Hormonale therapie bij borstkanker

Maatschap Chirurgie
Hormonale therapie bij
borstkanker
Diaconessenhuis Leiden
Hormonale therapie bij borstkanker
Algemeen
Uw specialist heeft met u besproken dat u in aanmerking komt voor een
aanvullende (preventieve) hormonale behandeling.
In deze folder kunt meer lezen over de werking en bijwerkingen van deze
therapie.
Wat zijn hormonen?
Het woord ‘hormoon’ komt van het Griekse woord hormaein, dat ‘aansporen,
in beweging zetten’ betekent.
Hormonen zijn stoffen die in het lichaam boodschappen overbrengen. Deze
stoffen worden in het lichaam zelf gemaakt, door bepaalde klieren, organen
en weefsels, bijvoorbeeld de eierstokken.
Een belangrijke groep hormonen zijn de geslachtshormonen. Bij vrouwen
hebben de borsten en het baarmoederslijmvlies geslachtshormonen nodig
voor hun groei en ontwikkeling.
Vanaf de eerste menstruatie produceren de eierstokken de
geslachtshormonen oestrogeen en progesteron. De aanmaak van deze twee
hormonen in de eierstokken staat onder invloed van weer andere hormonen,
die worden gemaakt in de hersenen.
Tegen de tijd dat de vrouw de overgang nadert, produceren de eierstokken
geleidelijk steeds minder oestrogeen totdat de aanmaak van oestrogeen in de
eierstokken uiteindelijk helemaal stopt en de menstruaties wegblijven.
Dit betekent niet dat het lichaam dan helemaal geen oestrogeen meer
aanmaakt. Er worden nog wel kleine hoeveelheden vrouwelijke
geslachtshormonen gemaakt. Dat gaat via het vetweefsel. Deze productie van
oestrogenen via het vetweefsel is veel lager dan die in de eierstokken voor de
overgang.
Hormoongevoelige tumor
Het borstklierweefsel staat onder de invloed van oestrogenen: bv. tijdens de
zwangerschap worden de borsten groter door toename van het volume aan
klierweefsel. Op de cellen van normaal borstklierweefsel zitten vele soorten
receptoren waaronder de zogenaamde ’Oestrogeenreceptor’ waarop
oestrogenen kunnen vastkoppelen om zodoende de cel te stimuleren om te
groeien. Het borstklierweefsel is dus gevoelig voor oestrogenen.
Borstkanker ontstaat uit een kwaadaardige verandering van oorspronkelijk
normaal borstklierweefsel. Het kan dus zijn dat deze borstkankercellen
dezelfde oestrogeenreceptoren bezitten. Wanneer borstkankerweefsel
oestrogeenreceptoren bezit wordt dit aangeduid als ’oestrogeenreceptorpositief’. Veel borstkankercellen, maar niet altijd(!), zijn net zoals het
originele borstklierweefsel gevoelig voor vrouwelijke hormonen
Wat is hormonale therapie?
Hormonale therapie is een behandeling, die er voor zorgt dat minder
oestrogeen en progesteron wordt aangemaakt óf dat deze hormonen minder
goed hun werk kunnen doen. Zo kan de groei en de vermeerdering van
2
Diaconessenhuis Leiden
Hormonale therapie bij borstkanker
borstkankercellen worden geremd of voorkomen. Eigenlijk zou men beter
kunnen spreken van een anti-hormonale therapie.
Hormonale therapie kan op verschillende manieren worden toegepast.
Meestal bestaat hormonale therapie uit een behandeling met medicijnen Bij
vrouwen kunnen ook de eierstokken worden weggenomen of tijdelijk worden
stilgelegd met behulp van medicijnen.
Werking van de medicijnen
Er zijn verschillende medicijnen die bij hormonale therapie gebruikt kunnen
worden. Elk medicijn heeft een andere werking:
1.
Werking via de hormoonreceptoren
Er is een groep medicijnen, die zorgt dat het hormoon oestrogeen zich niet
meer kan binden aan de receptoren van de kankercellen. Zo wordt de
groeistimulerende werking van oestrogeen tegengegaan.
Medicijnen die volgens dit principe werken zijn tamoxifen en fulvestrant.
2.
Werking via de enzymen (anastrozol, aromasin en letrozol)
Na de overgang of als de eierstokken zijn verwijderd of geblokkeerd, wordt in
het vet- en spierweefsel nog oestrogeen gemaakt Er is een groep medicijnen,
aromataseremmers genoemd, die deze manier van aanmaak van oestrogeen
tegenhoudt.
De volgende medicijnen behoren tot de aromataseremmers: anastrozol,
aromasin en letrozol.
3.
Werking via de hersenen
De productie van de geslachtshormonen staat onder invloed van een
hormoon dat op bepaalde plaatsen van de hersenen worden geproduceerd.
Er is een groep medicijnen, die het proces van aanmaak van dit hormoon in
de hersenen onderdrukt en er zo voor zorgt dat de productie van geslachtshormonen wordt geblokkeerd. Deze medicijnen heten Lh-Rh analogen. De
hormoonproductie in de eierstokken wordt daardoor uitgeschakeld.
