VRIENDENBLAD, jaargang 18 (nieuwe serie), nr. 2+3, december

VRIENDENBLAD, jaargang 18 (nieuwe serie), nr. 2+3, december 2014
ISSN 1383-0511
Pag. 2 Een woord vooraf
Auteur
Pag. 3
Beste vrienden van museum Natura Docet
Wonderryck Twente
J. Oude Hassink
Pag. 4
Voordracht voor de Gerard Eversonderscheiding 2014
J. Oude Hassink
Pag. 6
Afscheid van Stans van der Veen
S. van der Veen
Pag. 7
Wakker worden van een museumbel
Museum Natura Docet van binnenuit beleefd
J. Petri
Pag. 12
Brede wespenorchis
J. Bruns
Pag. 13
Vreemde vogel
A. Hoogervorst
Pag. 13
Nieuwe leden
Pag. 14
Oud-voorzitter en bestuurslid Willem Boom overleden
H. Bernelot Moens
Pag. 15
Excursie naar Tecklenburg en Lengerich
J. Oude Hassink
Pag. 16
Nu een bijzonder museumobject, vroeger niet meer dan een simpel recept (3)
H. Young-Tammel
Pag. 18
Historische kranten.nl (4)
Pag. 19
Het jaar 2014: Museale hoogtepunten in foto’s
Pag. 25
Berninks’ Studium Generale:
collegereeks op de zondagmiddag
Pag. 26
Samenstelling van het bestuur
Pag. 26
Redactie Vriendenblad
Pag.27 Verenigingsgegevens
1
EEN WOORD VOORAF
Met trots presenteren wij het combinatienummer 2 en 3, 2014, van ons Vriendenblad. Wij
wensen u veel leesplezier, prettige feestdagen en een voorspoedig nieuwjaar.
De redactie
Een eigen website bijhouden,
was nog nooit zo makkelijk
• Zelf eenvoudig teksten toevoegen
• Zelf eenvoudig afbeeldingen plaatsen
• Zelf eenvoudig pagina’s aanmaken
• Uit te breiden
kalender, webshop, forum, nieuwsbrief, blog,
gastenboek, sociale media en nog veel meer.
Ook voor al uw drukwerk
bent u bij ons aan
het juiste adres!
• Folders • Posters •
• Brochures en meer •
De Kerkuil 27 B • 7591 KE Denekamp • 0541-35 46 79
[email protected] • www.groenergraphics.nl
2
BESTE VRIENDEN VAN MUSEUM NATURA DOCET WONDERRYCK TWENTE
telefonisch gesproken. Samen hebben we
uw gegevens doorgenomen en u de vraag
voorgelegd of wij uw e mailadres mogen
gebruiken voor het sturen van nieuws en het
sturen van het Vriendenblad. Dit scheelt de
vereniging veel portokosten: geld dat wij
als goede Vrienden aan het museum kunnen
schenken. Een voorbeeld is het mogelijk
maken van het prepareren van een kalf met
twee koppen, een kalf dat afgelopen voorjaar aan het museum is aangeboden.
En natuurlijk was er in november de Gerard
Evers Onderscheiding 2014 voor ons bestuurslid Suze Heerink-Reerink. Dit is een
landelijke onderscheiding voor een excellent vrijwilliger. Deze onderscheiding wordt
tweejaarlijks uitgereikt door de Nederlandse
Federatie van Vrienden van Musea. De aanbeveling hiervoor staat in een apart artikel.
Voor u ligt een dubbelnummer van het
Vriendenblad.
Een nummer waar we met grote trots het
nieuwe vriendenpasje aan hebben toegevoegd. Een plastic kaartje met uw naam en
uw nummer, waarmee u op vertoon van dit
pasje als Vriend het museum twee maal per
jaar met twee volwassenen en twee kinderen
gratis kunt bezoeken.
Het pasje werkt officieel vanaf 1 januari
2015. U kunt echter met dit pasje tot deze
datum het museum op de oude voorwaarden
blijven bezoeken, dus met het hele gezin.
Een goed idee misschien voor de komende
kerstvakantie ?
Behalve de vaste collectie is er ook de tentoonstelling Move it te bezichtigen,
“Waar was het bestuur de afgelopen tijd mee
bezig?”, zult u zich misschien afvragen. De
afgelopen tijd zijn wij o.a. met het Vriendenbestuur druk bezig geweest met een zogeheten bel-ronde. Velen van u hebben wij
De boekenmarkt van 29 en 30 november
was weer een succes. De tiende editie werd
net zoals afgelopen jaar gepresenteerd in
Met financiële steun van de Vriendenvereniging zal dit tweekoppig kalfje worden opgezet
in de houding zoals het geboren is. Het skelet wordt apart geprepareerd.
3
de lamp in haar voormalige directeurskamer.
Tijdens de afgelopen jaren heeft zij met haar
hartelijke en betrokken persoonlijkheid
haar stempel op het museum gedrukt.
