// WETENSCHAP EN PRAKTIJK FOCUS OP STRUCTURELE HERVORMINGEN Door Joost van Mierlo Structurele hervormingen, daar zou het in de politieke discussie om moeten draaien, denkt John van Reenen. Fiscale en monetaire politiek moet worden gebruikt om de hervormingen mogelijk te maken. Alleen op deze manier kan Europa de achterstand op de Verenigde Staten op het gebied van productiviteit en gemiddeld inkomen goedmaken. Foto: Archief LSE Van Reenen is directeur van het Centre for Economic Performance aan de LSE. Hij heeft zich gespecialiseerd in het bestuderen van de verschillen in productiviteit tussen de Verenigde Staten en Europa. Hij geldt als een expert op dit terrein. Zo ontving hij recent de EIB (European Investment Bank) Prize for Excellence in Economic Research. EUROPA HEEFT EEN LAGERE GEMIDDELDE PRODUCTIVITEIT DAN DE VERENIGDE STATEN. HOE KOMT HET DAT DE EUROPESE LANDEN ER NIET IN SLAGEN DEZE ACHTERSTAND IN TE HALEN? ‘Om deze vraag te beantwoorden moeten we eerst een stap terug doen. De achterstand is een historisch gegeven. Na de Tweede Wereldoorlog lag Europa in puin. Daarna is er sprake geweest van een inhaalslag. De productiviteitsgroei lag hier in de eerste dertig jaar hoger dan in de Verenigde Staten. Dit werd waarschijnlijk veroorzaakt door de noodzakelijke investeringen in verband met de wederopbouw van de diverse landen. Maar sindsdien zijn de verschillen weer groter geworden. Een proces dat nog eens is versneld in de periode sinds het uitbreken van de kredietcrisis.’ WAT DOEN DE AMERIKANEN BETER? CV John van Reenen is directeur van het Centre for Economic Performance van de London School of Economics, alwaar hij ook hoogleraar economie is. Van Reenen studeerde aan de Universiteit van Cambridge, waarna hij een doctoraal studie economie deed aan LSE en promoveerde aan University College London. In 1992 accepteerde Van Reenen een baan bij het Institute for Fiscal Studies, een Londense denktank. Hij heeft de Britse regering op diverse terreinen geadviseerd en ontving in 2009 de Yrjo Jahnsson Award, een prijs voor de meest veelbelovende Europese econoom. 8 FINANCIAL INVESTIGATOR NUMMER 6 / 2014 ‘Dat heeft met diverse factoren te maken. Een belangrijke oorzaak is de achterblijvende investeringen in Onderzoek & Ontwikkeling (R&D) in Europa. Kijk bijvoorbeeld naar de belangrijkste universiteiten ter wereld. Die bevinden zich voor een groot deel in de Verenigde Staten. Het zijn instituten die voor een groot deel op eigen benen staan en met elkaar moeten concurreren om de beste onderzoekers en de beste studenten binnen te halen. Dat werkt stimulerend. In het Verenigd Koninkrijk is dat model gaandeweg overgenomen, maar in de meeste landen op het continent zijn universiteiten nog overheidsinstellingen en zijn hoogleraren en onderzoekers ambtenaren. De ambitie om te excelleren ontbreekt. Dat wreekt zich.’ AMERIKAANSE ONDERNEMINGEN SPENDEREN OOK MEER AAN R&D. HOE VERKLAART U DAT? ‘Een belangrijke oorzaak is dat de Amerikaanse markt veel competitiever is dan de Europese. Bedrijven moeten slimmer zijn dan de concurrentie om in een dergelijke omgeving te overleven. Daarbij komt ook dat er veel meer zogenoemde ‘creative destruction’ plaatsvindt in de Verenigde Staten. Op het moment dat een bedrijf achterblijft gaat het vrij snel failliet. In Europa heb je dan wel een gemeenschappelijke markt, maar is er nog altijd veel druk om bepaalde bedrijven overeind te houden, zelfs als ze niet concurrerend zijn. Dat heeft met de invloed van vakbonden te maken en met politieke druk. Je ziet dat bijvoorbeeld ook met allerlei hindernissen om Europese bedrijven over te nemen. Opeens blijkt dan dat de yoghurt-sector in Frankrijk van strategisch belang is. Het zorgt er allemaal voor dat er een aanhoudende traditie is van bedrijven met een lagere productiviteit.’ HAD DE EU DAAR JUIST GEEN EINDE AAN MOETEN MAKEN? ‘Er is natuurlijk wel vooruitgang geboekt met de komst van de EU, maar het is een langzaam proces. Vooral op het gebied van dienstverlening kan nog veel vooruitgang worden geboekt. In de financiële sector zie je tegenwoordig bijna een omgekeerde trend. Er is veel landelijke regelgeving. Begrijp me goed, er was natuurlijk sprake van tekortschietend toezicht op banken, maar nu ontstaan er weer allerlei nieuwe barrières voor grensoverschrijdende concurrentie. Dat is geen goede zaak.’ U REFEREERT AAN DE KREDIETCRISIS. SINDSDIEN LIGT DE NADRUK OP HET TERUGDRINGEN VAN TEKORTEN. KOMEN DAARDOOR DE STRUCTURELE HERVORMINGEN IN DE KNEL? ‘De politiek moet zich bezighouden met fiscale maatregelen en met structurele hervormingen. Centrale banken buigen zich over monetaire politiek. Naar mijn gevoel wordt er bij de fiscale politiek te veel gekeken naar het terugdringen van tekorten. Begrijp me goed, landen als Portugal en Spanje hebben geen keus, maar in landen als Duitsland en Nederland zou er best een stimulerender beleid kunnen worden gevoerd. Op die manier kan ook de pijn die gepaard gaat met de noodzakelijke structurele hervormingen worden ADVERTENTIE Asset Management made in Germany Engineered to meet your needs Find out what we can do for you. +49 69 2567 7652 · www.union-investment.com We work for your investment Issued and approved by Union Investment Institutional GmbH, Wiesenhüttenstrasse 10, 60329 Frankfurt, Germany (www.union-investment.com), which is authorised and regulated by the German Federal Financial Supervisory Authority (BaFin). The information and data presented in this advertisement should not be construed as advice on how to construct a portfolio or whether to buy, retain or sell a particular investment, and does not constitute an offer or solicitation to sell or buy shares/units by anyone in any jurisdiction in which such offer, solicitation or distribution would be unlawful or in which the person making such offer or solicitation is not qualifi ed to do so or to anyone to whom it is unlawful to make such offer or solicitation. The value of investments and the income derived from them can go down as well as up. Exchange rate movements can also have a positive or negative impact on the value of investments. Past performance is not a guide to future returns and you may not get back your original investment. NUMMER 6 / 2014 FINANCIAL INVESTIGATOR 9 // WETENSCHAP EN PRAKTIJK weggemasseerd. Dat wordt vergeten en dat is jammer. De prioriteit zou moeten liggen op structurele hervormingen. Fiscale en monetaire politiek moet worden gebruikt om de hervormingen mogelijk te maken.’ EEN VAN DE PROBLEMEN MET DE EUROPESE MARKT IS DAT DE ARBEIDSMARKT NIET HETZELFDE WERKT ALS IN DE VERENIGDE STATEN. MENSEN VERHUIZEN NIET SNEL EN ALS ZE DAT WEL DOEN DAN WORDEN ZE GECONFRONTEERD MET DE HUIVER TEN AANZIEN VAN IMMIGRATIE. HOE ZIET U DAT? ‘Ikzelf denk dat immigratie helemaal niet het probleem is. Het zorgt juist voor de oplossing. Het brengt een dynamiek die stimulerend werkt voor de economie. Maar problematische immigratie is misschien niet eens de belangrijkste hindernis voor een beter functionerende arbeidsmarkt. Overal in Europa zie je dat oudere mannen met volledige banen beschermd worden. Dat geldt overigens sterker in Zuid-Europa dan in Noord- en West-Europa. Net als trouwens alle eerder geschetste problemen. Ze bestaan overal in Europa, maar ze zijn serieuzer in de zuidelijke landen. De bescherming geldt via pensioenregelingen en gezondheidszorgverzekeringen. Het is heel moeilijk om van baan te veranderen, waardoor er een enorme starheid in de arbeidsmarkt ontstaat. Er ontstaat een tweedeling in de arbeidsmarkt van mensen met vaste contracten en voortreffelijke regelingen en een groep die nauwelijks beschermd is. Die tweedeling moet worden doorbroken. In sommige landen gaat dat overigens al beter, zoals Nederland en het Verenigd Koninkrijk, maar het blijft veelal behelpen.’ DE PROBLEMEN MET IMMIGRATIE VANUIT EULANDEN ZORGEN IN HET VERENIGD KONINKRIJK VOOR EEN ROEP OM DE EU TE VERLATEN. BENT U HET DAARMEE EENS? ‘Nee zeker niet. Ik heb al gezegd hoe ik over immigratie denk, maar een vertrek uit de EU zou tot gevolg hebben dat bedrijven hier weer met een kleinere thuismarkt te maken krijgen. Dat werkt alleen maar belemmerend. Ik denk ook dat mensen te snel vergeten zijn waarom de EU er is gekomen. Als je veertig jaar teruggaat dan zijn er in Europa nog militaire dictaturen in Griekenland en Portugal, om niet te spreken van de landen in het Oostblok. De manier waarop landen in de Balkan nu deel gaan uitmaken van de EU is een ongelooflijke stap vooruit. Er blijven natuurlijk bezwaren, maar over het geheel genomen moet worden geconstateerd dat de EU een heilzame werking heeft gehad.’ HOE KIJKT U AAN TEGEN DE SNEL VERGRIJZENDE BEVOLKING IN EUROPA? ‘Ik weet niet of het wel echt een probleem is. Wetenschappelijk onderzoek geeft daar in ieder geval geen uitsluitsel 10 FINANCIAL INVESTIGATOR NUMMER 6 / 2014 over. Aan de ene kant zijn mensen natuurlijk dynamischer als ze jonger zijn, maar aan de andere kant hebben oudere mensen meer ervaring. De meest briljante wiskundigen zijn vaak jong, maar daar staat weer tegenover dat jongeren vaak gewelddadiger zijn, om maar eens wat te noemen. Wat dat voor de productiviteit voor gevolgen heeft, is niet eenduidig.’ MOETEN WE MET ALLE PROBLEMEN DIE U SCHETST, IN DE KOMENDE JAREN UIT BLIJVEN GAAN VAN EEN LAGE GROEI? ‘Sommige mensen praten daarbij over de groei van het nationale inkomen. Maar dat is een volledig irrelevante discussie. Wanneer we over stijgende productiviteit praten, kijken we naar de gevolgen daarvan voor het inkomen per hoofd van de bevolking. De problemen zijn evident, maar het is niet gezegd dat er geen technische ontwikkelingen zijn die ook in de nabije toekomst voor een groeispurt zullen zorgen. Ik was recent een tijdlang in de Verenigde Staten. Daar sprak iedereen over de mogelijkheden van robotisering en kunstmatige intelligentie. Het is onmogelijk om in de toekomst te kijken, maar ik ben daar in ieder geval minder pessimistisch over dan sommige van mijn collega’s.’ DE LAATSTE TIJD VINDT ER EEN DEBAT PLAATS TUSSEN ECONOMISCHE WETENSCHAPPERS WAARBIJ OP DE NEGATIEVE GEVOLGEN VAN TOENEMENDE ONGELIJKHEID IN WESTERSE LANDEN WORDT GEWEZEN. IS DIE TOENAME EEN SERIEUZE ZORG? ‘Ja, ik denk van wel. We moeten wat dat betreft niet alleen kijken naar de rijkste 1% van de bevolking. Al die bankiers en internetondernemers maken daarbij zonder twijfel gebruik van slecht functionerende marktmechanismes. Er ontstaat echter een ander schisma, namelijk tussen degenen die goed opgeleid zijn en degenen die de technische ontwikkelingen niet bij kunnen benen. Daarbij praten we niet over degenen die hier naar de universiteit kunnen gaan. Er moet juist meer aandacht worden besteed aan onderwijs voor jongeren en aan kinderopvang voor peuters met werkende ouders. Het is heel belangrijk dat vooral kinderen in achterstandswijken toegang krijgen tot betere scholing. Dat zal betekenen dat docenten die hun nek willen uitsteken en die resultaten boeken ook beter beloond moeten worden. Wat dat betreft is het probleem in de Verenigde Staten overigens nog urgenter dan in Europa.’ « • Lagere gemiddelde productiviteit Europa versus VS is historisch gegeven • Toenemende ongelijkheid aanpakken met verbetering onderwijs • In Europa veel druk om zelfs nietconcurrende bedrijven overeind te houden