Concurrentie mantelzorg en betaald werk

Fact sheet
nummer 1 | maart 2014
Concurrentie mantelzorg en betaald werk
Als gevolg van de decentralisatie worden met ingang van 2015 gemeenten
verantwoordelijk voor jeugdzorg, werk en inkomen en zorg aan langdurig zieken
en ouderen. Dit zal ongetwijfeld gevolgen hebben, maar de precieze omvang is
nog ongewis. Er is nog veel onduidelijk over de decentralisatie en over de daarmee
gepaard gaande bezuinigingen. In deze fact sheet ligt de focus op de decentralisatie
van de zorg en de gevolgen die dit kan hebben, met name op mensen die zorg
verlenen of dit zouden kunnen doen.
De volgende twee vragen staan centraal:
van vrouwen het afgelopen decennium toegeno-
wat zijn de verwachte effecten van decentralisaties
men van 61 naar 63%. De grootste verandering
in de zorg op de verhouding tussen zorgtaken en
deed zich voor bij vrouwen van 55 jaar en ouder.
betaald werk voor mannen en vrouwen en hoe
Was van deze groep in 2003 nog maar één op de
is de situatie in Amsterdam? Gestart wordt met
drie vrouwen aan het werk, in 2013 ging het om
de Amsterdamse cijfers over ontwikkelingen in
de helft. Deze ontwikkeling doet zich ook voor bij
betaald werk. Afgezien van de afgelopen twee jaar
oudere mannen en heeft er alles mee te maken
is de netto arbeidsparticipatie (het aandeel van de
dat vervroegde pensionering financieel onaantrek-
werkzame beroepsbevolking in de 15-64-jarigen)
kelijker is gemaakt.
Werkzame beroepsbevolking als percentage van de 15-64-jarigen
90
vrouwen
%
90
80
80
70
70
60
60
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
2003
15-24 jaar
2005
2007
25-34 jaar
2009
2011
35-44 jaar
2013
45-54 jaar
mannen
%
0
55-64 jaar
2003
2005
totaal
2007
2009
2011
2013
bron: O+S
2
Een belangrijke verklaring voor de toename van
Ontwikkelingen in mantelzorg
de arbeidsparticipatie van met name vrouwen is
Er zijn verschillende inzichten over het aantal
de toename van het opleidingsniveau, ook van
mantelzorgers in Nederland. De verschillen zijn te
1
allochtone vrouwen. Aan Amsterdamse univer-
herleiden tot verschillen in definities en in onder-
siteiten studeren meer meisjes dan jongens, op
7
zoeksmethodes. Het CBS komt op 1,5 miljoen
2
hogescholen zijn de aandelen gelijk. Naarmate
mantelzorgers in 2012, het SCP op 3,5 miljoen in
het opleidingsniveau stijgt, is de arbeidsparticipa-
2008, waarvan 2,6 miljoen langer dan 3 maanden
tie hoger. Van de hoger opgeleide vrouwen heeft
(langdurig) of minimaal 8 uur per week (intensief).
85% een betaalde baan, van de lager opgeleide
Dit laatste gaat over een op de vijf volwassen
vrouwen is dit slechts 36%. Bij mannen is het
Nederlanders.
verschil iets minder extreem: 87% van de hoogopgeleide en 53% van de laagopgeleide mannen
Over de vraag wie de mantelzorgers zijn, lopen de
hebben een betaalde baan. Vrouwen (56%) werken
meningen minder uiteen. Vrouwen (15%) geven
wel veel vaker in deeltijd dan mannen (28%). Dit
vaker mantelzorg dan mannen (9%). Er is ook een
betekent dat ze een baan hebben tot 32 uur. Bij
verschil tussen het soort mantelzorg dat gegeven
stellen heeft het anderhalf model het kostwinners-
wordt: vergeleken met vrouwen hebben mannen
model van de troon gestoten. Vaak is het de man
vaak een minder directe en een meer ondersteu-
die fulltime werkt en de vrouw die een kleinere
nende rol. Een drempel in huis maken of juist
baan heeft. Over de vraag of dit een nieuwe norm
weghalen of vervoer verzorgen, zijn hier voorbeel-
is, is het laatste woord nog niet gezegd.