Wij wensen haar heel veel geluk en alle
goeds voor de toekomst.
een mooie tent op het terras achter het museum. Een bijzondere plek om heerlijk te
snuffelen tussen de vele boeken. Gerard
Vennegoor en Ria Nijhuis hebben evenals
voorgaande jaren weer veel energie gestoken in het verzamelen van de boeken en de
organisatie van het geheel.
De opbrengst van deze markt is ook voor het
museum, mogelijk ter ondersteuning van
het educatieve gedeelte van de tentoonstelling Move It.
Bij het terugkijken naar een afgelopen jaar
hoort ook een blik op de toekomst. Als bestuur hebben wij ons voorgenomen komend
jaar de natuurexcursies verder uit te breiden.
We gaan nadenken over een nieuwe Ledendag zoals in de zomer van 2013 en we willen
het aantal digitale uitgaven van het Vriendenblad verder uitbreiden. Daarmee gaan we het
komende jaar met vernieuwde energie aan de
slag. Rest mij u namens alle bestuursleden
een mooie midwintertijd te wensen en het
allerbeste voor het nieuwe jaar.
Bij het schrijven van dit artikel is Stans van
der Veen, directeur, nog in dienst van het
museum. Als Vriendenbestuur hebben wij
tijdens de laatste bestuursvergadering al afscheid van haar genomen. Wij hebben Stans
bedankt voor de fijne samenwerking, voor
haar grote inzet tijdens de storm van vernieuwing die door en over het museum trok
tijdens de metamorfose van natuurmuseum
naar belevingsmuseum en landschapscentrum. In die tijd brandde ‘s avonds nog laat
José Oude Hassink
Voorzitter
VOORDRACHT VOOR DE GERARD EVERSONDERSCHEIDING 2014
Namens het Vriendenbestuur van Natura Docet Wonderryck Twente willen wij graag en
met trots mw. Suze Heerink-Reerink voordragen voor deze bijzondere onderscheiding.
huishoudelijk werk . Na verloop tijd werd
Suze opgeleid door mevr. Heleen Bernink om
rondleidingen te geven. Veel studenten van
diverse universiteiten hebben Suze als gids in
het museum meegemaakt. Na afloop stond er
een heerlijke maaltijd voor alle gasten klaar.
Suze , ook vertrouwenspersoon van Heleen
Bernink, kan over deze tijd mooie verhalen
vertellen, iets wat ze regelmatig doet (tijdens
en) na de bestuursvergaderingen.
Mw. Heerink heeft een lange staat van
dienst bij ons mooie museum.
Als zesjarig meisje was Suze leerling in de
klas van Heleen Bernink, dochter van meester Bernink, de oprichter van het museum
Natura Docet. Samen met haar ouders bezocht ze regelmatig het museum. Af en toe
bij speciale gelegenheden moest Suze het
beste stuk vlees van de slacht op de boerderij naar de fam. Bernink brengen.
Als jonge vrouw trad Suze in dienst van de
familie. Daar was ze niet alleen druk met
In het jaar 2000 was er plotseling sprake van
een mogelijke verhuizing van het museum
uit de toenmalige gemeente Denekamp naar
de gemeente Losser. In die gemeente zou
het museum met open armen worden ontvangen en zouden de op dat moment grote
4
In het Rijksmuseum voor Volkenkunde te Leiden wordt Suze Heerink-Reerink in de bloemetjes gezet n.a.v. de behaalde Gerard Eversonderscheiding. Zij wordt gefeliciteerd door
George Huibert de Ceuninck van Capelle-Ebbeling, voorzitter van de Federatie van Museumvriendenverenigingen, en José Oude Hassink.
Nu, anno 2014 staat het museum nog op de
oude plek. En niet alleen dat, het is totaal
gerenoveerd en klaar voor de toekomst .
En Suze, inmiddels vijfenzestig jaar oprecht
verbonden met het museum en nog steeds actief in het Vriendenbestuur, maakt haar kinderen bij het verlaten van het ouderlijk huis
lid van onze Vrienden. Daarnaast is zij momenteel bezig een meester Bernink-route uit
te zetten. De route die de grondlegger van het
museum in zijn tijd vaak met zijn studenten
en gasten heeft gewandeld en gefietst.
Het museum heeft plannen om de rol van
Heleen Bernink , als opvolger van haar vader
meer zichtbaar te maken. Suze met al haar
kennis over de familie en het museum zal
hier ongetwijfeld haar bijdrage aan leveren.
Namens het bestuur van de Vrienden van
Natura Docet Wonderryck Twente,
financiële problemen voor Natura Docet in
één klap zijn opgelost.
Het erfgoed van meester Bernink en zijn
dochter Heleen weg uit Denekamp was echter een stap te ver.
