, en
hoe deze aan te pakken?
Drs. J. Brils / drs. P.d de Boer / dr. J.P.M. Mulder /
ing. E. de Boer
Sediment: de basisgrondstof voor ontwikkeling van nieuwe Nederlandse natuur.
Multatuli wees ons er al op: terwijl de zeespiegel
stijgt, wordt de Nederlandse delta niet meer op
een natuurlijke wijze opgehoogd met riviersediment en is sprake van een ‘dode delta’. Omdat
het water stijgt, het land daalt en de natuurlijke
sedimentaanvoer stokt en ruimtelijk problematisch is verdeeld, is het nodig om de sedimenthuishouding bewust te beïnvloeden. Alleen zo kan waterveiligheid en wateraan- en
-afvoer worden gegarandeerd en blijven onze
waterwegen en havens bevaarbaar en toegankelijk. Bagger wordt lokaal verplaatst in water, of
getransporteerd naar een andere bestemming:
per jaar gemiddeld circa 5 miljoen m3 in de zoete, en circa 20 miljoen m3 bagger in de zoute wateren. Hoe dit op een (kosten)effectieve manier
te doen, is een telkens terugkerende vraag.
Aan de andere kant is er ook een grote, continue
behoefte aan (primair) bouw- en ophoogmateriaal waarvoor zand en klei wordt gewonnen. Zo
wordt door Rijkswaterstaat nog eens circa 30
miljoen m3 sediment extra per jaar verplaatst onin 't kort - Imagoprobleem Bagger
De kansen voor hergebruik van sediment
worden nog niet optimaal benut
Dit komt onder meer omdat bagger (of sediment) kampt met een imagoprobleem
Sediment kan echter bijdragen aan maatschappelijke uitdagingen en aan ons welzijn
De auteurs zien wereldwijd kansen voor grootschalig hergebruik van bagger
18
Land+Water nr. 1/2 - februari 2014
der de noemers ‘grondverzet’ en ‘grondstromen’.
Door hergebruik kan de behoefte aan primaire
delf-/bouwstoffen worden geminimaliseerd. Onder het huidige beleid wordt dit in praktijk ook
nagestreefd. Toch hebben we de indruk dat hierbij nog niet alle kansen voor hergebruik van sediment optimaal worden benut. Wij denken dat
er een sterkere koppeling kan en moet worden
gelegd tussen aanbod en vraag. Volgens ons kan
dat door de koppeling van grondstromen, en
door het slimmer benutten en het imago van
bagger te verbeteren.
Grondstromen
Projecten waarbij sediment wordt verplaatst, zijn
– net als bijbehorend beleid en regelgeving –
traditioneel vooral op één (hoofd)doel gericht.
Financiering vindt vaak plaats vanuit verschillende boekhoudkundige posten, gekoppeld aan
specifieke doelen. Het op diepte houden van
vaargeulen, waarbij sediment vrijkomt, wordt
bijvoorbeeld apart georganiseerd en uitgevoerd
van het aanleggen van nieuwe infrastructuur,
waarbij er een vraag kan zijn naar sediment. Het
koppelen van afzonderlijk gegroeide projecten
met eigen doel, dynamiek, financiering en kwaliteit, blijkt heel lastig. Vooral ook doordat planningen niet op elkaar zijn afgestemd. Echter, de
kansen om grondstromen per regio beter te benutten zijn aanzienlijk verbeterd door de beleidsaanbevelingen van de Commissie Elverding
in 2008. In het rapport ‘Sneller en Beter’ pleit de
commissie voor een integrale of gebiedsgerichte
benadering bij infrastructurele ingrepen. In feite
betekent dit dat grondverzet in geografische regio’s in samenhang moet worden beschouwd.
Voorbeelden hiervan zijn te vinden in het programma ‘Ruimte voor de Rivier’.
Slimmer benutten
Een aanzienlijk deel van het aanbod aan bagger
is vanuit civieltechnisch oogpunt ongeschikt
voor gebruik. Op de bouwstoffenmarkt heeft het
een lage waarde of wordt het zelfs gemeden.
Het opwerken tot hoogwaardiger materiaal is
mogelijk, maar nog te duur om in de huidige,
nog te weinige circulaire markt te kunnen concurreren met primaire grondstoffen. Opwerking
kost bovendien veel energie en geeft veel CO2uitstoot. Pas indien de regionale omstandigheden zodanig zijn dat hoge kosten moeten worden gemaakt voor het (elders) bestemmen, kan
opwerken kosteneffectief worden. Maar dat
soort omstandigheden maakt baggeren juist
weer duurder. Aantrekkelijker lijkt het dan ook
om te zoeken naar mogelijkheden om het vrijmaken van civieltechnisch minder bruikbare
bagger zoveel mogelijk te voorkomen. Nieuwe
technieken om de eigenschappen van bagger in
situ te veranderen, bieden mogelijk ook kansen.
En we moeten slimmer om weten te gaan met
het verplaatsen van grote hoeveelheden. Dat de
natuur ons hierbij een handje kan helpen, bewijst de Zandmotor als succesvol Nederlands experiment. Ook het project Markerwadden kan
worden gezien als een experiment om bagger
die in de weg ligt, slimmer te benutten.
