51
JAA
ARREKEN
NING
INHO
OUD GECONSOLID
DEERDE JAARREK
J
KENING 2
2013
Gecon
nsolideerrd overzicht van gerealis
seerde
en nie
et gerealliseerde resultatten .................................................................. 52
5
Gecon
nsolideerrde balan
ns ...................................................................................... 53
5
Gecon
nsolideerrd mutattieoverziicht van het eige
en vermo
ogen ..... 54
5
Gecon
nsolideerrd kasstrroomove
erzicht voor 2013
3................................ 55
5
Toelicchting op
p de geco
onsolide
eerde jaa
arrekenin
ng .............................. 56
5
LVN
NL-jaarversllag 2013
52
Geconsolideerd overzicht van gerealiseerde en niet gerealiseerde
resultaten
(bedragen in € 1.000)
2013
2012
8
9
175.793
11.009
186.802
169.730
9.710
179.440
10
11
12
127.204
11.077
32.488
170.769
118.385
9.772
33.038
161.195
16.033
18.245
64
2.909
2.845
54
4.465
4.411
13.188
13.834
-
-
13.188
13.834
2013
9.344
3.844
2012
9.587
4.247
13.188
13.834
Toelichting
Voortgezette activiteiten
Omzet
Overige opbrengsten
Bedrijfsopbrengsten
Personeelskosten
Afschrijvingen
Algemene kosten
Bedrijfslasten
Exploitatieresultaat
Financieringsbaten
Financieringslasten
Netto financieringslasten
Resultaat uit voortgezette activiteiten
Niet gerealiseerde resultaten
Totaal gerealiseerde en niet gerealiseerde
resultaten over het boekjaar
Resultaat toe te rekenen aan:
Bestemmingsfonds
Egalisatiereserve
Totaal gerealiseerde en niet gerealiseerde
resultaten over het boekjaar
LVNL-jaarverslag 2013
13
13
53
Gecon
nsolideerrde balan
ns
(bedragen
n in € 1.000)
Toelicchting
201
13
2012
Activa
Immateriële vaste activa
Materiële vaste activa
Totaal v
vaste activa
a
14
1
15
1
53
37
107.92
21
108.45
58
403
10
06.160
106.563
Vorderin
ngen
Geldmid
ddelen en kassequivalente
en
Totaal v
vlottende activa
a
16
1
17
1
35.01
19
2.15
52
37.17
71
35.448
3
3.173
38.621
145.62
29
145.184
Totaal a
activa
Passiva
a
Eigen V
Vermogen
18
1
7.98
87
-5.201
Verplichtingen
Leninge
en en overige
e financiering
gsverplichtin
ngen
Vooruit ontvangen baten
b
eelsbeloningen
Persone
Overige
e voorziening
gen
Totaal langlopende
e verplichtin
ngen
19
1
20
2
21
2
22
2
63.86
69
2.89
93
38.42
28
0
105.19
90
67.690
6
4.221
42.524
4
174
114.609
19
1
20
2
23
2
8.82
21
17
72
23.45
59
32.45
52
12.131
1
836
22.809
2
35.776
145.62
29
145.184
Leninge
en en overige
e financiering
gsverplichtin
ngen
Vooruit ontvangen baten
b
Handelss- en overige
e schulden
Totaal kortlopende
e verplichtin
ngen
Totaal passiva
LVN
NL-jaarversllag 2013
54
Geconsolideerd mutatieoverzicht van het eigen vermogen
Bestemmingsfonds
Egalisatiereserve
Totaal
Saldo per 1 januari 2012
6.471
-25.506
-19.035
Resultaat 2012
9.587
4.247
13.834
16.058
-21.259
-5.201
9.344
3.844
13.188
25.402
-17.415
7.987
(bedragen in € 1.000)
Toelichting
Saldo per 1 januari 2013
Resultaat 2013
Saldo per 31 december 2013
LVNL-jaarverslag 2013
18
55
Gecon
nsolideerrd kasstrroomove
erzicht over 2013
3
2013
3
(bedragen
n in € 1.000.000
0)
Ontvang
gsten heffingen en-route
e
Ontvang
gsten heffingen terminall
Ontvang
gsten heffingen helikopters
Overige
e ontvangsten
Ontvang
gsten uit ope
erationele acctiviteiten
Betaling
gen personee
el
Betaling
gen EUROCONTROL
Betaling
gen KNMI
Betaling
gen verzekerringen
Betaling
gen leverancciers
Betaling
gen uit opera
ationele activ
viteiten
164,3
1
53,9
1,7
2,9
157,4
53,8
1,8
2,5
-1
133,3
-36,5
-0,2
-0,9
-31,0
Investeringen in materiële vaste
e activa
esteringen in
n materiële va
aste activa
Desinve
Betaling
gen en ontva
angsten jointt ventures
Netto k
kasstroom uit
u investeriingsactivite
eiten
-13,0
0,4
0,3
Opname
e lange termijn leningen
Aflossin
ng lange term
mijn leningen
n
Rente la
ange termijn leningen
Financia
al leasetermiijnen
Rente financial leasetermijnen
Ministerie van
n Financiën
Rente M
Ontvang
gen subsidies
Netto k
kasstroom uit
u financierringsactivite
eiten
5,0
-12,1
-3,0
0,0
0,0
0,0
0,4
-127,0
-35,5
-0,3
-1,1
-34,4
-201,9
-198,3
3
20,9
17,2
2
-16,2
0,1
0,3
-12,3
-15,8
8
13,0
-13,4
-3,3
-8,0
-0,6
0,1
0,2
Totaal netto toe-/a
afname kass
stromen
Eindsta
and geldmid
ddelen en ka
asequivalen
nten
215,5
5
222,8
Netto k
kasstroom uit
u operation
nele
activite
eiten
Beginsttand geldmiddelen en kassequivalente n
Totaal n
netto toe-/affname kasstrromen
20
012
-9,7
-12,0
0
-1,1
-10,6
6
3,2
-1,1
13,8
1
-1
10,6
2,1
LVN
NL-jaarversllag 2013
2
3,2
56
Toelichting op de geconsolideerde jaarrekening
1. Verslaggevende entiteit
Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL) is statutair gevestigd aan het Stationsplein Zuid West 1001 te
Schiphol in Nederland. Bij wet is LVNL, voorheen Luchtverkeersbeveiligingsorganisatie (LVB), met
ingang van 1 januari 1993 opgericht. LVNL is een zelfstandig bestuursorgaan (ZBO) met rechtspersoonlijkheid. Kernactiviteit is het verlenen van luchtverkeersdienstverlening, zodanig dat het
luchtverkeer op een veilige en efficiënte wijze wordt afgehandeld binnen de gestelde milieurichtlijnen.
In de Wet luchtvaart zijn alle taken van LVNL vastgelegd. Daaronder vallen onder meer het verlenen
van communicatie-, navigatie- en plaatsbepalingsdiensten, het verlenen van luchtvaartinlichtingendiensten en het uitgeven van luchtvaartpublicaties en kaarten en het verzorgen of doen verzorgen van
opleidingen ten behoeve van luchtverkeersbeveiliging.
De raad van toezicht heeft op 25 april 2014 voorafgaand aan de publicatie ingestemd met de
jaarrekening.
De geconsolideerde jaarrekening van LVNL over 2013 omvat de joint ventures Stichting Knowledge
and Development Centre Mainport Schiphol en Stichting Bewonersaanspreekpunt Schiphol.
LVNL legt als ZBO verantwoording af over haar prestaties aan de minister en de staatssecretaris van
Infrastructuur en Milieu conform het door het Ministerie van Infrastructuur en Milieu opgestelde
Informatiestatuut. Bovendien heeft de minister beslissingsbevoegdheid met betrekking tot de
begroting en de tarieven van LVNL.
Basis voor Presentatie
2. Overeenstemmingsverklaring
In artikel 12 lid 1 van de EG-verordening Nr 550/2004 van het Europees parlement en de Raad
betreffende de verlening van luchtvaartnavigatiediensten in het gemeenschappelijke Europees
luchtruim (zogenoemde luchtvaartnavigatiedienstenverordening) is het volgende vastgelegd:
“Verleners van luchtvaartnavigatiediensten moeten, ongeacht hun eigendomsstructuur of rechtsvorm,
hun jaarrekeningen opstellen, aan een onafhankelijke accountantscontrole onderwerpen en publiceren.
Deze jaarrekeningen moeten voldoen aan de door de Gemeenschap goedgekeurde internationale
standaarden voor jaarrekeningen (lees: EU-IFRS). Wanneer deze jaarrekeningen wegens juridische
status van de dienstverlener niet volledig aan de internationale standaarden voor jaarrekeningen
kunnen beantwoorden, streeft de betrokken dienstverlener ernaar zoveel als mogelijk aan deze
standaarden te voldoen.”
Het Ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft de reikwijdte van de implementatie van Verordening
550/2004 van het Europees parlement en de Raad beperkt. Deze beperking heeft betrekking op
reikwijdte van IAS 19. Het ministerie heeft de reikwijdte van de IAS 19 beperkt:
- In de brief gedateerd op 31 maart 2009 en met onderwerp ‘Toepassing IAS 19 Jaarrekening LVNL’ is
bepaald dat wordt afgezien van het treffen van een voorziening van de niet afgefinancierde
opgebouwde FLNA-rechten. Het ministerie heeft tevens aangegeven dat deze niet afgefinancierde
LVNL-jaarverslag 2013
57
opgebouwde FLNA-rechten moeten worden toegelicht onder de niet uit de balans blijkende
verplichtingen;
- In de brief gedateerd op 17 maart 2014 en met onderwerp ‘IAS19R m.b.t. jaarrekening 2013’ is
bepaald dat wordt afgezien van het toepassen van het direct verwerken van de actuariële winsten
en verliezen van een toegezegde pensioenregeling (DB-regeling) in het eigen vermogen. Dit houdt
in dat er geen wijziging komt op de waarderingsgrondslagen zoals in voorgaande jaren is toegepast.
De actuariële winsten en verliezen worden verwerkt in de exploitatiekosten onder de personeelskosten.
Hierdoor voldoet de jaarrekening niet volledig aan de vereiste van EU-IFRS doch zoveel als mogelijk.
Daar waar in de jaarrekening de term LVNL-waarderingsgrondslagen wordt gehanteerd, worden de
waarderingsgrondslagen bedoeld op basis van Verordening 550/2004 van het Europees parlement en
de Raad en de brieven van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu met daarin de uitzonderingen op
toepassing van IAS 19 Jaarrekening LVNL.
3. Waarderingsbasis
De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld op basis van historische kosten, met dien verstande dat
afgeleide financiële instrumenten worden gewaardeerd tegen reële waarde.
4. Functionele valuta en presentatievaluta
De jaarrekening wordt gepresenteerd in euro; de functionele valuta voor LVNL. Alle financiële
informatie is afgerond op duizenden euro’s, tenzij anders vermeld.
5. Veronderstellingen en schattingen
Het management heeft bij het opstellen van de jaarrekening in overeenstemming met de geldende
grondslagen, op onderdelen gebruik gemaakt van veronderstellingen en schattingen die medebepalend
zijn voor de opgenomen bedragen. De feitelijke uitkomsten kunnen van deze veronderstellingen en
schattingen afwijken. De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend
beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schattingen
worden herzien en in de toekomstige perioden waarvoor de herziening gevolgen heeft.
Het bovenstaande is van toepassing op de volgende onderwerpen:
a)
Bijzondere waardeverminderingen van vaste activa
De boekwaarde van materiële vaste activa wordt periodiek getoetst aan de realiseerbare waarde
indien aanwijzingen bestaan voor een bijzondere waardevermindering. Een aanwijzing voor een
bijzondere waardevermindering kan bijvoorbeeld zijn dat, naar inschatting van het bestuur, sprake is
van:
- Een snellere daling van de marktwaarde van een actief dan zou voortvloeien uit het verloop over de
tijd of normaal gebruik;
- Een belangrijke wijziging in de toepassing van een actief of in de bedrijfsstrategie;
- Prestaties die sterk achterblijven ten opzichte van de verwachtingen, een significante
verslechtering in de bedrijfstak of economie, of veroudering of beschadiging van het actief.
LVNL-jaarverslag 2013
58
Daarnaast kunnen omstandigheden, naar de inschatting van het bestuur, leiden tot de noodzaak tot
het terugnemen van een eerder toegepaste bijzondere waardevermindering.
Om in voornoemde gevallen te kunnen bepalen of daadwerkelijk sprake is van bijzondere
waardeverminderingen of de noodzaak tot herziening, wordt de realiseerbare waarde bepaald. Daarbij
maakt het bestuur gebruik van inschattingen en veronderstellingen ten aanzien van de bepaling van
kasstroomgenererende eenheden, de toekomstige kasstromen en de disconteringsvoet. De
beoordelingen die hieraan ten grondslag liggen, kunnen van jaar tot jaar verschillen door economische
of marktomstandigheden, veranderingen in de bedrijfsomgeving of in wet- en regelgeving en door
andere factoren waar LVNL geen invloed op kan uitoefenen. Indien de prognoses voor de realiseerbare
waarde moeten worden bijgesteld, kan dit leiden tot bijzondere waardeverminderingen of (in het geval
van vaste activa) herziening daarvan.
b)
Economische levensduur en restwaarde van materiële vaste activa
De materiële vaste activa maken een belangrijk deel uit van de totale activa van LVNL en de kosten
van periodieke afschrijvingen vormen een belangrijk deel van de jaarlijkse bedrijfslasten. De, op basis
van haar inschattingen van en veronderstellingen door het bestuur, vastgestelde economische
levensduur en restwaarden, hebben een belangrijke invloed op de waardering van materiële vaste
activa. De economische levensduur van materiële vaste activa wordt mede geschat aan de hand van de
technische levensduur, de ervaringen ten aanzien van soortgelijke activa, de onderhoudshistorie en de
periode waarin de economische voordelen uit hoofde van de exploitatie van het activum ten goede
zullen komen aan LVNL. Periodiek wordt getoetst of zich wijzigingen hebben voorgedaan in
inschattingen en veronderstellingen die een aanpassing van de economische levensduur en/of
restwaarde noodzakelijk maken. Een dergelijke aanpassing wordt prospectief doorgevoerd.
c)
Actuariële aannames met betrekking tot voorzieningen personeelsbeloningen
Verplichtingen uit hoofde van actuarieel berekende personele regelingen, evenals vorderingen of
verplichtingen uit hoofde van pensioenregelingen van deelnemingen, worden actuarieel bepaald.
Daarbij wordt gebruik gemaakt van veronderstellingen ten aanzien van toekomstige ontwikkelingen in
salaris, sterfte, personeelsverloop, rendement van beleggingen en andere uitgangspunten.
Voor het disconteren maakt LVNL gebruik van de actuele effectieve marktrente gebaseerd op
hoogwaardige ondernemingsobligaties, rekening houdend met de termijnstructuur van de
verplichtingen. Het is algemeen aanvaard hoogwaardig te vertalen naar AA-rated
ondernemingsobligaties. Voor LVNL wordt de disconteringsvoet vastgesteld door de risicovrije
rentevoet (de swapcurve) te verhogen met de creditspread op basis van iBoxx (AA-rated). IBoxx is een
index voor obligaties die wordt gepubliceerd voor verschillende sectoren (bijvoorbeeld overheid, semioverheid, corporate), verschillende ratings en looptijden.
d)
Aannames met betrekking tot ontslagvergoedingen
Bij het vaststellen van de voorziening voor ontslagvergoedingen is door het management een
inschatting gemaakt van het aantal overeen te komen vertrekregelingen en de kans dat
herplaatsingskandidaten gedurende de herplaatsingsperiode een nieuwe werkkring vinden. Voorts is
rekening gehouden met de bepalingen in het rechtspositiereglement.
LVNL-jaarverslag 2013
59
e)
Claims en geschillen
Periodiek wordt door het bestuur een beoordeling uitgevoerd op alle claims en geschillen om te
bepalen in welke mate er sprake is van bestaande en/of voorwaardelijke verplichtingen. Een
voorziening wordt opgenomen voor bestaande verplichtingen voor zover het waarschijnlijk is dat een
uitstroom van middelen zal plaatsvinden om de verplichting in te lossen en er een betrouwbare
schatting kan worden gemaakt van het bedrag van de verplichting. Een voorwaardelijke verplichting
dient te worden toegelicht. Aan de hand van de uitkomst van deze beoordeling wordt derhalve bepaald
voor welke claims en geschillen een voorziening wordt getroffen en voor welke een toelichting wordt
opgenomen. Indien een voorziening dient te worden getroffen, vraagt ook de inschatting van de kans
en omvang van een uitstroom van middelen een aanzienlijke mate van beoordeling. In deze
beoordeling maakt het bestuur mede gebruik van juridisch advies.
f)
Voorziening dubieuze debiteuren
De voorziening dubieuze debiteuren wordt gevormd ten behoeve van de luchtvaartmaatschappijen
waarvan onzeker is of zij aan hun betalingsverplichtingen kunnen voldoen. Op basis van de ouderdom
worden de posten individueel beoordeeld en wordt een schatting gemaakt voor het oninbare deel van
de vordering.
6. Grondslagen voor financiële verslaggeving
De grondslagen voor de financiële verslaggeving zijn consequent toegepast op alle in deze
geconsolideerde jaarrekening vermelde perioden.
Het boekjaar van LVNL vangt aan op 1 januari en eindigt op 31 december van hetzelfde jaar.
LVNL is aangemerkt als eindgebruiker voor de btw. Hierdoor zijn de verantwoorde kosten inclusief btw.
De cijfers voor 2012 zijn waar nodig opnieuw gerubriceerd zodat vergelijkbaarheid met 2013 mogelijk
is.
a)
Nieuwe standaarden en wijzigingen in standaarden en het effect op LVNLwaarderingsgrondslagen
Voor het boekjaar startend op 1 januari 2013 is een aantal wijzigingen doorgevoerd binnen IFRS die
zijn goedgekeurd door de International Accounting Standards Board (IASB). Deze wijzigingen bestaan
uit nieuwe standaarden, herziene standaarden en jaarlijkse verbeteringen op de standaarden. De door
de IASB goedgekeurde wijzigingen zijn nog niet allemaal door de Gemeenschap (EU) goedgekeurd.
Zoals blijkt uit de overeenstemmingsverklaring (zie toelichting 2) moet LVNL voldoen aan de door de
Gemeenschap goedgekeurde standaarden.
