Hoge Raad voor de Justitie
Conseil Supérieur de la Justice
Memorandum voor de formateur
van de toekomstige federale regering
Goedgekeurd door de algemene vergadering
op 25 juni 2014
Mémorandum au formateur
du prochain gouvernement fédéral
Approuvé par l’assemblée générale
le 25 juin 2014
INHOUDSTAFEL
INLEIDING ................................................................................................................................................................ 1
DEEL I: DE WERKING VAN JUSTITIE VERBETEREN
1.
a)
b)
c)
De grote werven van justitie
De verdere implementatie van de hervorming van de rechterlijke organisatie .................................... 2
De gerechtsgebouwen ........................................................................................................................... 4
De informatisering ................................................................................................................................. 4
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
Specifieke voorstellen
De ontwikkeling van een volledig uitgebouwd systeem van interne beheersing .................................. 5
De internering ........................................................................................................................................ 6
De evaluatie van de toepassing van de “verruimde” minnelijke schikking in strafzaken. ..................... 6
De uitspraak in openbare zitting en de mededeling van een kopie van een rechterlijke beslissing ...... 6
Het verkorten van de doorlooptijden van rechtszaken ......................................................................... 7
De toegang tot de vrederechter ............................................................................................................ 8
De functie van plaatsvervangend rechter .............................................................................................. 9
De evaluatie van de magistraten en korpschefs .................................................................................... 9
2.
DEEL II: DE ROL EN DE WERKING VAN DE HRJ
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
De behandeling van klachten van de rechtzoekenden ........................................................................... 12
De externe audit van de rechterlijke organisatie door de HRJ ............................................................... 12
Het bijzonder onderzoek - Nood aan een uitbreiding van de bevoegdheden van de VAOC .................. 13
De nood aan vergroting van de auditcapaciteit ...................................................................................... 14
De benoemingen en aanwijzingen .......................................................................................................... 15
De samenstelling van de HRJ .................................................................................................................. 17
Het statuut van het personeel van de HRJ .............................................................................................. 17
TABLE DES MATIERES
INTRODUCTION ....................................................................................................................................................... 1
PARTIE I: AMÉLIORER LE FONCTIONNEMENT DE LA JUSTICE
1.
a)
b)
c)
Les grands chantiers de la Justice
La poursuite de la mise en œuvre de la réforme de l’organisation judiciaire ........................................ 2
Les bâtiments judiciaires ........................................................................................................................ 4
L’informatisation .................................................................................................................................... 4
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
Propositions spécifiques
La mise au point d’un système de maîtrise interne entièrement développé. ....................................... 5
L’internement......................................................................................................................................... 6
L’évaluation de la mise en œuvre de la transaction « élargie » en matière pénale. ............................. 6
Le prononcé en audience publique et la communication d’une copie d’une décision judiciaire .......... 6
La limitation des délais de traitement des affaires ................................................................................ 7
L’accès au juge de paix ........................................................................................................................... 8
La fonction de juge suppléant ................................................................................................................ 9
L’évaluation des magistrats et des chefs de corps ................................................................................. 9
2.
PARTIE II: LE RÔLE ET LE FONCTIONNEMENT DU CSJ
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Le traitement des plaintes des justiciables ............................................................................................. 12
L'audit externe de l’organisation judiciaire par le CSJ ............................................................................ 12
L'enquête particulière - Nécessité d’une extension des compétences de la Commission d’avis et
d’enquête réunie .................................................................................................................................... 13
La nécessité d’accroître la capacité d’audit ............................................................................................ 14
Les nominations et désignations ............................................................................................................. 15
La composition du CSJ ............................................................................................................................. 17
Le statut du personnel du CSJ ................................................................................................................. 17
INLEIDING
INTRODUCTION
De Hoge Raad voor de Justitie (hierna : “HRJ”) is
zich bewust van het feit dat de hervorming van het
gerechtelijk landschap in de komende jaren een
ingrijpende verandering in werk- en denkwijzen zal
teweegbrengen.
Le Conseil supérieur de la Justice (ci-après « le
CSJ ») est conscient du fait que la réforme du
paysage judiciaire entraînera, dans les années qui
viennent, des bouleversements de pratiques et
de mentalités.
De HRJ wil zo constructief en concreet mogelijk
bijdragen aan de uitvoering van de opdrachten van
de rechterlijke orde op de nieuwe, grotere schaal,
onder meer door mee te werken aan de
uitwerking van een intern en extern
controlesysteem. Dit memorandum heeft tot doel
de voorstellen te inventariseren die de HRJ reeds
eerder heeft geformuleerd in zijn adviezen of
aanbevelingen1 en die de werking van Justitie
kunnen verbeteren (Deel I).
Le CSJ souhaite contribuer aussi positivement et
concrètement que possible à la mise en œuvre
des missions de l’ordre judicaire à la nouvelle
échelle, notamment en participant à l’élaboration
d’un système de contrôle tant interne
qu’externe. Ce mémorandum a pour objectif de
faire le relevé des propositions que le CSJ a déjà
formulées dans ses avis et recommandations2 et
qui sont de nature à améliorer le fonctionnement
de la Justice (Partie I).
De HRJ stelt ook hervormingspistes voor met
betrekking tot zijn eigen werking en tot de
benoemingen en aanwijzingen (Deel II).
Le CSJ propose également des pistes de réforme
relatives à son propre fonctionnement, ainsi que
pour les nominations et désignations (Partie II).
De HRJ vermeldt bewust geen punten waarover
eensgezindheid bestaat en die hij ook prioritair
acht, maar waarvan geweten is dat ze sowieso op
de agenda van de FOD Justitie en het Parlement
staan. Het gaat bijvoorbeeld om de middelen die
vrijgemaakt moeten worden voor de ontwikkeling
van alternatieve vormen van geschillenregeling of
van constructieve wijzen van strafuitvoering.
Zonder te beweren dat hij hiervoor pasklare
oplossingen heeft, wenst de HRJ trouwens te
wijzen op het belang van het vrijwaren en
verbeteren van de toegang tot justitie, zowel wat
de kwaliteit van de dienstverlening als het aantal
begunstigden betreft.
Le CSJ s’abstient volontairement de reprendre les
points qui font l’unanimité et que nous pensons
prioritaires, mais dont nous savons qu’ils sont en
toute hypothèse à l’agenda du SPF Justice et du
Parlement. Il s’agit par exemple des moyens à
dégager pour que puissent se développer les
formes alternatives de règlement des conflits, ou
les modes constructifs d’exécution des peines.
Sans prétendre avoir de solution toute faite en la
matière, nous tenons par ailleurs à souligner
l’importance de préserver et d’améliorer l’accès à
la justice tant pour ce qui concerne la qualité du
service à rendre, que l’étendue des bénéficiaires.
1
De adviezen, voorstellen en aanbevelingen van de HRJ waarnaar in dit memorandum wordt verwezen, kunnen worden geraadpleegd op
de website van de HRJ onder de rubriek “Publicaties”
2
Les avis, propositions et recommandations du CSJ auxquels il est fait référence dans ce mémorandum peuvent être consultés sur le site
web du CSJ sous la rubrique « publications »
1
DEEL I:
DE WERKING VAN JUSTITIE VERBETEREN
1. De grote werven van justitie
PARTIE I:
AMÉLIORER LE FONCTIONNEMENT DE LA
JUSTICE
1. Les grands chantiers de la Justice
a) De verdere implementatie van de
hervorming van de rechterlijke organisatie
a) La poursuite de la mise en œuvre de la
réforme de l’organisation judiciaire
Tijdens de vorige legislatuur werden enkele
bijzonder belangrijke hervormingen doorgevoerd:
Quelques réformes particulièrement importantes
ont été menées au cours de la législature
précédente:
-
de hervorming van
arrondissement Brussel3;
-
la réforme de l’arrondissement judiciaire de
Bruxelles8 ;
-
de oprichting van de tuchtrechtbanken4;
-
la création des tribunaux disciplinaires9 ;
-
de oprichting, binnen de rechtbank van eerste
aanleg, van een familie- en jeugdrechtbank5;
-
-
de hervorming van de gerechtelijke
arrondissementen en de vergroting van de
mobiliteit van de magistraten6;
la création d’un tribunal de la famille et de la
jeunesse au sein du tribunal de première
instance10 ;
-
en de verzelfstandiging van het beheer van de
rechterlijke organisatie7.
la réforme des arrondissements judiciaires
et le renforcement de la mobilité des
magistrats11
-
-
het
gerechtelijk
De gelijktijdige uitvoering van dergelijke
omvangrijke hervormingen is geen sinecure.
et l’autonomisation de la gestion de
l’organisation judiciaire12.
L’exécution simultanée de telles réformes de
grande ampleur n’est pas une sinécure.
De volgende minister van Justitie dient daarom
absolute prioriteit te geven aan de implementatie
van deze hervormingen en ervoor te zorgen dat de
nodige materiële, financiële en personele
middelen ter beschikking worden gesteld.
Pour cette raison, le prochain ministre de la
Justice doit donner une priorité absolue à la mise
en œuvre de ces réformes, et faire en sorte que
les moyens matériels, financiers et humains
nécessaires soient mis à disposition.
Wat dat betreft pleit de HRJ ervoor om, in het
kader van de gerechtelijke hervorming, maar ook
meer in het algemeen voorafgaand aan het
goedkeuren van iedere reglementering, telkens
reflectie te voeren over de middelen die moeten
worden aangewend voor de uitvoering ervan. Het
aannemen van de reglementering zou vervolgens
A cet égard, le CSJ plaide, dans le cadre de la
réforme judiciaire, mais aussi plus généralement,
pour qu’une réflexion sur les moyens à déployer
pour la mise en œuvre de chaque réglementation
soit conduite en préalable de son adoption.
L’adoption de la réglementation devra également
être ensuite assortie de l’inscription des crédits
3
Wet van 19 juli 2012, in werking getreden op 31 maart 2014 en wet van 28 maart 2014 houdende wijziging en coördinatie van diverse
wetten inzake Justitie wat het gerechtelijk arrondissement Brussel en het gerechtelijk arrondissement Henegouwen betreft;
4 Wet van 15 juli 2013 tot wijziging van de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek betreffende de tucht, inwerkingtreding
1 september 2014
5 Wet van 30 juli 2013 betreffende de invoering van een familie- en jeugdrechtbank, inwerkingtreding op 1 september 2014
6
Wet van 1 december 2013 tot hervorming van de gerechtelijke arrondissementen en tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het
oog op een grotere mobiliteit van de leden van de rechterlijke orde, inwerkingtreding op 1 april 2014 en gewijzigd door de Wet van
21 maart 2014
7 Wet van 18 februari 2014 betreffende de invoering van een verzelfstandigd beheer voor de rechterlijke organisatie, inwerkingtreding
1 april 2014