Imago
Niet alleen civieltechnisch, maar ook door verontreinigingen heeft bagger vaak een slecht
imago en heeft baggeren een (veronderstelde)
andere rivieren – een tekort aan sediment wat
leidt tot degradatie van het rivierbed. Om onze
uiterwaarden en estuaria blijvend te voeden, en
zo habitat te creëren voor natuur, is sediment
nodig. Naast water is dus ook een minimale hoeveelheid sediment essentieel om de ecologie in
stand te houden.
Sediment kan dus op diverse manieren bijdragen aan maatschappelijke uitdagingen en ook
aan ons welzijn: het levert verschillende ecosysteemdiensten. Meer energie steken in het verhelderen van de waarde van deze diensten zal
zeker ook bijdragen aan imagoverbetering. Het
gaat om de bevordering van het omdenken van
bagger als nutteloze afvalstof, tot bagger als een
nuttige, herbruikbare grondstof om daarmee het
gebruik van primaire grondstoffen te verminderen.
Aanbevelingen
De gemiddelde score van synoniemen voor bagger als resultaat van een mini-enquête ingevuld door
290 BaggerNet-leden. De mogelijke scoreopties waren: -2, -1, 0 (neutraal), +1 en +2.
invloed op vele milieucompartimenten tegelijk.
Hierdoor valt het dus onder diverse, sectorale regelgeving. Dit maakt de omgang met bagger erg
complex en daarmee een weinig populair beleid- en beheerdossier. Uit een mini-enquête onder BaggerNet-leden bleek echter ook dat imago
samenhangt met het synoniem dat wordt gebruikt. Opvallend was dat ‘bagger’ hierbij juist
neutraal scoorde. Toch heeft het slechte imago
een eind gemaakt aan de praktijk – nog niet
eens zo heel lang geleden – dat we bagger graag
gebruikten als meststof: boeren op hun land en
burgers zonder weerzin in hun achtertuintjes.
Gelukkig zijn er diverse ‘ontlastende’ feiten die
het imago kunnen verbeteren. Nieuwe wetenschappelijke kennis wijst uit dat vooral door im-
mobilisatie van de verontreinigingen in het sediment, bagger lang niet zo gevaarlijk hoeft te zijn
voor het milieu als tot dusverre is verondersteld.
Bovendien is de kwaliteit van nieuw afgezette
laagjes sediment door succesvol bronbeleid gestaag verbeterd. En boven al, zonder sediment
was er géén Nederland geweest. Nederland is
een sedimentland. Sediment is een essentieel,
integraal en dynamisch deel van onze rivier-, delta- en kustsystemen. Maar de sedimentbalans is
verstoord: doorgaande zeespiegelstijging heeft
de sedimentaanvoer vanuit zee afgesneden,
door bedijking is het binnendijks gebied beschermd tegen overstroming maar verstoken
van sedimentaanvoer uit de rivieren en door
dammen in de bovenloop heeft ook de Rijn – en
Het sediment ecosysteem levert bagger dat via hergebruik bijdraagt aan de oplossing van maatschappelijke uitdagingen.
Om het kansenluik te openen voor ondernemend en onderzoekend Nederland, om creatief
en ongeremd te werken aan innovatieve, wereldwijd vermarktbare opties voor grootschalig
hergebruik van bagger, doen wij de volgende
aanbevelingen:
• Bevorder kennis over en begrip voor het belang
van sediment als drager van functies en leverancier van (ecosysteem)diensten in deltagebieden;
• Gebruik deze kennis om bestuurlijke, juridische
en economische belemmeringen voor hergebruik van baggerspecie weg te nemen. De
wens om aanbod en vraag van bagger beter op
elkaar af te kunnen stemmen zou uitgangspunt
kunnen zijn voor een nieuw, op de (regionale)
problematiek toegesneden, eenvoudiger spelregelkader. Hiermee wordt dan ook meer
marktruimte gecreëerd. De Omgevingswet kan
zulke ruimte bieden;
• Probeer de maatschappelijke waarde van hergebruik te bepalen, bijvoorbeeld als element in
de circulaire economie en gebruik hierbij het
ecosysteemdienstenconcept;
• Benut nieuwe projecten en programma’s (Deltaprogramma, Topsectorenbeleid, Horizon
2020) om te kunnen experimenteren en te innoveren.
Binnen onze laaggelegen Delta, waarvan het
voortbestaan afhangt van de sedimentbalans, is
bagger een zeer nuttige, herbruikbare grondstof: ‘hemelse modder’ (vrij naar het nagerecht
van een stevige chocolademousse), een geschenk van moeder natuur! Het rijp maken van
de geesten, het tegen lagere kosten, civieltechnisch en milieu-hygiënisch geschikt maken en
het met zo weinig mogelijk energie en CO2-uitstoot verplaatsen van zeer grote volumes bagger
is geen probleem, maar een creatieve uitdaging.
Jos Brils doet natural resources management bij
Deltares, Jan Mulder is senior kustspecialist bij Deltares, Pieter de Boer werkt als senior adviseur bij
Rijkswaterstaat Grote Projecten en Onderhoud, afdeling Waterbouw en Ecotechniek, en Elmert de
Boer werkt bij Rijkswaterstaat dienst Water, Verkeer
en Leefomgeving als senior adviseur bodem.
Land+Water nr. 1/2 - februari 2014
19

Download Report