Leergemeenschap Oost

Verslag regionale leergemeenschap Water en Ruimte - Oost Nederland
Ruimte voor de Rivier, proces en praktijk. Wees een OEN!
Saskia Engbers (Platform31) ope nt de bijeenkomst en benadrukt dat wat e r gezegd wordt door een
ieder tijdens de bijee nkomst, vertrouwelijk kan zijn. E r wordt dan ook gevraagd om het vertrouwelijke
dat wordt gezegd, ook dusdanig te behande len.
Heeft u een idee voor de komende Leergemeenschap O ost op 11 maart 2014? Neem contact op met
Willem Heesen via [email protected] / 06 – 57 94 36 45
Korte samenvatting in bullets:
 Decentra le organisatie le idt tot een regionaal proces waarin mensen (e n peilverlaging) ce ntraal staan.
 Omgevingsmanagement is veel meer ee n gebieds proces. Niets s taat vast en je moet om kunnen gaan
met onzekerhe id. Speel in op de dynamiek en de ideeë n en wensen van bewoners.
 Bewone rs en andere actore n worden meegenomen in het proces en krijgen vooraf duide lijk te horen
waar ze wel e n geen invloed op kunnen uitoefenen. Hier is de participatieladde r bij gebruikt.
 Wees een OEN, Open – Eerlijk – Nieuwsgie rig. Communicatie en verwachtingsmanagement is erg
belangrijk. Open staat voor duide lijkheid over het waarom. Eerlijk staat voor een realis tisch verhaal,
beloof geen luchtkastelen waa rop je moe t te rugkomen. Nieuwsgie rig staat voor het vragen naa r
ideeën, drijfveren e n wensen van de bewoners waarin je de bewoners in de planvorm ing tegemoe t
kunt komen.
Cortenoever - Voorsterklei
Rudy de Groote (omgevingsmanager
Corte noever en Voors terklei) heet de
leergemeenschap we lkom in de monumenta le
boerde rij ‘de Heetkool’, een oude
melkveehouderij, waar zelf kaas werd gemaakt,
in het ‘nieuwe’ stroomgebie d van de IJssel. Wat
centraal s taat in het verhaal van Rudy de Groote
is wat er is gedaan om weers tand en tegenstand,
om te zetten in acce ptatie. Daarbij ligt de
uitdaging in he t benoemen van kansen bij
ingrepen die niet dire ct in he t individue le
voordeel van be woners zijn, maar die wel
kansrijk kunnen z ijn e n een verbetering kunnen
opleveren. Dhr. Wije rs was bijvoorbeeld ee rst een enorme tegensta nder, maar nu de grootste ambassadeur.
“Hij heeft in de negatieve lading een kans voor nieuwe ontwikkelingen, een dijkterp, gezien, zeker met het Rijk
als vaste aankoper, die een goe de prijs bood.” Aldus De Groote.
Regionale organisatie
Het principe achter Ruim te voor de Rivier is de verandering van ‘dijken verhogen’ naar meer ruimte geven aan
de rivie r en meebe wegen met het wate r. Dit maakt de opgave en het aantal betrokken partijen ingewikkelder
en grote r dan wanneer er a lleen ee n dijk wordt verhoogt/verste rkt omdat het plangebie d groter wordt
(waarbij nie ts wordt afgedaan op de impact van een dijkverzwaring op de bewoners van de dijk). Lessen die
door het Rijk zijn getrokken uit bijvoorbeeld de rea lisatie van de Betuwelijn, zijn bij Ruim te voor de Rivier
toegepast. Decentrale organisatie is hiervan een belangrijk resultaat. Maar er is ook nog ee n slag te s laan, het
uitkopen van e igenaren is bijvoorbee ld de verantwoordelijkhe id van het Rijk gebleven om hierin een zo
eenduidig mogelijk beleid te maken. De ervaring bij het Ruimte voor de Rivie r project nabij Voorst leert dat dit
wellicht ook regionaal moet worden georganiseerd, of in ieder geval door iemand te la ten doen met feeling
voor het proces, de mensen en beg rip e n inz icht in het project.
