1 14 september 2014 Ds. Christiaan Donner

1
14 september 2014
Ds. Christiaan Donner
Gemeente die Jezus lief is,
In de beide verhalen die we zojuist gehoord hebben zit wat overeenkomst. Het gesprek
tussen De Ene en Mozes draait om wederzijdsheid en wederkerigheid: ze zijn aan elkaar
gebakken en kunnen niet van elkaar los. Tenminste: dat is het punt dat Mozes wil maken
tegenover de Ene in al zijn nogal woedende Aanwezigheid.
Ook in de woorden van Jezus gaat het om wederzijds: wat de ene mens de ander doet
hangt samen met wat God aan mensen doet: tenminste, als het over vergeven gaat. Dat
God mensen vergeeft, daarbij kan een mens niet achterblijven. Daar ligt een diepe
verbinding die je niet los kunt weken. Dat maakt de gelijkenis duidelijk.
Het pleidooi van Mozes is een gedurfde en even bewogen (en laten we eerlijk zijn: even
slimme) poging om de woedende Heer van Israël terug te halen naar zijn beloofde
barmhartigheid. Mozes doet aan de woede van de Eeuwige niets af: hij zal zelf mogelijk
nog kwaaier geweest zijn, toen hij van dat gedoe met dat Gouden Kalf hoorde. Maar het
is juist God, die in zijn verongelijkte woede van het volk af wil “dat volk dat jij, Mozes uit
Egypte geleid hebt”. Ik begin met jou een ander volk, dat wél bevrijd wil worden. Mozes
begint ermee om de Eeuwige er snedig aan te herinneren dat hij zelf als God die uittocht
begonnen is en niet Mozes. Hij voegt er aan toe, dat God dit volk, met wie Hij eenmaal op
weg gaan is nu niet meer kan laten vallen. Wat zullen de vijanden wel niet zeggen van
zo’n God?
Als Mozes de Eeuwige dan ook nog aan zijn beloften aan Abraham, Izaäk en Jakob (die
hij bewust hier Israël noemt!) herinnert, dat bindt God in. Hij zweert de wraak die Hij
gezworen had te doen af.
Dat weten we dan: de woede van de Ene duurt nooit lang, Hij kan zich van zijn woede
(hoe terecht ook) afwenden en nergens wordt de stroom van voortgaande
barmhartigheid en genade definitief verbroken.
Zoals Tom Naastepad het ooit mooi zei: “Je kunt de God van de bijbel er nergens op
betrappen dat zijn genade hapert”.
Nou zijn wij God niet en dat is te merken.
We hebben het er hier al eens eerder over gehad: vergeving en vergeven zijn woorden
die weinig lichtheid brengen, maar die eerder zwaar vallen.
Laat ik nog eens een ander voorbeeld noemen: ik was bij een enorm congres in Tilburg
over strafrecht , waar voor het eerst sinds mijn heugen advocaten, rechters,
wetenschappers, mensen van de reclassering en gevangenispersoneel tot directeuren bij
elkaar zaten met..jazeker, vertegenwoordigers van organisaties van slachtoffers van
geweld. Er werden behartenswaardige dingen gezegd in een aantal lezingen, over
herstel, over dader-slachtoffer gesprekken en opeens stond Frits op om iets te vragen. Ik
ken Frits nog als prima bajesdirecteur, hij werkt nu op het ministerie én hij is grondig
evangelisch opgevoed en dat gebleven. Frits ze: “Ik mis in dit ales het woord ‘vergeving’,
ik heb van Jezus geleerd dat we moeten vergeven”.
Ik zag de mensen van de slachtofferorganisaties stuk voor stuk verstrakken en half
opstaan, ik hoorde hun protesterende geluiden. Familieleden van slachtoffers van moord
en andere misdaden, die daardoor zelf ook slachtoffer geworden waren. De vraag van
2
Frits bleef in de zaal hangen en kreeg verder geen reactie. Na de pauze mocht ik zowaar
in het panel met enkele bekende advocaten en reclasseringswerkers. Een dominee in het
panel, ik zag alweer enkele mensen verontrust kijken wat er nu weer gepreekt zou
worden. Ik ben maar spontaan begonnen toen ik iets mocht zeggen, dat ik van de
gelegenheid gebruik wilde maken om tegen allen die hier als slachtoffer zaten mijn
excuses aan te bieden voor al dat kerkelijke verleden waarin mensen te horen kregen
dat “ze maar moesten vergeven”. “Jezus heeft nooit gezegd dat wij koste wat kost
alles en altijd moeten vergeven”, zie ik er maar boud bij. Ik zag nogal wat gezichten
opklaren en mensen gingen rechterop zitten. Beetje lucht en adem daar.