Suze nam samen met haar toenmalige collega-raadslid mw.’Tijhuis-Kenkhuis en de
heer Willem Groothuis een moedig besluit.
Zij zijn een handtekeningenactie begonnen
om te voorkomen dat het museum uit Denekamp, het geboortedorp van de Berninks,
zou verdwijnen. Alle netwerken werden ingeschakeld en binnen de kortste keren konden medestanders op diverse plaatsen een
handtekening achterlaten.
De actie liep als een trein. Er kwam bekendheid via de krant, waardoor de gemeente
Denekamp en de provincie in actie kwamen.
Na een spannende tijd konden beide dames
en heer met trots vaststellen dat hun inspanningen resultaat hadden gehad.
José Oude Hassink,
voorzitter
5
AFSCHEID VAN STANS VAN DER VEEN
centrum van formaat: Natura Docet Wonderryck Twente. Dit jaar worden er 40.000
bezoekers verwacht, er is een flitsende
nieuwe tentoonstelling geopend - Move it!
Hoe Beweeg Jij?- en de positieve reacties
van de bezoekers van Wonderryck Twente
geven voor mij aan dat er goede beslissingen genomen zijn. Het schip ligt op koers
en het roer ga ik binnenkort overdragen aan
mijn opvolgster Esther Bánki. Esther neemt
het museum, samen met team NDWT (de
medewerkers en de vrijwilligers) en het bestuur van de stichting, op stoomvaart mee in
een nieuw jaar waar weer allerlei spannende
projecten op stapel staan. Ik zal zeker nog
eens langskomen en u dan wellicht ontmoeten. Ik wil graag alle Vrienden en natuurlijk
de bestuursleden van harte bedanken voor
de leuke ontmoetingen en de fijne samenwerking en u een hele mooie Decembermaand met gezellige feestdagen voor u en
uw familie wensen.
Stans tijdens de vrijwilligersfeest,
Punthuizen, 5 september 2014
Beste Vrienden!
Na 6 roerige jaren waarin ik heel veel heb
beleefd, meegemaakt en geleerd heb ik
besloten weer terug te gaan richting het
Westen. In Leiden voeg ik mij weer bij
man en kat in de thuishaven die daar alle
6 jaar steeds geweest is (naast het huis in
Ootmarsum waar we met veel plezier gewoond hebben). Natura Docet heeft zich in
eigenlijk heel korte tijd ontwikkeld van een
prachtig, wellicht wat stil, natuurmuseum
tot een belevingsmuseum en landschaps-
Met hartelijke groeten,
Stans van der Veen
Stans op haar laatste werkdag samen met haar opvolger Esther Bánki, 28 november 2014
6
WAKKER WORDEN VAN EEN MUSEUMBEL
Museum Natura Docet van binnen uit beleefd
eerst op een kopje thee ontvangen in Juffrouw Bernink’s huiskamer. Allereerst wilde zij weten hoe het met de familie was en
vooral ook hoe onze schoolvorderingen waren, ‘of we over waren’, waarna het gesprek
automatisch op het museum kwam, de veranderingen, de aanwinsten, de rondleiders,
scholieren of studenten. Dit jaar zouden ook
Henk Schalke (geoloog) en zijn vriend (docent Nederlands) hier logeren*. Vandaar dat
‘onze’ kamer dit jaar op zolder was, de trap
achter de deur rechts van de ingang van de
grote collectiezaal op de eerste verdieping.
Een ‘gezellig kamertje’ vonden we het. We
zagen direct, in een opening aan de schuine
zolderwand, een wit geverfd houten bord
staan met de tekst over de bom die op het
museum viel: ‘…mof……’, stond er onder
andere. Een jaar eerder hing het bordje nog
in het museum.
Vijftig jaar geleden, op zaterdag 1 augustus
1964 om half 2 ’s middags, arriveerden Hans,
mijn klasgenoot, en ik bij het museum. De
tweede keer logeren bij juffrouw Bernink.
Zij zag ons al aankomen, vanuit haar kleine
huisje, onafscheidelijk gebouwd naast het
museum. Na wat ploeterend door het zware
grind met onze zwaar bepakte fietsen, zetten wij die tegen het mooie karakteristieke
fietsenhok, links van de voordeur. Daar lag
ook de gigantische kogeldioriet. Aanbellen
hoefde niet, de grote voordeur ging open en
juffrouw Bernink verscheen in de deuropening.
Zij vond Hans, 15 jaar oud, ‘geweldig gegroeid’. Wij waren vanuit Oldenzaal, nadat
wij daar aangekomen waren uit Bussum,
naar Denekamp gefietst.
Dit jaar, we hebben het over 1964, net als
vorig jaar en het jaar daarop, werden wij
Jeroen Petri (links ) en Hans Jonkers op de parkeerplaats voor Natura Docet. Opweg
voor geologisch onderzoek in 1965
7
Wij ontvingen de sleutel van de buitendeur
van het laboratorium, aan de achterkant van
het museum, en konden zo zelfstandig het
museum in en uit. Standaard procedure: wij
gaven onze paspoorten af aan juffrouw Bernink en betaalden onze logies direct. En dan
was er altijd die kwitantie met de groene ijsvogel en haar bijzondere handschrift**.