3
8
den van.
Recessie effect
De meeste mantelzorgers zijn van middelbare leef-
De afgelopen twee jaar is de recessie goed voel-
tijd (45/50-65 jaar) en het aantal uren dat per week
baar op de arbeidsmarkt: de werkloosheid in
mantelzorg gegeven wordt neemt vanaf de pen-
4
Amsterdam is toegenomen tot 10% in 2013. Uit
sioengerechtigde leeftijd toe. Tot 65 jaar geven
de landelijke cijfers blijkt dat er in de tweede helft
mantelzorgers gemiddeld tussen de 8 en 11 uur
van 2013 sprake was van een daling van het werk-
mantelzorg, voor de 65-75-jarigen is dit gemiddeld
loosheidspercentage. De verklaring die hiervoor
14 uur en voor de 85-plussers gemiddeld 24 uur.
9
aangedragen werd is dat mensen zo ontmoedigd
waren vanwege het arbeidsmarktperspectief, dat
Onderzocht is, of er een relatie is tussen betaalde
ze niet langer actief op zoek waren naar een baan.
arbeid en zorgtaken. Er is wel een verband, maar
Hierdoor hoorden ze niet meer tot de werkloze
dit moet volgens het SCP niet overschat worden.
5
beroepsbevolking. De laatst beschikbare lande-
Het verlenen van zorg concurreert vooral bij
lijke cijfers wijzen opnieuw op een stijging van de
de groep vrouwen tussen de 25 en 49 jaar met
6
werkloosheid.
betaald werk.
Sinds 2013 zijn er minder mensen aan het werk in
Het aantal uren dat mensen zonder betaalde baan
Amsterdam. Met name bij allochtone mannen en
aan mantelzorg besteden verschilt volgens het
vrouwen en bij de groep van tussen de 15 en 44
SCP niet veel van het aantal uren dat mensen met
jaar nam de participatie af. Vermoedelijk zijn het
een betaalde baan besteden. Wat wel verschilt zijn
vooral de mensen met een flexibel contract die
de activiteiten waarmee geholpen wordt. Mensen
hun baan verloren.
met een betaalde baan helpen minder vaak
met persoonlijk verzorging dan mensen zonder
betaalde baan.
Aandeel mantelzorgers in Amsterdam, mannen en vrouwen samen
18
10
Mantelzorg in Amsterdam
%
In Amsterdam geeft in 2012 11% van de vrouwen
16
van 19 jaar en ouder mantelzorg en 8,7% van
14
de mannen. Op basis van de onderzoeken van
12
de GGD kan geconcludeerd worden dat in 2012
10
8
meer Amsterdammers mantelzorg verleenden dan
6
in 2008. Vooral de groep 65-plussers is actiever
4
geworden.
2
0
19-34
2008
35-44
45-54
55-64
65-74
75+
2012
bron: GGD Amsterdam
Van de Amsterdamse vrouwelijke mantelzorgers is
wo-opleiding en daarna de mensen met een
45% tussen de 45 en 64 jaar, 46% is hoog opgeleid
MBO, havo of VWO opleiding. Terwijl de laagst
en 62% heeft betaald werk. Van de Amsterdamse
opgeleide Amsterdammers het minst vaak mantel-
mannen die mantelzorg verleent is de helft tussen
zorg verlenen, ervaren ze wel veruit het vaakst een
de 45 en 64, heeft 66% een betaalde baan en is
zware of te zware belasting hiervan.
54% hoger opgeleid.
11
Mannen verlenen minder
mantelzorg maar zijn iets actiever als het om vrijwilligerswerk gaat.
12
Vrijwilligerswerk hoort samen
met mantelzorg tot de informele hulp of arbeid.
