hier - Menasseh ben Israel Instituut

De handschriften
van Ets
Haim/Livraria
Montezinos en de
boekcultuur van
de Amsterdamse
Sefardim
Menasseh ben Israel (1604–1657)
Emile Schrijver
Bibliotheca Rosenthaliana
Universiteit van Amsterdam
Bijzondere Collecties
[email protected]
1
De boekcultuur
van de
Amsterdamse
Sefardim en de
handschriften van
Ets Haim/Livraria
Montezinos
Menasseh ben Israel (1604–1657)
Emile Schrijver
Bibliotheca Rosenthaliana
Universiteit van Amsterdam
Bijzondere Collecties
[email protected]
2
Menasseh’s biografie: 1
•
•
•
•
•
•
1604: Menasseh Ben Israel wordt geboren in Lissabon in een familie van
Nieuw-Christenen. Hij ontvangt de naam van zijn peetvader en wordt gedoopt
als Manuel Dias Soeiro. De naam wordt later ook nog gebruikt in zijn familie.
Tijdens een verblijf in Spanje wordt zijn vader vervolgd door de Inquisitie,
waarna de familie vertrekt, eerst naar La Rochelle, in Frankrijk, daarna naar
Amsterdam.
1616: De familie is zeer actief in het joodse leven in Amsterdam en zowel
vader als zoon treden toe tot de studiekring Santa Irmandade de Talmud Tora,
die net was opgericht.
1621: Menasseh schrijft zijn eerste boek, een grammatica, getiteld ‘Safah
berurah’.
1622: Menasseh’s ouders overlijden. Hij is actief in het primaire onderwijs en
wordt rabbijn.
1623: Menasseh trouwt met Rachel Abarbanel, uit een beroemd Sefardisch
geslacht. Ze kriigen drie kinderen: Gracia (ook bekend als Hanna), Joseph en
Samuel.
1624: Menasseh wordt Talmoedleraar.
3
Menasseh’s biografie: 2
• 1627 (1 januari): Menasseh’s eerste gedrukte boek komt van de pers.
• 1632: Hij schrijft zijn Conciliador, een poging om tegenstrijdige
Bijbelpassages met elkaar in overeenstemming te brengen. Het werk
geniet grote belangstelling onder niet-joodse geleerden.
• 1635: Caspar Barlaeus schrijft een Latijns lofdicht op Menasseh,
gepubliceerd in diens De creatione problemata.
• 1636: Rembrandt vervaardigt een portretets die lang voor een portret van
Menasseh wordt gehouden.
• 1639: Menasseh wordt de derde rabbijn in de in dat jaar verenigde drie
Sefardische gemeenten. Als gevolg van onenigheid in het rabbinaat wordt
hij voor een dag geëxcommuniceerd en mag hij een jaar niet preken. Dat
is waarschijnlijk de reden dat hij naar Brazilië wil vertrekken, maar dat
plan is nooit verwezenlijkt.
• 1642: Menasseh wordt hoofd van de Talmoedschool, gesticht door
Abraham en Isaac Pereira.
4
Menasseh’s biografie: 3
•
•
•
•
•
•
1642: Menasseh spreekt bij het bezoek van Frederik Hendrik en Mary, Queen of
England aan de synagoge aan de Houtgracht.
1644: De drukkerij van Menasseh komt in handen van Elijah Aboab, waarschijnlijk
als gevolg van financiële problemen. Hij blijft echter aan als corrector.
1646: Menasseh’s zoon Joseph neemt de drukkerij over en na diens dood in 1648
zijn tweede zoon Samuel. In 1652 krijgt Menasseh weer de leiding.
1655: Menasseh vertrekt naar Engeland om de hernieuwde toelating van de
joden te bepleiten. In 1651 had hij al een open brief hierover geschreven aan de
Lord Protector, Oliver Cromwell.
1656: In Londen publiceert Menasseh zijn bekende werk Vindiciae Judaeorum, or
a letter in answer to certain questions, … touching the reproaches cast on the
Nation of the Jews…
1657: Zonder het resultaat van zijn inspanningen gezien te hebben sterft
Menasseh kort na zijn terugkeer in Nederland in Middelburg, op 20 november
1657, nadat hij daar zelf de stoffelijke resten van zijn zoon Samuel had begraven,
die in Engeland was gestorven.