Er logeerde nog een jongen uit Nijmegen in
het museum, die als rondleider werkte. Hij
speelde viool en aangezien ik dit ook deed
en mijn viool mee had genomen, speelden
wij samen. De klank galmde, na sluitingstijd van het museum, door de hal en gangen.
Juffrouw Bernink kwam wel eens navragen
wat dit voor ‘lawaai’ was. Een andere jongen die rondleidde, logeerde bij familie in
Denekamp. Hij had in die periode zeer veel
zee-egels gevonden en bood die in het museum, met toestemming van juffrouw Bernink, te koop aan.
Prof. Th. Van der Hammen had een caravan in de tuin staan, waar hij soms met zijn
gezin logeerde. Nu was hij er niet. Op de
plaats waar wij vorig jaar gegraven hebben
(Klokkenberg) staan nu allemaal huizen.
Juffrouw Bernink ried ons aan daar eens
te gaan graven. Zij vertelde in 1963 van de
vondsten van Van der Hammen en wij kochten toen uiteraard direct het gele boekje over
de Klokkenberg met de resultaten van diens
opgraving. Wij vonden resten van koper/
brons en scherven van prehistorisch aardewerk. Dat kon toen nog allemaal gewoon,
geen vergunningen en zo. Arbeiders die
bezig waren de grond bouwrijp te maken
kwamen kijken en dachten dat wij een pot
goud aan het zoeken waren en adviseerden
ons aan het eind van een regenboog te gaan
zoeken om zeker goud te vinden.
Die dag deden wij onze boodschappen in
het dorp en kookten en aten in het kleine
keukentje met bad, recht tegenover de trap
naar de eerste verdieping. Toen wij in die
periode samen met Henk Schalke in het museum logeerden, bemerkte hij ons eenzijdig
menu. Geschrokken zette hij ons op een
ander dieet: niet alleen pannenkoeken, havermoutpap appelmoes en Exota, maar ook
groenten en fruit.
Uiteraard gingen wij op 2 augustus 1964,
zondag, trouw naar de kerk. Juffrouw Bernink wees ons daarop en lette daar goed op.
‘Zeer plompe toren en vals gezang’, noteerde ik in mijn logboek. Een bordje met ‘verboden te rochelen’ of ‘spuwen’, hing nog
aan een zuil bij de achterste kerkbanken.
Juffrouw Bernink bleek naar dezelfde vroege mis gegaan te zijn. Zij met haar DAF’je,
wij met de fiets.
En iedere morgen weer, behalve op zondagmorgen, ging rond 10 uur de museumbel.
Als je nog niet wakker was, dan werd je
het wel…. De ruimte waarin het geluid zijn
gang kon gaan was als een concertzaal. En
dan had je nog verschillende typen bellers:
de beschaafde éénmaal beltrekkers, de meer
agressieve bellers die het niet bij één keer
lieten, maar verwachtten dat er direct zou
worden open gedaan…en wanneer dit niet
gebeurde, nogmaals, maar dan harder, aan
de bel trokken. Meestal waren wij voor het
bellen wakker en op. Soms niet…..
Onze dagelijkse activiteiten bestonden
voornamelijk uit fietsen. We gingen soms
naar beneden, liepen de tussenhal door naar
Juffrouw Bernink’s huisje, klopten op de
deur of zij zag ons al komen. Soms had zij
bezoek en dan slopen we weer terug.
De eerste dag somde juffrouw Bernink allerlei plaatsen op waar we maar eens heen
moesten fietsen. Naar afstanden keken wij
niet echt, zij ook niet. Zo reden wij op zondag 2 augustus 1964 met een stormachtige
wind via Oldenzaal naar Enschede om naar
Alstätte te rijden. ‘Zee-egels rapen’ dachten
wij. Wij herinnerden ons dat wij een jaar
eerder op het NS station van Hengelo nog
8
naar de stoomtrein Hengelo-Bentheim hadden staan kijken. Van Alstätte reden wij naar
Wessum en vandaar naar Graes, ‘waar wij
veel ammonieten hadden kunnen vinden,
maar wij konden de groeve niet vinden, wel
op de wegen tussen de tarwevelden doodgereden ratten, bah, bah, bah’, zo noteerde
ik in mijn logboek. Van Graes reden wij
naar Ahaus, waar wij wel een grote groeve
vonden maar ‘er lag niets’. Op de terugweg
had ik een lekke band. Die pompten wij op
bij een benzinestation. De band hield het tot
Enschede uit, waarna hij nog een paar keer
opgepompt moest worden tot Denekamp.