In het jaar 2013 zijn de onderstaande, voor LVNL relevante, aanpassingen in de standaarden door de
Gemeenschap goedgekeurd:
IAS 19 (Amendment) Employee benefits
De gewijzigde standaard is van toepassing op verslagjaren die beginnen op of na 1 januari 2013. De
wijziging verplicht de actuariële resultaten op een toegezegde pensioenregeling direct te verwerken in
het eigen vermogen en sluit de optie uit om deze in zijn geheel ten laste/gunste van de exploitatie te
brengen.
LVNL-jaarverslag 2013
60
Omdat de FLNA-regeling binnen IAS 19 wordt aangemerkt als een toegezegde pensioenregeling heeft
deze wijziging effect op de LVNL-waarderingsgrondslagen. Binnen de LVNL-waarderingsgrondslagen
worden de actuariële resultaten op de FLNA-voorziening Rotterdam, Eelde en Beek direct ten laste van
de exploitatie verwerkt, hetgeen als gevolg van de gewijzigde IAS 19 niet meer is toegestaan.
De stelselwijziging heeft geen impact op de hoogte van het gepresenteerde eigen vermogen, maar
leidt wel tot een andere presentatie van het toekennen van het resultaat over het bestemmingsfonds
en de egalisatiereserves.
Binnen de huidige EUROCONTROL-beginselen voor het vaststellen van de kostengrondslag voor de
heffingen wegens het gebruik van ‘en route’-faciliteiten en de berekening van de eenheidstarieven,
zijn nog geen richtlijnen opgenomen over de manier waarop deze directe vermogensmutaties moeten
worden behandeld. De huidige richtlijnen gaan er nog vanuit dat de actuariële resultaten via de
kostenbasis (winst- en verliesrekening) verantwoord worden. De Europese Commissie heeft dit alles
onderkend en onderzoekt deze onderwerpen en specifiek het issue met betrekking tot pensioenkosten, in aanloop naar referentieperiode 2. Mogelijk leidt dit tot een aanpassing van de definities van
controllable en uncontrollable costs. Tegen deze achtergrond heeft het ministerie besloten de
resultaten van het onderzoek van de Europese Commissie af te wachten en tot die tijd de gewijzigde
IAS 19 niet toe te passen voor wat betreft de verwerking van de actuariële resultaten. Dit besluit is
door het ministerie vastgelegd in de brief van 17 maart 2014 met als onderwerp ‘IAS19R m.b.t.
jaarrekening 2013’ (zie ook de toelichting 2: Overeenstemmingsverklaring).
LVNL heeft haar waarderingsgrondslagen hierop daarom niet aangepast. Alle actuariële winsten en
verliezen op de toegezegde pensioenregelingen lopen direct ten laste/gunste van de exploitatie.
IAS 1 Presentatie van overige niet gerealiseerde resultaten
Deze standaard is van toepassing op verslagjaren die beginnen op of na 1 januari 2013. De wijzigingen
hebben betrekking op de presentatie van het mutatieoverzicht van het eigen vermogen. Deze
standaard heeft geen impact op de hoogte van het eigen vermogen. LVNL heeft geen kosten of baten
die vallen onder de definitie van overige niet gerealiseerde resultaten. De wijziging heeft daarom geen
effect op de presentatie van het eigen vermogen.
IFRS 13 Waardering tegen reële waarde
In deze aanpassing wordt een nadere invulling gegeven aan de manier waarop de reële waarde moet
worden bepaald als toelichting hiervan nodig is volgens een andere standaard. Dit geldt bijvoorbeeld
voor de financiële instrumenten. Voor de financiële instrumenten binnen LVNL wijzigt ten opzichte van
voorgaande jaren niets. De in de toelichting opgenomen bedragen voor reële waarde wijzigen niet.
Deze aanpassing heeft daarom geen effect op de toelichting die LVNL geeft op de financiële
instrumenten.
Amendments IFRS 7 Informatieverschaffing - Saldering van financiële activa en financiële
verplichtingen
Deze wijziging geeft aanvullende eisen aan de toelichting wanneer sprake is van saldering van
vorderingen en schulden. LVNL past een dergelijke saldering van posten niet toe in haar presentatie
van de financiële cijfers. Deze aanpassing heeft daarom geen effect op de toelichting die LVNL geeft.
LVNL-jaarverslag 2013
61
Amendment jaarlijkse verbeteringen IFRS 2009-2011 cyclus
Dit betreft een aantal verbeteringen aan een vijftal IFRS-richtlijnen. Van belang voor LVNL is een
verduidelijking over de classificatie van spare parts en reserveonderdelen binnen de jaarrekening. Er is
bepaald dat deze gewaardeerd dienen te worden onder de materiële vaste activa. Binnen LVNL wordt
deze benadering al gehanteerd, daarom heeft deze aanpassing geen effect op de
waarderingsgrondslagen van LVNL.
b)
Wijzigingen die vervroegd in 2013 mogen worden toegepast
In 2013 is door de EU een vijftal gewijzigde standaarden (IFRS 10 Geconsolideerde jaarrekening, IFRS
11 Gezamenlijke overeenkomsten, IFRS 12 Informatieverschaffing over belangen in andere entiteiten,
IAS 27 Enkelvoudige jaarrekening, IAS 28 Investeringen in geassocieerde deelnemingen) aangenomen
met betrekking tot de consolidatie. De verplichte ingangsdatum is 1 januari 2014, maar een eerdere
invoering is toegestaan. Voorwaarde voor eerdere invoering is wel dat alle vijf de gewijzigde richtlijnen
worden toegepast.
In deze richtlijnen wordt een nadere invulling geheven aan de definitie van het hebben van control
over een onderneming waarin de onderneming een belang heeft. LVNL heeft een tweetal joint
ventures (gezamenlijke overeenkomsten): KDC en BAS. De wijzing in de definitie van control binnen
IFRS 11 leidt niet tot een aanpassing van de manier van waardering van deze twee joint ventures. Aan
de toelichting 28: Gerelateerde partijen zijn de doelstellingen van de stichting toegevoegd. Hiermee
voldoet LVNL aan de gewijzigde standaarden en hebben deze dus toegepast in de huidige
jaarrekening.
c)
Grondslagen voor consolidatie
Joint ventures
Joint ventures zijn die entiteiten waarover LVNL gezamenlijke zeggenschap heeft, vastgelegd in een
contractuele overeenkomst en unanieme instemming vereisen voor strategische beslissingen over het
financiële en operationele beleid. De financiële gegevens van de joint ventures worden volgens de
netto vermogenswaarde gewaardeerd.
Eliminatie van transacties bij consolidatie
Intragroepssaldi en -transacties, alsmede eventuele niet-gerealiseerde winsten en verliezen op
transacties tussen LVNL en haar joint ventures of baten en lasten uit dergelijke transacties worden bij
de opstelling van de geconsolideerde jaarrekening geëlimineerd.
d)
Financiële instrumenten
Niet-afgeleide financiële instrumenten
De niet-afgeleide financiële instrumenten omvatten vorderingen, geldmiddelen en kasequivalenten,
leningen en overige financieringsverplichtingen, handels- en overige schulden.
Niet-afgeleide financiële instrumenten worden bij de eerste opname verwerkt tegen reële waarde plus,
voor instrumenten die niet zijn gewaardeerd tegen reële waarde met verwerking van waardeveranderingen in de exploitatierekening, eventuele direct toerekenbare transactiekosten. Na de eerste
opname worden niet-afgeleide financiële instrumenten op de hierna beschreven manier gewaardeerd.
LVNL-jaarverslag 2013
62
De geldmiddelen en kasequivalenten omvatten rekening-courantkredieten bij commerciële banken en
het Ministerie van Financiën. Wanneer het rekening-courantkrediet bij het Ministerie van Financiën een
schuld betreft, wordt deze verantwoord onder de post leningen en overige financieringsverplichtingen.
De rekening-courantkredieten maken in het kasstroomoverzicht deel uit van het saldo geldmiddelen en
kasequivalenten. De verwerking van financieringsbaten en -lasten wordt toegelicht onder noot k.
De vorderingen worden gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs op basis van de effectieve
rentemethode, gewoonlijk de nominale waarde, onder aftrek van een voorziening voor geschatte
oninbaarheid. Mutaties van deze voorziening worden verantwoord in de exploitatierekening.
De post leningen en overige financieringsverplichtingen bestaan uit leningen en schulden aan
kredietinstellingen en het Ministerie van Financiën. Leningen worden opgenomen tegen geamortiseerde kostprijs op basis van de effectieve rentemethode. Rentedragende leningen worden
verantwoord onder de kortlopende verplichtingen voor zover wordt verwacht dat aflossing binnen
twaalf maanden na balansdatum plaatsvindt.
Afgeleide financiële instrumenten
Afgeleide financiële instrumenten worden bij de eerste opname gewaardeerd tegen reële waarde,
toerekenbare transactiekosten worden als last in de exploitatierekening opgenomen wanneer zij
worden gemaakt. Na de eerste opname worden afgeleide financiële instrumenten tegen reële waarde
gewaardeerd en eventuele wijzigingen op de hierna beschreven manier verantwoord.
Indien een derivaat niet voor handelsdoeleinden wordt aangehouden en niet is aangewezen als
daarvoor in aanmerking komende afdekkingsrelatie, worden alle mutaties in de reële waarde direct in de
exploitatierekening opgenomen.
e)
Vreemde valuta
Transacties luidend in vreemde valuta worden in de functionele valuta omgerekend tegen de geldende
wisselkoers per transactiedatum. In vreemde valuta luidende monetaire activa en verplichtingen
worden per balansdatum in de functionele valuta omgerekend tegen de op die datum geldende
wisselkoers.
Koersverschillen worden ten gunste, respectievelijk ten laste van de exploitatierekening over de per
balansdatum afgesloten verslagperiode gebracht.
f)
Omzet
Onder de omzet worden de vergoedingen verantwoord die LVNL ontvangt uit hoofde van het
verrichten van haar wettelijke taak, het verlenen van luchtverkeersdiensten binnen het Nederlandse
luchtruim. Binnen het Nederlandse luchtruim worden door LVNL drie heffingszones onderkend: enroute, terminal en North Sea Area Amsterdam (NSAA). De vergoedingen worden betaald door de
luchtvaartmaatschappijen. Daarnaast ontvangt LVNL een bijdrage van de overheid voor de vrijgestelde
vluchten en VFR- (Visual Flight Rules) verkeer binnen het en-route gebied. Deze bijdrage wordt
verantwoord onder de heffingen en-route.
De omzet wordt verantwoord in de exploitatierekening zodra de dienst is geleverd en de vergoeding
die LVNL ontvangt op een betrouwbare wijze kan worden bepaald en het waarschijnlijk is dat de
economische voordelen naar LVNL toekomen.
LVNL-jaarverslag 2013
63
g)
Diverse opbrengsten
Onder de diverse opbrengsten worden de opbrengsten verantwoord uit hoofde van activiteiten die
LVNL voor derden verricht naast haar wettelijke kerntaak. Wanneer de dienst of het goed is geleverd
door LVNL worden de opbrengsten verantwoord in de exploitatierekening.
h)
Subsidies
De subsidies zijn grotendeels verkregen uit hoofde van investeringen in materiële vaste activa. De
ontvangen subsidies worden in de balans opgenomen als vooruit ontvangen baten (zie noot o).
Zodra er voldoende zekerheid bestaat dat LVNL voldoet aan de gestelde voorwaarden worden de
subsidies systematisch in de exploitatierekening opgenomen gedurende de gebruiksduur van het
actief dan wel op het moment dat er met voldoende zekerheid kan worden vastgesteld dat LVNL aan
de voorwaarden voor toekenning heeft voldaan en de subsidie mag behouden.
i)
Bijdrage Rijk
Deze bijdrage is gebaseerd op de toezegging van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu inzake de
hoogte en de allocatie van de van EUROCONTROL ontvangen Internal Tax. Op basis van het door de
overheid toegekende en de door de overheid te betalen compensatie van de kosten van de vrijgestelde
vluchten en van de VFR-faciliteit (zie toelichting bij f) Omzet) wordt jaarlijks de hoogte van deze
bijdrage verantwoord in de exploitatierekening.
j)
Lease
Leaseovereenkomsten waarbij LVNL (of haar dochterondernemingen) vrijwel alle aan het eigendom
verbonden risico’s en voordelen op zich neemt, worden geclassificeerd als financiële leases. Bij de
eerste opname wordt het geleasede actief gewaardeerd op de laagste van de reële waarde en de
contante waarde van de minimale leasebetalingen onder de materiële vaste activa. De leningen, die
verband houden met deze overeenkomsten, zijn verantwoord onder de leaseverplichtingen.
Voor contracten waar het economisch eigendom in handen van derden is, operationele leases, worden
uitsluitend de huurtermijnen als kosten verantwoord in de exploitatierekening.
k)
Financieringsbaten en -lasten
Financieringsbaten omvatten de rentebaten op ontvangen uitstaande bedragen en de rente op de
rekening-courant kredieten.
Financieringslasten omvatten de rentelasten op opgenomen gelden, oprenting van voorzieningen en
de behaalde koersverschillen op vreemde valuta. Financieringslasten die niet rechtstreeks zijn toe te
kennen aan activa in aanbouw, worden met behulp van de effectieve rentemethode in de exploitatierekening opgenomen.
Toegerekende rente aan activa in aanbouw wordt verantwoord in de exploitatierekening wanneer een
activum in aanbouw is tot en met activering van het activum onder de vaste activa. Toe te rekenen
rente wordt bepaald met behulp van een gemiddelde rentevoet. Wanneer sprake is van een specifieke
objectfinanciering wordt de toe te rekenen rente bepaald op basis van de betreffende lening.
Valutakoerswinsten en -verliezen worden gerapporteerd op gesaldeerde basis, hetzij als
financieringsbate hetzij als financieringslast.
LVNL-jaarverslag 2013
64
l)
Immateriële vaste activa
Immateriële vaste activa omvat de geactiveerde ontwikkelkosten voor verkeersleidingsapparatuur.
Uitgaven voor onderzoeksactiviteiten die worden verricht met het vooruitzicht technische kennis of
inzichten te verwerven, worden als last in de exploitatierekening genomen wanneer zij worden
gedaan.
Met ontwikkelactiviteiten is een plan of ontwerp voor de bouw van nieuwe of wezenlijk verbeterde
verkeersleidingsapparatuur gemoeid. Uitgaven voor ontwikkelactiviteiten worden alleen geactiveerd
als de ontwikkelkosten betrouwbaar kunnen worden bepaald, het systeem technisch haalbaar is, de
toekomstige economische voordelen waarschijnlijk zijn, LVNL van plan is en over voldoende middelen
beschikt om de ontwikkeling te voltooien en het actief te gebruiken is. De geactiveerde uitgaven
omvatten de materiaalkosten en de indirecte kosten die direct toerekenbaar zijn aan het gebruiksklaar
maken van het actief, alsmede geactiveerde financieringskosten. De overige ontwikkelkosten,
waaronder de directe arbeidskosten, worden als last in de exploitatierekening opgenomen wanneer
deze worden gemaakt.
De geactiveerde ontwikkelkosten worden gewaardeerd tegen kostprijs, verminderd met cumulatieve
afschrijvingen en cumulatieve bijzondere waardeverminderingsverliezen.
m)
Materiële vaste activa
Materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen historische kostprijs verminderd met cumulatieve
afschrijvingen en cumulatieve bijzondere waardeverminderingsverliezen. In de kostprijs zijn de kosten
begrepen die direct toerekenbaar zijn aan de verwerving van het actief.
De financieringskosten die samenhangen met de verwerving of bouw van in aanmerking komende
activa, worden eveneens in de kostprijs van materiële vaste activa opgenomen. Aangeschafte
software wordt geactiveerd als onderdeel van de daarmee samenhangende apparatuur.
Wanneer materiële vaste activa bestaan uit onderdelen met een ongelijke gebruiksduur, worden deze
als afzonderlijke posten onder de materiële vaste activa opgenomen.
Winst of verlies op de verkoop van een materieel vast actief wordt vastgesteld aan de hand van een
vergelijking van de verkoopopbrengsten met de boekwaarde van de materiële vaste activa en wordt
netto verantwoord onder de afschrijvingskosten in de exploitatierekening.
De kostprijs van de vervanging van een deel van een materieel vast actief wordt in de boekwaarde van
dat actief opgenomen als het waarschijnlijk is dat de toekomstige economische voordelen van het
actief aan LVNL zullen toekomen en de kostprijs van het actief betrouwbaar kan worden bepaald. De
boekwaarde van het vervangen onderdeel wordt niet langer in de balans opgenomen. De kosten van
het dagelijkse onderhoud van materiële vaste activa worden als last in de exploitatierekening
opgenomen op het moment dat zij worden gemaakt.
Afschrijvingen worden gebaseerd op de kostprijs van een actief, verminderd met de restwaarde.
Belangrijke componenten van individuele activa worden apart beoordeeld. Als een component een
gebruiksduur heeft die afwijkt van de rest van dat actief, wordt het component apart afgeschreven.
Afschrijvingen worden ten laste van de exploitatierekening gebracht volgens de lineaire methode, op
basis van de geschatte gebruiksduur van ieder onderdeel van een materieel vast actief. Indien het
redelijkerwijs zeker is dat LVNL de geleasede activa aan het einde van de leasetermijn in eigendom
LVNL-jaarverslag 2013
65
neemt, worden deze afgeschreven in overeenstemming met de termijn van de leaseovereenkomst of
kortere gebruiksduur.
Afschrijvingsmethoden, gebruiksduur en restwaarde worden gedurende het boekjaar opnieuw
geëvalueerd en, indien noodzakelijk, aangepast.
De boekwaarde van materiële vaste activa wordt periodiek getoetst aan de realiseerbare waarde als er
aanwijzingen zijn voor een bijzondere waardevermindering. De realiseerbare waarde is de hoogste van
de directe opbrengstwaarde en de bedrijfswaarde. De directe opbrengstwaarde is het bedrag dat kan
worden verkregen uit de verkoop van het actief. De bedrijfswaarde is de contante waarde van de
geschatte toekomstige kasstromen die naar verwachting uit het actief zullen voortvloeien.