Verwachte ontwikkelingen
In 2015 worden gemeenten onder andere verantwoordelijk voor de zorg voor langdurig zieken en
ouderen. Deze decentralisatie zal vermoedelijk
Aandeel mantelzorgers in Amsterdam, naar opleidingsniveau
gepaard gaan met bezuinigingen.
50 %
De verwachting is dat het aantal mensen dat
45
behoefte heeft aan mantelzorg in de toekomst
40
zal toenemen, als gevolg van vergrijzing. De
35
zorgvraag zal vermoedelijk zwaarder zijn omdat
30
steeds meer ouderen en mensen met een chro-
25
nische ziekte of handicap thuis blijven wonen.
20
15
De verwachting is dat het aantal mantelzorgers
10
minder zal groeien dan het aantal mensen dat
5
0
behoefte heeft aan mantelzorg. Bovendien zullen
laag
aandeel mantelzorg
midden 1
midden 2
hoog
waarvan zwaar of overbelast
bron: GGD Amsterdam
de mensen die mantelzorg verlenen langer doorwerken. Hierdoor zal de combinatie van werk en
mantelzorg vaker voorkomen.
14
Als gevolg van de
recessie is de arbeidsparticipatie tijdelijk wat lager
maar deze zal in de toekomst weer gaan stijgen,
Ervaren belasting
om de vergrijzing op te vangen.
In 2012 geeft 18% van de Amsterdamse mantel-
Er zijn ook andere ontwikkelingen, die doorwerken
zorgers aan zich zwaar of overbelast te voelen
in het aantal beschikbare mantelzorgers en vrij-
door mantelzorg. Vrouwen (20%) noemen dat wat
willigers. Afgezien van de hiervoor al genoemde
vaker dan mannen (15%) en verder hebben men-
toename in de arbeidsparticipatie, met name bij
sen zonder betaalde baan (25%) hier meer last van
vrouwen, gaat het bijvoorbeeld om een afname
dan werkenden (15%). Mogelijk is eer een relatie
van de religieuze betrokkenheid en om fenome-
met de aard van de mantelzorg die verleend
nen als immigratie en individualisering, die de
wordt: persoonlijke hulpverlening is voor mensen
samenleving beïnvloeden.
met een betaalde baan minder eenvoudig te ver-
lanceert de term derde generatie informele zor-
lenen, omdat deze hulp vaak tijdgebonden is of
gers. Zij gaat ervan uit deze mantelzorgers, die nu
relatief vaak moet gebeuren. Vermoedelijk komen
tussen de 45 en 65 jaar zijn, in de toekomst minder
deze taken vaker neer op mensen zonder betaalde
zorg zullen geven door concurrentie met arbeid
baan, naast professionals.
en vrijwilligerswerk. Zij verwacht dan ook dat er in
De ervaren belasting hangt vermoedelijk ook
de toekomst meer beroep gedaan moet worden
samen met het aantal uren verleende zorg: mantel-
op anderen: andere mantelzorgers, vrijwilligers en
zorgers zonder betaalde baan doen dit gemiddeld
professionele helpers. Op deze manier wordt de
14,4 uur mantelzorg per week, terwijl mantelzor-
belasting verdeeld.
gers met een betaalde baan op 8,7 uur per week
13
uitkomen.
Uit het onderzoek van GGD Amsterdam blijkt dat
mensen met een lager opleidingsniveau (alleen
lager onderwijs) het minst vaak mantelzorg verlenen. Amsterdammers met een opleiding op VMBO
niveau verlenen het meeste mantelzorg, daarna
komen de mensen met een afgeronde hbo of
15
Broese van Groenou
3
4
Conclusie
belast of overbelast voelen door het geven
In Amsterdam is sprake van concurrentie tussen
van mantelzorg dan mensen zonder betaald
betaald werk en mantelzorg, vooral in de groep
werk en lager opgeleiden.
tussen 45 en 54 jaar. Deze groep combineert
overbelasting, waar een van de vijf vrouwelijke
een hoge arbeidsparticipatie met een relatief
mantelzorgers en 15% van de mannelijke
groot aandeel in mantelzorg. Het zijn vooral de
mantelzorgers in Amsterdam nu al onder lijdt, is
ouderen en een deel van de vrouwen die nu in
wel een probleem.