Juffrouw Bernink dacht dat wij ‘zeer veel’
gevonden hadden, maar dat kwam omdat
zij ons zag sjouwen met onze fietstassen,
vol met papieren zakken en materiaal om
eventuele vondsten te verpakken…en met
flessen Exota, onze benzine, toen nog wel
te verkrijgen, later niet meer nadat ergens in
Nederland een fles ontploft was. ‘s Avonds
om half 8 waren we weer terug. Niets gevonden. Wij waren bekaf…
’s Morgens op maandag 3 augustus, werden
wij wakker van de grote luide museumbel,
galmend door de gangen. De eerste bezoekers stonden voor de mooie grote voordeur.
We hoorden vaak al even tevoren het grind
kraken.
Wij dronken koffie bij juffrouw Bernink.
Wij moesten hard lachen om de manier
waarop Hans dacht dat vlinders werden opgezet: levend vastgeprikt. Vaak vertelde juffrouw Bernink over haar belevenissen met
de bezoeken aan scholen, de collectie op
de achterbank en in de kofferbak van haar
DAF’je. Of over de jongens die een jonge
duif brachten in een kartonnen doos. Omdat
zij aan het eten was tussen de middag, zette
zij die doos even bij haar voordeur. Zij zag
nog net een snelle schaduw voorbij trekken:
een havik had de jongen duif al te pakken.
Zij vertelde ook over stropers die zij betrapt
had, rond kerstmis, bij Kasteel Singraven:
er was illegaal een hert geschoten, volgens
haar door de jachtopziener. Wij gingen op
bezoek bij ‘haar’ preparateur, haar opzetter. Zij vertelde van alle dieren die als verkeersslachtoffer naar het museum werden
gebracht. Tegenover het museum het laantje
in, ergens rechts, daar woonde de preparateur, van wie ik de naam vergeten ben. Daar
gingen we kijken en daar lagen in een zuurbad de huiden van vossen. We zagen we
hem aan het werk met het opzetten van een
zangvogeltje.
Soms kwam een van haar zussen op bezoek,
waarmee wij dan ook kennis maakten.
Op die maandag liepen wij veel heen en
weer door het museum…meisjes kijken.
Wat een belevenis altijd, door het museum
lopen, alsof het jouw huis is. Jouw slaapkamer en keuken. Wij voelden ons heel
wat, belangrijk…’nerds’ zou je nu zeggen.
En wat een belevenis als mensen door het
raampje van de laboratoriumdeur keken en
ons zagen ‘werken’….naar de Beatles op de
radio luisteren, lezen, schrijven of stenen
schoonmaken.
Het laboratorium was op de begane grond,
vlak naast de zwerfstenenzaal, waarboven
een bord met de tekst hing: ‘Een steen kan
veel vertellen als een verstandig man hem
ondervraagt’. Volgens mij een uitspraak van
Van der Lijn, de amateur-geoloog en vriend
van Meester Bernink.
Suze, de vriendelijke, zorgzame en goedlachse hulp van Juffrouw Bernink, zocht ons
in het laboratorium op en vroeg ons twee
Duitse ‘nozems’, zoals zij hen noemde, te
schaduwen. Deze twee jongens hadden al
eens een jaar eerder iets ‘gegapt’ in het museum. Zij komen ieder half jaar stelen. Vorig
jaar hadden zij een opgezette goudvink gestolen. ’s Avonds ‘draaiden wij platen’ samen met juffrouw Bernink. Daar waren de
Beatles niet bij…
9
Jeroen Petri (links) en Hans Jonkers in het laboratorium van Natura Docet in 1964. In
deze ruimte bevindt zich nu Funky Forest.
ziek te luisteren op onze transistorradio. ’s
Avonds luisterden wij naar radio Scheveningen…. Onbegrijpelijk in 2014 met kleuren
TV, internet, Skype, Twitter, iPhone.
Op 10 augustus kwamen Henk Schalke voor
zijn kwartairgeologie-project en zijn vriend,
een docent. Henk zou 2 maanden blijven in
het museum. Op die dag vertrokken Hans
en ik weer naar Gildehaus, waar ik bij een
eerdere tocht ‘een opaal had laten liggen!!’.
Henk hield ons ’s avonds in het laboratorium de hele avond bezig met determineren
van onze Gildehaus fossielen en met zijn
verhalen: hoe je kunt zien of een afzetting fluviatiel is of marien, enz. Hij liet ons
grondprofiel-foto’s zien van het ‘nieuwe’
kanaal bij de Dinkel (waar wij later het fossiele edelhert vonden, waarover eerder een
De rest van de vakantie periode verliep in
deze trant. Wij fietsten naar de Kuipersberg
in Ootmarsum, konden gewoon in de kleigroeve afdalen en kwamen met twee tassen
vol pyrietknollen terug. Juffrouw Bernink
was kennelijk wat geschrokken van onze
magere vangsten en zij belde enige mensen
op om hen te vragen met ons mee te gaan.