Indien de realiseerbare waarde lager is dan de boekwaarde, wordt het verschil als een bijzondere
waardevermindering direct in aanmerking genomen in de exploitatierekening en in mindering gebracht
op de boekwaarde van het actief. Voorts wordt, voor zover van toepassing, de lineaire afschrijving over
de resterende economische levensduur bijgesteld.
n)
Eigen vermogen
Het bestemmingsfonds is bedoeld om financiële effecten van de risico’s uit hoofde van de
Prestatieregeling, het zogenoemde volume- en kostenrisico voor zover deze voor rekening van LVNL
komt, te kunnen opvangen. Ultimo 2011 is een bestemmingsfonds gevormd voor de effecten van de
Prestatieregeling vanaf 2012 voor de heffingszone en-route. De Prestatieregeling is nog niet van
toepassing op de NSAA- en de terminal heffingszone.
De egalisatiereserve - zoals bedoeld in artikel 33 van de Kaderwet ZBO - omvat het met de klanten
verrekenbare deel van de gerealiseerde over- en onderdekkingen op de heffingszones van LVNL. Met
ingang van 2012 wordt ook het aan de klanten toe te rekenen aandeel in het volume- en kostenrisico
van de en-route heffingszone uit hoofde van de Prestatieregeling in de egalisatiereserve verwerkt. De
egalisatiereserve is onderverdeeld naar de heffingszones binnen de dienstverlening van LVNL: enroute, terminal en NSAA.
o)
Vooruit ontvangen baten
In deze post zijn opgenomen de vooruit ontvangen subsidies en vooruit ontvangen bijdragen op activa
in aanbouw. De bedragen worden tegen het nominale bedrag gewaardeerd op de balans.
Subsidies en vooruit ontvangen bedragen op activa worden evenredig met de bijbehorende
afschrijvingslast van het actief in de exploitatierekening verantwoord onder de overige opbrengsten
(zie noot h).
p)
Personeelsbeloningen
Vergoedingen na uitdiensttreding
LVNL is verplicht de pensioenregeling onder te brengen bij Stichting Pensioenfonds ABP. De pensioenregeling wordt aangemerkt als een collectieve regeling van meerdere werkgevers. IAS 19 verlangt dat
bepaalde informatie inzake toegezegde pensioenregelingen wordt toegelicht in de jaarrekening. Met
name het saldo van de met de regeling samenhangende activa en passiva moet in de balans worden
opgenomen als een vordering en verplichting. Het ABP heeft aangegeven niet in staat te zijn aan de
LVNL-jaarverslag 2013
66
deelnemende ondernemingen de informatie te verschaffen die volgens IAS 19 noodzakelijk is voor het
verantwoorden van de pensioenregeling als een toegezegd-pensioenregeling.
Daarom wordt de regeling verwerkt volgens de methodiek voor toegezegde-bijdrageregelingen en is
bij de berekening van de verplichtingen voortvloeiend uit de pensioenregeling volstaan met het in
aanmerking nemen in de exploitatierekening van de verschuldigde premie ten behoeve van de
pensioenen. Voor zover de premie nog niet is betaald, is een verplichting opgenomen op de balans.
LVNL heeft bij eventuele tekorten in het pensioenfonds geen verplichting tot aanvullende bijdragen
anders dan toekomstige premieverhogingen.
Andere lange termijn personeelsbeloningen
Voorziening FLNA Rotterdam, Eelde en Beek
De voorziening FLNA Rotterdam, Eelde en Beek is opgenomen tegen de contante waarde van de te
verwachten toekomstige verplichtingen. Bij de berekening van de contante waarde wordt voor het
bepalen van de disconteringsvoet rekening gehouden met de looptijd van de voorziening. Jaarlijks
wordt de waardering van de toekomstige verplichtingen actuarieel berekend. De voorziening bestaat
uit de verplichting van de FLNA-rechten van luchtverkeersleiders op de regionale luchthavens
Rotterdam The Hague Airport (Rotterdam), Groningen Airport Eelde (Eelde) en Maastricht Aachen
Airport (Beek), die reeds zijn afgefinancierd in het kader van de doorgevoerde herstructurering.
Het actuarieel resultaat, service kosten en rentelasten worden direct ten laste van de exploitatierekening gebracht. Het berekende actuarieel resultaat wordt in afwijking van IAS 19 verantwoord in de
exploitatierekening. De uitzondering op de toepassing van IAS 19 is opgenomen onder toelichting 2.
Overeenstemmingsverklaring.
Voor de overige FLNA-rechten van de luchtverkeersleiders op Amsterdam Airport Schiphol en de nog
niet afgefinancierde FLNA-rechten van luchtverkeersleiders op de regionale luchthavens Rotterdam,
Eelde en Beek, heeft LVNL geen voorziening gevormd. De uitzondering op de toepassing van IAS 19 is
opgenomen onder toelichting 2. Overeenstemmingsverklaring.
Voorziening gratificatie bij ambtsjubilea
De voorziening gratificatie bij ambtsjubilea is opgenomen tegen de contante waarde van de te
verwachten toekomstige verplichtingen. Bij de berekening van de contante waarde wordt voor het
bepalen van de disconteringsvoet rekening gehouden met de looptijd van de voorziening. De
verplichting ontstaat vanwege gratificatie bij ambtsjubilea, zoals opgenomen in de rechtspositieregeling LVNL.
Jaarlijks wordt de waardering van de voorziening gratificatie bij ambtsjubilea onder IAS 19 actuarieel
berekend volgens de methode ‘Projected Unit Credit’. Dit houdt in dat aan het begin van het boekjaar
en aan het eind van het boekjaar van elke verplichting de waarde wordt bepaald. Hierbij wordt
rekening gehouden met:
- Toekomstige salarisstijgingen;
- Toekomstige rekenrente;
- Personeelsverloop: ontslag, sterfte en invalidering.
LVNL-jaarverslag 2013
67
Deze lasten worden toegerekend aan de diensttijd van de werknemer. Er wordt berekend hoeveel de
uitkering bedraagt op de jubileumdatum. Vervolgens wordt een evenredig deel van deze uitkering
toegerekend aan elk dienstjaar en wordt de contante waarde hiervan bepaald, te weten de ‘Projected
Benefit Obligation’ (PBO).
Het actuarieel resultaat, service kosten en rentelasten worden direct ten laste van de
exploitatierekening gebracht.
Ontslagvergoedingen
LVNL heeft voor medewerkers een ontslagvoorziening gevormd op basis van de overeengekomen
ontslagvergoedingen, dan wel de rechtspositionele wachtgeldregeling die van toepassing is op
medewerkers waarmee nog geen overeenstemming is bereikt. De voorziening voor ontslagvergoedingen is opgenomen tegen de contante waarde van de toekomstige verplichtingen, rekening
houdend met de ingeschatte vertrekregelingen en de kans dat de herplaatsingskandidaten gedurende
de herplaatsingsperiode een nieuwe werkkring vinden. Voorts is rekening gehouden met de bepalingen
in het rechtspositiereglement. De disconteringsvoet is bepaald op basis van de looptijd van de
voorziening.
Het actuarieel resultaat, service kosten en rentelasten worden direct ten laste van de
exploitatierekening gebracht.
Overige personele voorzieningen
Dit betreft verplichtingen die voortkomen uit de afkoopverplichtingen, FPU- en wachtgeldregelingen
die LVNL heeft. De overige personele voorzieningen zijn opgenomen tegen de contante waarde,
rekening houdend met de looptijd van de toekomstige verplichtingen.
Het actuarieel resultaat, service kosten en rentelasten worden direct ten laste van de exploitatierekening gebracht.
Korte termijn personeelsbeloningen
De personeelsgerelateerde schulden zijn betaalbaar binnen twaalf maanden na het einde van het
boekjaar waarin de werknemer de prestaties heeft verricht. De kosten uit hoofde van deze
personeelsbeloningen worden in de exploitatierekening verantwoord onder personeelskosten, op het
moment dat de prestaties zijn verricht of rechten op beloningen zijn ontstaan (bijvoorbeeld
vakantiegeld).
Per balansdatum worden de niet-opgenomen verlofrechten van het personeel gewaardeerd op basis
van het tegoed in uren tegen het verwachte tarief op het moment van uitbetaling. Deze kosten komen
ten laste van de exploitatierekening in het boekjaar waarin de rechten zijn verworven.
De verplichting die LVNL heeft bij de beëindiging van een dienstverband op grond van een met een
medewerker gemaakte vaststellingsovereenkomst tot beëindiging van de dienstbetrekking, of bij
onvrijwillig ontslag voor zover dit niet een aan de werknemer verwijtbaar ontslag is, wordt volledig in
de exploitatierekening van het boekjaar opgenomen zodra deze verplichting ontstaat. Er zijn
verschillende regelingen, waaronder wachtgeldregelingen, bovenwettelijke uitkering bij werkloosheid,
compensatieregelingen en WW-conforme regelingen. Wanneer de verplichting betrekking heeft op
meerdere, toekomstige jaren wordt een voorziening getroffen die onder de andere lange termijn
personeelsbeloningen wordt verantwoord.
LVNL-jaarverslag 2013
68
Compensatie bij inkomensverlies
Een werknemer waarvan de mate van arbeidsongeschiktheid op grond van de WIA is vastgesteld op
minder dan 35 procent en die, als gevolg van een plaatsing in een andere functie of de eigen functie
onder andere voorwaarden, inkomensverlies heeft, maakt gedurende een tijdvak van vijf jaren
aanspraak op compensatie van dit inkomensverlies.
De te verwachten kosten van loonsuppletie bij arbeidsongeschiktheid worden volledig in de
exploitatierekening tot uitdrukking gebracht op het moment dat een personeelslid gedeeltelijk
arbeidsongeschikt wordt verklaard.
q)
Overige voorzieningen
Een overige voorziening wordt in de balans opgenomen wanneer LVNL een in rechte afdwingbare of
feitelijke verplichting heeft als gevolg van een gebeurtenis in het verleden, waarvan een betrouwbare
schatting kan worden gemaakt en het waarschijnlijk is dat voor de afwikkeling van die verplichting een
uitstroom van middelen nodig is.
De overige voorzieningen zijn opgenomen tegen de contante waarde van de verwachte toekomstige
kasstromen. Voor het disconteren maakt LVNL gebruik van de actuele effectieve marktrente,
gebaseerd op hoogwaardige ondernemingsobligaties, rekening houdend met de termijnstructuur van
de verplichting.
Er wordt in de balans een voorziening voor verlieslatende contracten opgenomen wanneer de door
LVNL naar verwachting te behalen voordelen uit een overeenkomst lager zijn dan de onvermijdbare
kosten om aan de verplichtingen uit hoofde van de overeenkomst te voldoen. De voorziening is
gewaardeerd tegen de contante waarde van de verwachte netto kosten van de voortzetting van het
contract.
r)
Bepaling reële waarde
Een aantal grondslagen en de informatieverschaffing van LVNL vereisen de bepaling van de reële
waarde van zowel financiële als niet-financiële activa en verplichtingen. Voor waarderings- en
informatieverschaffings-doeleinden is de reële waarde op basis van de volgende methoden bepaald.
Indien van toepassing wordt nadere informatie over de uitgangspunten voor de bepaling van de reële
waarde vermeld bij het onderdeel van deze toelichting dat specifiek op het betreffende actief of de
betreffende verplichting van toepassing is.
Vorderingen
De reële waarde van vorderingen wordt tegen de contante waarde van de toekomstige kasstromen
geschat, die op hun beurt worden gedisconteerd tegen de marktrente per verslagdatum.
Derivaten
Voor de bepaling van de reële waarde van het afgeleid financieel instrument wordt de opgave van de
betreffende bank gehanteerd.
LVNL-jaarverslag 2013
69
htingen
Niet-afgeleide financciële verplich
De reële waarde van niet-afgeleide financiële
e verplichting
gen wordt be
epaald ten baate van de
informattieverschaffing en bereke
end op basis van de conta
ante waarde van toekom stige aflossingen en
rentebettalingen, ged
disconteerd tegen de marrktrente per verslagdatum
v
m.
Rapporta
age WNT
Voor de uitvoering va
an de Wet no
ormering bezzoldiging topfunctionariss
sen in de sem
mipublieke se
ector
(WNT) he
eeft LVNL zicch gehouden
n aan de Bele
eidsregel toepassing WNT
T en deze alss normenkade
er bij het
opmaken
n van deze ja
aarrekening gehanteerd.
g
Kasstroo
omoverzicht
Het kassstroomoverziicht is opgestteld volgens de directe methode.
m
LVN
NL-jaarversllag 2013
70
7. Financieel risicomanagement
De volgende risico’s worden door het bestuur onderkend:
- Kredietrisico;
- Liquiditeitsrisico;
- Marktrisico, zijnde valutarisico en renterisico.
Hieronder volgt een toelichting op elk van de bovengenoemde risico’s, de doelstellingen, grondslagen
en procedures van LVNL voor het beheren en meten van deze risico’s alsmede het kapitaalbeheer van
LVNL.
Kredietrisico
Kredietrisico is het risico van financieel verlies voor LVNL indien een afnemer de aangegane
contractuele verplichtingen niet nakomt. Kredietrisico’s voor LVNL vloeien vooral voort uit vorderingen
op gebruikers (vliegtuigmaatschappijen). LVNL heeft geen mogelijkheid om haar kredietrisico te
beperken gezien het feit dat LVNL volgens de Wet luchtvaart verplicht is luchtverkeersdiensten te
verlenen. LVNL vormt een voorziening ter grootte van de geschatte verliezen uit hoofde van oninbare
vorderingen.
Liquiditeitsrisico
Het liquiditeitsrisico is het risico dat LVNL niet op het vereiste moment aan haar financiële
verplichtingen kan voldoen. De uitgangspunten voor het liquiditeitsrisicobeheer zijn dat er voldoende
liquiditeiten worden aangehouden om te kunnen voldoen aan de huidige en toekomstige financiële
verplichtingen en zonder dat daarbij onaanvaardbare verliezen worden gelopen of de reputatie van
LVNL in gevaar komt. Zorgvuldig beheer van het liquiditeitsrisico brengt met zich mee dat LVNL
voldoende geldmiddelen en kasequivalenten aanhoudt en dat via een toereikend bedrag aan
kredietfaciliteiten financiering voorhanden is.
Valutarisico
Het valutarisico treedt op als toekomstige zakelijke transacties, verantwoorde activa en passiva en
netto investeringen in activiteiten worden uitgedrukt in een andere valuta dan de euro (de functionele
valuta van LVNL). Het valutarisico voor LVNL is afhankelijk van het aantal materiële transacties in
vreemde valuta. Het beleid van LVNL is erop gericht valutarisico’s zoveel mogelijk direct af te dekken.
Renterisico
Uit hoofde van de Comptabiliteitswet 2001 is LVNL gehouden aan schatkistbankieren waarvoor een
variabele rente geldt. Hierover loopt LVNL een renterisico. Het renterisico is beperkt voor de
langlopende leningen aangezien met uitzondering van één lening een vast rentepercentage over de
gehele looptijd is afgesproken. Het renterisico voor de lening met de variabele rente is afgedekt door
middel van een interest rate swap waarvan de hoofdsom gelijk is aan de hoofdsom van de lening. De
leningen worden aangehouden tot het einde van de looptijd.
LVNL-jaarverslag 2013
71
Toelicchting op
p de geco
onsolide
eerde exp
ploitatie
erekening
g
8. Om
mzet
De specificatie van de omzet is als volgt:
2013
2012
Heffing
gen en-route
119.551
114
4.507
gen terminal
Heffing
54.549
53
3.600
1.693
1
1.623
175.793
169
9.730
(bedragen
n in € 1.000)
Heffing
gen NSAA
Totaal
De tariev
ven voor LVN
NL voor het en-route,
e
term
minal en helikopterverkeer (NSAA) zij n onderwerp
p van
gebruike
ersconsultatie en worden vastgesteldd door het bestuur van LV
VNL, vereisenn instemming
g van de
raad van
n toezicht en worden goedgekeurd do
oor de ministe
er van Infrastructuur en M
Milieu.
De tariev
ven voor en-route, termin
nal en NSAA worden jaarllijks bepaald en zijn geba seerd op de
verwach
hte totale kossten voor lucchtverkeersd ienstverlenin
ng en de verw
wachte verkeeersontwikkeling in
de betreffende heffingszones, re
ekening houddend met de nog te verrekenen resulttaten uit voorgaande
jaren. He
et ministerie en LVNL heb
bben met ing
gang van 201
10 meerjarige afspraken gemaakt ove
er het
niveau v
van de LVNL-deeltarieven
n en-route en
n terminal.
Nederlan
nd heeft de facturatie
f
en inning van dde en-route heffingen,
h
uitt hoofde vann internationa
ale
overeenkomsten, bellegd bij de Ce
entral Route Charges Office (CRCO) va
an EUROCON
NTROL. LVNL
L heeft de
inning va
an de terminal heffingen eveneens uiitbesteed aan de CRCO. De
D facturatiee en inning vo
oor NSAA
wordt do
oor LVNL verrricht.
Op basis van Europesse wet- en re
egelgeving z ijn bepaalde vluchten - waaronder
w
VFFR-verkeer vrijgeste
eld van heffin
ngen. Ingevo
olge deze reg
gelgeving die
ent de overhe
eid ervoor tee zorgen dat LVNL
L
wordt te
erugbetaald voor
v
de dienssten die zij vo
oor vrijgeste
elde vluchten
n verleent. Dee Nederlandsse
overheid
d heeft ervoo
or gekozen deze terugbettaling vanuitt Bijdrage Rijk
k te bekostiggen.
LVN
NL-jaarversllag 2013
72
9. Overige opbrengsten
De specificatie van de overige opbrengsten is als volgt:
(bedragen in € 1.000)
2013
2012
Diverse opbrengsten
Subsidies
Bijdrage Rijk
2.059
1.610
7.340
1.725
207
7.778
11.009
9.710
Totaal
De diverse opbrengsten hebben onder andere betrekking op de verkoop van luchtvaartpublicaties, de
dienstverlening in de vorm van onderhoud van apparatuur voor derden, doorberekening van geleverde
diensten aan derden en de verhuur van ruimte aan derden.
De subsidies zijn grotendeels verkregen in het kader van investeringen in materiële vaste activa. In
2013 heeft LVNL daarnaast een Ten-T subsidie (1,3 miljoen euro) vanuit de Europese Commissie
ontvangen voor een deel van de gemaakte kosten in het FABEC project.
De totale bijdrage Rijk wordt door EUROCONTROL berekend op basis van een door de EUROCONTROLlidstaten goedgekeurde berekeningsmethode. Op basis van de met de overheid gemaakte afspraken
dient LVNL vanuit deze bijdrage de kosten voor de vrijgestelde vluchten en VFR-verkeer te bekostigen.