8 Loi du 19 juillet 2012, entrée en vigueur le 31 mars 2014 et loi du 28 mars 2014 portant modification et coordination de diverses lois en
matière de Justice concernant l’arrondissement judiciaire de Bruxelles et l’arrondissement du Hainaut ;
9 Loi du 15 juillet 2013 modifiant les dispositions du Code judiciaire relatives à la discipline, entrée en vigueur le 1 er septembre 2014
10 Loi du 30 juillet 2013 portant création d'un tribunal de la famille et de la jeunesse, entrée en vigueur le 1er septembre 2014
11 Loi du 1er décembre 2013 portant réforme des arrondissements judiciaires et modifiant le Code judiciaire en vue de renforcer la mobilité
des membres de l'ordre judiciaire, entrée en vigueur le 1er avril 2014 et modifiée par la loi du 21 mars 2014.
12 Loi du 18 février 2014 relative à l'introduction d'une gestion autonome pour l'organisation judiciaire.
2
ook moeten gepaard gaan met de inschrijving van
de budgettaire kredieten die nodig zijn voor het
halen van het vooropgestelde doel. Op die manier
wordt vermeden dat een reglementering dode
letter blijft bij gebrek aan de voor haar uitvoering
noodzakelijke middelen. Een voorbeeld hiervan is
de wet van 21 april 2007 betreffende de
internering van personen met een geestesstoornis
die nooit in werking is getreden en inmiddels werd
vervangen door een nieuwe wet (zie hieronder
punt 3 Internering). Hetzelfde geldt voor een deel
van de bepalingen van de wet van 12 januari 2005
betreffende het gevangeniswezen en de
rechtspositie van de gedetineerden (de
zogenaamde wet-Dupont).
budgétaires nécessaires pour atteindre l’objectif
qu’elle poursuit. De la sorte, il sera évité qu’une
réglementation demeure «lettre-morte», faute
de disponibilité de moyens. A l’instar de la loi du
21 avril 2007 relative à l’internement des
personnes atteintes d’un trouble mental par
exemple qui n’est jamais entrée en vigueur et a
été remplacée par un nouveau dispositif légal
(voir infra 3. L’internement). C’est le cas aussi
pour une partie des dispositions de la loi du 12
janvier
2005
de
principes
concernant
l'administration pénitentiaire ainsi que le statut
juridique des détenus ( loi dite « Dupont »).
Vooral de verwezenlijking van de verzelfstandiging
van het beheer van de rechterlijke organisatie
heeft nog heel wat voeten in de aarde. De HRJ
betreurde in verschillende adviezen13 dat de
betrokken wet een kaderwet is die de uitwerking
van bepaalde essentiële aspecten overlaat aan de
Koning en sprak zijn bezorgdheid uit over het feit
dat er (nog) geen sprake is van een werkelijke
verzelfstandiging en decentralisatie van het
beheer en over het feit dat de uitvoerende macht
een substantiële invloed behoudt op het beheer
van de rechterlijke orde.
La réalisation de l’autonomisation de la gestion
de l’organisation judiciaire, surtout, prendra
encore du temps. Dans différents avis14, le CSJ a
exprimé son regret que la loi concernée soit une
loi-cadre, qui laisse au Roi le soin de mettre au
point certains aspects essentiels. Il a également
fait part, dans ces mêmes avis, de son inquiétude
quant au fait qu’il ne soit pas (encore) question
d’une autonomisation et d’une décentralisation
effectives de la gestion, et quant au fait que le
pouvoir exécutif continue à influencer
substantiellement la gestion de l’ordre judiciaire.
De HRJ meent dat er bij het voorbereiden van de
uitvoeringbesluiten rekening dient te worden
gehouden met zijn opmerkingen. In het bijzonder
dient erover gewaakt te worden dat de
overgangsperiode, waarin de beheersbevoegdheid
en de verdeling van de middelen worden
toegekend
aan
een
“gemeenschappelijk
beheerscomité” ingesteld bij de FOD Justitie en
dat bestaat uit het directiecomité van de FOD
aangevuld met de voorzitters van de Colleges van
Hoven en Rechtbanken en van het Openbaar
Ministerie, niet wordt bestendigd.
Le CSJ souhaite que ses remarques soient prises
en compte dans le cadre de l’élaboration des
arrêtés d’exécution. Il convient en particulier de
veiller à ce que ne s’éternise pas la période
transitoire, pendant laquelle la compétence en
matière de gestion et la répartition des moyens
échoiront à un « comité de gestion commun »,
institué au sein du SPF Justice et composé du
comité de direction du SPF, complété des
présidents des Collèges des cours et tribunaux et
du ministère public.
De plaats en rol van de HRJ zelf in de hervormde
rechterlijke organisatie dient te worden
geëvalueerd en herbekeken. De verklaring tot
herziening van de Grondwet voorziet daartoe een
herziening van artikel 151, §3, “om een algemene
bevoegdheidsdiscussie over de Hoge Raad voor de
Justitie te kunnen voeren, onder meer naar
La place et le rôle du CSJ au sein de l’organisation
judiciaire réformée doivent être évalués et
réexaminés. La déclaration de révision de la
Constitution prévoit à cet effet une révision de
l’article 151, §3, « afin de pouvoir mener une
discussion générale relative à la compétence du
Conseil supérieur de la Justice, notamment à la
13
Advies van 1 juli 2013 over het voorontwerp van wet betreffende de invoering van een verzelfstandigd beheer voor de rechterlijke
organisatie; Ambtshalve advies van 8 november 2013 over het wetsontwerp betreffende de invoering van een verzelfstandigd beheer
voor de rechterlijke organisatie
14
Avis du 1er juillet 2013 sur l’avant-projet de loi relatif à l’introduction d’une gestion autonome pour l’organisation judiciaire; Avis d’office
du 8 novembre 2013 au sujet du projet de loi relatif à l’introduction d’une gestion autonome pour l’organisation judiciaire.
3
aanleiding van een nieuw beheersmodel voor
Justitie”.
suite d’un nouveau modèle de gestion de la
Justice ».
De HRJ heeft daarover bepaalde pistes ontwikkeld
die in deel II wordt uiteengezet.
Le CSJ a développé à cet égard certaines pistes,
qui sont exposées dans la partie II ci-dessous.
b) De gerechtsgebouwen
b) Les bâtiments judiciaires
Talrijke gerechtsgebouwen zijn in zeer slechte
staat.
De nombreux bâtiments judiciaires sont dans un
état d’extrême vétusté.
De bepalingen betreffende het welzijn op het werk
en de veiligheid van de werknemers vermeld in de
Codex over het Welzijn op het Werk (het
voormalige ARAB) worden niet altijd nageleefd.
Les dispositions en matière de bien-être au travail
et de sécurité des travailleurs qui figurent au
Code sur le Bien-être au travail (ex-RGPT) ne sont
pas toujours respectées.
De slechte arbeidsomstandigheden hebben een
directe weerslag op de goede werking van Justitie.
Les mauvaises conditions de travail ont des
répercussions directes sur le bon fonctionnement
de la Justice.
De renovatie en de bouw van gerechtsgebouwen
moeten worden voortgezet met bijzondere
aandacht voor functionaliteit, toegankelijkheid en
veiligheid.
La rénovation et la construction de bâtiments
judiciaires doivent être poursuivies en faisant
montre d’une attention particulière à l’égard de
leur fonctionnalité, de leur accessibilité et de leur
sécurité.
De HRJ heeft de opeenvolgende ministers van
Justitie herhaaldelijk gewezen op een gebrek aan
algemeen beleid inzake de veiligheidsproblematiek
van de gerechtsgebouwen. Telkens werden er
plannen van aanpak aangekondigd, doch zonder
concrete en bevredigende resultaten.
À plusieurs reprises, le CSJ a attiré l’attention des
ministres de la Justice successifs au sujet de
l’absence de politique générale concernant la
problématique de la sécurité des bâtiments de
justice. Des plans d’approche ont à chaque fois
été annoncés, sans résultats concrets ni
satisfaisants.
De HRJ dringt nogmaals aan op een
gecoördineerde beleid in deze materie, waarbij
rekening
wordt
gehouden
met
de
veiligheidsvereisten voor de magistraten, het
gerechtelijk personeel, de advocaten en de
rechtzoekenden, maar ook met de vereiste
toegankelijkheid van de gerechtsgebouwen waar
in het openbaar en op transparante wijze recht
wordt gesproken.
Le CSJ insiste à nouveau sur la nécessité d’une
politique coordonnée en cette matière, qui
tienne compte des exigences en termes de
sécurité des magistrats, du personnel judiciaire,
des avocats et des justiciables, tout en prenant
simultanément en considération la nécessité que
les bâtiments de justice demeurent accessibles
en tant que lieux où le droit est rendu de manière
publique et transparente.
c) De informatisering
Op 13 maart 2014 maakte de vorige minister van
Justitie haar nieuwe ICT-strategie voor de verdere
informatisering van Justitie bekend.
Naast de uitvoering van de hervorming van de
rechterlijke organisatie dient te informatisering
van Justitie een absolute prioriteit te zijn.
c) L’informatisation
Le 13 mars 2014, le précédent ministre de la
Justice a fait part de sa nouvelle stratégie ICT
pour la poursuite de l’informatisation de la
Justice.
À l’instar de la mise en œuvre de la réforme de
l’organisation judiciaire, l’informatisation de la
Justice doit être une priorité absolue.
4
2. Specifieke voorstellen
a) De ontwikkeling van
uitgebouwd
systeem
beheersing.
2. Propositions spécifiques
een
van
volledig
interne
a) La mise au point d’un système de maîtrise
interne entièrement développé.
Uit de audit van het gebruik van de beleidsplannen
door de korpschefs15 blijkt dat de huidige
beheersomgeving in de rechtbanken weinig tot
niet ontwikkeld is.
L’audit de l’utilisation des plans de gestion par les
chefs de corps16 a révélé que l’environnement de
maîtrise actuel au sein des tribunaux est peu
développé ou ne l’est pas du tout.
Rechtbanken zijn ook niet vertrouwd met het
begrip interne beheersing17 en hebben hiervoor
weinig aandacht. De interne beheersing maakt dus
niet echt deel uit van de organisatiecultuur van de
rechtbanken van eerste aanleg.
Par ailleurs, les tribunaux ne sont pas familiarisés
avec la notion de maîtrise interne18 et y
consacrent peu d’attention. La maîtrise interne
ne fait donc pas vraiment partie de la culture
organisationnelle des tribunaux de première
instance.
Dit alles heeft als direct gevolg dat de huidige
organisatie eigenlijk nog niet klaar is voor de
implementatie van een volledig uitgebouwd
systeem van interne beheersing.
Tout ceci a pour conséquence immédiate que
l’organisation actuelle n’est pas encore prête
pour la mise en œuvre d’un système de maîtrise
interne entièrement développé.
De HRJ heeft daarom aangeboden om de
rechtbanken van eerste aanleg methodologisch te
ondersteunen in de uitbouw van een intern
beheerssysteem, onder meer door workshops te
organiseren.
C’est la raison pour laquelle le CSJ a proposé de
fournir aux tribunaux de première instance un
soutien méthodologique en vue de l’élaboration
d’un système de maîtrise interne, notamment en
organisant des « workshops ».
De uitbouw van een systeem van interne
beheersing dient ook een prioriteit te zijn voor de
volgende minister van Justitie. Hij dient daarvoor
de middelen te voorzien en waar nodig
wetgevende of reglementaire initiatieven te
nemen.
L’élaboration d’un système de maîtrise interne
doit également constituer une priorité pour le
prochain ministre de la Justice. Celui-ci devra
prévoir les moyens pour ce faire, et prendre, si
nécessaires, des initiatives législatives ou
réglementaires.
15
Audit van het gebruik van beleidsplannen door de korpschefs, goedgekeurd door de Verenigde advies‐ en onderzoekscommissie op 20
maart 2014
16 Audit de l’utilisation des plans de gestion par les chefs de corps, approuvé par la Commission d’avis et d’enquête réunie le 20 mars 2014.
17 [zie www.auditcomite.belgium.be/nl/faq] Interne controle (IC) of organisatiebeheersing: definitie in het verslag aan de Koning over het
KB betreffende het interne controlesysteem: “Interne controle is een geïntegreerd proces dat door de verantwoordelijken en het
personeel van een organisatie is uitgewerkt en dat is bestemd om risico’s te behandelen en een redelijke zekerheid te bieden omtrent de
verwezenlijking, in het kader van de opdracht van de organisatie, van de volgende algemene doelstellingen:
- uitvoering van geordende, ethische, zuinige, doeltreffende en doelmatige verrichtingen;
- naleving van de verplichtingen tot rekenschap afleggen;
- overeenstemming met de geldende wetten en regelgeving;
- bescherming van de middelen tegen verlies, wangebruik en schade.”
Bron van deze definitie: ”Lignes directrices de l’INTOSAI relatives aux normes de contrôle interne à promouvoir dans le secteur public”
(”Hoofdlijnen van INTOSAI inzake interne controlenormen voor de overheidssector”).
18
[cf. www. http://www.auditcomite.belgium.be/fr/faq] Contrôle interne (CI) ou maîtrise de l’organisation : définition contenue dans le
rapport au Roi de l’AR relatif au système de contrôle interne : « Le contrôle interne est un processus intégré mis en œuvre par les
responsables et le personnel d’une organisation et destiné à traiter les risques et à fournir une assurance raisonnable quant à la
réalisation, dans le cadre de la mission de l’organisation, des objectifs généraux suivants :