Zij belde (W.F.) Anderson en charterde een
jongen die als vakantiewerk in het museum
rondleidde.
De bijzondere momenten waren de gesprekken met juffrouw Bernink, de ontmoetingen
met professor Van der Hammen, zijn vrouw
en kinderen en de heel fijne kennismaking en
samen zijn met Henk Schalke en zijn vriend.
Hans en ik zaten uren in het laboratorium te
lezen, vondsten schoon te maken, naar mu10
artikeltje verscheen in het vriendenblad*).
En voor ons een cadeautje: wij mogen net
zoveel bruine zakken van het ‘Geologisch
Instituut Leiden’ gebruiken als we nodig
hebben. Op de vliering in het laboratorium
stonden dozen vol van deze zakken en kleine bruine monsterzakjes, ook flessen met
zwavelzuur en allerlei andere chemicaliën,
die studenten gebruikten bij palynologisch
onderzoek.
Op 11 augustus reden wij in het lelijk eendje
van Henk naar het nieuwe kanaal. Hij legde
ons de bodemstructuur uit, wees ons op afgestoken wanden van essen waarin ijzertijdaardewerkresten te zien waren. Wij hoorden
schoten: een boer schoot vanaf een maaimachine op een haas. Door de komst van Henk,
en zijn kritische blik op ons dagelijks menu,
wat hij direct afkeurde, was het afgelopen
met macaroni, pannenkoeken en Exota. Die
avond aten we met hem en zijn vriend in een
echte lunchroom in Denekamp. Juffrouw
Bernink vroeg wel eens of we goed aten en
dat deden wij volgens onze natuurlijk ook.
Op 13 augustus waren wij al voor half 7 ‘s
ochtends op en zaten in het laboratorium.
Juffrouw Bernink kwam gehaast binnen en
vroeg of wij wilden fungeren als ‘bezoekers’
voor een fotograaf die voor de ANWB-museumgids foto’s wilde maken van enige zalen. Wij werden wel 10 keer gefotografeerd,
bij de boorkernen (in de vroegere ‘aardoliezaal’) en bij het beeldje van de mammoet.
Henk werd ook opgetrommeld en is, door
de haast, op de foto’s te zien met sokken in
plaats van schoenen aan. Tuurlijk flankeren
wij op de foto directeur juffrouw Bernink.
Wij fietsten soms 9 of meer uur op een dag.
Zo fietsten wij om 5 uur ’s morgens naar
Oldenzaal om daar een vakantie-museumrondleider, ‘Bekke’ (zijn voornaam noteerde
ik niet, maar ik herinner me nog dat hij in
Weerselo woonde) te ontmoeten en met hem
naar Duitsland te fietsen. Bij grenspost Buur-
se staken we de grens over, we kletsten wat
met de grenswachter en reden naar de Beltman-groeve, waar we belemnieten vonden.
Daarna naar de Hündveld-groeve, waar we
in de klei wegzakkend, veel fossielen vonden
en vandaar naar Wüllen. In Wüllen vonden
we de beroemde beek en haalden er, wadend
met onze schoenen door de beek, meer dan
350 van die mooie kleine roze doorzichtige
belemnieten van de bodem….. Ik noteerde in
mijn dagboek dat we een hele zak vol belemnieten hadden. In de kalkgroeve van Wüllen vonden we veel zee-egels. Men was met
dynamiet groevewanden aan het openen.’s
Avonds kwamen we weer ‘thuis’, ‘zeer smerig, vol modder, krijt, zand en rotzooi; we
werden door talloze mensen nagegaapt….’,
zo schreef ik, want vuil als wij waren, we
moesten toch winkels in.
Op 17 augustus noteerde ik dat juffrouw
Bernink op vakantie is naar de ‘Duitse Heide’. Van der Hammen, die onze edelhertvondsten bekeek wilde deze graag in het
museum hebben om het een Twente-edelhert is en de eerste in dit gebied gevonden.
Er kwam ’s avonds een geweldige onweerbui opzetten. Later in de avond ontdekten
wij een geweldig lek in het museumdak, bij
de biologiezaal, en haalden Van der Hammen erbij en…7 emmers.
Op 19 augustus, deed dus juffrouw Bernink
niet zelf de deur open zoals meestal als de
rondleider er nog niet was. Nu waren zij er
beiden niet, dus Henk en wij deden de voordeur van het museum open als er gebeld
werd. Wij duwden de caravan van Van der
Hammen uit een greppel. Hij vertrok naar
Drenthe voor een week.
Wij reden nog naar de Austiberg volgens een
kaart uit 1930. We vonden de berg wel, niet
de grindkuil, ons eigenlijke doel. Wij bleken
die voorbijgereden te zijn. Een groeve bij het
Dalhuis bij de Lutte konden wij niet vinden,
wel zeer veel bordjes ‘verboden toegang’.