Voorbeelden hiervan zijn Zoladex (Gosereline), Suprecur (Brusereline) en
Lucrin (Leuproreline).
Algemene bijwerkingen en gevolgen van de hormonale therapie bij
borstkanker
De bijwerkingen komen overeen met overgangsklachten. De natuurlijke
overgang is voor elke vrouw verschillend; de een heeft veel klachten terwijl de
andere vrouw er buiten het uitblijven van de menstruaties nauwelijks iets van
merkt. Hetzelfde geldt voor de klachten die worden veroorzaakt door de
hormonale therapie. Bij vrouwen die nog niet in de overgang zijn, zijn de
klachten vaak wat heftiger door de plotselinge sterke daling van de
oestrogeenspiegel in het bloed. Bij vrouwen die in de overgangsfase zijn, is
de oestrogeenspiegel al wat lager waardoor de klachten vaak minder heftig
zijn. Reeds bestaande overgangsklachten kunnen wel wat toenemen. Bij
vrouwen die de overgang al achter de rug hebben, kunnen overgangsklachten
weer iets terugkomen. De meeste klachten kunnen na zo’n drie maanden,
3
Diaconessenhuis Leiden
Hormonale therapie bij borstkanker
wanneer het lichaam gewend raakt aan de veranderde hormoonbalans, weer
wat afnemen.
Bijwerkingen die bij alle vormen van hormonale therapie kunnen voorkomen:
•
opvliegers; een opvlieger kan een aantal seconden duren, maar ook
een aantal minuten aanhouden. Vaak gaat een opvlieger samen met
een verhoogde hartslag en transpireren. Vooral ’s nachts kan het
transpireren heftig zijn. Stress kan zorgen voor meer én hevigere
opvliegers.
•
misselijkheid, vooral aan het begin van de behandeling;
•
droge vagina; door de afname van oestrogeen worden de slijmvliezen
droger en dunner. De slijmvliezen van ogen, neus en mond, maar
vooral de slijmvliezen van de vagina kunnen klachten geven. Zo wordt
de vagina gevoeliger voor irritaties.
•
onregelmatige of tijdelijke wegblijvende menstruatie;
•
afname van de seksuele interesse;
•
gewichtstoename;
•
duizeligheid;
•
spier en gewrichtspijn;
•
hoofdpijn;
•
stemmingswisseling. Sommige vrouwen geven aan vaak prikkelbaar te
zijn, makkelijker geïrriteerd te raken, soms zodanig dat ze zichzelf
niet herkennen.
•
depressieve klachten. Er kunnen sombere gevoelens ontstaan. Dit kan
een direct gevolg zijn van de overgang, maar ook van de confrontatie
met het hele ziekte- en behandelproces.
•
vaginaal bloedverlies; meld dit aan uw behandeld arts.
•
dunner wordend hoofdhaar en toename van de lichaamsbeharing. Dit
komt door de verandering in de balans tussen mannelijke en
vrouwelijke geslachtshormonen.
Behandelingsspecifieke bijwerkingen
Naast algemene bijwerkingen zijn er ook nog enkele behandelingsspecifieke
bijwerkingen.
Nolvadex (Tamoxifen):
•
Bevordert de bloedstolling. Dit verhoogt in lichte mate het risico op
bloedpropjes in de bloedvaten(= trombose).
Mocht u bloedverdunners (gaan) gebruiken, denkt u er dan aan dat
u bij de behandeld arts en de trombosedienst meldt dat u
nolvadex(Tamoxifen) gebruikt.
•
Bij een jarenlang gebruik van Tamoxifen neemt het risico op het
ontstaan van baarmoederkanker licht toe. Dit risico weegt meestal niet
op tegen de kans op een positief effect van Tamoxifen op
borstkanker.
•
Na de overgang vermindert Nolvadex (Tamoxifen) het risico op
botontkalking.
Wijze van inname:
De tablet (Tamoxifen) moet één keer per dag in hun geheel worden
ingenomen. Om de kans te verkleinen dat u het medicijn vergeet in te nemen,
4
Diaconessenhuis Leiden
Hormonale therapie bij borstkanker
adviseren wij u een tijdstip te kiezen dat voor uzelf zo gunstig mogelijk is. Dit
kan ’s ochtends, ’s middags of ’s avonds zijn.
Aromataseremmers:
Dit is een aromataseremmer waarbij sprake kan zijn van de volgende
bijwerkingen:
•
spier- en gewrichtsklachten;
•
botontkalking (osteoporose;
Wijze van inname:
Kies een vast tijdstip dat voor uzelf zo gunstig mogelijk is.
Bij hormonale therapie vanwege borstkanker kan verder ook sprake zijn van
de volgende bijwerkingen:
•
Vervroegde overgangsklachten, of toename van overgangsklachten als
u bij de start van de hormoontherapie al in de overgang was. Klachten
die bij de overgang horen zijn: opvliegers, minder zin in vrijen,
onregelmatige menstruatie en botontkalking.