- exécution d’opérations ordonnées, éthiques, économiques, efficientes et efficaces;
- respect des obligations de rendre compte ;
- conformité aux lois et réglementations en vigueur ;
- protection des ressources contre les pertes, les mauvais usages et les dommages
Cette définition tire sa source des « Lignes directrices de l’INTOSAI relatives aux normes de contrôle interne à promouvoir dans le secteur
public ».
5
b) De internering
b) L’internement
België werd reeds een tiental keer veroordeeld
door het Europees Hof voor de Rechten van de
Mens voor de manier waarop geïnterneerden
worden behandeld.
La Belgique a déjà fait l’objet d’une dizaine de
condamnations par la Cour européenne des
droits de l’homme en raison du traitement dont
les internés font l’objet.
De bouw van nieuwe Forensisch Psychiatrische
Centra en de goedkeuring op 23 april 2014 van het
wetsontwerp betreffende de internering van
personen, waarin zorg op maat, deskundigheid en
flexibiliteit centraal staan, geven hoop op
verbetering. De HRJ dringt erop aan dat deze
engagementen correct worden uitgevoerd, dat de
noodzakelijke middelen daarvoor ter beschikking
worden gesteld en dat er dus geen geïnterneerden
meer in de gevangenis worden geplaatst.
La construction d’un nouveau Centre de
psychiatrie légale, de même que l’approbation
par la Chambre, intervenue le 23 avril 2014, du
projet de loi relatif à l’internement de personnes
(qui accorde une place prépondérante aux soins
sur mesure, à la compétence et à la flexibilité),
permettent d’espérer une amélioration. Le CSJ
insiste pour que ces engagements soient
correctement mis en œuvre, pour que les
moyens nécessaires soient dégagés, et pour que
les internés ne soient donc plus envoyés en
prison.
c) De evaluatie van de toepassing van de
“verruimde”
minnelijke
schikking
in
strafzaken.
c) L’évaluation de la mise en œuvre de la
transaction « élargie » en matière pénale.
De wet van 14 april 2011 houdende diverse
bepalingen heeft het toepassingsgebied van de
minnelijke schikking in strafzaken aanzienlijk
verruimd, niet alleen wat betreft de ernst van de
gepleegde feiten waarvoor een schikking mogelijk
is, maar ook wat betreft de fase in de
strafprocedure waarin ze mogelijk is.
La loi du 14 avril 2011 portant des dispositions
diverses a considérablement élargi le champ
d’application de la transaction en matière pénale,
non seulement s’agissant de la gravité des faits
pour lesquels il est possible de recourir à une
transaction, mais également en ce qui concerne
la phase de la procédure pénale durant laquelle
la transaction est possible.
Deze zogenaamde “afkoopwet” is sinds mei 2012
van toepassing en stuit, al dan niet terecht, op
heel wat kritiek. Een eerste objectieve evaluatie
van de toepassing ervan dringt zich daarom op en
was trouwens beloofd door de vorige minister van
Justitie.
Cette loi sur la transaction financière est
d‘application depuis le mois de mai 2012 et
génère assez bien de critiques, à tort ou à raison.
C’est la raison pour laquelle une première
évaluation objective de l’application de cette loi
s’impose, évaluation que le précédent ministre
de la Justice a par ailleurs promise.
d) De uitspraak in openbare zitting en de
mededeling van een kopie van een
rechterlijke beslissing
d) Le prononcé en audience publique et la
communication d’une copie d’une décision
judiciaire
De verklaring tot herziening van de Grondwet stelt
voor om artikel 149 te wijzigen “om de wetgever
toe te laten afwijkingen te voorzien op de
verplichte integrale voorlezing van vonnissen door
de rechter in openbare zitting. Wel moet het
principe behouden blijven. Zo zou men bijvoorbeeld
de voorlezing in openbare zitting kunnen beperken
tot het beschikkend gedeelte”.
La déclaration de révision de la Constitution
propose de modifier l’article 149 « en vue de
permettre au législateur de prévoir des
dérogations à la lecture intégrale obligatoire des
jugements, par le juge, en audience publique. Le
principe doit toutefois être maintenu. Ainsi, la
lecture en audience publique pourrait par
exemple se limiter au dispositif ».
6
De HRJ vindt dit een goed voorstel.
Le CSJ considère qu’il s’agit d’une bonne
proposition
De HRJ meent evenwel dat het voor de partijen in
een rechtszaak nog belangrijker is om snel en
kosteloos een kopie te ontvangen van de
rechterlijke beslissing en dit ongeacht de aard van
de rechtszaak of van het rechtscollege.
Toutefois, il est d’avis qu’il est encore plus
important, pour les parties à une procédure
judiciaire, de recevoir une copie de la décision
judiciaire rapidement et sans frais, quelle que soit
la nature de la procédure ou de la juridiction.
Artikel 792 van het Gerechtelijk Wetboek, dat in
burgerlijke zaken bepaalt dat de griffie binnen een
termijn van 8 dagen na de uitspraak het vonnis
meedeelt aan de partijen, wordt niet overal
toegepast wegens een gebrek aan financiële
middelen19. In strafzaken is het systematisch
afleveren van een kopie niet voorzien bij wet.
L’article 792 du Code judiciaire prévoit qu’en
matière civile, le greffe adresse le jugement aux
parties dans les huit jours du prononcé, mais cet
article n’est pas d’application générale en raison
d’un manque de moyens financiers20. En matière
pénale, la délivrance systématique d’une copie
n’est pas prévue par la loi.
De HRJ pleit ervoor dat voormeld principe
uitdrukkelijk wordt ingeschreven in het Wetboek
van Strafvordering. De kopies kunnen worden
afgeleverd zonder buitengewone kosten en werk
voor de griffie door gebruik te maken van de
elektronische communicatietechnieken.
Le CSJ plaide pour que le principe susmentionné
figure de manière explicite dans le Code
d’instruction criminelle. En faisant usage des
techniques de communication électronique, les
copies peuvent être délivrées sans qu’il en résulte
des coûts exorbitants ou un surcroît de travail
exagéré pour le greffe.
e) Het verkorten van de doorlooptijden van
rechtszaken
e) La limitation des délais de traitement des
affaires
-
De maatregelen die in het verleden werden
genomen om de doorlooptijd van rechtszaken
te verkorten dienen te worden geëvalueerd en
desgewenst bijgestuurd. Hierbij wordt gedacht
aan de wet van 26 april 2007 tot wijziging van
het Gerechtelijk Wetboek ter bestrijding van de
gerechtelijke achterstand en in het bijzonder
aan de gebrekkige toepassing van art. 770
Ger.W., dat bepaalt dat een rechterlijke
beslissing moet worden geveld binnen een
maand na het sluiten van de debatten en
voorziet in toezicht op de naleving van deze
verplichting.
-
Alleenzetelend rechter/raadsheer in beroep
Op het principe dat zaken in
toegekend aan een kamer met
raadsheren zijn in de loop van
meer uitzonderingen ingevoerd,
beroep worden
drie rechters of
de jaren steeds
recent nog door
-
Les mesures qui ont été prises par le passé en
vue de limiter le délai de traitement des
affaires doivent être évaluées, et adaptées le
cas échéant. Est ici visée la loi du 26 avril 2007
modifiant le Code judiciaire en vue de lutter
contre l'arriéré judiciaire, et en particulier
l’application imparfaite de l’art. 770 C. jud.,
qui dispose qu’une décision judiciaire doit
intervenir dans le délai d’un mois à partir de
la clôture des débats et prévoit le contrôle du
respect des délais du délibré.
- Juge unique / conseiller unique
Au fil des années de plus en plus d’exceptions ont
été introduites au principe que des affaires en
appel sont attribuées à une chambre à trois juges
ou à trois conseillers. Ce fut encore le cas
19
Aanbeveling van de Verenigde advies- en onderzoekscommissie van 22 september 2011 inzake de toepassing van het artikel 792 van het
Gerechtelijk Wetboek
20
Recommandation de la Commission d’avis et d’enquête réunie du 22 septembre 2011 relative à l’application de l’article 792 du Code
judiciaire
7
de artikelen 10 tot en met 12 van de wet van 25
april 2014 houdende diverse bepalingen
betreffende Justitie.
récemment par les articles 10 à 12 de la loi du 25
avril 2014 portant des dispositions diverses en
matière de Justice.
De achterstand bij de behandeling van zaken in
hoger beroep en de trage rechtsgang kunnen
beter met andere maatregelen worden aangepakt
die minder afbreuk doen aan het gezag, de
legitimiteit, de objectiviteit en de kwaliteit van de
beslissingen in hoger beroep. Daarbij kan
bijvoorbeeld gedacht worden aan het beperken
van het aantal hogere beroepen en het beter
aflijnen van de opdracht van de rechters of
raadsheren in beroep21.
L’arriéré dans le traitement des affaires en appel
et la lenteur de la procédure pourraient être
mieux appréhendés au moyen d’autres mesures
moins préjudiciables à l’autorité, à la légitimité, à
l’objectivité et à la qualité des décisions rendues
en appel. Il est possible d’envisager, par exemple,
de limiter le nombre d’appels et de mieux
préciser la mission des juges ou des conseillers en
degré d’appel22.
f)
De toegang tot de vrederechter
f)
L’accès au juge de paix
In zijn advies van 1 december 2010 over het
voorontwerp van wet betreffende de invoering
van een familie- en jeugdrechtbank pleitte de HRJ
reeds voor het instellen van een dwingende en
unieke territoriale bevoegdheid van de
vrederechter van de woonplaats van de
verweerder voor vorderingen tot betaling van een
geldsom.
Dans son avis du 1er décembre 2010 sur l’avantprojet de loi portant création d’un tribunal de la
famille et de la jeunesse, le CSJ plaidait déjà pour
l’instauration d’une compétence territoriale
impérative et unique du juge de paix du domicile
du défendeur pour les demandes de paiement
d’une somme d’argent.
Artikel 12 van de wet van 26 maart 2014 tot
wijziging van het Gerechtelijk Wetboek en de wet
van 2 augustus 2002 betreffende de bestrijding
van de betalingsachterstand bij handelstransacties
met het oog op de toekenning van bevoegdheid
aan de natuurlijke rechter in diverse materies,
heeft nu zo’n bevoegdheidsregel ingevoerd, doch
enkel voor vorderingen van “nutsbedrijven” tegen
“particulieren”.
Désormais, l’article 12 de la loi du 26 mars 2014
modifiant le Code judiciaire, de même que la loi
du 2 août 2002 concernant la lutte contre le
retard de paiement dans les transactions
commerciales en vue d'attribuer dans diverses
matières la compétence au juge naturel, ont
instauré une telle règle de compétence, mais
uniquement pour les demandes introduites par
des « entreprises d’utilité publique » contre des
« particuliers ».
Kredietinstellingen,
postorderbedrijven,
ziekenhuizen en allerlei andere leveranciers van
courante diensten aan particulieren vallen buiten
het
toepassingsgebied
van
deze
bevoegdheidsregel en kunnen hun vorderingen
dus
blijven
concentreren
in
bepaalde
vredegerechten.
Les établissements de crédit, les sociétés de
vente par correspondance, les hôpitaux et toutes
sortes d’autres fournisseurs de services courants
à des particuliers échappent au champ
d’application de cette règle de compétence, et
peuvent donc continuer à concentrer leurs
demandes dans certaines justices de paix.
De HRJ verzoekt daarom deze
bevoegdheidsregel te veralgemenen.
Le CSJ appelle donc à la généralisation de cette
règle de compétence impérative.
21
dwingende
Ambtshalve advies van 2 december 2014 over de bepalingen inzake de alleenzetelend rechter in hoger beroep en de alleenzetelend
raadsheer vervat in het wetsontwerp houdende diverse bepalingen inzake justitie
22 Avis
d’office du 2 décembre 2014 sur les dispositions relatives au juge unique en appel et au conseiller unique contenues dans le Projet
de loi portant des dispositions diverses en matière de Justice.
8
g) De functie van plaatsvervangend rechter
g) La fonction de juge suppléant
De HRJ is geen voorstander van het bestaande
systeem van plaatsvervangende magistraten23. Het
systeem doet fundamentele vragen rijzen onder
meer
m.b.t.
de
motivatie
van
de
plaatsvervangende rechters, het ontbreken van de
vereiste van het slagen voor een examen en het
gevoel van verwarring over de rollen, ja zelfs de
schijn van partijdigheid, die dit bij de
rechtzoekende teweegbrengt.
Le CSJ n’est pas partisan du système actuel des
magistrats suppléants24. Celui-ci suscite des
questions fondamentales en ce qui concerne
notamment la motivation des juges suppléants,
l'absence d'exigence de réussite d’un examen,
ainsi que le sentiment de confusion des rôles et
même l’apparence de partialité induits dans le
chef du justiciable.
Aangezien de mobiliteit van de magistraten
aanzienlijk is toegenomen door de recente
hervorming van de rechterlijke organisatie, dient
ernstig overwogen te worden om het systeem te
herzien.
Étant donné que la mobilité des magistrats s’est
considérablement accrue à la suite de la récente
réforme de l’organisation judiciaire, il convient
d’envisager sérieusement de revoir le système.
Zolang het huidige systeem echter blijft bestaan,
stelt de HRJ voor de plaatsvervangende
magistraten het volgende voor:
Toutefois, aussi longtemps que le système actuel
demeure, le CSJ propose pour les magistrats
suppléants :