11
Vanaf 25 augustus reden we iedere dag met
Henk Schalke, zijn vriend en het zoontje
van Van der Hammen, Thomas, mee in het
lelijk eendje, naar plekken toe waar wij profielen groeven. O.a bij het Lutterzand, met
de Allerød-laag. Er zou op 26 augustus een
bus vol geografen of studenten geografie arriveren voor een kwartair-excursie. Het waren zeer hete dagen met meer dan 30 graden
Celsius. Hierover en over de tornado van
1965 (?) de volgende keer meer.
* zie artikel in Vriendenblad, ’Vereniging
van Vrienden van Meester Bernink’s museum Natura Docet, jaargang 17, nr.1 , april
2013, pagina 3 t/m 8
** de volledige correspondentie tussen de
auteur en juffrouw Bernink en Th. Van der
Hammen heb ik in juli 2014 geschonken
aan het archief wat door Willem Groothuis
wordt beheerd.
Jeroen M. Petri
BREDE WESPENORCHIS (EPIPACTIS HELLEBORINE)
Deze orchideeënsoort wordt ook wel stadsorchis genoemd, omdat ze steeds vaker in
dorp of stadsplantsoen te zien is en zelfs in
particuliere tuinen voorkomt. Voorwaarde
is dat niet al te veel bemest en geschoffeld
wordt. Ook tussen bodembedekkende planten zoals klimop en Cotoneaster kun je ze
aantreffen. De bloei is in juli en augustus
als de andere orchideeën, zoals gevlekte- en
rietorchis, al lang uitgebloeid zijn. Ze zijn
gratis te bewonderen in de museumtuin van
Natura Docet Wonderryck Twente, waar
ook deze foto is gemaakt. Ze vallen vanwege hun lichtgroene kleur nauwelijks op,
maar als je ze van dichtbij bekijkt zijn ze
wel heel mooi. Deze orchidee is voor de
bestuiving afhankelijk van gewone wespen,
vandaar de naam Wespenorchis.
Jos Bruns
Brede wespenorchis (Epipactis
helleborine) in de museumtuin
12
VREEMDE VOGEL
De natuur is in de regel prachtig, maar
soms maakt ze daarop een even komische als bizarre uitzondering. Deze op een
merel gelijkende vogel is zo’n uitzondering.
Dit lachwekkende gedrocht bezoekt de laatste weken onze tuin in Hengelo. Hij ziet
eruit alsof hij een paar keer door een bladblazer is gegaan, of een aanvaring met een
vliegtuigmotor heeft overleefd. Doordat
het beest ook nog eens verstoken is van een
staart, kan hij niet goed vliegen. Hij landt
daardoor vaak veel te hard met een soort
noodlanding tot gevolg. Dit heeft hem wellicht die kale borst opgeleverd. Soms doet
hij wel eens een poging tot zingen, maar
ook dat lijkt helemaal nergens op. Het
heeft wel iets weg van het gerommel van
zo’n Roemeen op een accordeon. Noch met
uiterlijk, noch met gezang zal deze foeilelijke vogelverschrikker een vrouwtje kunnen
verleiden tot paring en zal hij derhalve verstoken blijven van nakomelingen. Dit bewijst Darwins evolutieleer maar weer eens
temeer, dat alleen de mooiste, sterkste en
gezondste exemplaren veel nakomelingen
krijgen, anders zouden er wel veel meer van
dit soort komische mislukkelingen op aarde
rondlopen. Zelfs katten tonen geen interesse
in hem. Waarschijnlijk herkennen ze er geen
vogel in. Dat is dan wel weer een voordeel
voor dit beest die zich vast niet zo druk zal
maken over zijn uiterlijk. Veel vogelaars zal
hij evenwel niet op de been brengen, maar
schoonheid zit tenslotte van binnen...
Arjen Hoogervorst
NIEUWE LEDEN
Er hebben zich 4 nieuwe leden aangemeld,
helaas hebben enkele leden hun lidmaatschap geannuleerd, of hebben geen adreswijziging doorgegeven, zodat we geen
vriendenblad meer konden toesturen.
Het nieuwe ledental bedraagt momenteel
774 leden. De nieuwe leden zijn: G. Postel,
Denekamp. B. Bertelink, Hengelo. mevr. E.
Bouwhuis, Losser. A.M. Evertzen, Hengelo
13
OUD VOORZITTER EN BESTUURSLID WILLEM BOOM OVERLEDEN
man verder voorgezet. Mede door zijn inzet
werden de contacten met verschillende universiteiten aangehaald. Zo ontstond er hulp
op wetenschappelijk gebied en werden er in
en rond het museum mogelijkheden gecreëerd voor het verrichten van wetenschappelijke studies en veldwerkzaamheden door
docenten en studenten van de universiteiten.