Omgevingsmanagement en gebiedsproces
De doelen van Rijkswaterstaat van omgevingsmanagement zijn:
1. Het hebben en houden van draagvlak bij mensen en bevoegde gezagen.
2. Het in beeld bre ngen, coördine ren, in procedure brengen da nwel “voorsortere n” van div. besluiten.
3. Het hebben en houden van interne en e xterne comm unicatie.
4. Het organiseren e n behee rsen van punten 1, 2 en 3.
Rudy de Groote en zijn collega’s spreken liever over een gebiedsproces. Management impliceert dat er ee n
kritiek pad is, met afspraken en vaste werkwijze n. De te rm gebiedsproces doet meer recht aan de dynamiek in
het gebied, de inbreng van bewoners e n ande re actoren, waarop tegemoe t gekomen en ingespeeld m oet
worden. Bij het ingaan van een gebie dsproces is een hele s pecifieke en pers oonlijke actorenanalyse onmisbaar.
Naast de bewoners en boeren zijn dit belangenvere nigingen, sportverenigingen, de visvereniging, etc..
Daarnaast moet e r een helde r communicatieplan liggen waarin duide lijk ha rde en zachte uitgangspunten
worden neergelegd.
Participatieladder
In het proces is de pa rticipatieladde r gehantee rd. In de pa rticipatieladde r worden de mogelijkheden van
inbre ng van bewone rs en andere belanghebbe nden wee rgegeven: in het begin kan men maximaal meedoen
met het opstellen van wense n en uitgangspunten, bij het ops tellen van de voorontwe rpen kunnen de
bewoners, boeren en be langengroepen adviseren. Bij het definitieve ontwerp worden de actoren geïnformee rd
over het hoe en waarom van de keuzes die hebben geleid tot het definitieve ontwerp. Er is duidelijk, per
onderdee l, wat actoren nog kunne n inbrengen of niet.
Rol van bewoners, eigenaren en bela ngengroepen
De harde e n zachte uitgangspunten worden vooraf duidelijk gecommuniceerd, dit is stap één. De actoren zien
hoever hun invloe d gaat en waar geen invloed op mogelijk is. Dit geeft duidelijkheid. Binne n deze kaders
kunnen de bewone rs/eigenaren/be langengroepen wensen e n uitgangspunte n meegeven in s tap twee. In
workshopsessies (niet centraal, maar in kleinere sessies om grote tegenstand te voorkomen) hebben de
actoren meegepraat over vier thema’s: dijktracé e n dijkvorm, recreatie, ontsluiting e n functies. In stap drie
kunnen de actore n zien wat e r met hun input in de 2 of 3 voorontwe rpen wel en nie t is gedaan. Het waarom
achter de keuzes wordt gecommuniceerd en vragen hierover worden beantwoord. Actoren kunnen in s tap drie
nog advies geven. In de laatste stap wordt de definitieve keuze toegelicht, waarom bepaalde adviezen al dan
niet zijn overgenomen en welk vervolgproces zal worden doorlopen.
DMO en de menselijke maat
Wat absoluut nie t bijdraagt aan een goed gebiedsproces is de term ‘Dan Maar Onteigenen’. Bij contacten die
grondverwe rvers (zonde r regionale binding of inzicht in het proces) met inwone rs van het gebied hadden, was
de DMO mentalite it een enorme dooddoener. In de eerde re alinea, onder het kopje ‘regionale organisatie’ is
dit genoem d. “Dit bedrag kunt u krijgen, u heeft ee n week bedenktijd”. Hiermee worden mensen onde r druk
gezet waardoor de hakken in het zand gaan en men tot aan de Raad van State doorprocedee rt. De Groote geeft
aan absoluut de voorkeur te geven aan een minnelijk proces, iets mee r geld betalen en compassie tonen. Dit is
in tijd, en uite indelijk ook in geld, goedkope r dan procedere n tot aan de Raad van State. Wat duide lijk is in de
presentatie van Rudy de Groote, is dat het aankomt op me nsen. Alle inwone rs van het gebied kent hij bij naam.