Het restant van deze bijdrage is in 2013 en 2012 aangewend als een rijksbijdrage ten behoeve van de
noodzakelijke opbouw van een bestemmingsfonds voor de opvang van de ingevolge Europese
regelgeving ingevoerde verkeersvolume- en kostenrisico’s. Gegeven het feit dat de en-route
heffingszone als eerste onderhevig is aan de Prestatieregeling en daar derhalve de behoefte aan een
bestemmingsfonds het grootst is, is met goedkeuring van het ministerie besloten de bijdrage Rijk te
bestemmen voor en-route.
LVNL-jaarverslag 2013
73
10. Personeelskosten
De specificatie van de personeelskosten is als volgt:
(bedragen in € 1.000)
Salarissen
Pensioenlasten
Sociale lasten
Overige vergoedingen
Totaal
2013
2012
92.072
25.838
7.814
1.480
88.363
19.976
7.867
2.179
127.204
118.385
Onder de salariskosten worden de korte termijn personeelsbeloningen verantwoord (actief personeel).
Voor de FLNA-gerechtigden op de regionale luchthavens Rotterdam, Eelde en Beek waarvan de
rechten zijn afgefinancierd worden de betaalde lasten onttrokken aan de voorziening, zie toelichting
21 Personeelsbeloningen.
De stijging van de salarissen wordt veroorzaakt door een lichte toename van fte’s, reguliere
periodieken en een eenmalige uitkering zoals afgesproken in de arbeidsvoorwaardenovereenkomst
van 1 februari 2012. Daarnaast heeft in 2013 per saldo een dotatie aan de overige personele
voorzieningen plaatsgevonden, terwijl in 2012 dit per saldo een vrijval betrof, zie toelichting 21
Personeelsbeloningen.
De pensioenlasten bestaan uit de:
- af te dragen pensioenpremie aan het ABP voor actieve en niet actieve personeelsleden;
- vergoeding die LVNL betaalt aan de FLNA-gerechtigden die in het boekjaar gebruik maken van de
FLNA-regeling (niet actief personeel) voor zover deze rechten niet zijn afgefinancierd;
- jaarlijkse dotatie/vrijval aan en op de voorziening FLNA regio.
In onderstaande tabel is een uitsplitsing opgenomen van de pensioenlasten:
2013
2012
Pensioenlasten
Pensioenlasten FLNA uit lopende exploitatie,
inclusief fiscale eindheffing
Pensioenlasten FLNA via voorziening Regio
16.467
14.681
9.012
359
8.064
-2.769
Totaal
25.838
19.976
(bedragen in € 1.000)
De stijging van de pensioenlasten wordt ingegeven door de gestegen pensioenpremies en hogere
instroom in de FLNA dan uitstroom. In 2012 was sprake van een vrijval in de voorziening als gevolg
van een individuele inschatting van het verwachte maximale eindsalaris.
LVNL-jaarverslag 2013
74
De dekkingsgraad en grondslag van het ABP is vermeld in onderstaand schema:
2013
2012
105,9%
96,0%
Grondslag
actuele
marktrente
actuele
marktrente
Peildatum
31-12-2013
31-12-2012
ABP
Dekkingsgraad
ABP heeft op 1 februari 2012 aangekondigd dat met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 2012 een
tijdelijke verhoging van de pensioenpremie van kracht is. Deze tijdelijke verhoging betreft twee
procent bovenop de reeds eerder in werking getreden verhoging van één procent. Deze tijdelijke
verhoging is nog steeds van kracht.
De sociale lasten bestaan uit de af te dragen premies voor actieve en niet-actieve personeelsleden.
Onder de overige vergoedingen worden onder andere de vergoedingen voor reiskosten woon/werkverkeer, studiekosten en ontslagvergoedingen verantwoord. In 2013 dalen de overige
vergoedingen doordat er een vrijval is in de eerder gevormde personele voorziening IUB2010. De
vrijval is het gevolg van het bestuursbesluit om medewerkers in dienst te houden tot en met
pensioengerechtigde leeftijd om zodoende te besparen op ontslagvergoedingen, zie toelichting 21
Personeelsbeloningen.
Bezetting ultimo 2013
Het aantal personeelsleden van LVNL bedroeg op 31 december 2013, op basis van fulltime
equivalenten (38 uur) 978 fte (afgerond), waarvan 60 fte inactief en 57 fte in opleiding tot
luchtverkeersleider (2012: 961 fte, waarvan 49 fte inactief en 50 fte in opleiding voor
luchtverkeersleider).
LVNL-jaarverslag 2013
75
11. A
Afschrijv
vingen
De same
enstelling van
n de afschrijv
vingen is als volgt:
2013
2012
Immateriële vaste activa
Materiële vaste activa
79
10.998
42
9
9.730
Totaal
11.077
9
9.772
(bedragen
n in € 1.000)
De afsch
hrijvingskoste
en voor de materiële
m
vastte activa zijn
n als volgt te specificerenn:
(bedragen
n in € 1.000)
2013
2012
Gebouw
wen en terreinen
Gebouw
wen lease
Verkeerrsleidingsapp
paratuur
Overige
e bedrijfsmidd
delen
2.980
5.449
2.172
2
2.844
5
5.154
1
1.663
10.601
9
9.661
397
69
10.998
9
9.730
Subtota
aal
Buiteng
gebruikstellin
ngen
Totaal
De boekw
waarde van de
d buitengeb
bruik gesteldde activa is 441 duizend euro.
e
Hierop is de ontvangen
inruilwaa
arde van 51 duizend euro
o voor een tw
weetal bedrijfswagens in mindering ggebracht.
LVN
NL-jaarversllag 2013
76
12. Algemene kosten
De algemene kosten kunnen als volgt worden gespecificeerd:
(bedragen in € 1.000)
2013
2012
Inhuur personeel
Overige personeelskosten
Advieskosten
Diensten derden
Onderhoudskosten
Energiekosten
Aanschaf goederen
Verzekeringskosten
Communicatiekosten
Erfpacht en licentiekosten
Overige gebruikersrechten
Diverse algemene kosten
3.484
3.300
3.622
1.873
6.993
2.030
1.145
1.056
2.688
2.175
1.942
2.180
2.776
3.278
4.029
1.796
6.699
1.988
1.263
1.218
2.818
2.649
2.110
2.414
32.488
33.038
Totaal
De algemene kosten zijn 0,6 miljoen euro gedaald ten opzichte van 2012. De belangrijkste dalingen
doen zich voor bij de advieskosten, erfpacht- en licentiekosten en diverse algemene kosten. Deze
kosten dalen door genomen kostenbeheersende maatregelen. De daling van de erfpacht- en
licentiekosten wordt veroorzaakt doordat er in 2012 extra kosten zijn gemaakt voor het aankopen van
extra licenties. De stijging van de inhuurkosten wordt met name veroorzaakt door inhuur van extra
capaciteit op strategische projecten.
LVNL-jaarverslag 2013
77
13. F
Financie
eringsbatten en -la
asten
De financieringsbate
en en -lasten kunnen als vvolgt worden
n weergegeven:
2013
2012
58
6
64
54
54
Koersve
erschillen
Rente la
asten
Rente v
voorzieningen
n personeelssbeloningen
Rente le
ease verkeerrstoren
Geactiveerde rente op activa in aanbouw
a
Financiieringslaste
en
2.929
912
0
-932
2.909
5
3.400
3
1
1.500
417
-857
4
4.465
Netto ffinanciering
gslasten
2.845
4
4.411
(bedragen
n in € 1.000)
Renteba
aten
Koersve
erschillen
Financiieringsbaten
n
De netto
o financiering
gslasten dale
en met 1,6 m iljoen euro te
en opzichte van
v 2012. Dee rentelasten
n dalen
met 0,5 miljoen euro hetgeen hoo
ofdzakelijk w
wordt veroorzzaakt door ee
en afname vaan de
leningen
nportefeuille in 2013 (zie toelichting 1
19 Leningen
n en overige financierings
f
sverplichtingen). De
rente op
p de voorziening personee
elsbeloninge
en daalt met 0,6
0 miljoen euro
e
als gevoolg van een la
agere
onderligg
gende waard
de van de perrsonele voor zieningen in 2013 (zie to
oelichting 21
1
Personee
elsbeloninge
en). Met de aa
ankoop van dde verkeerstoren op Schiphol-Centrum
m eind 2012 is de
rente lea
ase verkeersttoren in 2013 geheel kom
men te verva
allen, in 2012
2 bedroeg deeze rente nog
g 0,4
miljoen e
euro.
LVN
NL-jaarversllag 2013
78
Toelichting op de geconsolideerde balans
14. Immateriële vaste activa
Het verloopoverzicht van de immateriële vaste activa is op 31 december als volgt samengesteld:
(bedragen in € 1.000)
Stand per 1 januari 2012
Onderzoek en
Ontwikkeling
-
Mutaties gedurende 2012
Investeringen
Afschrijvingen
Saldo mutaties gedurende 2012
445
-42
403
Boekwaarde per 1 januari 2013
403
Mutaties gedurende 2013
Investeringen
Desinvesteringen
Desinvesteringen cum
afschrijvingen
Afschrijvingen
Saldo mutaties gedurende 2013
Aanschafwaarde
Cumulatieve afschrijvingen
Boekwaarde 31 december 2013
213
-79
134
658
-121
537
Het betreft hier ontwikkelkosten (onder andere gebruikersrechten) voor het bouwen van een
prototype voor het nieuw te ontwikkelen verkeersleidingssysteem. Dit prototype wordt verder
ontwikkeld en gebruikt tot de ingebruikname van het nieuwe verkeersleidindssysteem, naar
verwachting in 2020.
LVNL-jaarverslag 2013
79
15. Materiële vaste activa
Overzicht verloop materiële vaste activa
Het verloopoverzicht van de materiële vaste activa is op 31 december als volgt samengesteld:
(bedragen in € 1.000)
Stand per 1 januari 2012
Aanschafwaarde
Cumulatieve afschrijvingen
Boekwaarde 1 januari 2012
Mutaties gedurende 2012
Investeringen
Desinvesteringen
Desinvesteringen cum afschrijvingen
Afschrijvingen
In gebruik genomen activa
Saldo mutaties gedurende 2012
Stand per 31 december 2012
Aanschafwaarde
Cumulatieve afschrijvingen
Boekwaarde 31 december 2012
Mutaties gedurende 2013
Investeringen
Desinvesteringen
Desinvesteringen cum afschrijvingen
Afschrijvingen
In gebruik genomen activa
Saldo mutaties gedurende 2013
Stand per 31 december 2013
Aanschafwaarde
Cumulatieve afschrijvingen
Boekwaarde per 31 december
2013
Gebouwen Verkeersen
leidingsterreinen apparatuur
Overige
bedrijfsmiddelen
Activa in
aanbouw
Totaal
101.931
-60.454
41.477
260.730
-230.117
30.613
27.466
-20.137
7.329
20.316
20.316
410.443
-310.708
99.735
-2.844
521
-2.323
-445
383
-5.154
3.565
-1.651
43
-2.317
2.249
-1.663
4.234
2.546
16.173
-8.320
7.853
16.216
-2.762
2.632
-9.661
6.425
102.452
-63.298
39.154
263.850
-234.888
28.962
29.426
-19.551
9.875
28.169
28.169
423.897
-317.737
106.160
-701
402
-2.980
704
-2.575
-8.371
8.273
-5.449
6.814
1.267
-1.253
1.209
-2.172
6.125
3.909
12.803
-13.643
-840
12.803
-10.325
9.884
-10.601
1.761
102.455
-65.876
262.293
-232.064
34.298
-20.514
27.329
-
426.375
-318.454
36.579
30.229
13.784
27.329
107.921
In verband met de toekomstige verwerving van materiële vaste activa zijn contractuele verplichten
aangegaan zoals nader is toegelicht onder toelichting 25 Niet uit balans blijkende verplichtingen.
Op de materiële vaste activa zijn geen zekerheden aan derden verstrekt.
LVNL-jaarverslag 2013
80
De geschatte gebruiksduur voor de huidige en vergelijkbare periodes is als volgt:
Materiële vaste activa
Component
Afschrijvingstermijn
Terreinen
Gebouwen
Verkeersleidingsapparatuur
Installaties en machines
Transportmiddelen
Inventaris
IT-middelen
Gebouwen en Terreinen
Gebouwen en Terreinen
Verkeersleidingsapparatuur
Overige Bedrijfsmiddelen
Overige Bedrijfsmiddelen
Overige Bedrijfsmiddelen
Overige Bedrijfsmiddelen
20-40 jaar
8-20 jaar
10 jaar
5-10 jaar
10 jaar
3-10 jaar
Op terreinen wordt niet afgeschreven, met uitzondering van de in 1996 betaalde en geactiveerde btw
met betrekking tot een erfpachtcontract van het terrein op Schiphol, waarop het LVNL-hoofdgebouw
staat. De btw wordt over een periode van dertig jaar (de duur van het erfpachtcontract) afgeschreven.
Op activa in aanbouw wordt niet afgeschreven. De overboeking van activa in aanbouw naar materiële
vaste activa vindt plaats nadat het object operationeel en in gebruik genomen is.
Afschrijvingsmethoden, gebruiksduur en restwaarde worden jaarlijks geëvalueerd.
Schattingswijziging
De jaarlijkse evaluatie van de gebruiksduur van de activa heeft in 2013 geleid tot aanpassing van de
resterende levensduur van het ASTRA-systeem. De resterende levensduur is ingekort met twee jaar,
waardoor de totale gebruiksduur van veertien jaar naar twaalf jaar is gebracht. De aanpassing van de
gebruiksduur heeft geleid tot 0,2 miljoen euro hogere afschrijvingslasten in 2013.
Buitengebruikstelling activa
In 2013 zijn enkele activa buiten gebruik gesteld. Het betreft hier voornamelijk activa die zijn
vervangen. De eventuele resterende boekwaarde van de buiten gebruik gestelde activa is onder de
afschrijvingslasten verantwoord als buitengebruikstellingen.
Activa in aanbouw
De activa in aanbouw worden op 31 december als volgt gespecificeerd:
2013
2012
Primaire verkeersleidingssysteem
Radiodekking Noordzee
Verkeersleidingscommunicatiesysteem
Overige verkeersleidingssystemen
Contingency
ICT-onderwerpen
Overige werken
3.097
1.296
19.498
2.688
0
175
575
2.521
1.290
13.735
3.169
5.972
197
1.285
Totaal
27.329
28.169
(bedragen in € 1.000)
LVNL-jaarverslag 2013
81
ebruik genom
men waarond
der de Contingency-voorzzieningen op locatie
In 2013 is een aantal activa in ge
Riekerpo
older, het verrvangende sy
ysteem voor CCIS (LOIS) en
e het Last-R
Resort-verkeeersleidingssy
ysteem.
De geacttiveerde rentte in 2013 be
edraagt 932 duizend eurro (2012: 857
7 duizend euuro). Dit is gebaseerd
op de ge
emiddelde kapitaalkostenvoet van LV NL van 4,52 procent (201
12: 4,50 proccent) generie
ek en
nication systtem (VCS) wa
een obje
ectfinancierin
ng voor het voice
v
commun
aarvoor een sspecifieke lening is
afgesloten tegen een
n renteperce
entage van 2 ,89 procent (2012:
(
2,89 procent).
LVN
NL-jaarversllag 2013
82
16. Vorderingen
De vorderingen zijn op 31 december als volgt samengesteld:
2013
2012
Debiteuren
Kassiersfunctie EUROCONTROL
Vordering EUROCONTROL
Overige vorderingen
Overlopende activa
27.807
2.115
3.548
68
1.481
26.444
5.743
1.624
64
1.573
Totaal
35.019
35.448
(bedragen in € 1.000)
Onder de post debiteuren wordt de positie opgenomen die LVNL heeft voor haar aandeel in de
Nederlandse tarieven en-route, terminal, NSAA en diensten derden. Het aandeel in de tarieven van
EUROCONTROL en KNMI worden afzonderlijk gepresenteerd, omdat LVNL een kassiersfunctie vervult
en de risico’s op volume en kosten bij deze derden liggen.
LVNL brengt 10,89 procent (2012: 11,57 procent) interest aan haar debiteuren in rekening over de
openstaande saldi die niet binnen de betalingstermijn van dertig dagen zijn voldaan.
De debiteuren zijn op 31 december als volgt gespecificeerd:
2013
2012
En-route
Terminal
NSAA
Overige
Af: voorziening voor oninbaarheid
19.046
9.079
253
350
-921
18.401
8.537
218
277
-989
Totaal
27.807
26.444
(bedragen in € 1.000)
De voorziening voor oninbare vorderingen bedraagt 0,9 miljoen euro (2012: 1,0 miljoen euro). De
voorziening is gevormd voor luchtvaartmaatschappijen waarvan onzeker is of ze aan hun
betalingsverplichtingen kunnen voldoen. In 2013 is er voor een bedrag van 0,1 miljoen euro (2012: 0,3
miljoen euro) afgeboekt aan vorderingen.
De kassiersfunctie EUROCONTROL geeft de positie aan die LVNL heeft als gevolg van de
kassiersfunctie die LVNL voor EUROCONTROL uitvoert. LVNL ontvangt vanuit de heffingen en-route
het aandeel in de tarieven voor en-route. Vanuit deze ontvangsten moet LVNL de bijdrage in de kosten
EUROCONTROL financieren. Deze betaling vindt niet plaats via afdracht van ontvangen heffingen,
maar door afdracht van een vast bedrag aan contributie. De contributie is een bijdrage in de werkelijke
kosten van EUROCONTROL. Hierdoor kan er dus een onder- of overdekking ontstaan op de financiering
van de afgedragen contributie via de tarieven en de werkelijk betaalde contributie via de vaste
bijdrage. Daarnaast kan er een verschil zijn in de werkelijke kosten EUROCONTROL en de begrote
kosten EUROCONTROL bij het bepalen van het tarief. Dit verschil wordt door EUROCONTROL verrekend
in de tarieven volgens de N+2 methode. Dit resultaat, ultimo 2013 een schuld van 5,4 miljoen euro
(2012: 1,4 miljoen euro), wordt dus gecompenseerd door de toekomstige tarieven. Daarnaast geeft
deze post de nog door LVNL te ontvangen gelden aan op de openstaande vorderingen van
LVNL-jaarverslag 2013
83
mo 2013 een
n vordering v an 7,6 miljoe
en euro (2012: 7,1 miljoeen euro). Om een
EUROCONTROL, ultim
beter inzzicht te geve
en in de posittie die LVNL h
heeft als gev
volg van de kassiersfunct
k
tie zijn beide
e posities
gesaldee
erd opgenom
men onder de vorderingen
n, omdat beid
de posities be
etrekking hebbben op de
ontvangsten uit tarie
even.