Ik kreeg meteen een smsje. Van Frits. Ik heb het nog: “Jezus leerde ons het gebed: God
vergeef ons onze schulden gelijk wij onze schuldenaars vergeven”.
Ik bedoel maar: het ligt gevoelig.
Voor Petrus ook. Hij heeft uit het voorafgaande aan voelen komen dat het naar de
vergeving toe gaat en hij doet, wat velen doen als ze in een preek in de kekr het wóórd
vergaving maar horen vallen – verhaal gaan halen. Ja maar, (dat kunt u nou wel zeggen,
maar....ik heb een buurman...). Hoe vaak moet dat eigenlijk dan, Jezus, vergeven? En als
iemand telkens weer doet wat ie eerder al misdeed tegen mij...? Zeven maal?
”Nee’, zegt Jezus, ‘geen zeven maal maar zeventig maal zeven maal”.
Dat komt overigens ergens vandaan: aan het begin van de bijbel, in Genesis, staan die
beide getallen vlakbij elkaar genoemd. Bij Kaïn en Lamech. De Eeuwigezegt tegen Kaïn
(4,15 ): ‘Als iemand jou doodt, zal dat zevenmaal aan hem worden gewroken.’
Lamech zegt Gen. 4: 23: “Kaïn wordt zevenmaal gewroken, Lamech zeven maal zeventig
maal.’
Het zijn de getallen van de volheid en die nog eens boven hun macht vermeerderd. Méér
is er niet te tellen.
En dan volgt die gelijkenis van de koning en de dienaar die bijna slaaf wordt, maar toch
vergeven en van zijn schuld ontslagen, maar die dat zelf niet doet bij degene die hém
schuldig is. En bij wie de koning dan zijn vergeving intrekt.
De boodschap is dezelfde die Jezus al eerder zei, nogal opvallend. Alleen Matteüs heeft
die opmerking vermeld: direct nádat Hij het “Onze Vader” heeft voorgebeden, zegt Jezus
erbij: (Matt. 6) 14 Want als jullie anderen hun misstappen vergeven, zal jullie hemelse
Vader ook jullie vergeven. 15 Maar als je anderen niet vergeeft, zal jullie Vader jullie je
misstappen evenmin vergeven.
Vergeven is een daad tussen mensen en tussen mensen en God. God doet het, altijd. Nou
wij nog. En als wij dat niet willen doen, waarom zou Hij dat dan doen? Maar God doet
het, altijd weer.
U voelt wel, daar zit iets spannends. Betekent dit nou dat Jezus zegt: Jullie moeten, jij
moet, mens, ten allen tijde vergeven”?
Ik ben zo vrij om te denken van niet.
Ten eerste denk ik altijd maar zo’n radicaal woord van Jezus: als hij gezegd zou hebben
“Ach mensen, probeer elkaar nou eens en keer een beetje te vergeven”, dan hadden we
het er nooit meer over gehad.
Jezus kent zijn pappenheimers, ons dus, en zegt het zó dat het ons nooit meer los laat.
3
Ik denk ook: Jezus noemt oneindige getallen om ons er op te wijzen dat wij altidj meteen
gaan calculeren, berekenen bij zoiets. We willen kunnen denken in een onsje meer of
minder, nu een beetje dit en dan een beetje dat en wat staat er tegenover?
Dat gaat niet bij vergeving.
Iemand vergeven is een onvoorwaardelijke, volkomen vrije daad ten opzichte van een
ander mens die dat niet verdient.
Daar valt niets bij te berekenen.
Zou je het zo kunnen zeggen?
God vergeeft altijd. Die vergeving heeft ieder mens ontvangen. Die genade gaat aan al het
andere vóóraf.
Was het maar zo, dat we mensen op konden delen, waren er maar ergens slechte
mensen die slechte dingen deden, zodat we ze enkel van de rest hoefden te scheiden en
konden vernietigen. Maar die scheiding van goed en kwaad loopt dwars door het hart
van elk mens. En wie is bereid een deel van zijn eigen hart te vernietigen? (dat was een
citaat van Alexandr Solsjenitsyn).
Als je weet wie je als mens bent, weet je dat je van genade leeft.
Die vergeving biedt ruimte, vrije ruimte om onder ogen te zien wat gebeurt. Ook wat
aan je gebeurt, ook wat je wordt aangedaan. Ook als dat verschrikkelijk is.
Vergeving gaat vooraf aan schuldbelijdenis of aan berouw.
Pas in de vrije ruimte waarin niet geoordeeld wordt – die ruimte kan alleen de liefde van
genade scheppen – kan een mens onder ogen zien wat hij of zij misdaan heeft en wat de
ander daaronder geleden heeft.
Vergeving kun je niet afdwingen of opleggen.