17
Het gevoel van
18
principe nog ruimte hebben voor meer betaald
werk. Tegelijkertijd zijn dit ook de groepen die
Vermoedelijk wordt de concurrentie in de
de meeste mantelzorg op zich nemen. Het is niet
toekomst nijpender en daarmee kan de groep
onmogelijk dat deeltijdwerk nu de ruimte biedt
die mantelzorg als te zwaar of belastend
voor mantelzorg.
beschouwd groter worden. Verdeling van de
lasten, onder andere door meer beroep te doen
Uit landelijke cijfers blijkt dat het merendeel
op professionele hulp, zou een oplossing kunnen
(71%) van de mantelzorgers onder de 65 jaar
zijn, maar staat op gespannen voet met de
ook betaald werk verricht. In Amsterdam
voorgestelde bezuinigingen. De problematiek
ligt het percentage voor vrouwen op 62%
wordt onderkend door de staatssecretaris van
en voor mannen op 66%.
16
Die concurrentie
Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
19
Het SCP
hoeft op zich niet erg te zijn. Uit onderzoek
is bezig met een vervolgonderzoek naar de
blijkt namelijk dat mensen met betaald werk
verbinding van formele en informele zorg en de
en hoger opgeleiden zich minder snel zwaar
toekomstige positie van de mantelzorgers.
Noten
1 Het opleidingsniveau in Amsterdam is de afgelopen
30 jaar enorm toegenomen. In 2012 is 52% van de
beroepsbevolking hoger opgeleid. Bron: Economische
Verkenningen Metropoolregio Amsterdam 2013.
2 De Staat van de Stad Amsterdam VII, O+S, 2013.
3 Anderhalf model mag geen nieuw keurslijf worden, NRC, 18-19 januari 2014.
4 CBS, Hoogste werkloosheid in Flevoland, 24-2-2014.
5 Er zijn nog geen Amsterdamse cijfers beschikbaar, om te toetsen of dit verschijnsel zich ook hier voordoet.
6 CBS, Werkloosheid opnieuw gestegen, 20-2-2014.
Oudezijds Voorburgwal 300
1012 GL Amsterdam
Telefoon 020 251 0333
[email protected]
www.os.amsterdam.nl
Auteurs
drs. Carine van Oosteren
dr. Ellen Lindeman
7 Mantelzorg is onbetaalde zorg die wordt gegeven aan
een bekende uit iemands omgeving, de partner, ouders,
kind, buren of vrienden, als deze persoon voor langere
tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is.
8 SCP, Informele zorg in Nederland, 2013.
9 CBS, 220 duizend Nederlanders voelen zich zwaar belast
door mantelzorg, 22-4-2013.
10 SCP, Informele zorg in Nederland, 2013.
11 Amsterdamse gezondheidsmonitor 2012, GGD Amsterdam, 2013.
12 Vrijwilligerswerk.nl
13 Amsterdamse gezondheidsmonitor 2012, GGD Amsterdam, 2013.
14 Maatschappelijke ontwikkelingen, feiten en cijfers. Werk & mantelzorg.
15 Informele zorg 3.0 Schuivende panelen en een krakend
fundament, M.I. Broese van Groenou, oratie VU, 2012.
16 Amsterdamse gezondheidsmonitor 2012, GGD Amsterdam, 2013.
17 Amsterdamse gezondheidsmonitor 2012, GGD Amsterdam, 2013.
18 Amsterdamse gezondheidsmonitor 2012, GGD Amsterdam, 2013.
19 Mantelzorg, Toekomst AWBZ, Tweede Kamer der Staten
Generaal, vergaderjaar 2012-2013, 30169, nr. 28.

Download Report