De vorde
ering EUROCO
ONTROL is het gevolg vaan de door EU
UROCONTROL teveel opggevraagde contributie
ten opzicchte van de werkelijke
w
ko
osten van he
et jaar. Deze post
p
wordt in
n het derde kkwartaal van het
volgende
e contributie
ejaar verreken
nd met de oppvragingen voor
v
de contributie over hhet betreffen
nde jaar.
Deze verrrekening vin
ndt dus niet plaats
p
via de
e tariefbepaling maar is ee
en daadwerkkelijke verrek
kening
aan LVNL.
De overlopende activ
va zijn op 31 december alls volgt gesp
pecificeerd:
(bedragen
n in € 1.000)
Licentie
es
Verzeke
eringspremie
e gebouwen en
e
bedrijfsmiddelen
Overige
e posten
Totaal
2013
2012
609
626 *
321
551
569
378 *
1.481
1.573
1
ast voor vergelijkkingsdoeleinden
n
* Aangepa
LVN
NL-jaarversllag 2013
84
17. Geldmiddelen en kasequivalenten
De geldmiddelen en kasequivalenten zijn op 31 december als volgt samengesteld:
(bedragen in € 1.000)
2013
2012
Rekening-courant Ministerie van Financiën
Bank
Kas
2.145
4
3
3.170
0
3
Totaal
2.152
3.173
Het Ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft een garantstelling afgegeven tot een limiet van 30
miljoen euro in 2013 (2012: 35 miljoen euro). In 2013 heeft LVNL een lening van 5 miljoen euro bij
Ministerie van Financiën opgenomen. De opname van deze leningen is direct ten gunste van de
rekening-courant van het Ministerie van Financiën gekomen.
De nominale waarde van bovengenoemde bedragen is nagenoeg gelijk aan de reële waarde ervan.
LVNL-jaarverslag 2013
85
18. E
Eigen ve
ermogen
Het eige
en vermogen bestaat uit een
e bestemm
mingsfonds en
e een egalisatiereserve. Het ondersccheid
naar beid
den vindt zijn
n oorsprong in de invoeri ng van de Eu
uropese Prestatieregelingg en daaruit
voortvloeiende aanpassingen in de
d heffingen
nverordening
g.
2013
201
12
(bedragen
n in € 1.000)
Bestemmingsfonds
Egalisattiereserve
Totaal
25.402
-17.415
16.05
58
-21.25
59
7.987
-5.20
01
s
Bestemmingsfonds
012 is de Pre
estatieregelin
ng van toepaassing op de en-route hefffingszone. D
Dit betekent dat met
Vanaf 20
ingang v
van 2012 alle
een het met de gebruikerrs te verrekenen deel van
n het volume risico en kosstenrisico
ten gunsste of ten lasste van de eg
galisatiereserrve mag worden gebracht. Het aandeeel in deze rissico’s dat
voor reke
ening van LV
VNL komt, die
ent ten gunsste of ten laste van het be
estemmingsffonds te worrden
gebrachtt. Om dit mog
gelijk te maken is met de overheid overeengekom
men dat LVNLL tot en met 2014
een besttemmingsfon
nds mag opbo
ouwen. In 20
011 en 2012
2 is de bijdrag
ge Rijk toegeevoegd aan het
h
bestemm
mingsfonds. Voor
V
2013 iss met de overrheid overee
engekomen de bijdrage Riijk toe te voe
egen aan
het bestemmingsfon
nds. LVNL streeft ernaar ddat het saldo
o bestemming
gsfonds in 20
014 voldoet aan de
vooraf gestelde verm
mogensdoelstelling.
Het besttemmingsfon
nds is als volg
gt te specificceren:
(bedragen
n in € 1.000)
En-rou
ute
Saldo pe
er 1 januari 2012
2
6.47
71
Resultaat 2012
9.58
87
er 31 december 2012
Saldo pe
Resultaat 2013
per 31 decem
mber 2013
Saldo p
16.05
58
9.34
44
25.40
02
LVN
NL-jaarversllag 2013
86
Egalisatiereserve
De egalisatiereserve per ultimo boekjaar 2013 bedraagt -17,4 miljoen euro (2012: -21,3 miljoen euro)
en is als volgt te specificeren naar gebruikers:
(bedragen in € 1.000)
Saldo per 1 januari 2012
En-route
Terminal
NSAA
Totaal
-13.722
-11.383
-401
-25.506
-51
4.517
-219
4.247
-13.773
-6.866
-620
-21.259
777
3.263
-196
3.844
-12.996
-3.603
-816
-17.415
Resultaat 2012
Saldo per 31 december 2012
Resultaat 2013
Saldo per 31 december 2013
a)
Egalisatiereserve en-route
De exploitatietekorten tot en met het boekjaar 2011 worden tot de egalisatiereserve gerekend.
Volgens de regelgeving mag LVNL het saldo egalisatiereserve ultimo 2011 over een periode van
maximaal acht jaren (tot en met 2019) verrekenen. Met de invoering van de Prestatieregeling wordt
met ingang van 2012 jaarlijks het met de gebruikers te verrekenen aandeel in het volume- en
kostenrisico verwerkt in de egalisatiereserve. De en-route resultaten in 2012, 2013 en 2014 vallen in
de eerste referentieperiode van de prestatiesturing. Het met de gebruikers te verrekenen deel is
berekend op basis van Europese regelgeving en de uitgangspunten van het nationale Prestatieplan. De
wijze van berekening en het saldo te verrekenen is goedgekeurd door de minister. Dit bedrag wordt
verspreid over de eerste en tweede referentieperiode verrekend met de gebruikers. Vanuit het
perspectief van onder meer de tariefdoelstellingen en de vermogensdoelstelling zal jaarlijks, in het
bijzonder in 2014 wanneer het Prestatieplan voor de twee referentieperiode moet worden ingediend,
worden bepaald hoe het totaalsaldo egalisatiereserve in de tweede referentieperiode van 2015 tot en
met 2019 wordt verrekend. Het egalisatiereserve heeft een honderd procent verrekenrecht en zal
uiterlijk in 2019 verrekend zijn.
b)
Egalisatiereserve terminal
De op de balans verantwoorde egalisatiereserve weerspiegelt het nog met de gebruikers te
verrekenen bedrag. Gezien de voorwaardelijk overeengekomen stabilisatie van de tariefontwikkeling in
de jaren 2012-2014 wordt flexibiliteit betracht bij het verrekenen van de resultaten uit het verleden.
De Prestatieregeling is met ingang van 2015 ook van toepassing op de terminal heffingszone. Het
saldo egalisatiereserve kan, evenals bij en-route het geval is, met de gebruikers verrekend worden tot
uiterlijk 2019. De wijze waarop dat gebeurt zal jaarlijks, in het kader van het opstellen van de
meerjarenbegroting en in 2014 in het bijzonder het opstellen van het Prestatieplan, worden bezien.
c)
Egalisatiereserve NSAA
De resultaten behaald op de helikopteractiviteiten worden conform de geldende internationale wet- en
regelgeving voor de luchtvaartsector verrekend in de tarieven volgens de N+2 methode. LVNL heeft
inmiddels 0,2 miljoen ten laste van het tarief 2014 gebracht, het restant wordt ten laste van het tarief
2015 gebracht (0,6 miljoen euro).
LVNL-jaarverslag 2013
87
19. Leningen en overige financieringsverplichtingen
De leningen en overige financieringsverplichtingen zijn als volgt gespecificeerd:
2013
2012
Langlopende verplichtingen
Leningen banken
Totaal
63.869
63.869
67.690
67.690
Kortlopende verplichtingen
Leningen banken
Derivaat
Totaal
8.821
8.821
12.125
6
12.131
72.690
79.821
(bedragen in € 1.000)
Totaal
De samenstelling van de leningen is als volgt:
(bedragen in € 1.000)
Leningdeel
Aflossing
in
2013
2012
Rente
Valuta
Boekwaarde
Boekwaarde
EUR
-
625
EUR
EUR
EUR
EUR
EUR
EUR
5.850
7.150
8.450
9.750
11.050
5.000
7.150
8.450
9.750
11.050
12.350
ABN AMRO
2013
BNG
BNG
BNG
BNG
BNG
BNG
2013
2018
2019
2020
2021
2022
3 mnd
Euribor +
0,125%
3,94%
4,60%
4,60%
4,60%
4,60%
4,60%
2028
2,89%
EUR
25.440
25.440
2021
1,13%
EUR
5.000
-
72.690
79.815
Ministerie van
Financiën
Ministerie van
Financiën
Totaal
In 2013 is de lening met de variabele rente (driemaands Euribor + 0,125 procent) afgelost de daarbij
behorende interest rate swap is daarbij ontbonden (2012: 6 duizend euro negatief).
De geamortiseerde kostprijs is gelijk aan de boekwaarde, aangezien er bij het aangaan van de leningen
geen transactiekosten zijn betaald.
Het kortlopende deel van de leningen op 31 december 2013 bedraagt 8,8 miljoen euro (31 december
2012: 12,1 miljoen euro) en is opgenomen onder de kortlopende verplichtingen.
LVNL mag volgens de Comptabiliteitswet 2001 zowel bij het Ministerie van Financiën als bij
commerciële instellingen leningen afsluiten.
LVNL-jaarverslag 2013
88
In het kader van bovenstaande leningsfaciliteiten is tot zekerheid bepaald dat LVNL geen van haar
tegenwoordige of toekomstige registergoederen, vorderingen, activa of delen daarvan ten behoeve
van anderen met een recht van hypotheek zal belasten, verpanden of anderszins met beperkende
rechten bezwaren, zonder voorafgaande toestemming van de leninggevers.
Verder heeft LVNL in 2008 vijf leningen (elk 13 miljoen euro) met een rentepercentage van 4,6
procent afgesloten waarvan er met ingang van 2008 jaarlijks één aanvangt in februari. De laatste
lening had een aanvangsdatum van 1 februari 2012. De looptijd van deze leningen bedraagt elk tien
jaar.
Naast bovengenoemde leningen van Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) en het Ministerie van
Financiën, heeft LVNL een rekening-courant kredietlimiet van 30 miljoen euro bij het Ministerie van
Financiën, waarvan 20 miljoen euro een tijdelijke faciliteit is.
LVNL-jaarverslag 2013
89
20. Vooruit ontvangen baten
De vooruit ontvangen baten zijn op 31 december als volgt gespecificeerd:
(bedragen in € 1.000)
2013
2012
Langlopende verplichtingen
Activa in aanbouw
Subsidie
Totaal
2.485
408
2.893
2.589
1.632
4.221
Kortlopende verplichtingen
Activa in aanbouw
Subsidie
Totaal
104
68
172
104
732
836
3.065
5.057
Totaal
De vooruit ontvangen baten vervallen als volgt:
(bedragen in € 1.000)
Activa in aanbouw vooruit ontvangen
Subsidies vooruit
ontvangen
Totaal
Oorspronkelijk
Saldo vooruit
ontvangen
baten
31 dec
31 dec
2013
2012
Saldo
Saldo
vooruit
vooruit
ontvangen ontvangen
baten
baten
Minder
dan 1
jaar
Looptijd
Tussen
1 en 5
jaar
Langer
dan 5
jaar
3.180
2.589
2.693
104
521
1.964
5.979
476
2.364
68
254
154
9.159
3.065
5.057
172
775
2.118
Activa in aanbouw - vooruit ontvangen
Eind 2003 heeft de Taskforce Noordzee een advies aan de staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat
(nu Infrastructuur en Milieu) uitgebracht met betrekking tot de veiligheid van civiele
helikopteroperaties in de NSAA. In dit advies staat een groot aantal aanbevelingen die tot verbetering
van de veiligheid van deze operaties moet leiden.
Met betrekking tot de financiering van de investeringen is LVNL met de Nederlandse Olie en Gas
Exploratie en Productie Associatie (NOGEPA) overeengekomen dat laatstgenoemde een substantieel
deel van de door LVNL te realiseren investeringen financiert. Hiermee kon het exploitatierisico voor
LVNL beperkt worden en kon een extreem sterke stijging van de tarieven worden voorkomen.
In 2013 is voor de radardekking Noordzee geen bijdrage ontvangen van NOGEPA. De ingebruikname
van de radardekking staat gepland voor 2014. In 2008 is de uitgebreide radiodekking ten behoeve van
de helikopteroperatie boven de Noordzee geactiveerd. De hierop in 2013 vrijgevallen bijdrage van 0,1
miljoen euro (2012: 0,1 miljoen euro) is verantwoord als subsidie onder de overige opbrengsten.
LVNL-jaarverslag 2013
90
In 2012 heeft LVNL bij de aankoop van de toren op Schiphol-Centrum een bijdrage van 0,9 miljoen euro
ontvangen voor de in de toekomst te vervangen ruiten op de verkeerstoren. Deze bijdrage zal bij
vervanging van de ruiten lineair vrijvallen met looptijd van de afschrijvingen. In 2013 heeft nog geen
vervanging plaatsgevonden.
Subsidies - vooruit ontvangen
De vooruit ontvangen subsidies zijn uit hoofde van de investeringspremieregeling voor investeringen
in materiële vaste activa en de voorfinanciering van de TEN-T-subsidie voor het FABEC-project. In
2013 is er een definitieve afrekening voor de TEN-T-subsidie een bedrag ontvangen van 0,2 miljoen
euro (in 2012 ontvangen 0,2 miljoen euro). De resultaten van de FABEC-studie zijn door de Europese
commissie goedgekeurd. Op basis van deze goedkeuring is de totale subsidie (1,3 miljoen euro) in het
resultaat van 2013 verantwoord.
De vrijval van de subsidies met betrekking tot de vaste activa verloopt lineair met de looptijd van de
afschrijvingen en bedraagt 0,1 miljoen euro in 2013 (2012: 0,1 miljoen euro). LVNL ontvangt subsidie
vanuit de SESAR Joint Undertaking. Hiervan is in 2013 0,1 miljoen euro vrijgevallen .
LVNL-jaarverslag 2013
91
21. Personeelsbeloningen
Het verloop in 2013 van de voorziening personeelsbeloningen is als volgt gespecificeerd:
(bedragen in € 1.000)
Saldo per 1 januari 2013
FLNA
OntslagOntslag- Gratificatie
Rotterdam, vergoeding vergoeding bij ambtsEelde en
en IUB
en IUB
jubilea
Beek
2009
2010
Totaal
23.106
7.087
2.523
6.747
3.061
42.524
615
358
1
81
285
-160
-195
11
372
-1.373
-44
178
383
-164
27
1.907
-124
-45
912
3.145
-1.497
-447
974
11
-1.034
397
1.765
2.113
2.977
952
719
710
851
6.209
21.103
6.146
770
6.434
3.975
38.428
Exploitatie boekjaar:
Rente over de verplichting
Dotaties aan voorziening
Vrijval voorziening
Actuarieel verlies / winst (-)
Onttrekking voorziening
Uitbetaalde uitkeringen in
het boekjaar
Saldo per 31 December
2013
Overige
personele
voorzieningen
FLNA Rotterdam, Eelde en Beek
De FLNA-voorziening voor Rotterdam, Eelde en Beek omvat de contante waarde van de opgebouwde
FLNA-rechten voor een deel van de medewerkers op deze luchthavens. De voorziening is gevormd voor
de FLNA-rechten van luchtverkeersleiders op de regionale luchthavens Rotterdam, Eelde en Beek, die
reeds zijn afgefinancierd in het kader van de doorgevoerde herstructurering. Voor de FLNA-rechten
van de luchtverkeersleiders op Schiphol en de nog niet afgefinancierde FLNA-rechten van
luchtverkeersleiders op de regionale luchthavens Rotterdam, Eelde en Beek, heeft LVNL geen
voorziening gevormd.
Aan de waardering van de voorziening ligt een actuariële berekening ten grondslag. Bij de berekening
is geen rekening gehouden met een verwacht beleggingsrendement, omdat LVNL niet beschikt over
beleggingen voor de financiering van deze verplichting. In deze berekening is voor 2013 een
disconteringsvoet gehanteerd van 3,7 procent (2012: 2,8 procent). Voor de verwachte loonstijging en
indexatie van de FLNA-uitkering is aansluiting gezocht bij de door LVNL doorgevoerde
loonontwikkeling in de opgestelde meerjarenbegroting 2014-2018 die is goedgekeurd door de
minister. De jaarlijkse loonontwikkeling en indexatie van de FLNA-uitkeringen is voor 2014 vastgesteld
op 0,0 procent. Vanaf 2015 is gerekend met 1,5 procent. Veronderstellingen ten aanzien van
toekomstige sterftecijfers zijn gebaseerd op gepubliceerde statistische gegevens en sterftetabellen. In
de berekening is uitgegaan van de AG-prognosetafel 2012-2062, met ervaringssterfte.
Voor alle uitkeringen aan deelnemers geboren na 1 januari 1950 is rekening gehouden met een fiscale
eindheffing (52 procent) die moet worden betaald bij de uitbetaling van de FLNA-rechten.
LVNL-jaarverslag 2013
92
De pensioenlast met betrekking tot de FLNA in het boekjaar 2013 en verwachting voor 2014 bedraagt:
2013
2014
Rente over de verplichting
Aan dienstjaar toegerekende rechten
Actuarieel resultaat/vrijval
voorziening
615
358
725
268
1
-
Totaal
974
993
Het actuarieel resultaat is een winst als gevolg van de gewijzigde disconteringsvoet en een verlies als
gevolg van hogere salariskosten dan verwacht in de berekening van 2012.
Naar verwachting wordt er in 2014 een bedrag van 3,6 miljoen euro onttrokken. In de periode 20152018 wordt naar verwachting een bedrag van 9,5 miljoen euro onttrokken.
Ontslagvergoedingen
Inkomsten en Uitgaven in Balans 2009 (IUB 2009)
Het bestuur heeft het programma ‘Inkomsten en Uitgaven in Balans 2009’ geïnitieerd om de financiële
positie van LVNL te verbeteren. Eén van de doelen van dit programma was de realisatie van een
personeelsreductie van honderd fte binnen de support staf. Dit doel is behaald. Met een aantal oudmedewerkers is niet tot een individuele vertrekregeling gekomen. Voor deze oud-medewerkers is de
wachtgeldverplichting in de ontslagvergoedingen opgenomen.
