Smeerolie voor een roestig leger K rijgsm ach t Na jaren bezuinigen lijkt Defensie iets meer budget te krijgen. Wat koop je daarvoor? Oude tanks? Nieuwe drones? Of eerst maar onderhoud? „Poetin zal niet onder de indruk zijn.” Door onze redacteur Emilie van Outeren De Nederlandse krijgsmacht (20 14) DEN HAAG. Zou het echt waar zijn? militairen (voltijds) 43.216 burgers (voltijds) 16.229 0 729 16.229 burgers tanks pantsergevechtsvoertuigen FO TO HH / SVEN T Militairen durven het nauwelijks te geloven, maar het lijkt erop dat na een kwart eeuw opeenvolgende bezuinigingen op de krijgsmacht volgend jaar extra geld naar defensie gaat. Tientallen miljoenen euro’s, is de inschatting in Den Haag, misschien 100 miljoen als de economische prognoses in augustus meezitten. Op de Rijksbegroting van 267 miljard is het peanuts, „maar bij een krijgsmacht waar alles knarst en piept, is elk bedrag welkom”, zegt Kees van der Staaij. De voorman van de SGP krijgt alom lof als de man die politiek „een trendbreuk” heeft veroorzaakt, samen met Arie Slob van de ChristenUnie. Met een beetje hulp van de crisis in Oekraïne, en een economisch tij dat meezit. Niet langer is Defensie de vanzelfsprekende sluitpost waarvan nog wel iets meer af kan. Afgelopen najaar werd in het herfstakkoord een zoveelste bezuiniging op Defensie afgezwakt en kwam de begroting op 7,2 miljard. In 2015 en daarna moet er zelfs structureel geld bij, zegt Van der Staaij. Hij krijgt daarin bijval van medegedoogpartij ChristenUnie en coalitiepartij VVD. Ook de PvdA, die in het verkiezingsprogramma nog meer wilde bezuinigen op Defensie, lijkt om. Minister Frans Timmermans (Buitenlandse Zaken, PvdA) „sluit niet uit” dat er meer geld aan defensie moet worden besteed. Met D66 vindt hij dat vooral ingezet moet worden op Europese samenwerking. De vraag voor de Nederlandse krijgsmacht is nu hoe hoog en hoe structureel het extra budget wordt. En waaraan het moet, of mag, worden uitgegeven. Moeten wegbezuinigde tanks worden teruggehaald? Blijken 37 JSF-straaljagers niet genoeg? Zijn extra schepen nodig? Deskundigen kunnen met plezier fantaseren over zulke investeringen, maar ze zijn het erover eens dat herstelwerkzaamheden prioriteit hebben. „Zorg eerst maar eens dat de spullen die we hebben kunnen schieten en rijden, en dat blijven doen”, zegt Dick Zandee, expert van Clingendael, instituut voor buitenlandse betrekkingen. „Er is door aanhoudende bezuinigingen en zware missies op alles beknibbeld: voorraden, munitie, reserveonderdelen, trainingen, vlieguren. Dat gaat ten koste van de mate waarin de krijgsmacht inzetbaar is.” Ook volgens Dick Berlijn, van 2004 tot 2008 de hoogste militair van Nederland, is defensie „zo uitgekleed dat nu steeds gaten met gaten gevuld worden”. Voorbeelden genoeg waar de krijgsmacht op zijn tandvlees loopt. Toen bleek dat de Mali-missie toch niet zonder transporthelikopters kon, werden met moeite drie Chinook-helikopters beschikbaar gevonden – pas per oktober. Dat betekent dat hier minder Chinooks zijn om mee te oefenen of voor Nederlanders op VN-missie in Mali. Hoewel er slechts enkele honderden Nederlandse militairen aan deelnemen drukt de missie zwaar op de verdere inzetbaarheid van de krijgsmacht 729 pantservoertuigen 6 fregatten patrouilleschepen 4 1 onderzeeërs 4 bevoorradingsschip evoorradingsschip F-16’s 68 transportvliegtuigen 29 Chinook-transporthelikopters Apache-gevechtshelikopters 4 13 het blussen van heidebranden. Omdat er niet genoeg technisch personeel is met verstand van de Patriotluchtafweer, zijn sommige mensen bijna permanent uitgezonden naar Turkije. „Die twee missies stellen in omvang niet veel voor en daar hebben we al moeite mee”, zegt Zandee. Het kopen van nieuw wapentuig past niet binnen de bedragen waarover nu gespeculeerd wordt, zeggen de experts. „Dat zijn allemaal dure langetermijnprojecten. Die heb je bovendien niet binnen een maand van de plank gekocht”, zegt Marc de Natris van de officierenvereniging. Bijkomend probleem is dat geld verdelen – of het nu om bezuinigen of investeren gaat – bij defensie altijd gedoe geeft tussen de krijgsmachtonderdelen. Op een recente ‘heidag’ hebben de commandanten van de verschillende onderdelen hun verlanglijstjes besproken. „Die zijn natuurlijk allemaal veel langer dan wat er mogelijk is”, zegt een betrokkene. Hoewel landmacht, marine en luchtmacht zeker tijdens uitzendingen goed samenwerken, „vechten ze als het om geld gaat natuurlijk wel voor hun deel”, legt