•
Gewichtstoename. Uw gewicht kan toenemen door het vasthouden van
vocht. Dit probleem is in het algemeen op te lossen met
vochtafdrijvende middelen en/of weinig tot geen zout te gebruiken.
Sommige vrouwen komen echter blijvend enkele kilo’s aan.
•
Verminderde vochtproductie van de vagina, waardoor het vrijen minder
prettig en moeilijker is. Het gebruik van een glijmiddel kan een
oplossing zijn. Het slijmvlies van de vagina wordt door een
verminderde vochtproductie gevoeliger voor infecties. Bij een infectie is
vaak sprake van jeuk en afscheiding. Er zijn medicijnen die deze
infecties tegengaan.
Een verhoogde kans op osteoporose voor vrouwen in de overgang
Als u al in de overgang was, kan de hormoontherapie met
aromataseremmers het risico op botontkalking soms vergroten. Als het
proces van botontkalking al gaande is, kunnen de medicijnen uit de groep
van de aromataseremmers dit proces versnellen.
Daarom wordt voordat u met het gebruik van de medicijnen uit deze groep
start, eerst een botdichtheidmeting (DEXA-scan) gedaan. Deze meting maakt
duidelijk of er al sprake is van botontkalking. Mocht dit het geval zijn, dan
wordt met u gesproken over de medicijnen die u kunt gebruiken om het
proces van de botontkalking te remmen.
Maatregelen die u zelf kunt nemen om de risico’s van botontkalking te
beperken zijn:
•
Inname van voldoende calcium, dat wil zeggen 1200-1500 mg per dag
via de voeding. Dit komt overeen met 4 keer per dag een melkproduct
met extra calcium erin of 5 keer per dag een gewoon melkproduct. Als
u meer dan 2500 mg inneemt wordt het schadelijk.
•
Inname van voldoende vitamine D, dat wil zeggen 400-800 eenheden
per dag. Als u uw brood belegt met boter, margarine of halvarine en u
5
Diaconessenhuis Leiden
Hormonale therapie bij borstkanker
•
•
•
uw vlees bakt in een bak- of braadproduct, krijgt u voldoende vitamine
D via de voeding binnen. Ook 30 minuten buiten in zonlicht zorgt voor
opname van voldoende. Matig gebruik van alcohol en cafeïnehoudende
producten.
Niet roken;
Minimaal een half uur per dag bewegen;
Vitamine D.
Om de aanwezigheid van osteoporose te meten en te volgen zal de
specialist of de nurse practitioner een botdichtheidmeting laten verrichten
(BMD). Dit gebeurt bij:
•
•
•
Vrouwen jonger dan 40 jaar die nog niet in de overgang zijn en
behandeld worden met een LHRH analoog, of bij wie de eierstokken
verwijderd zijn;
Vrouwen, die nog niet in de overgang zijn, en die reeds een jaar
behandeld worden met nolvadex (Tamoxifen) en bij wie sprake is van
uitval van de functie van de eierstokken;
Vrouwen die de overgang al hebben gehad en die aromataseremmers
gebruiken.
Afhankelijk van de botdichtheidsmeting bespreekt de specialist of de nurse
practitioner met u of u aanvullende medicatie nodig hebt en wanneer de
botdichtheidsmeting herhaald moet worden.
Controle en begeleiding
Het advies dat u krijgt voor de hormonale behandeling, is afgestemd in het
multidisciplinair overleg voor oncologische patiënten, en is gebaseerd op
landelijke richtlijnen.
De risico’s van het eventueel niet volgen van de hormoontherapie worden
ook met u besproken.
Tijdens de behandeling zult u afwisselend door de specialist en de nurse
practitioner gecontroleerd worden op de werking en de bijwerkingen van de
hormoontherapie.
Wanneer moet u contact opnemen?
Wanneer u last krijgt van bijwerkingen, kijk het dan eerst enkele dagen tot
weken aan als dat mogelijk is. Vaak verdwijnen de klachten na verloop van
tijd weer als uw lichaam zich op de behandeling heeft ingesteld.
Bespreek de bijwerkingen die u ondervindt in ieder geval tijdens uw
controleafspraak in het Diaconessenhuis. Uw specialist kan u tips geven om
de hinder die u van bijwerkingen ondervindt te verminderen.
Bij vragen en/of onacceptabele bijwerkingen kunt u altijd eerder contact
opnemen met de mammacareverpleegkundige/nurse practitioner.
6
Diaconessenhuis Leiden
Hormonale therapie bij borstkanker
Direct contact opnemen
Bij bepaalde klachten zoals verdenking trombosebeen- of arm en/of een
longembolie moet u direct contact opnemen! Ook bij menstruatie en
vaginaal bloedverlies.
Heeft u vragen naar aanleiding van deze brochure, kunt terecht bij de
behandeld specialist en/of nurse practitioner/mammacareverpleegkundige,
Diaconessenhuis Leiden.
Telefoon 071 – 517 81 78, pieper 21210 of 21257.
Maatschap Chirurgie
Telefoonnummer: 071 - 517 83 36
0712/5019889/DIA1201
7

Download Report