In de berekening zijn de wachtgeldverplichtingen die langer lopen dan twaalf maanden na dit boekjaar
verdisconteerd tegen een disconteringsvoet van 1,95 procent (2012: 1,34 procent). Daarnaast is in de
voorziening rekening gehouden met een loonstijging van 0,0 procent voor 2014 en voor de jaren 2015
en verder met 1,5 procent per jaar. Het actuarieel resultaat is het gevolg van de gewijzigde
disconteringsvoet. De dotatie aan de voorziening is voornamelijk het gevolg van een aanpassing van
de looptijd van enkele uitkeringen.
Naar verwachting wordt in 2014 een bedrag van 926 duizend euro ten laste van de voorziening
gebracht. In de periode 2015-2018 wordt naar verwachting 2,9 miljoen euro ten laste van de
voorziening gebracht. In de exploitatierekening 2014 zal de rentelast bestaan uit de rente over de
verplichting van 102 duizend euro.
Inkomsten en Uitgaven in Balans 2010 (IUB 2010)
In het vervolg op het programma ‘Inkomsten en Uitgaven in Balans’ heeft het LVNL-bestuur medio
2010 besloten om de ingeslagen weg van optimalisatie en efficiencyverbetering ook na 2010 voort te
zetten. Daarbij is als doel gesteld de totale formatie in de periode van 2011-2014 verder af te laten
nemen met 28 fte. LVNL heeft voor deze medewerkers een ontslagvoorziening gevormd op basis van
de overeengekomen ontslagvergoedingen of de verwachte uitkering aan de medewerkers waarmee
nog geen overeenstemming is bereikt.
In deze berekening zijn de verplichtingen die langer lopen dan twaalf maanden na dit boekjaar (de
wachtgeldverplichtingen) verdisconteerd tegen een disconteringsvoet van 1,62 procent (2012: 0,57
procent). De vrijval is het gevolg van het bestuursbesluit medewerkers in dienst te houden tot en met
de pensioengerechtigde leeftijd, om zodoende te besparen op ontslagvergoedingen. Bij het bereiken
van de pensioengerechtigde leeftijd wordt de betreffende medewerker niet vervangen, zodat de
LVNL-jaarverslag 2013
93
doelstelling van het programma wel wordt behaald. Het actuarieel resultaat volgt uit de gewijzigde
disconteringsvoet.
Naar verwachting wordt in 2014 een bedrag van 80 duizend euro ten laste van de voorziening
gebracht. In de periode 2015-2018 wordt naar verwachting 485 duizend euro ten laste van de
voorziening gebracht. In de exploitatierekening 2014 zal de rentelast bestaan uit de rente over de
verplichting van 11 duizend euro.
Gratificatie bij ambtsjubilea
De voorziening gratificatie bij ambtsjubilea is gebaseerd op de contante waarde van de toekomstige
ambtsjubileumuitkeringen. Aan de bepaling van de hoogte van de voorziening ligt een actuariële
berekening ten grondslag. Bij de berekening is geen rekening gehouden met een verwacht
beleggingsrendement, omdat LVNL niet beschikt over beleggingen voor de financiering van deze
verplichting. In deze berekening is voor 2013 een disconteringsvoet gehanteerd van 3,5 procent
(2012: 2,6 procent). De jaarlijkse loonontwikkeling is voor 2014 vastgesteld op 0,0 procent. Vanaf
2015 is gerekend met 1,5 procent. Veronderstellingen ten aanzien van toekomstige sterftecijfers zijn
gebaseerd op gepubliceerde statistische gegevens en sterftetabellen. In de berekening is uitgegaan
van de AG-prognosetafel 2012-2062, met ervaringssterfte.
De personeelslast met betrekking tot de ambtsjubilea in 2013 en de verwachting voor 2014 is:
Rente over de verplichting
Aan dienstjaar toegerekende rechten
Actuarieel resultaat
Totaal
2013
2014
178
383
-164
228
342
-
397
570
Het actuarieel resultaat is het gevolg van de daling van de disconteringsvoet, de wijziging van de
AOW-leeftijd en hogere salarissen dan verwacht in de berekening van 2012.
Naar verwachting zal er in 2014 een bedrag van 515 duizend euro ten laste van de voorziening
worden gebracht. In de periode 2015-2018 zal naar verwachting 1,6 miljoen euro ten laste van de
voorziening worden gebracht.
Overige personele voorzieningen
In de overige personele voorzieningen zijn voorzieningen opgenomen voor: wachtgeldregelingen, 55+
regeling, ontslagvergoedingen, FPU-suppletie en aanvullende uitkeringen bij arbeidsongeschiktheid.
De disconteringsvoet ultimo 2013 is 1,26 procent (2012: 1,14 procent).
Het actuarieel resultaat in 2013 is met name het gevolg van de gewijzigde disconteringsvoet. De
dotatie aan de voorziening is het gevolg van nieuwe WW-verplichtingen.
Naar verwachting wordt in 2014 een bedrag van 1,1 miljoen euro ten laste van de voorziening
gebracht. In de periode 2015 tot 2018 zal een bedrag van 2,4 miljoen euro ten laste van de
voorziening worden gebracht. In de exploitatierekening 2014 zal de jaarlast bestaan uit de rente over
de verplichting van 36 duizend euro (2012: 27 duizend euro).
LVNL-jaarverslag 2013
94
Gevoeligheid voorzieningen
In onderstaand overzicht is de gevoeligheid weergegeven van gebruikte parameters bij de personele
voorzieningen. In de tabel zijn de eindwaardes van de voorzieningen opgenomen bij:
- Disconteringsvoet -/- 1 procent (DV -1 procent);
- Disconteringsvoet + 1 procent (DV +1 procent);
- Algemene loonontwikkeling + 1 procent (Loon +1 procent).
FLNA
Ambtsjubilea
IUB 2009
IUB 2010
Overige personele
voorzieningen
LVNL-jaarverslag 2013
Huidige
stand
21.103
6.434
6.146
770
DV -1%
DV +1%
Loon +1%
22.091
7.085
6.441
800
20.192
5.880
5.865
741
22.386
7.094
6.476
805
3.975
4.087
3.869
4.107
38.428
40.504
36.547
40.868
95
22. O
Overige voorzien
ningen
De overige voorzieningen zijn alss volgt gespe
ecificeerd:
(bedragen
n in € 1.000)
Saldo pe
er 1 januari 2013
2
Dotatie / vrijval (-)
In versla
agjaar gebruikte voorzien
ning
Oprenting voorziening
er 31 december 2013
Saldo pe
Looptijd
- korter dan 1 jaar
- langerr dan 1 jaar en korter dan 5 jaar
- langerr dan 5 jaar
Verlie
eslatend
con
ntract
174
-174
0
-
In 2008 heeft LVNL een verliesla
atend contracct afgesloten
n. Het contract is in 2013
3 afgelopen.
LVN
NL-jaarversllag 2013
96
23. Handels- en overige schulden
De handels- en overige schulden zijn op 31 december als volgt gespecificeerd:
2013
2012
Personeelsgerelateerde schulden
Belastingen en sociale verzekeringspremies
Crediteuren
Overige schulden
Nog te betalen rente
Inhuur personeel
KNMI
NSA
6.393
10.347
3.187
1.840
1.197
286
52
157
6.296
9.945
4.008
939
1.298
110
64
149
Totaal
23.459
22.809
(bedragen in € 1.000)
LVNL vervult de kassiersfunctie voor het KNMI in de heffingszone NSAA. De schuld aan het KNMI
bedraagt het aandeel in de ontvangen heffingen NSAA die LVNL nog dient af te dragen aan het KNMI.
LVNL vervult de kassiersfunctie voor de NSA in de heffingszone en-route. De schuld aan de NSA
bedraagt het aandeel in de ontvangen heffingen en-route die LVNL nog dient af te dragen aan de NSA.
De personeelsgerelateerde schulden worden op 31 december als volgt gespecificeerd:
(bedragen in € 1.000)
2013
2012
Vakantietoeslagen
Verlofdagen
Overige personeelsgerelateerde schulden
3.807
2.418
168
3.721
2.362
213
Totaal
6.393
6.296
De belastingen en sociale verzekeringspremies worden op 31 december als volgt gespecificeerd:
(bedragen in € 1.000)
2013
2012
Loonheffing
Omzetbelasting
Pensioenpremie
7.449
642
2.256
7.702
220
2.023
10.347
9.945
Totaal
LVNL-jaarverslag 2013
97
3 decemberr als volgt gespecificeerd::
De overige schulden worden op 31
(bedragen
n in € 1.000)
Overige
e personeelskkosten
Advieskkosten
Dienste
en derden
Onderho
oudskosten
Energiekosten
osten
Diverse algemene ko
Totaal
2013
2
2012
149
816
268
323
128
156
125
247
136
150
146
135
1.840
1
939
LVN
NL-jaarversllag 2013
98
24. Financiële instrumenten
Met de uitvoering van haar wettelijke taak is LVNL blootgesteld aan een verscheidenheid aan
financiële risico’s. De risico’s zijn in te delen naar kredietrisico, liquiditeitsrisico en marktrisico’s
(waaronder het risico op rentewijzigingen en het wijzigen van valutakoersen).
Transacties in financiële instrumenten kunnen er in resulteren dat LVNL financiële risico’s
overgedragen krijgt van of overdraagt aan een derde partij. De risicobeheersing van LVNL is erop
gericht de negatieve effecten van de geïdentificeerde risico’s op liquiditeit en op het resultaat, en
daarmee op de tarieven voor luchtverkeersdienstverlening, te beperken.
Kredietrisico
Kredietrisico ontstaat uit liquide middelen uitstaand bij banken en uit openstaande vorderingen op
derden, waarbij de tegenpartij niet aan haar contractuele verplichten kan voldoen.
In onderstaand overzicht is de blootstelling aan het kredietrisico weergegeven. Verondersteld wordt
dat de nominale waarde van de vorderingen na aftrek van de voorziening voor geschatte oninbaarheid
de reële waarde benadert.
2013
2012
Vorderingen
Geldmiddelen en kasequivalenten
35.019
2.152
35.448
3.173
Totaal
37.171
38.621
(bedragen in € 1.000)
Op de uitstaande vorderingen loopt LVNL kredietrisico. Voor het overgrote deel bestaan de
vorderingen van LVNL uit debiteuren met betrekking tot verstrekte luchtverkeersdienstverlening. Uit
de ouderdomsanalyse van de openstaande vorderingen valt af te leiden dat het betaalgedrag van de
debiteuren goed is. Slechts 3,8 procent van de vorderingen (3,6 procent in 2012) heeft een
vervaldatum ouder dan drie maanden. Ten behoeve van het risico op oninbaarheid is een voorziening
dubieuze debiteuren gevormd. Daarnaast is bij LVNL een debiteurenbeleid van kracht.
LVNL-jaarverslag 2013
99
Ouderdomsanalyse debiteuren 2013:
Bruto
Voorzien
Niet vervallen
3-6 maanden vervallen
Meer dan 6 maanden vervallen
27.635
105
988
-921
27.635
105
67
Totaal
28.728
-921
27.807
(bedragen in € 1.000)
Netto
De ouderdom van de debiteuren per 31 december 2012:
Bruto
Voorzien
Niet vervallen
3-6 maanden vervallen
Meer dan 6 maanden vervallen
26.436
149
848
-141
-848
26.436
8
-
Totaal
27.433
-989
26.444
(bedragen in € 1.000)
Netto
Mutaties in de voorziening voor oninbaarheid zijn als volgt te specificeren:
2013
2012
Stand per 1 januari
Onttrekkingen
Dotaties
-989
109
-41
-926
326
-389
Stand per 31 december
-921
-989
(bedragen in € 1.000)
Naast het risico op oninbaarheid van debiteuren loopt LVNL risico op het in gebreke blijven van partijen
waarmee op basis van vooruitbetalingen afspraken zijn gemaakt over de levering van toekomstige
diensten en/of nog te leveren producten. Deze post overlopende activa is verantwoord onder
vorderingen. LVNL dekt dit risico af door zorgvuldige leveranciersbeoordelingen en waar noodzakelijk
zijn bankgaranties vereist bij vooruitbetalingen aan debiteuren.
LVNL is verplicht tot schatkistbankieren. Dit betekent dat LVNL alleen liquide middelen aanhoudt op
een rekening-courant bij het Ministerie van Financiën. LVNL beoordeelt het kredietrisico op het
aanhouden van liquide middelen bij het Ministerie van Financiën als zijnde nihil.
Samenvattend acht LVNL bij het opstellen van het jaarverslag het kredietrisico gering.
Liquiditeitsrisico
Liquiditeitsrisico is het risico dat LVNL over onvoldoende middelen beschikt om aan de directe
verplichtingen te voldoen. Bij het beoordelen van het liquiditeitsrisico maakt LVNL gebruik van
kasstroomvooruitzichten. Om het liquiditeitsrisico te beheersen zorgt LVNL voor voldoende liquide
middelen en kredietfaciliteiten.
Bij de beoordeling van het liquiditeitsrisico is uitgegaan van de contractuele kasstroom. De
contractuele kasstroom is inclusief eventuele renteverplichtingen (bij leningen en leaseverplichtingen).
LVNL-jaarverslag 2013
100
De niet-afgeleide financiële instrumenten in onderstaand overzicht zijn opgenomen tegen reële
waarde, behoudens de posten vooruit ontvangen baten en handels- en overige schulden. Van deze
laatste posten is de boekwaarde gepresenteerd. De boekwaarde van de vooruit ontvangen baten en
handels- en overige schulden benadert de reële waarde. Voor de bepaling van de reële waarde van de
verplichtingen uit hoofde van leningen is de discounted cash flow methode gebruikt op basis van de
rentepercentages die van toepassing zijn op schatkistbankieren.
(bedragen in € 1.000)
Boekwaarde Contractuele
kasstroom
Verplichtingen uit hoofde van
leningen
Vooruitontvangen baten
Handels- en overige schulden
Totaal
< 1 jaar
1 - 5 jaar
> 5 jaar
78.028
3.065
23.459
-85.924
-3.065
-23.459
-11.477
-172
-23.459
-41.727
-775
-
-32.720
-2.118
-
104.552
-112.448
-35.108
-42.502
-34.838
Afgeleide financiële verplichtingen
LVNL had tot 2013 een renteswap voor de gehele looptijd van de ABN AMRO lening die een vaste
rente waarborgde. De renteswap droeg bij aan het verlagen van het liquiditeitsrisico door het effect
van onverwachte renteschommelingen weg te nemen. In 2013 is de ABN AMRO lening afgelost. LVNL
heeft geen afgeleide financiële verplichtingen ultimo 2013.
Voor het risico < 1 jaar heeft LVNL in 2013 29,6 miljoen euro middelen ter beschikking: 2,1 miljoen
euro aan geldmiddelen en kasequivalenten, 27,5 miljoen euro rekening-courant faciliteit bij het
Ministerie van Financiën.
Het liquiditeitsrisico beoordeelt LVNL als nihil.
Marktrisico
Marktrisico betreft het risico op liquiditeit- en resultaatwijzigingen door veranderingen in de markt,
zoals wijzigingen in rentetarieven en gewijzigde valutakoersen. Voor de beheersing van marktrisico’s
zijn richtlijnen vastgesteld door LVNL.
Onderstaande posten zijn opgenomen tegen nominale waarde. De nominale waarde benadert de reële
waarde.
(bedragen in € 1.000)
Financiële activa
Vorderingen
Geldmiddelen en kasequivalenten
Financiële verplichtingen
ABN AMRO lening
LVNL-jaarverslag 2013
Boekwaarde
2013
2012
35.019
2.152
35.448
3.173
-
-625
37.171
37.996
101
nstaand overzicht zijn alle
een voor renttemutaties gevoelige
g
financiële instruumenten
In boven
opgenom
men. Langlop
pende financiieringen worrden uitsluite
end met vast rentende insstrumenten
gefinanccierd. Uitzond
dering hierop
p was de ABN
N AMRO lenin
ng die initiee
el een variabeel rentedeel kende.
LVNL had dit renterissico geëlimin
neerd met ee
en renteswap
p voor de geh
hele looptijd vvan de ABN AMRO
lening, w
waardoor voo
or de hele loo
optijd een vasst renteperce
entage van toepassing
t
w
was. In 2013 is de
ABN AMR
RO rekening in zijn gehee
el afgelost.
LVNL loo
opt enkel valutarisico op openstaande
e posities ten
n aanzien van handels- enn overige sch
hulden.
LVNL ach
ht dit risico gering
g
omdatt de omvang van deze posten gering is.
Gevoelig
gheidsanaly
yse
(bedragen
n in € 1.000)
2013
Boekwaaarde Toenam
me
2012
Afname
e Boekwaarrde Toename Afname
Rentem
mutatie mett 100
basispu
unten
ële activa
Financië
Vorderin
ngen
Geldmid
ddelen en
kasequivalenten
ële verplichtiingen
Financië
Leninge
en banken
Gevoeligheid kasstromen (netto)
35.0
019
35
50
-350
0
35.44
48
354
4
-354
2.1
152
22
2
-22
2
3.17
73
32
-32
-
-
-
62
25
-
-
37
72
-372
2
6
386
-386
LVN
NL-jaarversllag 2013
102
25. Niet uit de balans blijkende verplichtingen
De voorwaardelijke en investeringsverplichtingen bestaan onder meer uit:
2013
2012
Materiële vaste activa in bestelling en
huurcontracten
Overige inkoopverplichtingen
Verplichting jegens de Staat der Nederlanden
7.014
11.419
6.645
14.516
11.545
6.645
Totaal
25.078
32.706
(bedragen in € 1.000)
De verplichting jegens de Staat der Nederlanden betreft het verschil tussen de taxatiewaarde en de
boekwaarde van gebouwen en terreinen op het moment van verzelfstandiging van LVNL. Het bedrag is
opeisbaar op het moment dat LVNL in liquidatie gaat, overgenomen wordt of fuseert.