Dick Berlijn uit. „Dat is logisch, omdat ze zelf zo goed mogelijk willen presteren. Maar het is kortzichtig als je kijkt naar het bredere perspectief, naar waar binnen de krijgsmacht én internationaal echt behoefte aan is.” Minister Jeanine Hennis-Plasschaert (Defensie, VVD) en commandant der strijdkrachten Tom Midden- dorp houden zich in de openbare discussie over extra defensiebestedingen opvallend stil. In reactie op de Russische inmenging in Oekraïne heeft Hennis wel gezegd dat Europa in het algemeen en Nederland in het bijzonder „naïef ” zijn geweest door de krijgsmacht in te krimpen. Vrijwel geen Europees land houdt zich aan de NAVO-norm om 2 procent van het bnp aan defensie te besteden. Nederland geeft er 1,18 procent aan uit, meldt het ministerie. Berlijn vindt het begrijpelijk dat Chinooks naar Mali? Dan kun je hier minder oefenen of heidebranden blussen Hennis zich op de vlakte houdt. „Eerst beslist de minister van Buitenlandse Zaken over wat hij qua defensie nodig heeft voor zijn buitenlands beleid en dan mag de minister van Defensie het invullen.” Belangrijk voor beide ministers is dat vooral wordt ingezet op internationale samenwerking. „Het zou effectiever zijn als we het in Europa eens werden over wat we willen met defensie”, zegt Berlijn. Hij hoopt dat de Oekraïnecrisis de EU-landen wakker schudt, maar heeft daar weinig vertrouwen in. „Europese consensus zou een veel grotere impact hebben dan vijfhonderd man aan de Nederlandse krijgsmacht toe- voegen.” Niet alleen in defensiebestedingen doet Europa onder voor de Verenigde Staten. Omdat de krijgsmachten niet op elkaar aansluiten, en ieder land zijn eigen defensie-industrie steunt, zijn de slagkracht en het uithoudingsvermogen veel kleiner. Wat de Oekraïnekwestie vooral níét teweeg moet brengen, is dat Nederland zijn krijgsmachtstrategie aanpast, zegt Dick Zandee. „We moeten niet terug naar de Koude Oorlog met veel vuurkracht en zwaar pantser. De laatste jaren is vooral ingezet op een flexibele krijgsmacht die je in de voortuin van Europa kan inzetten, zoals nu in Afrika. Dat moet zo blijven.” Hij verwacht niet dat de dreigende Russen een NAVO-land zullen binnenvallen. Het zou volgens Zandee onverstandig en onhaalbaar zijn om de tanks die in 2011 zijn wegbezuinigd weer in te voeren. Juist voor die tank maakt SGP-voorman Kees van der Staaij – ooit dienstplichtig tankcommandant – zich sterk. Hij is tot nu toe de enige politicus die zijn wensen voor defensie op tafel heeft gelegd. De krijgsmacht heeft volgens hem ook meer patrouilleschepen en transporthelikopters nodig, zei hij dit voorjaar op een jongerendag van zijn partij. Nu zegt Van der Staaij dat het hem „niet gaat om politieke speeltjes”. Toch is het onwaarschijnlijk dat het kabinet en de gedoogpartijen in augustus een blanco cheque schrijven voor Defensie. Ten eerste heeft Defensie geen beste staat van dienst als het gaat om beheer en beheersing van de eigen kosten, zo blijkt maar weer uit het debacle met het ICT-project Speer. Daarnaast willen politici iets concreets binnenhalen voor hun achterban. „In het herfstakkoord zag je ook duidelijk de politieke belangen: de kleine christelijke partijen hielden kazernes in de Biblebelt open voor de werkgelegenheid van hun kiezers”, aldus Zandee. De vraag is of dat voor defensie de beste besteding was. „We luisteren naar wat Defensie nodig heeft, maar het is uiteindelijk een politieke weging”, zegt Van der Staaij. Als de politici toch iets tastbaarders willen dan meer brandstof, munitie, reserveonderdelen en nieuwe schoenen, zijn transporthelikopters, cyber en drones mogelijke investeringen voor de langere termijn. Diverse politieke partijen zeggen extra geld voor defensie in moderne technologie te willen steken. Het moet niet worden gebruikt om bezuinigingen terug te draaien en weer ‘Koude Oorlogsmaterieel’ te kopen. Over de vraag hoe structureel de budgetverhoging is, heerst nog enige scepsis. Officier Marc de Natris: „Ook 100 miljoen is een druppel op een gloeiende plaat. En Poetin zal er niet van onder de indruk zijn." De Natris is blij dat in het kabinet en de Tweede Kamer nu draagvlak lijkt voor een groter defensiebudget. Maar, relativeert hij, „als de economische crisis nog zo heftig was als de afgelopen jaren, was dit vast niet gebeurd.” Politieke peilingen stellen hem evenmin gerust: „Als je kijkt naar de virtuele zetels van partijen die vinden dat de krijgsmacht nog kleiner kan, vraag je je af hoe lang dit duurt.”