Vegeving is een te waardige en enorme stap om die af te doen met te zeggen: “Geef
elkaar nou maar een hand en zand erover”.
Vergeven betekent niet dat je afziet van je rechten. Of dat je bijvoorbeeld vindt dat een
misdadiger niet veroordeld hoeft te worden.
Vergeven is niet verontschuldigen en het betekent ook nooit vergeten.
Vergeven betekent ook niet dat het net zo wordt als het daarvoor was: je kunt iemand
vergeven en toch verder van diegene afscheid nemen.
Iemand vergeven betekent niet dat je moreel beter bent dan die ander.
Tja, ik kom er toch in terecht.
In iets van een opsomming.
Dat komt door een boek dat op mij diepe indruk gemaakt heeft. Het is niet meer in het
nederlands te krijgen, ik moest de Duitse vertaling lezen, van het oorspronkelijk Franse
boek van een Canadese gtheoloog en psycholoog met de betoverende naam Jean
Montbourquette. Het heet “Vergeven leren in 12 stappen”.
Nou ben ik allergisch voor van die amerikaanse zelfhulpboeken met hun stappen en
stapjes, maar toen ik las dat hij als stap 6 schreef: begin met jezelf te vergeven en als
stap 10: hou ermee op om absoluut te willen vergeven. En “vergeef het jezelf als je niet
vergeven kunt”., toen zag ik dat dit geen doorsnee zelfhulpboek was.
We zeggen vaak, dat vergeving een proces is, een weg en een hele lange ook.
Dat zegt dat zeventig maal zeven maal van Jezus toch ook? Het duurt nogal voordat je
zover bent, zo kun je dat ook opvatten.
4
Ik noem u toch al die stappen nu. Dat kunt u nooit allemaal zomaar even verwerken, dat
hoeft ook niet. Ik wil u graag een idee geven van wat de weg van vergeving betekent. En
van een mens vraagt. En aan een mens te bieden heeft.
Ik beloof u, al die 12 stappen komen als bijlage bij deze overweging op de website te
staan. Als u er wat aan denkt te hebben kunt u ze nalezen, met uitgebreider uitleg dan ik
hier nu kan geven.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
Afzien van wraak en besluiten een einde te maken aan handelingen die je kwetsen
Je gekwetsheid en je innerlijke armoede erkennen
Je gekwetsheid met iemand delen
De aard van je verlies onder woorden brengen, zodat je er om kunt rouwen
Je woede en je vergeldingsdrang aanvaarden
Jezelf vergeven
Begrip op kunnen brengen voor de dader
De pijn een zin of een betekenis geven in je leven
Weten dat je vergeving waard bent en dat je al vergiffenis gekregen hebt
Ophouden met absoluut te willen vergeven
Je openstellen voor de genade van vergeving
Besluiten een einde te maken aan de relatie of die een nieuwe kans geven
Ik zei u al, het is maar even een idee. En het maakt u hoop ik nieuwsgierig. Lees de
website van Open Pastoraat.
We weten en we zien en we horen om ons heen, hoe wraak en wraakzucht niets anders
doen dan het kwaad vermeerderen. Het is méér van hetzelfde. Mag dat dan niet, wraak
willen? Alstublieft wél, voel het maar door en door. Als het daar maar niet bij blijft en het
niet het laatste woord krijgt.
Uiteindelijk kan een mens, niet móet, maar kán een nieuwe, andere, vrije ruimte
binnengaan waar een andere geest waait die lucht en adem geeft.
Ik vermoed dat je daar een geest van liefde ontmoet.
Die een absoluut vrije daad mogelijk maakt, die het bijan onmogelijke toch mogelijk
maakt. Dat je vergeeft. En je daardoor bevrijd van hoe ontzettend veel pijn je wonden
kunnen doen.
Vergeving geven is jezelf een onschatbaar geschenk geven.
Ik heb u al eerder veel van de verhalen verteld van hoe mensen dit deden.
Nog één, omdat ik deze vrouw zo leerzaam vindt en zo waardig.
Een vrouw die mee had moeten maken dat haar dochter vermoord werd, kon na jaren
een gesprek met de dader aan. Hij was vol berouw en schuld-besef. Maar voelde zich
machteloos, want wat
kon hij doen om ook maar iets te herstellen?
De vrouw zei; “Wil jij iets voor mij doen?”
“O, ja zeker”, zei de schuldige. “Wil jij”, zei de vrouw, “er dan voor zorgen dat ik jou nooit
meer tegenkom? Ik kan je vergeven, maar ik wil je nooit meer hoeven zien”. De dader
was blij dat hij tenminste íets kon doen en beloofde het.
En kijk. Dát doet de Eeuwige niet, een volk, een mens loslaten. Maar dat mogen wij wel,
toch?
5

Download Report