Juridische procedures
De Rechtbank Haarlem wees op 14 november 2007 de vorderingen van Chipshol Holding BV af. Deze
vorderingen waren gebaseerd op vermeend onrechtmatig handelen van LVNL met betrekking tot
ruimtelijke plannen van een gebied in de nabijheid van de luchthaven Schiphol. In februari 2008 werd
door Chipshol hoger beroep ingesteld. Het Gerechtshof oordeelde op 15 december 2009 dat LVNL in
maart 1999 en in de periode 29 november 2002 tot 18 oktober 2005 onrechtmatig heeft gehandeld
jegens Chipshol. Volgens het Hof heeft LVNL in deze perioden onvoldoende inzicht gegeven in de
bezwaren van LVNL tegen de door Chipshol ingediende bouwplannen. Het Gerechtshof oordeelde
overigens ook dat Chipshol - naar eigen zeggen - voor de periode 23 november 2002 tot 30 januari
2003, reeds schadeloos is gesteld. De eveneens door Chipshol gestelde onrechtmatigheid van LVNL
over (andere) perioden vanaf 1996 werd door het Hof afgewezen. Over deze perioden heeft LVNL wel
voldoende inzicht gegeven in de bezwaren tegen de toenmalige (globale) bouwplannen.
Het Hof gaf verder aan dat het er in dit geding slechts om gaat vast te stellen of de mogelijkheid
bestaat dat Chipshol door de onrechtmatige (want onvolledige) mededelingen van LVNL,
(vertragings)schade heeft geleden. Voor de vraag of Chipshol daadwerkelijk schade heeft geleden en
in dat geval de hoogte van de schade, verwees het Hof naar een apart te voeren
schadestaatprocedure. Van een dubbele schadevergoeding aan Chipshol kan - ook volgens het Hof geen sprake zijn.
LVNL heeft op 12 maart 2010 cassatie aangetekend tegen de uitspraak. Chipshol heeft eveneens
(incidenteel) cassatieberoep ingesteld. De Hoge Raad heeft op 25 mei 2012 zowel het cassatieberoep
van LVNL als dat van Chipshol verworpen. Dit betekent dat nu onherroepelijk vaststaat dat LVNL over
de perioden maart 1999 en 29 november 2002 tot 18 oktober 2005 onrechtmatig heeft geadviseerd.
De eventueel hieraan verbonden schadevergoeding dient nu in een schadestaatprocedure nader te
worden bepaald.
Op 11 januari 2013 hebben (de verzekeraars van) Turkish Airlines alsmede Boeing, LVNL
(mede)aansprakelijk gesteld voor het ongeval van Turkish Airlines op 25 februari 2009. LVNL wordt
verzocht een deel van de schadevergoeding voor haar rekening te nemen. De verzekeraar van LVNL zal
de vorderingen in overleg met LVNL behandelen.
LVNL-jaarverslag 2013
103
e hierboven genoemde
g
prrocedures loppen er nog ee
en beperkt aantal kleine procedures. Hiervoor
Naast de
zijn indie
en nodig rese
erveringen ge
etroffen.
Voorziening FLNA
oofde van de
e niet afgefin
nancierde opgebouwde FLNA-rechtenn bedraagt 28
88
De verplichting uit ho
miljoen e
euro per 31 december
d
20
013 (2012: 3 07 miljoen euro).
e
Aan de w
waardering van de voorziening ligt ee
en actuariële berekening ten
t grondsla g. Bij de bere
ekening
is geen rrekening geh
houden met een
e verwachtt beleggingsrendement omdat
o
LVNL niet beschiktt over
beleggin
ngen voor de financiering van deze ve
erplichting. In
n deze bereke
ening is voorr 2013 een
disconte
eringsvoet ge
ehanteerd va
an 3,7 procen
nt (2012: 2,8
8 procent). Vo
oor de verwaachte loonstijjging en
indexatie
e van de FLN
NA-uitkering is aansluiting
g gezocht bijj de door LVN
NL doorgevoeerde
loonontw
wikkeling in de
d opgesteld
de meerjaren begroting 20
014-2018 die is goedgekkeurd door de
e
minister.. De jaarlijkse
e loonontwik
kkeling en inddexatie van de
d FLNA-uitk
keringen is vooor 2014 vasstgesteld
op 0,0 prrocent. Vanaf 2015 is gerekend met 1
1,5 procent. Veronderstellingen ten aaanzien van
toekomsstige sterfteccijfers zijn ge
ebaseerd op g
gepubliceerd
de statistisch
he gegevens en sterfteta
abellen. In
de berekkening is uitg
gegaan van de
d AG-progno
osetafel 2012-2062, mett ervaringsstterfte.
Voor alle
e uitkeringen
n aan deelnem
mers geboren
n na 1 januari 1950 is rek
kening gehouuden met ee
en fiscale
eindhefffing (52 procent) die moe
et worden be taald bij de uitbetaling
u
va
an de FLNA-rrechten.
De regeling wordt ge
efinancierd zo
odra de uitke
eringen zich voordoen. De
e vergoedingg die LVNL be
etaalt
aan de F
FLNA-gerechttigden die in het boekjaa r gebruik maken van de FLNA-regelin
F
ng (niet actieff
personee
el) zijn veran
ntwoord onde
er de pensioe
enlasten.
LVN
NL-jaarversllag 2013
104
26. Toelichting op het geconsolideerde kasstroomoverzicht
Netto kasstroom uit operationele activiteiten
In 2013 genereert LVNL een netto kasstroom uit operationele activiteiten die ruim 3,7 miljoen euro
hoger is dan vorig jaar. Vooral de stijging van het vliegverkeer en-route in 2013 draagt bij aan de
stijging van de kasstroom door een toename van ontvangsten uit heffingen voor
luchtverkeersdienstverlening. De betalingen aan personeel stijgen door een lichte toename van fte’s,
reguliere periodieken, een eenmalige uitkering zoals afgesproken in de
arbeidsvoorwaardenovereenkomst van 1 februari 2012 en gestegen pensioenpremies en premies
sociale lasten.
De kassiersfunctie maakt onderdeel uit van de netto kasstroom uit operationele activiteiten. LVNL
verricht een kassiersfunctie voor EUROCONTROL binnen en-route. De ontvangen heffingen en-route
bevatten ook de heffingen voor EUROCONTROL en NSA voor de dienstverlening ten behoeve van de
en-route gebruikers. De ontvangen heffingen terminal respectievelijk ontvangen heffingen helikopters
bevatten enkel het LVNL-deel. De betalingen aan EUROCONTROL zijn conform de opvragingen van de
contributie vanuit EUROCONTROL. De betalingen KNMI betreffen de afstortingen door LVNL voor het
deel van KNMI in de geïnde heffingen voor het NSAA-heffingsdeel en de eindafrekening voor het
heffingsdeel terminal en en-route.
Netto kasstroom uit investeringsactiviteiten
De kasstroom uit investeringen neemt licht af en opzichte van vorig jaar. Voor een toelichting op de
lopende projecten zie de toelichting in paragraaf 14 Immateriële vaste activa en paragraaf 15
Materiële vaste activa.
Netto kasstroom uit financieringsactiviteiten
Net als vorig jaar is sprake van een kasuitstroom. Deze kasuitstroom wordt onder andere veroorzaakt
door de reguliere aflossingen op de langlopende leningen. In 2013 is een lening opgenomen van 5
miljoen euro bij het Ministerie van Financiën. Daarnaast zijn de financiële leasetermijnen komen te
vervallen door de aankoop van de verkeerstoren op Schiphol-Centrum in 2012.
LVNL-jaarverslag 2013
105
27. Specificatie naar heffingszone
LVNL verleent haar diensten in de volgende heffingszones:
a) En-route
b) Terminal
c) NSAA
De en-route dienstverlening omvat de algemene dienstverlening inclusief
naderingsverkeersleiding van de luchthaven;
De terminal dienstverlening omvat de torendienstverlening op de luchthavens
Schiphol, Rotterdam, Eelde en Beek;
De NSAA-dienstverlening betreft met name het helikopterverkeer in het gebied North
Sea Area Amsterdam.
2013
Totaal
Totaal
En-route
En-route
Bijdrage
Rijk
(bedragen in € 1.000)
Terminal
NSAA
Omzet
Overige opbrengsten
175.793
11.009
119.551
9.940
119.551
2.600
7.340
54.549
965
1.693
104
Bedrijfsopbrengsten
186.802
129.491
122.151
7.340
55.514
1.797
Bedrijfslasten
Financiële baten en
lasten
170.769
117.414
117.414
-
51.395
1.960
2.845
1.956
1.956
-
856
33
13.188
10.121
2.781
7.340
3.263
-196
9.344
3.844
13.188
9.344
777
10.121
2.004
777
2.781
7.340
7.340
3.263
3.263
-196
-196
Resultaat
Resultaat bestemming
Bestemmingsfonds
Egalisatiereserve
Met uitzondering van de NSAA-heffingszone is er een positief resultaat behaald op de heffingszones.
2012
Totaal
Totaal
En-route
En-route
Bijdrage
Rijk
(bedragen in € 1.000)
Terminal
NSAA
Omzet
Overige opbrengsten
169.730
9.710
114.507
8.677
114.507
899
7.778
53.600
729
1.623
304
Bedrijfsopbrengsten
179.440
123.184
115.406
7.778
54.329
1.927
Bedrijfslasten
Financiële baten en
lasten
161.195
110.621
110.621
-
48.485
2.089
4.411
3.027
3.027
-
1.327
57
13.834
9.536
1.758
7.778
4.517
-219
9.587
4.247
13.834
9.587
-51
9.536
1.809
-51
1.758
7.778
7.778
4.517
4.517
-219
-219
Resultaat
Resultaat bestemming
Bestemmingsfonds
Egalisatiereserve
Met uitzondering van de NSAA-heffingszone is er een positief resultaat behaald op de heffingszones.
LVNL-jaarverslag 2013
106
28. Gerelateerde partijen
De volgende gerelateerde partijen worden door LVNL onderscheiden:
De Nederlandse Staat en de minister van Infrastructuur en Milieu
De Staat der Nederlanden is verantwoordelijk voor de wetgeving met betrekking tot het verlenen van
Luchtverkeersleiding. Uit artikel 5.14 lid 1 Wet luchtvaart blijkt dat binnen het vluchtinformatiegebied
Amsterdam luchtverkeersleiding kan worden verleend door: a) LVNL en b) de minister van Defensie. Uit
artikel 5.14 lid 2 Wet luchtvaart blijkt dat de minister van Infrastructuur en Milieu en de minister van
Defensie tezamen bepalen welke instanties luchtverkeersdienstverlening mogen geven.
De in de jaarrekening opgenomen Bijdrage Rijk is toegekend door het Ministerie van Infrastructuur en
Milieu.
Joint ventures
LVNL heeft de volgende joint ventures:
- Stichting KDC (Knowledge and Development Centre Mainport Schiphol). Deze stichting heeft als
doel het ontwikkelen en integreren van kennis om te komen tot oplossingen die het mogelijk maken
de positie van de luchtvaart in Nederland in het algemeen en de Mainportpositie van de Luchthaven
Schiphol in Europa in het bijzonder zeker te stellen en uit te bouwen. In deze stichtingen nemen
naast LVNL, Schiphol Nederland B.V. en de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij deel;
- Stichting Bas (Bewonersaanspreekpunt Schiphol). Deze stichting is opgericht door LVNL en
Schiphol Nederland B.V. met als doel de registratie, behandeling, analyse en rapportage over
klachten over luchtvaartactiviteiten die op en in de omgeving van Amsterdam Airport Schiphol
plaatsvinden en het geven van informatie daarover, evenals al hetgeen met het vorenstaande
verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn.
Naam
Plaats van vestiging
Direct/indirect belang
Stichting KDC
Stichting Bas
Schiphol
Schiphol
33%
50%
Deze joint ventures worden gewaardeerd volgens de netto vermogenswaardemethode. Voor 2013 en
2012 is de netto vermogenswaarde van deze joint ventures gelijk gesteld aan 0 euro.
Voor beide stichtingen heeft LVNL geen oprichtingskapitaal gestort. De kosten van de door deze
stichtingen verrichte diensten zijn opgenomen onder de algemene kosten in de exploitatierekening.
In 2013 bedragen de kosten voor Stichting KDC 85 duizend euro (2012: 78 duizend euro) en voor
Stichting Bas 197 duizend euro (2012: 205 duizend euro).
LVNL-jaarverslag 2013
107
29. Rapportage WNT
Algemeen
Per 1 januari 2013 is de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke
sector (WNT) in werking getreden. LVNL heeft de Beleidsregels toepassing WNT als normenkader bij
het opmaken van deze jaarrekening gehanteerd. De aanpassingswet WNT, die onderdeel is van dit
normenkader, is nog niet door de Eerste Kamer aangenomen, hetgeen kan leiden tot aanpassingen van
de hieronder verstrekte informatie uit hoofde van de Aanpassingswet WNT.
LVNL valt onder regime 1, waar het algemene bezoldigingsmaximum van toepassing is. In 2013 is de
geldende norm hiervoor € 228.599.
Topfunctionarissen: bestuur
Het bestuur is belast met de dagelijkse leiding van LVNL en vertegenwoordigt LVNL in en buiten
rechte. Bestuursleden worden voor een periode van ten hoogste vijf jaren benoemd door de minister
van Infrastructuur en Milieu op voordracht van de raad van toezicht. Herbenoeming kan telkens voor
een periode van maximaal vijf jaar plaatsvinden. Het bestuur van LVNL volgt de principes van een
collegiaal bestuur. Het bestuur geeft leiding aan de organisatie en de daarbinnen onderkende
bedrijfsprocessen. Het bestuur hanteert het Reglement inrichting en bedrijfsvoering LVNL
(Bestuursreglement), inclusief gedragscode voor leden van het bestuur. Gedurende heel 2013 bestond
het bestuur uit de volgende leden:
- Paul Riemens (CEO);
- Jos van Rooijen (CFO).
Beide bestuursleden hebben in 2013 een hogere bezoldiging dan de geldende norm van 228.599 euro
en beiden vallen in de overgangsregeling. Onderstaande tabel toont de bestuurdersbeloning in 2013:
(bedragen in € 1)
Beloning
Belastbare vaste
en variabele
onkostenvergoeding
Paul Riemens
Jos van Rooijen
308.155
275.264
-
54.954
49.446
363.109
324.710
20.421
15.248
Totaal
583.419
-
104.400
687.819
35.669
PensioenBezoldiging Crisisheffing
premies
Onderstaande tabel toont de bestuurdersbeloning in 2012:
(bedragen in € 1)
Beloning
Paul Riemens
Jos van Rooijen
309.035
275.549
Totaal
584.584
Belastbare vaste
en variabele
onkostenvergoeding
*
*
PensioenBezoldiging Crisisheffing
premies
-
51.385
46.239
360.420
321.788
21.378
16.122
-
97.624
682.208
37.500
* Aangepast voor vergelijkingsdoeleinden.
LVNL-jaarverslag 2013
108
De pensioenpremies betreffen het werkgeversdeel van de pensioenkosten. De bezoldiging van de
individuele bestuurders wordt door de raad van toezicht vastgesteld. De bestuursleden hebben een full
time dienstverband van 38 uur.
Topfunctionarissen: managementteam LVNL
De werkorganisatie onder het bestuur is ingedeeld in directoraten. Aan het hoofd van ieder directoraat
staat een directielid dan wel general manager, belast met de leiding over het directoraat. Directieleden
en general managers worden benoemd door het bestuur. Het managementteam LVNL stuurt samen
met het bestuur de dagelijkse bedrijfsvoering aan.
De leden van het managementteam zijn per ultimo 2013:
-
Jurgen van Avermaete, general manager Procedures (vanaf 1 juli 2013);
Marcel Bakker, general manager Systems & Infrastructure (vanaf 1 juli 2013);
Jasper Daams, general manager Strategy & Performance;
Hans Keetman, general manager Corporate Services;
John Schaap, director Operations.
De bezoldiging van het managementteam per ultimo 2013 is als volgt te specificeren:
(bedragen in € 1)
Beloning
Belastbare vaste
en variabele
onkostenvergoeding
Pensioenpremies
Jurgen van Avermaete
Marcel Bakker
Jasper Daams
Hans Keetman
John Schaap
162.799
142.756
163.681
181.642
254.940
-
29.560
25.180
28.844
31.060
45.164
192.359
167.936
192.525
212.702
300.104
2.286
12.833
Totaal
905.818
-
159.808
1.065.626
15.119
Bezoldiging Crisisheffing
John Schaap had in 2013 een hogere bezoldiging dan de voor LVNL geldende norm van 228.599 euro
en valt, met inachtneming van het onderstaande, in de overgangsregeling.
In het verslagjaar heeft abusievelijk een onverschuldigde betaling plaatsgevonden. Het bedrag van 3,8
duizend euro bruto is voor het opmaken van de jaarrekening terugbetaald.
Tot en met 30 juni 2013 was Martin Beringer director Procedures & Systems en lid van het
managementteam. Sinds 1 december 2013 maakt hij gebruik van de FLNA-regeling. Als gevolg hiervan
classificeert Martin Beringer als gewezen topfunctionaris onder de WNT. Zijn bezoldiging over 2013 is
als volgt te specificeren:
(bedragen in € 1)
Beloning
Belastbare vaste
en variabele
onkostenvergoeding
Martin Beringer
220.364
-
PensioenBezoldiging Crisisheffing
premies
34.940
De fiscale eindheffing over de FLNA-uitkering bedroeg 16 duizend euro.
LVNL-jaarverslag 2013
255.304
12.288
109
voor genoem
mde functionarissen hebbben een full time
t
dienstve
erband van 3
38 uur.
Alle hierv
Ondersta
aande tabel toont
t
de belo
oning van he
et in 2012 acctieve voltalliige managem
mentteam:
(bedragen
n in € 1.000)
2012
2
Beloning
ostenvergoe
eding
Declaratties en reisko
Sociale verzekeringsspremies
n variabele
Belastbare vaste en
envergoeding
gen
onkoste
Pensioe
enpremies
Crisishe
effing
796 *
9
27
Totaal
981
127
22
* Aangepast voor vergelijkkingsdoeleinden
n.
Overige
e functionarissen: in die
enst
Toelichtiing bij de tab
bel op de volg
gende paginaa:
1 t/m 40
0
De beloning van LVN
NL-verkeersle
eiders is in lijjn met de beloning van luuchtverkeerssleiders
in anderre Europese landen. Het m
managementt van verkeersleiders (e.gg. unit manag
gers,
supervissors) is afkom
mstig uit de g
groep verkee
ersleiders en ontvangt eeen beloning passend
p
binnen het
h loongebo
ouw van LVN
NL. Verkeersleiders en het managemeent van
verkeersleiders ontv
vangen als on
nderdeel van
n de beloning
g een toeslagg voor onrege
elmatige
diensten
n (TOD).
41 t/m 5
50
Deze ve
erkeersleiders maken gebbruik van de FLNA-regelin
F
ng, passend bbinnen de
rechtspo
ositie en hett loongebouw
w van LVNL.