een verplichte basisopleiding en een gerichte
permanente opleiding;
een inkorting van de duurtijd van de functie en
het invoeren van een evaluatiesysteem;
een
verbetering
van
de
financiële
voorwaarden en het voorzien in een
arbeidsongevallenverzekering;
een aanpassing van de voorwaarden voor
deelname aan het mondeling evaluatieexamen.



h) De evaluatie
korpschefs
van
de
magistraten



une formation de base obligatoire et une
formation permanente ciblée ;
une limitation de la durée de la fonction et
l’instauration d’un système d’évaluation ;
une amélioration des conditions financières
et une assurance accidents du travail ;
une adaptation des conditions de
participation à l’examen oral d’évaluation.
en
h) L’évaluation des magistrats et des chefs de
corps
- Het evaluatiesysteem van de magistraten moet
grondig worden herzien25.
- Il convient de revoir en profondeur le système
d’évaluation des magistrats26.
Het evalueren van magistraten behoort een
beoordeling te zijn van het werk van de
magistraat, zowel op kwalitatief als op kwantitatief
vlak. Een dergelijke evaluatie is een
managementinstrument voor de korpschef en is
totaal verschillend van de tuchtprocedure.
Vandaar dat financiële en andere sancties
thuishoren in de tucht (die de gepaste procedurele
waarborgen biedt) en niet in de evaluatie.
Évaluer les magistrats revient à apprécier leur
travail sur le plan tant qualitatif que quantitatif.
Cette évaluation est un instrument de
management pour le chef de corps, qui est
totalement étranger à la procédure disciplinaire.
Ceci explique que les sanctions financières et
autres ont leur place en matière disciplinaire
(laquelle
offre
d’ailleurs
les
garanties
procédurales adéquates) et non dans le domaine
23 Adviezen
van 26 april 2006 en 19 oktober 2011 over de plaatsvervangende rechters
Avis des 26 avril 2006 et 19 octobre 2011 concernant les juges suppléants
25 Ambtshalve advies van 25 januari 2012 over het voorontwerp van wet tot wijziging van de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek met
betrekking tot de mandaten van de korpschefs en het advies van 27 september 2006
26
Avis d’office du 25 janvier 2012 sur l’avant-projet de loi modifiant les dispositions du Code judiciaire concernant les mandats de chef de
corps et avis du 27 septembre 2006
24
9
Voor de HRJ is de evaluatieprocedure daarom
dringend toe aan vernieuwing (in het bijzonder
door de afschaffing van het financiële aspect van
de sanctie) en aan vereenvoudiging.
de l’évaluation.
Pour le CSJ, il est urgent que la procédure
d’évaluation soit modernisée (en particulier par
la suppression de l’aspect financier de la
sanction) et simplifiée.
De HRJ is voorstander van eenzelfde procedure
voor alle magistraten (doch niet noodzakelijk
dezelfde evaluatiecriteria), zonder onderscheid
naar mandaat, functie of omvang van het korps.
Le CSJ est favorable à une même procédure pour
tous
les
magistrats
(sans
qu’il
soit
nécessairement fait usage des mêmes critères
d’évaluation), sans distinction de mandat, de
fonction ou de taille du corps.
Voor de HRJ dient de nadruk te worden gelegd op
het functioneringsgesprek tussen korpschef en
magistraat. Het eindproduct blijft een intern
document.
Pour le CSJ, l’accent doit être mis sur l’entretien
de fonction entre le chef de corps et le magistrat.
Le produit final doit rester un document interne.
- Het Grondwettelijke Hof heeft de wet van 18
december 2006, en meer in het bijzonder de
bepalingen betreffende de evaluatie van de
korpschefs van de zetel, gedeeltelijk vernietigd. De
HRJ vraagt om die reden de dringende
tussenkomst van de Grondwetgever en de
wetgever opdat alle korpschefs zouden worden
geëvalueerd.
- La Cour constitutionnelle a annulé partiellement
la loi du 18 décembre 2006, et plus
spécifiquement ses dispositions relatives à
l’évaluation des chefs de corps du siège. Le CSJ
demande dès lors que le Constituant et le
législateur interviennent d’urgence afin que tous
les chefs de corps fassent l’objet d’une
évaluation.
Dit kan door deze evaluatie expliciet te voorzien in
art. 151, §6, van de Grondwet en door de
bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek inzake
de samenstelling en werking van het
evaluatiecollege aan te passen aan de bezwaren
geuit door het Grondwettelijk Hof.
Cela peut être réalisé en prévoyant explicitement
cette évaluation à l’art. 151, §6 de la
Constitution, ainsi qu’en adaptant aux objections
exprimées par la Cour constitutionnelle, les
dispositions du Code judiciaire qui concernent la
composition et le fonctionnement du collège
d’évaluation.
Gelet op het belang van het beleidsplan bij de
voordracht en de evaluatie van de korpschef, lijkt
het logisch dat hij zijn beleidsplan bij het begin van
zijn mandaat meedeelt aan de leden van zijn korps
en bespreekt tijdens de algemene of
korpsvergadering, temeer omdat deze vergadering
een advies moet uitbrengen in het kader van de
evaluatieprocedure (art. 259novies, §10, 5de lid,
Ger.W.). Omdat dit blijkbaar toch niet altijd
gebeurt, zou de korpschef daartoe wettelijk
verplicht moeten worden.
Compte tenu de l’importance du plan de gestion
dans le cadre
de la présentation et de
l’évaluation du chef de corps, il semble logique
qu’au début de son mandat, il communique son
plan aux membres de son corps et qu’il le
commente lors de l’assemblée générale ou de
l’assemblée de corps, d’autant plus que cette
assemblée doit émettre un avis dans le cadre de
la procédure d’évaluation (art. 259novies, §10, al.
5 C. jud.). Comme il apparaît néanmoins que cela
n’a pas toujours lieu, le chef de corps devrait y
être légalement contraint.
10
DEEL II:
DE ROL EN WERKING VAN DE HRJ
PARTIE II:
LE RÔLE ET LE FONCTIONNEMENT DU CSJ
De verklaring tot herziening van de Grondwet
voorziet in een herziening van artikel 151, §3,
“om een algemene bevoegdheidsdiscussie over
de Hoge Raad voor de Justitie te kunnen voeren,
onder meer naar aanleiding van een nieuw
beheersmodel voor Justitie”.
La déclaration de révision de la Constitution
prévoit une révision de l’article 151, §3, « afin de
pouvoir mener une discussion générale relative à
la compétence du Conseil supérieur de la Justice,
notamment suite à un nouveau modèle de
gestion de la Justice ».
De HRJ werd in 2000 opgericht om het
vertrouwen van de burger in Justitie te herstellen
door:
Le CSJ a été créé en 2000 en vue de rétablir la
confiance du citoyen en la Justice :
-
te zorgen voor een kwaliteitsvollere selectie
van juristen die magistraat willen worden en
voor een objectievere benoeming van
magistraten en aanwijzing van korpschefs;
-
en assurant une sélection de meilleure
qualité des juristes qui souhaitent devenir
magistrat, et en nommant des magistrats et
en désignant des chefs de corps de manière
plus objective ;
-
te voorzien in een externe controle op de
werking
van
Justitie
via
de
klachtenopvolging en zijn bevoegdheden
inzake audit en bijzondere onderzoeken;
-
en prévoyant un contrôle externe du
fonctionnement de la Justice, par le biais
d’un suivi des plaintes et des compétences
en matière d’audit et d’enquêtes
particulières ;
-
het verlenen van adviezen aan de
beleidsmakers over wetgevende initiatieven
die betrekking hebben op de werking van
Justitie en het formuleren van voorstellen.
-
en délivrant des avis aux décideurs
politiques au sujet des initiatives législatives
concernant le fonctionnement de la Justice,
et en formulant de propositions en la
matière.
Gelet op het belang van zijn missie en de aard
van zijn opdrachten heeft de grondwetgever en
de wetgever de onafhankelijkheid van de HRJ
gegarandeerd door hem een bijzonder statuut te
geven en te voorzien in een uitzonderlijke
samenstelling. De HRJ behoort niet tot de
uitvoerende of wetgevende macht, maar ook
niet tot de rechterlijke macht. Hij is paritair
samengesteld uit magistraten die rechtstreeks
door hun collega’s worden verkozen en nietmagistraten (advocaten, professoren en anderen
met een nuttige ervaring) die door de Senaat
worden aangeduid.
Compte tenu de l’importance de la mission du
CSJ et de la nature des tâches qui lui reviennent,
le constituant et le législateur ont veillé à garantir
son indépendance en lui conférant un statut
particulier et en prévoyant une composition
inédite. Le CSJ ne relève ni du pouvoir législatif ni
du pouvoir exécutif, mais il ne relève pas non plus
du pouvoir judiciaire. Il est composé
paritairement de magistrats directement élus par
leurs pairs, et de non-magistrats désignés par le
Sénat (des avocats, des professeurs et d’autres
personnes ayant acquis une expérience utile).
De HRJ is van oordeel dat zijn werking en zijn
structuren dienen te worden geëvalueerd en in
vraag moeten kunnen worden gesteld en
eventueel herzien. De HRJ is deze reflectie zelf
reeds begonnen. Hij is er echter van overtuigd
dat hij sinds 2000 gezorgd heeft voor een
verbetering en objectivering van zowel de
selectie als de benoemingen van magistraten.
Ook
inzake
externe
controle
werd
ontegensprekelijk vooruitgang geboekt en de
Le CSJ pense que son fonctionnement et ses
structures doivent faire l’objet d’une évaluation
et doivent pouvoir être mis en question et
éventuellement revus. Il s’ est lui-même attelé à
cette réflexion. Mais il est convaincu d’avoir
œuvré depuis 2000 à l’amélioration et à
l’objectivation tant de la sélection des magistrats
que des nominations. En matière de contrôle
externe également, des progrès manifestes ont
été effectués, et par ailleurs la qualité des avis
11
kwaliteit van de adviezen van de HRJ wordt
regelmatig onderstreept. De positie en
pluridisciplinaire samenstelling van de HRJ, en de
debatten die aan iedere beslissing voorafgaan,
vormen de basis voor deze vooruitgang.
émis par le Conseil est fréquemment soulignée.
La position et la composition pluridisciplinaire de
l’institution, et le débat qui précède
obligatoirement la moindre décision, sont la base
de ces avancées.
Ook dienen de plaats en rol van de HRJ te
worden aangepast aan de hervormde rechterlijke
organisatie.
La place et le rôle du CSJ doivent également être
adaptés à l’organisation judiciaire réformée.
De HRJ heeft daarover enkele voorstellen
ontwikkeld die hieronder wordt uiteengezet.
Le CSJ a développé quelques propositions à ce
sujet, qui sont exposées ci-dessous.
1. De behandeling van klachten van de
rechtzoekenden
1.1. Le traitement des plaintes des justiciables
De procedure voor de behandeling van klachten
van rechtzoekende werd recent hervormd27.
La procédure de traitement des plaintes des
justiciables a été réformée récemment28.
De hervorming treedt pas in werking op een door
de Koning te bepalen datum en vergt ook nog
uitvoeringsbesluiten, die een voorstel of een
advies van de HRJ vergen.
Cette réforme entrera seulement en vigueur à
une date déterminée par le Roi et nécessite
également des arrêtés d’exécution, lesquels
requièrent une proposition ou un avis du CSJ.
De HRJ is deze voorstellen en adviezen aan het
voorbereiden en verzoekt de volgende regering
om, in overleg met de HRJ, het nodige te doen
opdat deze hervorming zo snel mogelijk in
werking kan treden.
Le CSJ s’attelle à la préparation de ces
propositions et avis, et invite le prochain
gouvernement à faire le nécessaire, en
concertation avec le CSJ, pour que cette réforme
puisse entrer en vigueur le plus rapidement
possible.
2.
De externe audit van de rechterlijke
organisatie door de HRJ
2.1. L’audit externe de l’organisation judiciaire
par le CSJ
Ingevolge de invoering van het verzelfstandigd
beheer van de rechterlijke organisatie, zullen de
steundiensten bij de Colleges bevoegd worden
voor de interne audit.
À la suite de l’introduction de la gestion
autonome de l’organisation judiciaire, les services
d’appui près les Collèges seront compétents en
matière d’audit interne.
Het Rekenhof wordt bevoegd voor de audit op
de rekeningen.
La Cour des comptes sera compétente pour
l’audit relatif aux comptes.
Met toepassing van de artikelen 259bis14 Ger.W.
(algemeen toezicht op en bevordering van het
gebruik van de middelen van interne controle) en
259bis17 Ger.W. (doorlichting van de werking
van de rechterlijke orde) behoudt de HRJ haar
bevoegdheden inzake audit.
En application des articles 259bis14, C. jud.
(surveillance générale et promotion de
l'utilisation des mécanismes de contrôle interne)
et 259bis17 C. jud. (audit du fonctionnement de
l'ordre judiciaire), le CSJ conserve ses
compétence en matière d’audit.
Rekening
houdend
met
de
nieuwe
bevoegdheden, en natuurlijk om dubbel werk te
Compte tenu des nouvelles compétences et dans
le souci évident d’éviter tout double emploi, le
27
Wet van 4 april 2014 tot hervorming van de procedure van klachtenbehandeling bij de Hoge Raad voor de Justitie
28
Loi du 4 avril 2014 réformant la procédure de règlement des plaintes auprès du Conseil supérieur de la Justice
12
vermijden, wil de HRJ zich resoluut profileren als
externe auditor van de rechterlijke organisatie
(naast het Rekenhof dat zich richt op de
rekeningen) en hierbij gebruik maken van
prestatie-audit.
CSJ entend résolument se profiler en tant
qu’auditeur externe de l’organisation judiciaire
(outre la Cour des comptes qui se concentre sur
les comptes), et faire usage à cette fin de l’audit
de la performance.
Prestatie-audit kan worden omschreven als een
onafhankelijk onderzoek van de efficiëntie en
effectiviteit van activiteiten, programma’s of
instellingen van de overheid, met gepaste
aandacht voor de zuinigheid (zie nota als
bijlage).
L’audit de la performance peut se définir comme
un examen, mené de manière indépendante, de
l’efficience et de l’efficacité des activités, des
programmes ou des institutions du service public,
compte dûment tenu du principe d’économie (cf.
note en annexe).
Deze externe en onafhankelijke audit zal in
hoofdzaak zeer nuttig zijn om te oordelen over
de relevantie van de recente hervormingen,
vooral wanneer het erom gaat te onderhandelen
over de toekomstige beheersplannen.
Cet audit externe et indépendant sera en
particulier d’une grande utilité pour apprécier la
pertinence des réformes récemment menées,
surtout lorsqu’il s’agira de négocier les futurs
plans de gestion.
3. Het bijzonder onderzoek - Nood aan een
uitbreiding van de bevoegdheden van de
Verenigde advies- en onderzoekscommissie
4.
