Verdieping Tekst: Rolf Wassens – Fotografie: Jaap Schuurman Technisch adviseur Anne Wieringa: ‘Fijn dat ik dit mag doen’ De metamorfose van de Kloostermolen De restauratie van de Kloostermolen te Garrelsweer is nagenoeg voltooid. De Groningse poldermolen, eigendom van Molenstichting Fivelingo, die er in 2011 nog ‘zeer deplorabel bij stond’, heeft een indrukwekkende metamorfose ondergaan. Anne Wieringa, begeleidde als technisch adviseur de omvangrijke restauratie. Hieronder praat hij niet alleen over de restauratie, maar onder meer ook over het belang van historisch bewustzijn bij de uitvoering van restauratiewerkzaamheden. Het gesprek in zijn kantoor ging hoofdzakelijk over de Kloostermolen, maar onvermijdelijk passeerden vele andere Groningse molens de revue. De in 2006 in Garsthuizen bij Dick Wijchgel opgeleide vrijwillige molenaar is technisch goed ontwikkeld, maar bovendien gezegend met veel aandacht voor historische aspecten: ,,Ik moet het kunnen bewijzen aan de hand van oude foto’s of tastbare restanten, als het bijvoorbeeld gaat over vermeende typisch Groningse kleuren.’’ Hij vervolgt: ,,Bij de restauratie van de Kloostermolen vonden we in de oude waterloop bijvoorbeeld de oude ramen van het achterkeuvelens, waaruit bleek dat er ruitjes op waren getekend. Op oude foto’s zien we restanten van een tweede waterloop met een vijzel, die buiten de molen door een hulpgemaal is aangedreven. Ook het bewijs van oude bruin geverfde kleppen, in plaats van de tegenwoordig steeds witte uitvoering. Dit zijn dingen die een restauratie leuk maken.” Anne Wieringa is als tekenaar en technisch adviseur bij veel restauraties in Groningen betrokken, in het bijzonder voor de Molenstichting Hunsingo (acht molens), Molenstichting Fivelingo (zes molens) en Molenstichting Westerkwartier (zeven molens) en het Groninger Landschap (twaalf molens). Er staan dan ook talrijke mappen in zijn kantoor plus dan nog vele foto’s en andere gegevens in de computer. Met tevredenheid vertelt Anne over zijn werk, en benadrukt dat hij erg blij is dat hij dit ‘mag doen’. BWO De Kloostermolen is in 1957 gerestaureerd onder de toenmalige BWO-regeling (‘Bescherming Waterbouwkundige werken in Oorlogstijd’) door molenmakerij Chr. Bremer. Een zeer gunstige regeling, 75% van de restauratiekosten werd door het Rijk betaald. Anne: ,,Dat was in een tijd dat met toenmalige technieken de molen optimaal geschikt werd gemaakt voor windbemaling. Betonnen schroefbak, stalen schroef, stroomlijn met remkleppen volgens systeem Bremer, uiteraard zelfzwichting en een rondgaande kruiketting. Meer Groninger molens zijn in die tijd zo uitgerust. Deze molen heeft door de inbreng van waterbouwkundige Harry Rozema twee bijzondere constructies gehad, die ik u niet wil onthouden. De ene is een toevoerregeling van het water, waardoor bij hoog water en weinig wind een schuif voorkomt dat de schroef onderin de bak geheel in het water ligt, vergelijkbaar met een schuif in het kaar van een korenmolen. De andere is een beweegbare ‘opmaalklep’, zodat bij hoog boezempeil de schroef over de klep heen nog iets hoger kan opmalen.’’ Sinds de laatste watermolenaar met pensioen ging in 1968 heeft de Kloostermolen niet meer op de wind gemalen. Als gevolg daarvan is de molen snel achteruitgegaan en vervallen tot een wrak, en werd zelfs in 1995 onttakeld. ,,Van overheidswege was er eigenlijk geen interesse in restaureren omdat vlak voor de molen een 64 ha groot productiebos is geplant. Molenstichting Fivelingo ontfermde zich over de molen met als technisch adviseur: Anne Wieringa. ,,Het zou nog moeilijk zijn geworden om de molen weer te restaureren, ware het niet dat in 2011 er vanuit de – toenmalige - RACM (huidige Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) geld beschikbaar kwam voor twee grote projecten in Groningen. Een watertoren in de stad Groningen en de Kloostermolen.’’ Wel moest de eigenaar 30 % van de totale kosten van 1,5 miljoen euro financieren, het bos moest verdwijnen en er moest een eigen toegang komen. Onder de schroef is de beweegbare opmaalklep te zien. De schroef kan bij hoog boezempeil over de klep heen nog iets hoger opmalen. 4 Molens 115 De Kloostermolen te Garrelsweer staat er weer prachtig bij. Verdieping De Kloostermolen was anno 1995 veranderd in een wrak. (foto: archief Groninger Molenhuis) Aardbevingsbestendig ,,Het toeval wilde dat de exploitant, ‘Green Invest’, failliet ging. De bomen zijn gerooid en het hout is verkocht, nu kun je weer vanuit de molen verschillende buurtmolens zien!” Het geld is gelukt, de eigen toegang is gerealiseerd en zodoende kon met grote inspanning van de eigenaar de restauratie toch van start gaan, wat enige tijd daarvoor niemand voor mogelijk had gehouden. ,,De molen verkeerde in 2011 in een zeer deplorabele toestand”, vertelt Anne. Bij de huidige restauratie werd het achtkant naast de molen gezet, er kwam een nieuwe aardbevingsbestendige Eurocode 8 fundatie - Garrelsweer ligt midden in het aardbevingsgebied! Molenmaker Hiemstra Tzumarum zorgde voor een nieuw ondertafelement; het achtkant is gerestaureerd, verder kreeg de molen nieuw metselwerk, een nieuwe kap, gedeeltelijk nieuw gangwerk, nieuwe zelfzwichtingsroeden (fabr. Straathof) en een nieuwe vijzel (Mannen van Staal Leeuwarden). Rietdekker Van der Zee uit Birdaard maakte het geheel af. Er is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van oud materiaal, bijvoorbeeld de stenen voor de veldmuren. Bij het schoonkrabben ervan bleek dat sommige stenen brandsporen bevatten van de brand van 1876. Het is natuurlijk leuk dat te laten zien!” Aldus een kundige en bevlogen Anne Wieringa. De molen wordt op 25 oktober 2014 officieel geopend. september 2014 5