51 t/m 5
52
Deze (general) mana
agers hebben
n een achterg
grond als verrkeersleider hhetgeen van
n belang
is voor het
h uitvoeren
n van de funcctie. De beloning past bin
nnen het loonngebouw van
n LVNL.
53
Deze functionaris he
eeft Nederlan
woordigd in het
h internatiionale process om
nd vertegenw
FABEC te
t bewerkste
elligen. De be
eloning is in overeenstem
o
mming met dee in het verle
eden
overeen
ngekomen arbeidsvoorwaaarden.
LVN
NL-jaarversllag 2013
110
(Bedragen in €1)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
Functienaam (peildatum
31 december 2013)
Datum in
dienst
Unit manager
Unit manager
Unit manager
Unit manager
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider/supervisor
Verkeersleider (2)
Verkeersleider (2)
Verkeersleider (2)
Verkeersleider FLNA
Verkeersleider FLNA
Verkeersleider FLNA
Verkeersleider FLNA
Verkeersleider FLNA
Verkeersleider FLNA
Verkeersleider FLNA
Verkeersleider FLNA
Verkeersleider FLNA
Verkeersleider FLNA
General manager
Manager
Senior consultant
mei-93
dec-84
nov-93
okt-94
okt-88
okt-88
jan-90
mei-89
sep-86
okt-88
apr-88
jul-88
nov-84
jan-90
sep-85
nov-89
okt-92
apr-88
dec-84
okt-92
mei-93
sep-85
apr-87
nov-89
nov-91
jun-82
okt-92
nov-95
apr-88
okt-92
jan-83
mei-92
okt-88
jan-97
apr-91
okt-85
mei-89
okt-88
mrt-05
nov-89
dec-83
nov-77
dec-73
nov-71
okt-70
mei-86
apr-83
nov-86
nov-72
dec-73
nov-93
nov-87
okt-98
Contracturen
per week
Bruto loon
2013
Beloning
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
34,20
30,40
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
223.165
222.225
207.156
195.878
219.823
203.651
203.651
202.385
212.765
200.274
210.821
207.529
206.236
206.236
204.964
204.944
203.651
202.359
201.755
201.616
200.413
199.911
200.259
200.240
200.240
199.439
200.522
198.892
196.258
196.581
194.093
193.713
193.489
189.038
189.785
177.791
148.476
180.216
192.511
176.797
224.630
183.440
175.353
186.671
189.313
184.475
187.436
169.363
174.296
169.897
218.250
197.106
382.756
223.165
222.259
207.173
195.878
219.966
218.941
218.939
217.698
213.205
215.439
210.821
207.529
206.236
206.236
204.985
204.944
203.651
202.359
201.755
201.640
200.586
199.911
200.278
200.240
200.240
199.456
200.522
198.937
196.342
196.581
194.110
193.747
193.489
189.038
189.785
177.791
148.476
193.556
192.511
190.137
224.630
183.440
190.423
186.671
189.313
184.508
187.524
183.075
174.296
184.032
218.265
197.238
395.812
Sociale
verzekeringspremies
Pensioenpremies
Bezoldiging
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
7.038
6.780
3.941
3.941
3.941
3.941
4.973
6.522
3.941
3.941
7.038
7.038
4.673
41.527
41.561
37.197
35.972
41.105
37.619
37.619
37.619
40.647
37.204
37.204
37.619
37.619
37.619
37.619
37.619
37.619
37.619
38.026
36.381
37.204
37.619
37.204
37.204
37.204
37.619
35.964
37.197
37.204
35.979
35.979
35.964
35.957
34.001
32.909
34.902
29.299
32.544
30.425
32.544
42.921
57.413
48.835
51.243
48.369
47.467
39.439
46.341
54.088
47.868
41.105
36.404
73.100
271.730
270.858
251.408
238.887
268.110
263.598
263.596
262.355
260.891
259.681
255.063
252.186
250.893
250.893
249.642
249.601
248.308
247.016
246.818
245.059
244.828
244.568
244.520
244.483
244.483
244.113
243.524
243.172
240.584
239.598
237.127
236.749
236.484
230.077
229.732
219.730
184.813
233.137
229.974
229.719
274.332
244.794
243.199
241.854
241.623
236.948
233.484
233.357
232.325
231.900
266.408
240.680
473.585
Noot: bij geen van de bovenstaande medewerkers was sprake van een belastbare vaste en variabele onkostenvergoeding
LVNL-jaarverslag 2013
111
Overige functionarissen: oud-medewerkers
(Bedragen in €1)
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
Functienaam (peildatum Datum
31 december 2013)
in
dienst
Specialist Infra
nov-72
Briefing officer
jul-78
Flight data Assistent
sep-74
HRD-consultant
apr-98
Medewerker
jan-85
Aeronautical cartograaf nov-82
Crisis-coördinator
mei-74
Projectleider CS
mei-02
Engineer
mrt-76
Controller BP&C
okt-87
Medewerker
jun-72
Medewerker Support
jul-99
Contracturen
per week
38,00
34,20
36,00
36,00
36,00
32,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
38,00
Bruto
loon
2013
96.874
88.378
95.323
-
Beloning
103.322
88.378
95.323
-
Sociale
PenVerzekersioeningspremies premies
4.673 14.591
7.020 17.567
6.452 13.276
-
Bezoldiging
122.587
112.965
115.050
-
Datum uit
dienst
1-7-2010
1-12-2010
1-12-2010
1-6-2010
1-7-2010
1-12-2010
1-1-2014
31-12-2013
1-12-2013
1-4-2002
1-11-2006
1-7-2010
Noot: bij geen van de bovenstaande medewerkers was sprake van een belastbare vaste en variabele onkostenvergoeding
Toelichting bij bovenstaande tabel:
54 t/m 59
Deze oud-medewerkers ontvangen een uitkering wegens beëindiging van het
dienstverband waarvan de som het wettelijke bezoldigingsmaximum overschrijdt.
60 t/m 62
Deze oud-medewerkers hebben een eenmalige uitkering ontvangen wegens beëindiging
van het dienstverband die het wettelijke bezoldigingsmaximum overschrijdt.
63 t/m 65
Deze oud-medewerkers ontvangen een uitkering wegens beëindiging van het
dienstverband waarvan de som het wettelijke bezoldigingsmaximum overschrijdt. Hun
inkomensgegevens zijn eerder op grond van de WOPT openbaar gemaakt.
Topfunctionarissen: raad van toezicht
De raad van toezicht ziet toe op de werkzaamheden van het bestuur en staat het bestuur met raad
terzijde. De leden van de raad worden benoemd door de minister van Infrastructuur en Milieu voor een
periode van vier jaar en zijn eenmaal herbenoembaar voor een tijdvak van vier jaar.
De raad van toezicht stelt zijn eigen vergoedingen vast waarbij de WNT in acht wordt genomen. De
hoogte van deze vergoeding is gerelateerd aan de omvang van de organisatie en de gemiddelde
tijdsbesteding. Charlotte Insinger en Lodewijk Hijmans van den Bergh vallen onder het
bezoldigingsregime van de WNT. De overige leden en de voorzitter van de raad van toezicht vallen in
de overgangsregeling.
LVNL-jaarverslag 2013
Ontslagvergoeding
47.916
65.794
73.393
58.570
76.925
39.773
241.894
136.952
250.000
72.347
43.278
48.070
112
Beloning
Belastbare vaste
en variabele
onkostenvergoeding
Pensioenpremies
Gerlach Cerfontaine*
Tom Bakker*
Lidewijde Ongering
Pieter van Geel*
Charlotte Insinger
Lodewijk Hijmans van den Bergh
19.000
13.217
14.500
9.367
9.367
-
-
Totaal
65.451
-
-
(bedragen in € 1)
* Deze leden vallen onder de overgangsregeling van de WNT.
Aan de voorzitter (Gerlach Cerfontaine) is in 2012 een vergoeding toegerekend van 19 duizend euro
per jaar. Aan de in 2012 nieuw toegetreden leden is in 2012 een vergoeding toegekend van 9 duizend
euro. Dit bedrag is vastgesteld conform de WNT. Aan de reeds zittende leden was in 2012 een
vergoeding toegekend van 14,5 duizend euro per jaar. Lidewijde Ongering is waarnemer namens de
minister van Infrastructuur en Milieu en ontvangt geen bezoldiging.
Schiphol, 25 april 2014.
Het bestuur,
Paul Riemens
LVNL-jaarverslag 2013
Jos van Rooijen
113
OVERIGE GEGEVENS
Controleverklaring van de onafhankelijke accountant
Aan: de Raad van Toezicht en het Bestuur van Luchtverkeersleiding Nederland
Verklaring betreffende de geconsolideerde jaarrekening
Wij hebben de in het jaarverslag op pagina 51 tot en met 112 opgenomen geconsolideerde
jaarrekening over 2013 van Luchtverkeersleiding Nederland te Schiphol gecontroleerd. Deze
geconsolideerde jaarrekening bestaat uit het geconsolideerde overzicht van gerealiseerde en nietgerealiseerde resultaten over 2013, de geconsolideerde balans per 31 december 2013, het
geconsolideerde mutatieoverzicht eigen vermogen en het geconsolideerde kasstroomoverzicht over
2013 en de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de belangrijke grondslagen voor
financiële verslaggeving en overige toelichtingen.
Verantwoordelijkheid van het bestuur
Het bestuur van de Luchtverkeersleiding Nederland is verantwoordelijk voor het opmaken van de
geconsolideerde jaarrekening die het eigen vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven in
overeenstemming met artikel 12 lid 1 van Verordening (EG) 550/2004 van het Europees Parlement en
de Raad, de aanvullende brief van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat gedateerd op 31 maart
2009 met onderwerp ‘Toepassing IAS 19 jaarrekening LVNL’, de aanvullende brief van het Ministerie
van Infrastructuur en Milieu gedateerd op 17 maart 2014 met onderwerp ‘IAS19R m.b.t. jaarrekening
2013’ en de Beleidsregels toepassing Wet normering bezoldiging topinkomens publieke en
semipublieke sector (WNT), alsmede voor het opstellen van het jaarverslag. Daarnaast is het bestuur
verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die voldoet aan de WNT-eisen van financiële
rechtmatigheid, zoals opgenomen in het Controleprotocol WNT van de Beleidsregels toepassing WNT.
Het bestuur is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het noodzakelijk acht
om het opmaken van de geconsolideerde jaarrekening en de naleving van die WNT-eisen van financiële
rechtmatigheid mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of
fouten.
Verantwoordelijkheid van de accountant
Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de geconsolideerde jaarrekening op basis
van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht,
waaronder de Nederlandse controlestandaarden en de Beleidsregels toepassing WNT, inclusief het
Controleprotocol WNT. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en
dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt
verkregen dat de geconsolideerde jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat.
Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de
bedragen en de toelichtingen in de geconsolideerde jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden
zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het
inschatten van de risico’s dat de geconsolideerde jaarrekening een afwijking van materieel belang
bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de
accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de
LVNL-jaarverslag 2013
114
geconsolideerde jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan alsmede voor de naleving van de
WNT-eisen van financiële rechtmatigheid, gericht op het inrichten van controlewerkzaamheden die
passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel
tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de Luchtverkeersleiding
Nederland. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte
grondslagen voor financiële verslaggeving en de gebruikte WNT-eisen van financiële rechtmatigheid
en van de redelijkheid van de door het bestuur van de Luchtverkeersleiding Nederland gemaakte
schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de geconsolideerde jaarrekening. Wij
zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een
onderbouwing voor ons oordeel te bieden.
Oordeel
Naar ons oordeel geeft de geconsolideerde jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de
samenstelling van het eigen vermogen van Luchtverkeersleiding Nederland per 31 december 2013 en
van het resultaat en de kasstromen over 2013 in overeenstemming met artikel 12 lid 1 van
Verordening (EG) 550/2004 van het Europees Parlement en de Raad, de aanvullende brief van het
Ministerie van Verkeer en Waterstaat gedateerd op 31 maart 2009 met onderwerp ‘Toepassing IAS 19
jaarrekening LVNL’, de aanvullende brief van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu gedateerd op
17 maart 2014 met onderwerp ‘IAS19R m.b.t. jaarrekening 2013’ en de Beleidsregels toepassing WNT.
Voorts zijn wij van oordeel dat de jaarrekening 2013 in alle van materieel belang zijnde aspecten
voldoet aan de WNT-eisen van financiële rechtmatigheid, zoals opgenomen in het Controleprotocol
WNT van de Beleidsregels toepassing WNT.
Benadrukking van aangelegenheden omtrent de gehanteerde waarderingsgrondslagen
Wij vestigen de aandacht op pagina 56 en 57 in de toelichting van de jaarrekening, waarin is
uiteengezet dat de reikwijdte van de door Luchtverkeersleiding Nederland gehanteerde
waarderingsgrondslagen van artikel 12 lid 1 van Verordening (EG) 550/2004 van het Europees
Parlement en de Raad zijn beperkt met betrekking tot de toepassing van IAS19 en IAS 19R. Deze
situatie doet geen afbreuk aan ons oordeel.
Verklaring betreffende overige bij of krachtens de wet gestelde eisen
Tevens vermelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de
geconsolideerde jaarrekening.
Rotterdam, 25 april 2014
KPMG Accountants N.V.
J.J. Visser RA
LVNL-jaarverslag 2013
115
LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN
A
AAA
AAPRO
AAS
ABP
ACC
AENA
AG
AOW
APP
arbo
ATC
ATFM
ATM
Amsterdam Advanced Air traffic control system
AreA PROcedural control
Amsterdam Airport Schiphol
Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds
Amsterdam area Control Centre
Aeropuertos Españoles y Navegación Aérea
Actuarieel Genootschap
Algemene OuderdomsWet
APProach
ARBeidsOmstandigheden
Air Traffic Control
Air Traffic Flow Management
Air Traffic Management
B
Bas
BNG
btw
BV/B.V.
BewonersAanspreekpunt Schiphol
Bank Nederlandse Gemeenten
Belasting over de Toegevoegde Waarde
Besloten Vennootschap
C
CANSO
CBR
CCIS
CDA
CEO
CFO
CML
COO
COVRA
CRCO
CRvB
CS
Civil Air Navigation Services Organisation
Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen
Closed Circuit Information System
Christen-Democratisch Appel
Chief Executive Officer
Chief Financial Officer
Centrum Mens en Luchtvaart
Chief Operating Officer
Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval
Central Route Charges Office
Centrale Raad Van Beroep
Corporate Services
D
DB
DFS
DGB
DNV
DV
Defined Benefit
Deutsche Flugsicherung
Directoraat-Generaal Bereikbaarheid
Det Norske Veritas
DisconteringsVoet
LVNL-jaarverslag 2013
116
E
EASA
EoSMS
ERP
ESARR
EU
European Aviation Safety Agency
Effectiveness Of Safety Management Systems
Enterprise Resource Planning
EUROCONTROL Safety And Regulatory Requirements
Europese Unie
F
FAB(EC)
FLNA
FPU
fte
Functional Airspace Block (Europe Central)
Functioneel Leeftijds Non-Activiteit
Flexibel Pensioen en Uittreden
Full Time Equivalent
H
HBJZ
HRM
Hoofddirectie Bestuurlijke en Juridische Zaken
Human Resources Management
I
IAS(B)
IATA
ICAO
iCAS
IFRS
I(C)T
ILT
ISO
iTEC
IUB
International Accounting Standards (Board)
International Air Transport Association
International Civil Aviation Organisation
iTEC Centre Automation System
International Financial Reporting Standards
Informatie (Communicatie) Technologie
Inspectie Leefomgeving en Transport
International Organization for Standardization
Interoperability Through European Collaboration
Inkomsten en Uitgaven in Balans
K
KDC
KLM
KNMI
KPI
Knowledge and Development Centre
Koninklijke LuchtvaartMaatschappij
Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut
Kritische Prestatie-Indicator
L
LA
LTO
LVB
LVNL
Legal Affairs
Landing and Take Off
LuchtVerkeersBeveiligingsorganisatie
LuchtVerkeersleiding NederLand
M
MT
MUAC
MVO
ManagementTeam
Maastricht Upper Area Control Centre
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
N
NAK
NATS
NLR
NOGEPA
NSA
NSAA
NV
Nederlandse Algemene Keuringsdienst
National Air Traffic Services
Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium
Nederlandse Olie en Gas Exploratie en Productie Associatie
National Supervisory Authority
North Sea Area Amsterdam
Naamloze Vennootschap
LVNL-jaarverslag 2013
117
O
OPS
OR
OVV
OPerationS
OndernemingsRaad
Onderzoeksraad Voor Veiligheid
P
PBO
PIOFAH
PRO
Projected Benefit Obligation
Personeel, Informatisering, Organisatie, Financiën, Automatisering, Huisvesting
PROcedures
R
RAT
RMI
RST
RU
RWT
Risk Analysis Tool
Regeling Milieu-Informatie luchthaven Schiphol
Runway Safety Team Schiphol
Regional Unit
Rechtspersoon met een Wettelijke Taak
S
S&I
S&P
SES
SSC
Systems & Infrastructure
Strategy & Performance
Single European Sky
Safety Standing Committee
T
TEN-T
TOD
TWR
Trans-European Transport Network
Toeslag Onregelmatige Diensten
ToWeR
V
VCS
VEM
VFR
VPS
VvAA
Voice Communication System
Veiligheid, Efficiency en Milieu
Visual Flight Rules
VeiligheidsPlatform Schiphol
Vereniging Van Artsen Automobilisten
W
WIA
WNT
WOB
WOPT
WW
Wet werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen
Wet Normering bezoldiging Topfunctionarissen publieke en semipublieke sector
Wet Openbaarheid van Bestuur
Wet Openbaarmaking uit Publieke middelen gefinancierde Topinkomens
WerkloosheidsWet
Z
ZBO
Zelfstandig BestuursOrgaan
LVNL-jaarverslag 2013

Afstudeeropdracht

bericht

Download

BVG DONAC 2014, 5 t/m 7 sep 2014

Financieel jaarverslag 2012

Kaag en Braassem

Brief van Luchtverkeersleiding Nederland over onderzoek

Examen PC 2 vak CAS leergang 8 2014-2

Stichting Capital A gevestigd te Amsterdam Rapport inzake het

JAARREKENING 2013 Stichting Lucai Klantstraat 4a 5403 PD UDEN

Jaarrekening 2013 - Dogs Adoptions Nederland

Wettelijke evaluatie Luchtverkeersleiding Nederland