3. L’enquête particulière - Nécessité d’une
extension des compétences de la
Commission d’avis et d’enquête réunie
Om een externe controle op de werking van de
rechterlijke macht verenigbaar te maken met het
principe van de scheiding der machten werd de
HRJ opgericht als onafhankelijke instelling die tot
geen enkele van de drie machten behoort29.
Pour
concilier
contrôle
externe
du
fonctionnement du pouvoir judiciaire et principe
de séparation des pouvoirs, le CSJ a été créé en
tant qu'institution indépendante ne relevant
d'aucun des trois pouvoirs30.
Nog in zijn advies van 23 oktober 2013 heeft de
HRJ zich daarom gekant tegen de oprichting van
een “comité J”, omdat dit de scheiding der
machten in het gedrang brengt. De HRJ
concludeert nogmaals dat het efficiënter en
effectiever zou zijn om de bevoegdheden van de
Verenigde advies- en onderzoekscommissie te
versterken31.
C’est pour cette raison que dans son avis du 23
octobre 2013, le CSJ s’est à nouveau opposé à la
création d’un « comité J », compte tenu du risque
d’atteinte au principe de séparation des pouvoirs.
Le CSJ arrive une nouvelle fois à la conclusion que
la solution la plus efficace et la plus effective
serait de renforcer les compétences de la
Commission d’avis et d’enquête réunie32.
Meer in het bijzonder gaat het om volgende
uitbreiding van bevoegdheden:
1. De mogelijkheid om opgeroepen personen,
Il s’agit plus particulièrement de l’extension de
compétences suivantes :
1. la possibilité d’obliger des personnes
29
Zie ook Verslag van 16 december 2009 over het bijzonder onderzoek naar de werking van de rechterlijke orde in de zaak Fortis, blz. 20
e.v.; Persmededeling van de Hoge Raad van 30 september 2011 “Wie controleert de magistratuur”; Nota “Hoe het externe toezicht op
de rechterlijke organisatie optimaliseren”, bijlage van het Memorandum van 7 oktober 2011 voor de Formateur van de toekomstige
Federale Regering; Ambtshalve advies van 21 december 2011 over de versterking van de bevoegdheden van de Hoge Raad voor de
Justitie inzake externe controle en meer bepaald in het bijzonder onderzoek.
30
Cf. aussi Rapport du 16 décembre 2009 sur l’enquête particulière relative au fonctionnement de l’ordre judiciaire à l’occasion de l’affaire
Fortis, p. 20 e.s.; Communiqué de presse du CSJ du 30 septembre 2011 : « Quel contrôle pour les magistrats ? »; Note «Comment
optimiser le contrôle externe de l’organisation judiciaire ? », annexe au Mémorandum au Formateur du prochain Gouvernement fédéral
du 7 octobre 2011; Avis d’office du 21 décembre 2011 sur le renforcement des compétences du Conseil supérieur de la Justice en
matière de contrôle externe, et particulièrement en matière d’enquête particulière.
31 Advies inzake het wetsvoorstel tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek teneinde het toezicht op de gerechtelijke overheden te
regelen en het voorontwerp van wet met betrekking tot het bijzonder toezicht op het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk
onderzoek, p. 4
32
Avis sur la proposition de loi modifiant le Code judiciaire en vue de régler le contrôle des autorités judiciaires et l’avant-projet de loi
relative au contrôle spécial de l’information et de l’instruction, p.4.
13
2.
3.
4.
5.
ook buiten de rechterlijke orde, te
verplichten aanwezig te zijn en om deze
onder ede te verhoren.
De mogelijkheid om, via de gerechtelijke
overheden, toegang te krijgen tot een
lopend gerechtelijk dossier33; Hierbij wordt
opgemerkt dat deze bevoegdheid met de
grootste omzichtigheid dient te worden
aangewend.
De mogelijkheid om zelf zaken aanhangig te
kunnen maken bij de ‘tuchtinstanties’34
wanneer
ernstige
fouten
worden
vastgesteld bij het behandelen van klachten
of het voeren van bijzondere onderzoeken;
De mogelijkheid om het onderzoek te
kunnen coördineren met een onderzoek van
het Comité P, wanneer het geheel van de
strafrechtketen moet worden onderzocht;
De bevoegdheid tot goedkeuring van het
rapport van het bijzonder onderzoek toe te
kennen aan de VAOC, in plaats van aan de
Algemene Vergadering van de HRJ.
(zie nota als bijlage)
4. De nood aan
auditcapaciteit
convoquées à être présentes, même si elles
ne font pas partie de l’ordre judiciaire, et de
les auditionner sous serment ;
2. la possibilité d’avoir accès, via les autorités
judiciaires, à un dossier judiciaire en cours35,
étant entendu que cette compétence doit
être mise en œuvre avec la plus grande
circonspection ;
3. la possibilité de saisir lui-même les
« instances disciplinaires »36 lors de
certaines affaires lorsque des fautes graves
sont constatées dans le traitement de
plaintes ou la conduite d’enquêtes
particulières;
4. la possibilité, lorsque toute la chaîne pénale
doit être examinée, de coordonner
l’enquête avec une enquête du Comité P;
5. l’approbation du rapport d’une enquête
particulière par la Commission d’avis et
d’enquête réunie, plutôt que par le CSJ dans
son ensemble.
(cf. note en annexe)
vergroting
van
de
De auditcel van de HRJ werkt momenteel op een
minimumcapaciteit. De huidige personele
middelen zijn ontoereikend indien de Verenigde
advies- en onderzoekscommissie:
- nieuwe bevoegdheden inzake bijzonder
onderzoek optimaal wil benutten;
- de rol van externe auditor ten volle wil
opnemen en een extra meerwaarde wil
creëren
door
kwaliteitsvolle
en
maatschappelijk relevante prestatieaudits te
voeren die een daadwerkelijke impact
hebben op de werking van de rechterlijke
organisatie.
4.5. La nécessité d’accroître la capacité d’audit
Pour
4. l’instant, la cellule d’audit travaille avec une
capacité minimale. Les moyens humains actuels
sont insuffisants si la Commission d’avis et
d’enquête réunie :
- souhaite mettre à profit, de manière
optimale, de nouvelles compétences en
matière d’enquête particulière ;
- souhaite assumer pleinement un rôle
d’auditeur externe et créer une plus-value
supplémentaire en menant des audits de
performance de qualité et socialement
pertinents, avec une incidence réelle sur le
fonctionnement de l’organisation judiciaire.
33
Advies inzake het wetsvoorstel tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek teneinde het toezicht op de gerechtelijke overheden te
regelen en het voorontwerp van wet met betrekking tot het bijzonder toezicht op het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk
onderzoek, p. 4; Memorandum voor de Formateur van de toekomstige Federale Regering, goedgekeurd door de algemene vergadering
op 7 oktober 2011, p.24.
34 De wet van 15 juli 2013 tot wijziging van de bepalingen van het gerechtelijk wetboek betreffende de tucht (art. 24 dat een nieuw art. 414
Ger. W. invoert) voorziet wel dat de HRJ tuchtrechtelijke klachten kan overmaken aan de overheid die bevoegd is om een
tuchtprocedure in te stellen, maar niet dat de HRJ zelf een tuchtzaak kan aanhangig maken bij de tuchtrechtbank
35 Avis sur la proposition de loi modifiant le Code judiciaire en vue de régler le contrôle des autorités judiciaires et l’avant-projet de loi
relative au contrôle spécial de l’information et de l’instruction, p.4 ; Mémorandum au Formateur du prochain Gouvernement fédéral,
approuvé par l’assemblée générale le 7 octobre 2011, p.24
36 La loi du 15 juillet 2013 modifiant les dispositions du Code judiciaire relatives à la discipline (art. 24 insérant un nouvel art. 414 C. jud.)
prévoit toutefois que le CSJ peut transmettre des plaintes disciplinaires à l’autorité compétente pour intenter une procédure
disciplinaire, mais elle ne prévoit pas que le CSJ peut saisir lui-même le tribunal disciplinaire d’une affaire disciplinaire.
14
De Raad van Europa37 wijst er trouwens in een
recent rapport op dat de frequentie van audits
en bijzondere onderzoeken door de Verenigde
advies- en onderzoekscommissie dient te worden
verhoogd.38
Dans un rapport récent, le Conseil de l’Europe39
souligne par ailleurs l’importance d’accroître la
fréquence des audits et des enquêtes
particulières de la Commission d’avis et
d’enquête réunie.40
Om een aan de wijzigende omstandigheden en
behoeften aangepast kwalitatief aanbod te
kunnen garanderen, is het dan ook raadzaam om
de auditcapaciteit substantieel te vergroten,
teneinde de controlebevoegdheid van de HRJ
zeer grondig te kunnen uitvoeren.
Pour être en mesure de garantir une offre de
qualité adaptée à l’évolution des circonstances et
des besoins, il est donc indiqué d’accroître de
manière substantielle la capacité d’audit afin que
la compétence de contrôle du CSJ puisse être
exécutée en réelle profondeur.
De personeelsformatie van de HRJ dient echter
te worden goedgekeurd bij een in ministerraad
overlegd koninklijk besluit. Het vergroten van
auditcapaciteit van de HRJ vergt dus de
goedkeuring van de uitvoerende macht, wat
door de HRJ wordt betreurd (zie onder punt 7).
Le cadre organique du CSJ doit cependant être
approuvé par un arrêté royal délibéré en Conseil
des ministres. L’augmentation de la capacité
d’audit du CSJ nécessite donc l’approbation du
pouvoir exécutif, ce que le CSJ déplore (voir
également point 7).
5. De benoemingen en aanwijzingen
4.
5. Les nominations et désignations
- De HRJ wenst eraan te herinneren dat het op
vlak van benoemingen en aanwijzingen binnen
de rechterlijke organisatie van belang is dat alle
toegangswegen tot de magistratuur beheerd
blijven door een onafhankelijk orgaan.
- Le CSJ souhaite rappeler qu’il importe,
s’agissant des nominations et désignations au
sein de l’organisation judiciaire, que toutes les
voies d’accès à la magistrature demeurent régies
par un organe indépendant.
Bovendien moet erover gewaakt worden dat bij
de aanwijzingen tot mandaten waarvoor ook
magistraten van buiten het betrokken korps
kandidaat
kunnen
zijn,
zoals
de
afdelingsvoorzitters, afdelingsprocureurs en –
auditeurs, de klassieke aanwijzingsprocedure
gevolgd wordt en de HRJ hierin dus ook moet
tussenkomen.
En outre, il faut veiller à ce que la procédure de
désignation classique soit suivie en matière de
désignations à des mandats auxquels des
magistrats extérieurs au corps concerné peuvent
également se porter candidats, comme le
président de division et les procureurs de
division. Il conviendrait donc que le CSJ
intervienne également dans ce cadre.
In zijn advies van 14 november 201441 stelde de
HRJ voor om de bevoegdheden van de Verenigde
benoemings- en aanwijzingscommissie uit te
breiden tot de voordrachten van kandidaatmagistraten in alle internationale rechtscolleges.
De HRJ is vandaag reeds bevoegd voor het
rangschikken van de Belgische kandidaten voor
Dans son avis du 14 novembre 201442, le CSJ a
proposé d’étendre les compétences de la
Commission de nomination et de désignation
réunie aux présentations de candidats pour
l’ensemble des juridictions internationales. À
l’heure actuelle, le CSJ est déjà compétent pour
établir un classement des candidats belges à une
37
Group of States against Corruption (GRECO), Corruption prevention in respect of members of parliament, judges and prosecutors Greco
Eval IV Rep (2013) 8E (P3), Fourth evaluation round, draft.
38
Idem, p. 44: ‘GRECO recommends that the High Council of Justice introduce periodic general reports on the functioning of the courts and
the prosecution service and, at the same time, expand its audit and investigation activities.’
39Group of States against Corruption (GRECO), Corruption prevention in respect of members of parliament, judges and prosecutors Greco
Eval IV Rep (2013) 8E (P3), Fourth evaluation round, draft.
40 Idem, p. 44: ‘GRECO recommends that the High Council of Justice introduce periodic general reports on the functioning of the courts and
the prosecution service and, at the same time, expand its audit and investigation activities.’
41 Ambtshalve advies van 14 november 2013 over het voorontwerp van wet tot wijziging van de wet van 29 maart 2013 betreffende de
samenwerking met het internationaal strafgerechtshof en de internationale straftribunalen.
42
Avis d’office du 14 novembre 2013 modifiant la loi du 29 mars 2004 concernant la coopération avec la Cour pénale internationale et les
tribunaux pénaux internationaux.
15
rechter in het Internationaal Strafgerechtshof.
Op die manier zouden de voordrachten voor dit
soort betrekkingen transparanter en objectiever
worden en minder vatbaar zijn voor de vaak
gehoorde kritiek dat deze benoemingen in grote
mate gepolitiseerd zijn en omgeven zijn door
geheimzinnigheid.
fonction de juge à la Cour pénale internationale.
Ce faisant, les présentations pour ce type de
poste deviendraient plus transparentes et plus
objectives, et offriraient moins de prise à la
critique répandue selon laquelle ces nominations
sont dans une large mesure politisées et
manquent de transparence.
- De HRJ wenst reflectie te voeren over de
toegangswegen tot de magistratuur. Deze wegen
dienen te worden geëvalueerd nadat ze
verschillende jaren bijna ongewijzigd zijn
toegepast. Onafhankelijk daarvan kunnen nu
reeds enkele verbeteringen worden doorgevoerd
aan de bestaande procedures. Hieronder worden
bepaalde verbeteringen opgesomd.
- Le CSJ voudrait mener une réflexion sur les
modes d’accès à la magistrature, qui méritent
une évaluation après quelques années de
pratique. Indépendamment de cela, quelques
améliorations pourraient d’ores et déjà être
apportées aux procédures existantes. Nous en
relevons certaines ci-dessous .
De HRJ pleit ervoor de inschrijving tot de
examens
en
de
benoemingsen
aanwijzingsprocedure (kandidaatstelling, enz.) zo
veel mogelijk te informatiseren. De artikelen
191bis, §2 en 287sexies Ger.W.en het K.B. van 21
september 2000 zouden in die zin moeten
worden aangepast.
Le CSJ préconise d’informatiser autant que
possible l’inscription aux examens ainsi que la
procédure de nomination et de désignation
(dépôt de candidature,…). Les articles 191bis, §2
et 287sexies, C.jud. et l’A.R. du 21 septembre
2000, entre autres, devraient être adaptés en ce
sens.
De Benoemingscommissies werden verschillende
keren geconfronteerd met dossier waarin
inlichtingen ontbraken die pertinent hadden
kunnen zijn. Het zou daarom aangewezen zijn de
wet te wijzigen teneinde:
Les Commissions de nomination ont été
confrontées à plusieurs reprises à des dossiers
dans lesquels manquaient des informations qui
auraient pu s’avérer pertinentes. Il serait ainsi
justifié d’apporter des aménagements à la loi
afin :