5
Het eerste door een jood in Amsterdam
gedrukte Hebreeuwse boek, 1627
6
Isaac Aboab da Fonseca
Menasseh’s eerste corrector
7
Isaac Aboab da Fonseca
in zijn voorwoord uit 1627
• ‘Menasseh ben Joseph ben Israel zag dat de drukletters van Bomberg
versleten waren en aangezien er voor het Heilige Werk niets onvolmaakt
kan zijn, stond hij op vanuit de gemeente en ging er op uit, en kwam bij
het huis van een ambachtsman. En zie, die stond daar te werken, met zijn
gereedschap in zijn hand. Hij zei tegen hem: zie hier, ik geef je geld, en de
vormen van de letters zoals ze goed bevonden zijn door de
eerbiedwaardige en gerespecteerde Michael Judah, de beste schrijver die
er is, moge de Eeuwige zijn werk vervolmaken en moge zijn beloning van
de Eeuwige, de G’d van Israël volledig zijn. De man zwoer in geschrifte om
ze voor hem te maken en voor niemand anders. Hij bracht ze met een
burijn in de juiste vorm en zorgde ervoor dat ze mooi om te zien waren en
goed te lezen en zo volmaakt als waren ze in goud gegoten. En er waren
twee mannen die verrast waren hoe volmaakt dit werk was en hoe mooi
en ze schiepen er voldoening in om een klein gebedenboek te laten
drukken, dat zijns gelijke niet kende, sinds het moment dat er drukkers op
aarde waren.’
8
Menasseh’s Hebreeuwse typen
De grootse Hebreeuwse
letter van Menasseh,
waarschijnlijk de
‘Paragon’ uit het
contract van 1626,
vergeleken met Le Bé’s
‘Texte’ Hebreeuws,
1564 of vroeger
9
Een van zijn mooiste werken
Joseph Solomon Delmedigo Sefer Elim,
1629
10
Menasseh’s fondslijst uit 1648
11
Menasseh ben Israel website (oud)
12
Ets door Rembrandt, 1636
13
Menasseh ben Israel
Kopergravure door Salom Italia, 1642
14
Menasseh’s grafsteen in
Ouderkerk aan de Amstel
15
1666
16
Johannes Leusden, Biblia Hebraica, 1667
17
Twee Jiddische Bijbelvertalingen
Amsterdam, 1679
18
Picard-Bijbel, 1726
19
Biblia en
lengua
Española,
“FerraraBijbel”, 1553
20
Eerste Spaansjoodse
publicatie in de
Nederlanden,
[Dordrecht,
1584]
21
Dagelijkse gebeden, 1612
22
Vals adres
Frankfurt = Amsterdam, 1625
23
Abraham Pharar, 1627
24
Jacob Judah Leon “Templo”, 1652
25
26
27
Jacob Judah Leon “Templo”, 1654
28
29
1677
30
31
Daniel Levi de Barrios, 1683
32
Torah en Haftarot, 1691
33
Gesprek tussen de bergen, 1767
34
Spaanse
Haggadah,
14e eeuw,
Sefardisch
kwadraat
-schrift
35
Moreh
Nevukhim,
14e eeuw,
Universiteitsbibliotheek,
Leiden
36
Middeleeuws
Sefardisch
semi-cursief
schrift, Toledo
1477
37
Ketoebah,
Rotterdam
1617
38
Kopiist: Iehuda
Machabeu.
Saul Levi
Mortera,
Providencia...,
Amsterdam
1664
39
40
Montalto
Megillah
Amsterdam,
1686, NYPL
41
Puerta del
cielo,
Amsterdam
1675.
Amsterdam,
Ets Haim
42
Matatiah de Ishack
Aboab, 1690,
Bibliotheca
Rosenthaliana
43
Matatiah de Ishack Aboab, 1690
44
Otot haahavah, 1748,
Bibliotheca
Rosenthaliana
45
Iehudah
Machabeu, La
Rochelle 1655,
Ets Haim
46
Middeleeuws
Sefardisch
semi-cursief
schrift, Villalon
de Campos,
1480
47
Matatiah de Ishack Aboab, Amsterdam 1690
Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
48
49
Communications Circuit,
Robert Darnton, 1981
50
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
51
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
52
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
53
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
54
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
55
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
56
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
57
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
58
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
59
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
60
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
61
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
62
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
63
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
64
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
65
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
66
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
67
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
68
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
69
www.etshaim.nl
www.etshaimmanuscripts.nl
70

Download Report