Overal heeft hij, in blijdschap of in verdriet, aan tafe l gezeten. Dit klinkt wat ‘zacht’, maar wanneer je in zo’n
proces betrokken bent, in een gebie d met relatief weinig inwone rs, zijn persoonlijke contacten (naast de daling
van het rivie rwaterpeil) heilig. “We verliezen ook mensen in het traject door overlijden. Hiervoor moet je echt
aandacht hebben en houden”, aldus Rudy de Groote. De menselijke maat is e rg belangrijk.
Wees een OEN!
De doelste lling om ce ntimete rs wate rstandverlaging te realisere n, is heilig. Daarbij zijn e r door gemeenten,
bewoners en boeren eisen gesteld. De overstromingsfreque ntie m oet zich verhouden met de goede
mogelijkheid tot rendabele landbouw en de ruimte lijke kwaliteit m oet gelijk blijven of verbete ren. Een
overstrom ingskans van eens in de 25 jaa r is het resultaat met een systeem waarbij normaal landbouw mogelijk
is. Statistisch wil dit zeggen dat de kans op een overstroming (drie weken lang meestromen van de uiterwaard,
waarna die na 12 weken he rsteltijd wee r bruikbaar is voor de landbouw) iede r jaa r weer 1:25, in plaats van de
soms aangenomen een keer in de 25 jaar. Dit betekent het ze lfde, maar komt bij bewone rs ande rs over. Dit
moet ook duide lijk zijn in de communicatie naar alle actoren. Dit is een aspect in de ‘wees een OEN’ instelling
van Rudy de Groote. Ben a ls ‘omgevingsmanager’ (manager als term klinkt afstandelijk,maar niets is minder
waar bij dit project) Open (wat is het doel, wat is mogelijk), Eerlijk (geen verborgen agenda) en Nieuwsgie rig
(waarmee kunnen we actoren tegemoet komen). Allee n haalbare zaken noemen e n geen gouden be rgen
beloven. Wanneer je dit wel doe t en je moe t te rugkomen op een be lofte, is de re latie me t die pers oon, en
daarmee het proces, gefrustree rd. Daarvoor zijn drie e igenschappe n bij de omgevingsmanager onmisbaar.
- Wees een elastiek: voor z over mogelijk moet je bewegen. Zoek de randen van beleids regels op en kom
daarmee mensen tegemoe t. Tegelijkertijd laat je zien dat je bere id be nt ver te gaan voor de
betrokkenen.
- Wees een pastoor: de omgeving bepaalt he t proces. Niet de ontwerpers en planne rs. Alle actore n
hebben de juridische m ogelijkheid bezwaar aan te tekenen, maar via via gaat de tamtam ook snel
rond. Via contacten van boe ren of bewoners me t de gemeenteraad, een we thouder, de
provinciebestuurde rs is e r invloed. Als omgevingsmanager ben je continu in gesprek, in de rol van
pastoor ben je hiermee bez ig.
- Wees een rots: duide lijkhe id is een vereiste. Geef duidelijk de gre nzen aan waar geen mogelijkheden
meer zijn. ‘Nu houdt het op’.