te verzekeren dat de Benoemings- en
aanwijzingscommissies worden ingelicht
over de strafrechtelijke of tuchtrechtelijke
veroordelingen en lopende procedures met
betrekking tot een kandidaat ;

de garantir que les Commissions de
nomination et de désignation soient
informées des condamnations pénales ou
disciplinaires et des procédures en cours
concernant un candidat ;

het mogelijk te maken bij het
benoemingsdossier de beslissing te voegen
waardoor
de
Adviesen
Onderzoekscommissie een klacht gegrond
verklaart, doch enkel wanneer met
toepassing van artikel 259bis19, §2bis,
Ger.W. werd beslist om de feiten ter kennis
te
brengen
van
de
bevoegde
tuchtoverheden met het verzoek te
onderzoeken of een tuchtprocedure dient te
worden ingesteld.

de pouvoir joindre au dossier de nomination
la décision par laquelle une plainte a été
déclarée fondée par la Commission d’avis et
d’enquête, cela uniquement lorsqu’il a été
décidé, en application de l’article 259bis19,
§2bis, C. jud., d’informer les autorités
disciplinaires compétentes des faits
concernés tout en les invitant à examiner s'il
y a lieu d'engager une procédure
disciplinaire.
De HRJ heeft hierover reeds een uitvoerig
voorstel geformuleerd43.
43
Le CSJ a déjà formulé une proposition détaillée à
ce sujet44.
Voorstel van 30 september 2009 tot wijziging van artikel 259ter van het Gerechtelijk Wetboek
44 Proposition
du 30 septembre 2009 de modification de l’article 259ter du Code judiciaire
16
6. De samenstelling van de HRJ
6. 6. La composition du CSJ
In 2012 werd de HRJ voor de vierde keer
opnieuw samengesteld. De 22 leden magistraten
werden verkozen door hun collega’s en de 22
leden niet-magistraten werden benoemd door
de Senaat.
Le CSJ en est actuellement à son quatrième
mandat. Les 22 membres magistrats sont élus par
leurs collègues et les 22 membres non-magistrats
sont désignés par le Sénat.
De ervaring heeft geleerd dat er reden zijn om
een aanpassing of verduidelijking te overwegen
van de wettelijke en reglementaire bepalingen
die een efficiënte werking van de HRJ lijkten te
belemmeren. Het gaat bijvoorbeeld over het
aantal mandaten dat mogelijk is of het invoeren
van de mogelijkheid om te stemmen bij volmacht
bij de verkiezing van de leden magistraten. Wat
betreft het statuut van de leden, is het ook
aangewezen om uitdrukkelijk te voorzien in
ordemaatregelen en om de bepalingen inzake
tucht aan te vullen met andere sancties dan de
opheffing van het mandaat.
L’expérience a démontré qu’il y aurait lieu
d’envisager une adaptation ou une clarification
des dispositions légales et réglementaires qui ne
paraissent
pas
correspondre
à
un
fonctionnement efficace du CSJ. Il s’agit par
exemple de préciser le nombre des mandats ou
de prévoir la possibilité du vote par procuration
dans le cadre de l’élection des candidats
magistrats. Concernant le statut des membres, il
s’indiquerait de prévoir l’instauration explicite de
mesures d’ordre, et de compléter les dispositions
relatives à la discipline, notamment en prévoyant
d’autres sanctions que la révocation du mandat.
Aangezien het huidige mandaat van de leden van
de HRJ verstrijkt in 2016 dienen de nodige
aanpassingen zo snel mogelijk te worden
doorgevoerd, bij voorkeur in overleg met de HRJ.
Étant donné que le mandat actuel des membres
du CSJ expire en 2016, il y a lieu de procéder sans
tarder aux adaptations nécessaires, de
préférence en concertation avec le CSJ.
7. Het statuut van het personeel van de HRJ
7.7. Le statut du personnel du CSJ
De HRJ is de enige instelling met een dotatie op
de algemene uitgavenbegroting waarvan de
personeelsformatie, de taalkaders en het statuut
door een in Ministerraad overlegd koninklijk
besluit dienen te worden goedgekeurd.
Le CSJ est la seule institution bénéficiant d’une
dotation inscrite au budget général des dépenses
dont le cadre organique, les cadres linguistiques
et le statut doivent être approuvés par un arrêté
royal délibéré en Conseil des ministres.
Dit brengt de onafhankelijkheid van de HRJ in het
gedrang, omdat de uitvoerende macht op die
manier het beleid en de werking van de HRJ kan
hypothekeren door, bijvoorbeeld, een wijziging
van de personeelsformatie niet goed te keuren,
zelfs wanneer het begrotingsvoorstel, inclusief
de voorgestelde aanpassingen, reeds werd
goedgekeurd door de Kamer.
L’indépendance du CSJ s’en trouve mise en péril,
car le pouvoir exécutif peut, de cette manière,
contrecarrer la politique et le fonctionnement du
CSJ, par exemple en refusant d’approuver une
modification du cadre organique, même lorsque
la proposition budgétaire incluant les adaptations
proposées a déjà été approuvée par la Chambre.
De algemene vergadering van de HRJ heeft aldus
in 2009 een aantal wijzigingen van het statuut
van het personeel goedgekeurd, onder meer ten
einde de loopbaan aantrekkelijker te maken en
zo gespecialiseerde auditeurs te kunnen
aanwerven.
Ainsi, l’Assemblée générale du CSJ a approuvé un
certain nombre de modifications du statut du
personnel en 2009, notamment dans le but de
rendre la carrière plus attractive et de pouvoir
ainsi recruter des auditeurs spécialisés.
Hoewel de uit deze wijzigingen voortvloeiende
uitgaven al zijn gedekt door de dotatie van de
Les dépenses inhérentes à ces modifications sont
déjà couvertes par la dotation allouée par la
17
Kamer van Volksvertegenwoordigers en de
Commissie voor de Comptabiliteit van de Kamer
van Volksvertegenwoordigers elk jaar de
begroting van de HRJ, inclusief de kosten van
deze maatregelen, heeft goedgekeurd, werden
deze wijzigingen, ondanks aandringen bij de
vertegenwoordigers van de regering, nog steeds
niet goedgekeurd bij een in Ministerraad
overlegd koninklijk besluit.
Chambre des représentants, et la commission
Comptabilité de la Chambre des représentants a
approuvé chaque année le budget du CSJ, en ce
compris les coûts des mesures concernées.
Toutefois, ces dernières n’ont toujours pas fait
l’objet d’une approbation par un arrêté royal
délibéré en Conseil des ministres, bien que le CSJ
ait insisté auprès des représentants du
gouvernement.
De HRJ dringt aan op de goedkeuring van de
voorgestelde statuutswijzigingen en stelt
daarenboven voor dat artikel 259bis6, §2, Ger.W.
in die zin wordt gewijzigd dat er geen
goedkeuring bij een in ministerraad overlegd
koninklijk besluit meer nodig is voor wijzigingen
aan de personeelsformatie, de taalkaders en het
statuut van zijn personeel.
Le CSJ insiste pour que les modifications
statutaires concernées soient approuvées, et
propose par ailleurs que l’art. 259bis6, §2 C. jud.
soit modifié en manière telle qu’une approbation
par un arrêté royal délibéré en Conseil des
ministres ne soit plus nécessaire pour modifier le
cadre organique, les cadres linguistiques et le
statut de son personnel.
---
---
Bijlagen:
- Nota: “Externe audit van de rechterlijke
organisatie door de Hoge Raad voor de Justitie”
- Nota: “Het bijzonder onderzoek – Nood aan een
uitbreiding van de bevoegdheden van de
Verenigde advies- en onderzoekscommissie”
Annexes :
- Note: « Audit externe de l’organisation
judiciaire par le Conseil supérieur de la Justice »
- Note: « L’enquête particulière – Nécessité d’une
extension des compétences de la Commission
d’avis et d’enquête réunie »
18
Bijlage aan het memorandum van de Hoge
Raad voor de Justitie
Annexe au mémorandum
supérieur de la Justice
du
Conseil
NOTA:
NOTE:
EXTERNE AUDIT VAN DE RECHTERLIJKE
ORGANISATIE DOOR DE HOGE RAAD VOOR
DE JUSTITIE
AUDIT EXTERNE DE L’ORGANISATION
JUDICIAIRE PAR LE CONSEIL SUPÉRIEUR DE
LA JUSTICE
Context
Contexte
Ingevolge de invoering van het verzelfstandigd
beheer van de rechterlijke organisatie, zullen
de colleges bevoegd worden voor de interne
audit. De wet 4.03.2014 voorziet dat interne
audit wordt georganiseerd door hun
steundiensten.
À la suite de l’introduction de la gestion
autonome de l’organisation judiciaire, les
collèges seront compétents en matière d’audit
interne. La loi du 4.03.2014 prévoit que l’audit
interne est organisé par leurs services d’appui.
De HRJ wil zich resoluut positioneren als
externe auditor van de rechterlijke organisatie
(naast het Rekenhof dat zich richt op de
rekeningen) en hierbij gebruik maken van
prestatie-audit.
Le CSJ entend résolument se positionner
comme auditeur externe de l’organisation
judiciaire (outre la Cour des comptes qui se
concentre sur les comptes) et faire usage à
cette fin de l’audit de la performance.
Prestatie-audit kan worden omschreven als
een onafhankelijk onderzoek van de efficiëntie
en effectiviteit van overheidsactiviteiten, programma’s of -instellingen, met gepaste
aandacht voor de zuinigheid. 45.
L’audit de la performance peut se définir
comme un examen, mené de manière
indépendante, de l’efficience et de l’efficacité
des activités, des programmes ou des
institutions du service public, compte dûment
tenu du principe d’économie 46.
Uitganspunten van de prestatie-audit van de
verzelfstandigde rechterlijke organisatie
Fondements de l’audit de la performance de
l’organisation judiciaire autonome
De HRJ zal zich in de context van de
verzelfstandiging
van
de
rechterlijke
organisatie opstellen als een externe
operationele auditor. Ruim bekeken komt dit
neer op het beantwoorden van de vraag of
bestuurs- en operationele verbeteringen
kunnen
worden
gemaakt
en
de
prestatiedoelstellingen gehaald of worden
opgetrokken.
Dans le contexte de l’autonomie de
l’organisation judiciaire, le CSJ s’affirmera en
tant qu’auditeur opérationnel externe. Cela
signifie, au sens large, qu’il vérifiera si des
améliorations opérationnelles et de la gestion
peuvent être apportées, d’une part, et si les
objectifs de performance sont atteints ou s’ils
seront revus à la hausse, d’autre part.
Het voorwerp van de audit is prestatie.
Efficiëntie, effectiviteit en conformiteit met
budgetten worden als meeteenheid genomen
voor prestatie47.
L’objet de l’audit est la performance.
L’efficience, l’efficacité et la conformité aux
budgets constituent une unité de mesure de la
performance48.
45
Intosai Auditing Standards (ISSAI 3000)
Intosai Auditing Standards (ISSAI 3000)
47 Voor meer informatie zie DITTENHOFER, M. (2001), Performance audit in governments, Managerial Auditing Journal, 16/8, 438-442.
46
19
Essentiële uitgangspunten van de prestatieaudit zijn: vertegenwoordigers van de Staat en
de personen aan wie het beheer van publieke
middelen
wordt
toevertrouwd
zijn
verantwoordelijk voor (1) het efficiënt,
economisch en effectief gebruik van deze
middelen in functie van de doelen waarvoor
deze middelen zijn toegewezen en (2) het
instellen van gepaste controles met als doel
het (1) behalen van doelstellingen te
verzekeren, (2) de vrijwaring van activa, (3)
conformiteit met de regelgeving en (4) het
verzamelen, onderhouden en ontsluiten van
betrouwbare informatie.
Les fondements essentiels de l’audit de la
performance sont : les représentants de l’État
et les personnes à qui la gestion des
ressources publiques a été confiée sont
responsables de (1) l’utilisation efficiente,
parcimonieuse et efficace de ces ressources en
fonction de la finalité pour laquelle elles ont
été dégagées et (2) de la mise en place de
contrôles adaptés visant (1) à assurer la
réalisation des objectifs, (2) la préservation
des actifs, (3) la conformité à la
réglementation et (4) la collecte, la mise à jour
et la diffusion d’informations fiables.
De verslagen van prestatie-audits dienen:
1. Beschikbaar te zijn voor het publiek;
2. Tijdig beschikbaar te zijn voor de media;
3. Punctueel gecommuniceerd te worden
aan de gepaste niveaus van het
management.
Les rapports des audits de la performance
doivent :
1. être accessibles au public ;
2. être accessibles aux médias en temps
opportun ;
3. être communiqués ponctuellement aux
niveaux adéquats du management.
Gevolgen van de hervorming
rechterlijke organisatie
de
Conséquences de la réforme de l’organisation
judiciaire
Het
negotiëren
en
afsluiten
van
beheerovereenkomsten met de rechterlijke
organisatie laat dialoog toe tussen de
middelen toekennende overheid (ministers
van Justitie en Begroting) en de rechterlijke
organisatie (colleges) over:
1. De benodigde en haalbare middelen;
2. De doelstellingen die de organisatie
kan of hoopt te bereiken.
La négociation et la conclusion de contrats de
gestion avec l’organisation judiciaire permet le
dialogue entre l’autorité qui alloue les moyens
(ministres de la Justice et Budget) et
l’organisation judiciaire (collèges) concernant :
1. les ressources nécessaires et réalistes ;
2. les objectifs que l’organisation peut ou
espère atteindre.
De
beheersovereenkomsten
volgende domeinen:
1. Personeelsbeheer;
2. Infrastructuur;
3. Informatica;
4. Financieel beheer;
5. Kosten;
6. Gemeenschappelijke
beheersaangelegenheden.
bestrijken
Les contrats de gestion couvrent les domaines
suivants :
1. gestion du personnel
2. infrastructure
3. informatique
4. gestion financière
5. frais
6. affaires communes de gestion
De wijze waarop de rechterlijke organisatie de
beheersautonomie uitoefent zal door de
colleges worden geëvalueerd op basis van de
werkingsverslagen waarin de nadruk ligt op (1)
de inzet van de middelen en (2) het behalen
La manière dont l’organisation judiciaire
exerce l’autonomie de gestion sera évaluée par
les collèges au regard des rapports de
fonctionnement, en mettant l’accent sur (1)
l’affectation des moyens et (2) la réalisation
van
48
Pour de plus amples informations, voir DITTENHOFER, M. (2001), Performance audit in governments, Managerial Auditing Journal, 16/8,
438-442.
20
van de doelstellingen. Deze evaluaties zullen
de
basis
vormen
voor
nieuwe
onderhandelingen. De controle van de
rekeningen a posteriori zal gebeuren door het
Rekenhof.
des objectifs. Ces évaluations serviront de base
à de nouvelles négociations. Le contrôle des
comptes a posteriori, sera exécuté par la Cour
des comptes.
Prestatie-audit van de
rechterlijke organisatie
verzelfstandigde
L’audit de la performance de l’organisation
judiciaire autonome
Prestatie-audit door de HRJ is in dit verband
het toezichtsmiddel bij uitstek, vermits het
(onafhankelijk) onderzoek voert naar de
zuinige, effectieve en efficiënte activiteiten en
inzet van de overheidsmiddelen met als doel
het bijdragen tot verbetering van de prestatie en
tot het verantwoording hieromtrent afleggen aan
de voor de geldmiddelen bevoegde instanties en
de burger in het algemeen. Van prestatie-audit
kan bijgevolg verwacht worden de legitimiteit
en het vertrouwen in de rechterlijke
organisatie te verhogen door aan te tonen dat
de middelen goed worden besteed.
À cet égard, l’audit de la performance effectué
par le CSJ est le moyen de contrôle par
excellence, puisqu’il examine (de manière
indépendante) l’efficacité, l’efficience et le
caractère économe des activités ainsi que
l’affectation des moyens publics, dans le but
de contribuer à améliorer les performances et
d’en faire rapport aux instances compétentes en
matière de ressources financières et au citoyen
en général. On peut dès lors attendre d’un audit
de la performance qu’il augmente la confiance
à l’égard de l’organisation judiciaire ainsi que
la légitimité de celle-ci, en démontrant que les
moyens sont bien utilisés.
De prestatie-audit van de rechterlijke organisatie
omvat:
a. Audit van de zuinigheid van de operationele,
administratieve en management activiteiten
met als standaard de goede praktijken en
principes.
b. Audit van het efficiënt gebruik van
menselijke, financiële en andere middelen,
waaronder
IT-systemen,
prestatieindicatoren, monitoringinstrumenten en
procedures voor remediëring;
c. Audit van de effectiviteit, zijnde het behalen
van doelstellingen en de impact van de
behaalde resultaten versus de beoogde
resultaten.
L’audit de la performance de l’organisation
judiciaire comprend :
a. L’audit du caractère économe des activités
opérationnelles,
administratives
et
managériales à l’aune des bonnes pratiques
et des principes.
b. L’audit de l’utilisation efficiente des moyens
humains, financiers et autres, parmi lesquels
les systèmes IT, les indicateurs de
performance, les instruments de monitoring
et les procédures de correction.
c. L’audit de l’efficacité, c’est-à-dire de la
réalisation des objectifs et de l’incidence des
résultats obtenus au regard des résultats
escomptés.
De prestatie-audit onderzoekt 49 bijvoorbeeld:
1. De implementatie van het nieuwe beheer
in de rechtbanken van eerste aanleg.
2. Of de entiteit zijn middelen zuinig en
efficiënt gebruikt;
3. De oorzaken van inefficiëntie en
verspilling;
4. De conformiteit met wetgeving inzake
efficiëntie en zuinigheid (je mag middelen
maar inzetten voor bepaalde activiteiten);
5. In welke mate bepaalde gewenste
resultaten of voordelen zijn bereikt;
L’audit de la performance examine 50 par
exemple :
1. La mise en œuvre de la nouvelle gestion
au sein des tribunaux de première
instance.
2. L’utilisation efficiente et économe de ses
moyens.
3. Les causes de l’inefficience et du
gaspillage.
4. La conformité à la législation relative à
l’efficience et au principe d’économie
(certains moyens ne peuvent être alloués
49
50
Government Audit Standards 1994, p.14.
Government Audit Standards 1994, p.14.
21
6. De effectiviteit van
entiteiten;
7. De
effectiviteit
van
beheersingssysteem.
diensten
het
en
interne
qu’à certaines activités) ;
5. Dans quelle mesure certains résultats ou
avantages escomptés ont été atteints.
6. L’efficacité des services et entités.
7. L’efficacité du système de maîtrise
interne.
Conclusie
Conclusion
Het uitvoeren van prestatieaudits betekent
dat:
- deze audits specifiek gericht zullen zijn op
het performanter maken de rechterlijke
organisatie;
- deze audits de onderhandelingen over de
toekomstige
beheersovereenkomsten
zullen faciliteren;
- deze audits gericht zullen zijn op het
verbeteren van het imago van de
rechterlijke organisatie door te focussen
op het verhogen van efficiëntie,
effectiviteit en zuinigheid;
- de HRJ zich niet hoofdzakelijk tot de
rechterlijke organisatie zal richten maar
ook naar de beleidsmakers en de burger
om zo het vertrouwen in justitie te
versterken.
La réalisation d’audits de la performance
signifie que :
- ces audits viseront spécifiquement à
rendre l’organisation plus performante ;
- ces audits faciliteront les négociations
relatives aux contrats de gestion à venir.
- ces audits viseront à améliorer l’image de
l’organisation judiciaire en se concentrant
sur l’augmentation de l’efficience, de
l’efficacité et du caractère économe ;
- le CSJ ne s’adressera pas essentiellement
à l’organisation judiciaire mais également
aux responsables politiques et au citoyen,
pour ainsi renforcer la confiance de celuici à l’égard de la justice.
De HRJ is hiervoor geschikt omwille van zijn
unieke combinatie van enerzijds een gedegen
kennis van de rechterlijke organisatie en
anderzijds
de
nodige
ervaringen
en
competenties in het uitvoeren van audits.
Le CSJ est apte pour ce faire, en raison de la
connaissance approfondie de l’organisation
judiciaire qu’il conjugue, de manière exclusive,
aux expériences et compétences nécessaires
en matière d’exécution d’audits.
---
---
22
Bijlage aan het memorandum van de Hoge
Raad voor de Justitie
Annexe au mémorandum
supérieur de la Justice
du
Conseil
NOTA:
NOTE:
HET BIJZONDER ONDERZOEK – NOOD AAN
EEN UITBREIDING VAN DE BEVOEGDHEDEN
VAN DE VERENIGDE ADVIES- EN
ONDERZOEKSCOMMISSIE
L’ENQUÊTE PARTICULIÈRE – NÉCESSITÉ
D’UNE EXTENSION DES COMPÉTENCES DE LA
COMMISSION D’AVIS ET D’ENQUÊTE RÉUNIE
1. Het bijzonder onderzoek volgens het
Gerechtelijk Wetboek
1. L’enquête particulière d’après le Code
judiciaire
Het bijzonder onderzoek gebeurt volgens art.
259bis-16 Ger.W. hetzij:
En vertu de l’article 259bis-16 C. jud., l’enquête
particulière s’effectue :
1. Ambtshalve na voorafgaande toestemming
van de meerderheid van de leden van de
VAOC;
2. Op verzoek van de minister van justitie;
3. Op verzoek van de meerderheid van de
leden
van
de
Kamer
van
volksvertegenwoordigers of Senaat.
1. soit d’office, après approbation préalable
par la majorité des membres de la CAER ;
2. soit à la demande du ministre de la justice ;
3. soit à la demande de la majorité des
membres de la Chambre des représentants
ou du Sénat.
Volgens art. 259bis-16 §2 Ger.W. wordt het
bijzonder onderzoek ‘in opdracht van de
verenigde advies- en onderzoekscommissie