Communica tie en verwachtingsmanagement
In het proces en de hieraan verbonde n comm unica tie speelt he t hydraulische model een be langrijke rol. Dit
model be paalt met welke ing repen je hoeveel centimeter rivie rpeilverlaging voor elkaar krijgt. Hierin zitten veel
variabelen waaraan kan worden gedraaid. Bijvoorbeeld het tracé van de nieuwe dijk, bomen e n hagen in de
uiterwaard die weers tand (e n dus opstuwing) gene reren, waar komt welk soort gemaal te staan, etc.. Middels
dit model moe t e r een zekere ma te van zekerheid onts taan over de toekomstige situatie. Maar, geeft Johan
van den Boomgaard (wate rschap Valle i en Veluwe) aan, het is nie t dé waarheid. Zo is een belangrijke variabele
in het model dat voor Cortenoever e n Voorsterklei wordt gebruikt, al wat verouderd. De basis is het Algemene
Hoogtebestand Ne derland van 2002. In de tussentijd is he t rivierbed met de daarin aangegeven hoogtes wee r
gewijzigd. De pilaren van de IJsselbrug bij Zutphen zijn niet meegenomen in het model, en zo kan ook de
windrichting (niet meegenome n) een belangrijke rol spele n bij he t al da n nie t overstromen van de
uiterwaarden. De maakbaarheid van het land is nie t 100%, dit moe t ook duide lijk zijn in de communicatie naar
de boere n, belangenorganisaties en bewoners.
Groepsdiscussie
Na de inleide nde presentatie van Rudy de Groote, is de Leergemeenschap in drie groepe n uiteen gegaan. Rond
de thema’s ‘gebiedsproces’, ‘hydraulisch model’ en ‘borging van wateraspe cten in de ruimte’ werd gepraat
over de eigen praktijk van de deelneme rs in re latie tot de onderwe rpen.
Rudy de Groote ging door over gebiedsprocessen in verschille nde conte xten. Pe r locatie en aangedragen case is
maatwerk nodig. Het inz icht dat e r bij een proces veel zaken van tevoren nie t vast staan is hie rbij van belang.
Hoe kan een gebie dsproces rondom een wate rbehee rvisie bij Velt en Vecht (een beleidsstuk) worden
ingestoken om ee n goede pa rticipatie en om draagvlak te krijgen? Soms komt het bijna nee r op psychologie
‘van de koude grond’, aldus De Groote. He t OEN principe staat als een huis. Dit z ien de deelneme rs ook in, in
het licht van hun e igen ingebrachte cases. Meebewegen en empathie met mensen is belangrijk. “En geluk
hebben”, gebruik weten te maken van toevalligheden die gebeuren in he t proces.
Johan van den Boomgaard ging in zijn groepsgesprek in op de werking van het hydraulisch model en op we lke
wijze je hie rmee zou moeten omgaan. Je kunt m oeilijk een OEN z ijn als je s trikt modellen toepast waa rvan je
weet dat e r mee r zaken zijn die de uitkomst van he t mode l bepale n. Een hydraulisch model is in communicatie
bijzonder lastig, omdat het m odel als waarheid wordt geïnte rpre teerd door bijvoorbeeld bewoners. Wees
eerlijk over de tekortkomingen en m ogelijke gevolgen van die tekortkomingen. Om duidelijkhe id en meer
interpreta tievrijheid te creëre n in de communicatie rondom een hydraulisch m odel wordt aangegeven dat he t
hanteren van streef e n grenswaarden be ter kan zijn dan exacte hoogten e n waarde n, hoewel dit lastig in
beleid, wet- en regelgeving is vast te leggen.
Wouter Akkerman en Jelme r Hasper (projectleider en jurist bij het project, SAB) gingen in hun groe psgesprek in
op het waarborgen en regelen van wa terbe langen. Wat regel je waar? De waterkerende functie dient primair in
de keur geregeld te worde n. Bewoners grijpe n eerst naar het bes temmingsplan, dus het bestemmingsplan
heeft wel een be langrijke signale rende functie. Grondwaterbes cherm ing die nt juist verankerd te worden in he t
ruimte lijk spoor, in de provinciale omgevingsverordening die vertaalt m oet worde n in de bes temmingsplannen.
De volgende Leergemeenschap Oos t zal in maart 2014 plaa tsvinden! De datum: 11 maart 2014

Download Report