uitgevoerd door de bevoegde korpschef of
hiërarchische meerdere die hierover schriftelijk
verslag uitbrengt binnen de door de verenigde
advies- en onderzoekscommissie vastgestelde
termijn.’
En vertu de l’article 259bis-16 §2 C. jud., « La
commission d'avis et d'enquête réunie ordonne
au chef de corps ou au supérieur hiérarchique
compétent de mener l'enquête et de remettre un
rapport écrit dans le délai fixé par la commission
d'avis et d'enquête réunie. »
De VAOC kan dit bijzonder onderzoek zelf
uitvoeren als:
La CAER peut mener elle-même cette enquête
particulière dans les cas suivants :
1. De minister van justitie dit bij zijn verzoek
heeft gevraagd;
1. Lorsque le ministre de la justice l’a demandé
lors de sa requête ;
2. Het gelet het onderwerp niet raadzaam is
dit te laten uitvoeren door de bevoegde
korpschef of hiërarchische meerderewaarvan sprake in art. 259bis-16 §2 supra;
2. Lorsqu’il n’est pas opportun, compte tenu
de l’objet de l’enquête, que celle-ci soit
exécutée par le chef de corps ou supérieur
hiérarchique compétent visé à l’article
259bis-16 §2 supra ;
3. Het onderzoek door de hiërarchische
meerdere of korpschef niet goed is
uitgevoerd.
De minister wordt hiervan voor aanvang van het
onderzoek in kennis gesteld.
3. Lorsque l’enquête n’a pas été dûment
menée par le supérieur hiérarchique ou le
chef de corps.
Le ministre en est informé avant l’entame de
l’enquête.
23
2. De bevoegdheden van de VAOC inzake
bijzonder onderzoek
2. Les compétences de la CAER en matière
d’enquête particulière
De VAOC voert, volgens art. 259-bis16 §3, dit
onderzoek uit onder leiding van een lidmagistraat en kan:
En vertu de l’article 259-bis16 §3 C. jud., la CAER
mène cette enquête sous la direction d’un
membre magistrat et peut :
1° zich ter plaatse begeven teneinde alle
nuttige vaststellingen te doen, zonder te
kunnen overgaan tot huiszoeking;
1° descendre sur les lieux afin de faire toutes les
constatations utiles, sans toutefois pouvoir
procéder à une perquisition;
2° beëindigde
gerechtelijke
dossiers
raadplegen en zich deze ter plaatse doen
overleggen teneinde er kennis van te nemen
alsook uittreksels en kopies ervan nemen of
zich deze kosteloos doen bezorgen;
2°
3° leden van de rechterlijke orde horen bij
wijze van inlichting. In voorkomend geval is
het deze leden toegestaan verklaringen af te
leggen die gedekt zijn door het
beroepsgeheim.
3° entendre les membres de l'ordre judiciaire à
titre d'information. Dans ce cadre, la
personne entendue est autorisée à faire des
déclarations, qui sont couvertes par le
secret professionnel.
3. Nood aan een uitbreiding
bevoegdheden van de VAOC
van
consulter et se faire produire, sans
déplacement,
pour
en
prendre
connaissance, des dossiers judiciaires clos,
en prendre des extraits, des copies ou se
faire fournir ceux-ci sans frais;
de
3. Nécessité d’une extension des compétences
de la CAER
In de eerste plaats is het uitvoeren van een
bijzonder onderzoek voor de korpschef en de
hiërarchische meerdere. De HRJ merkt dan ook
op dat ‘er bezwaarlijk sprake zijn van werkelijke
externe controle indien men het bevelen en
uitvoeren van een onderzoek naar mogelijke
disfuncties binnen de rechterlijke organisatie
overlaat aan leden van die organisatie zelf.51’
La conduite d’une enquête particulière relève en
premier lieu des prérogatives du chef de corps et
du supérieur hiérarchique. Le CSJ souligne dès
lors qu’il « pourrait difficilement être question
d'un véritable contrôle externe à partir du
moment où la compétence d'ordonner et
d’effectuer une enquête relative à des
dysfonctionnements potentiels au sein de
l'organisation judiciaire, serait confiée à des
membres de l’organisation elle-même.(51) »
De HRJ kant zich sterk tegen het oprichten van
een comité J en concludeert dat het efficiënter
en effectiever zou zijn om de bevoegdheden van
de VAOC te versterken, mede gezien de unieke
positie van de HRJ als sui generis instelling52.
Le CSJ s’oppose fermement à la création d’un
Comité J et conclut qu’il serait plus efficient et
efficace de renforcer les compétences de la CAER,
en raison notamment de la position unique du
CSJ en tant qu’institution sui generis (52).
51
Advies inzake het wetsvoorstel tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek teneinde het toezicht op de gerechtelijke overheden te
regelen en het voorontwerp van wet met betrekking tot het bijzonder toezicht op het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek ,
p.8- Avis sur la proposition de loi modifiant le Code judiciaire en vue de régler le contrôle des autorités judiciaires ; l’avant-projet de loi
relative au contrôle spécial de l’information et de l’instruction, Approuvé par l’Assemblée Générale le 23 octobre 2013,p.8.
52
Zie ook Verslag van 16 december 2009 over het bijzonder onderzoek naar de werking van de rechterlijke orde in de zaak Fortis, blz. 20
e.v.; Persmededeling van de Hoge Raad van 30 september 2011 “Wie controleert de magistratuur”; Nota “Hoe het externe toezicht op de
rechterlijke organisatie optimaliseren”, bijlage van het Memorandum van 7 oktober 2011 voor de Formateur van de toekomstige Federale
Regering; Ambtshalve advies van 21 december 2011 over de versterking van de bevoegdheden van de Hoge Raad voor de Justitie inzake
externe controle en meer bepaald in het bijzonder onderzoek- Rapport du 16 décembre 2009 sur l’enquête particulière relative au
fonctionnement de l’ordre judiciaire à l’occasion de l’affaire Fortis, p. 20 e.s.; Communiqué de presse du Conseil supérieur du 30
septembre 2011 : « Quel contrôle pour les magis-trats ? »; Note «Comment optimiser le contrôle externe de l’organisation judiciaire ? »,
annexe au Mémorandum au Formateur du prochain Gouvernement fédéral du 7 octobre 2011; Avis d’office du 21 décembre 2011 sur le
renforcement des compétences du Conseil supérieur de la Justice en matière de contrôle externe, et particulièrement en matière
d’enquête particulière.
24
De HRJ pleit voor een uitbreiding van de
bevoegdheden
met
respect
voor
de
53
onafhankelijkheid van de magistratuur . Hierbij
wordt opgemerkt dat de bevoegdheid met de
grootste voorzichtigheid dient te worden
aangewend.
Le CSJ plaide en faveur d’une extension des
compétences dans le respect de l’indépendance
de la magistrature. À cet égard, il est à noter que
la compétence doit être mise en œuvre avec la
plus grande prudence.
Meer in het bijzonder gaat het om volgende
uitbreiding:
Il s’agit plus particulièrement de l’extension
suivante :
1. De mogelijkheid om opgeroepen personen,
ook buiten de rechterlijke orde, te
verplichten aanwezig te zijn en om deze
onder ede te verhoren.
1. la possibilité d’obliger des personnes
convoquées à être présentes, même si elles
ne font pas partie de l’ordre judiciaire, et de
les auditionner sous serment ;
2. De mogelijkheid om, via de gerechtelijke
overheden, Toegang te krijgen tot een
lopend gerechtelijk dossier54; Hierbij dient te
worden opgemerkt dat deze bevoegdheid
met de grootste omzichtigheid dient te
worden aangewend.
2. la possibilité d’avoir accès, via les autorités
judiciaires, à un dossier judiciaire en cours
(54), étant entendu que cette compétence
doit être mise en œuvre avec la plus grande
circonspection ;
3. De mogelijkheid om zelf zaken aanhangig te
kunnen maken bij de ‘tuchtinstanties’55
wanneer
ernstige
fouten
worden
vastgesteld bij het behandelen van klachten
of het voeren van bijzondere onderzoeken;
3. la possibilité de pouvoir saisir lui-même des
« instances disciplinaires » de certaines
affaires (55) lorsque des fautes graves sont
constatées dans le traitement de plaintes ou
la conduite d’enquêtes particulières;
4. Wanneer het geheel van de strafrechtketen
moet worden onderzocht, het onderzoek
kunnen coördineren met een onderzoek van
het Comité P;
4. la possibilité, lorsque l’ensemble de la
chaîne pénale doit être examiné, de
coordonner l’enquête avec une enquête du
Comité P;
5. Het goedkeuren van het rapport van het
bijzonder onderzoek door de VAOC, in
plaats van de HRJ in zijn geheel.
5. l’approbation du rapport d’une enquête
particulière par la CAER, plutôt que par le
CSJ dans son ensemble.
---
---
53
Advies inzake het wetsvoorstel tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek teneinde het toezicht op de gerechtelijke overheden te
regelen en het voorontwerp van wet met betrekking tot het bijzonder toezicht op het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek ,
p.4- Avis sur la proposition de loi modifiant le Code judiciaire en vue de régler le contrôle des autorités judiciaires ; l’avant-projet de loi
relative au contrôle spécial de l’information et de l’instruction, Approuvé par l’Assemblée Générale le 23 octobre 2013,p.4.
54
Memorandum voor de Formateur van de toekomstige Federale Regering, goedgekeurd door de algemene vergadering op 7 oktober
2011, p.24-Mémorandum au Formateur du prochain Gouvernement fédéral, approuvé par l’assemblée générale le 7 octobre 2011, p.24.
De wet van 15 juli 2013 tot wijziging van de bepalingen van het gerechtelijk wetboek betreffende de tucht (art. 24 dat een nieuw art. 414
Ger. W. invoert) voorziet wel dat de HRJ tuchtrechtelijke klachten kan overmaken aan de overheid die bevoegd is om een tuchtprocedure
in te stellen, maar niet dat de HRJ zelf een tuchtzaak kan aanhangig maken bij de tuchtrechtbank. La loi du 15 juillet 2013 modifiant les
dispositions du Code judiciaire relatives à la discipline (art. 24 insérant un nouvel art. 414 C. jud.) prévoit toutefois que le CSJ peut
transmettre des plaintes disciplinaires à l’autorité compétente pour intenter une procédure disciplinaire, mais elle ne prévoit pas que le CSJ
peut saisir lui-même le tribunal disciplinaire d’une affaire disciplinaire.
55
Ibidem
25

Press Release - Fligths over Brussels

Shipping and Invoicing Conditions for DHL Freight shipments

De beslissing van de minister (PDF, 229.35 Kb)

Human resources à la Défense : un grand défi

Oproep tot de kandidaten GS 2014-2015 - HRJ-CSJ

Neufchâtel - HARDELOT PLAGE - Office de Tourisme Neufchâtel

tien vakmensen over de reissector in 2014

Initiation à la construction européenne

Een structureel uitdagend concept met behulp van