Eind jaren zestig waren er grote problemen
voor Natura Docet. Financieel was de situatie
verre van rooskleurig maar ook de gezondheidstoestand van directeur Heleen Bernink
liet te wensen over, waardoor zij niet meer
was opgewassen tegen de zware taak.
Willem Boom en dr. Thom van der Hammen,
medebestuurslid, hebben zich toen intensief
bezig gehouden om tot een oplossing te komen. Er werden pogingen gedaan betaalde
hulpkrachten in te schakelen om Heleen Ber-
Op 20 november is op 93-jarige leeftijd in
Cleveland (Ohio, Verenigde Staten) Willem
Boom overleden.
Ir. Willem B.K. Boom, directeur van Dikkers
(fabriek van machineonderdelen te Hengelo),
werd medio 1967 voorzitter van het in 1965
opgerichte ‘Stichtingsbestuur Natura Docet’.
Hij bleef dat tot 1986. Boom was opvolger
van dr. ir. H.A. Stheeman, directeur van de
Nederlandse Aardoliemaatschappij, die vanaf 1960 voorzitter was geweest en in korte
tijd een nieuw museum tot stand bracht door
verbouwing, nieuwbouw en verandering in
de bestuursstructuur. (De Koninklijke goedkeuring van de afsplitsing van de Stichting
Natura Docet van de oude Vereniging Natura Docet werd op 5 januari 1966 verleend).
Willem Boom heeft als voorzitter geruime
tijd op bezielende wijze het beleid van Sthee-
Willem B.K. Boom (in lichte jas) temidden van de andere bestuursleden in 1971. Vooraan
gehurkt Heleen Bernink toen directeur van museum Natura Docet. Rechts en links van
haar resp. W.F. Anderson en G. Kortenbout van der Sluijs. Bovenste rij van links naar
rechts Adriaan Buter, dr. Thom van der Hammen, G.H.J. Bult en H.J.A. Horsthuis.
14
nink de noodzakelijke hulp te verlenen om
haar belangrijke taak zo goed mogelijk voort
te zetten. Tevens hebben Boom en Van der
Hammen veel werk verricht om tot een goed
plan te komen voor de toekomstige opzet
van de activiteiten vanuit en in het museum.
Dit plan maakte indruk op de belangrijkste
subsidiënten . Daar on hebben Rijk, Provincie en gemeente Denekamp het aanvaard als
basis voor hun toekomstig subsidiebeleid.
De belangrijkste conclusie van het beleidsplan was dat de nieuwe personeelsbezetting
uit drie personen zou moeten bestaan: een
directeur, een hoofdassistent en een assistent.
Met ingang van 1 september 1976 werden Ad
Wittgen, bioloog, drs. Jaap Veenvliet, geo-
loog, en Gerard Vennegoor, administratief en
technisch medewerker, respectievelijk als directeur, hoofdassistent en assistent benoemd.
Medio 1986 nam Willem Boom als bestuurslid afscheid en werd hij opgevolgd
door mr. Jan Drost, burgemeester van Stad
Delden van 1986 - 2001.
Dr. Hein Bernelot Moens,
voorzitter Stichting Natura Docet
(Gegevens onder meer ontleend aan: W.
Groothuis: Honderd Jaar Natura Docet,
Walburg Pers, 2011. De foto met Willem
Boom werd eveneens beschikbaar gesteld
door de heer W. Groothuis).
EXCURSIE NAAR TECKLENBURG EN LENGERICH
dartelen. Het gebied is omgeven door hoge
kalkwanden waardoor er een speciale biotoop is ontstaan. We bezoeken in de loop
van de middag in de omgeving van Lengerich meerdere velden en genieten van nog
veel meer zeldzame wilde bloemen, bijenorchis, moeraswespenorchis, ogentroost, de
franjegentiaan , welriekende nachtorchis ,
de Turkse lelie , teveel om op te noemen.
Zelfs onze gids Gerard Is onder de indruk
van de hoeveelheid orchideeën evenals
Maria Hunder, ervaren gids bij rondleidingen o.a. in het Springendal in Ootmarsum.
Wanneer we nog eenmaal achterom kijken
naar de kalkwanden ontdekt Gerard Benerink wel iets heel erg fraais,: twee jonge oehoes waarvan er een direct weg vliegt maar
de andere stil blijft zitten waarvan David
Wyn-Roberts bijgaand plaatje maakt.
Uren later dan in de planning maar zeer voldaan komt het gezelschap tegen de avond
weer in Twente aan.
In klein gezelschap gaat de zomer excursie
van de Vereniging van Vrienden van Natura
Docet Wonderryck Twente deze keer naar
Tecklenburg onder leiding van natuurliefhebber Gerard Benerink.
Direct na aankomst in het heuvellandschap
van Lengerich wordt er genoten van heerlijke Kaffee mit Kuchen, waarna we op stap
gaan. In een aantal kleine gebiedjes bloeien
op de vochtige en kalkrijke grond meerdere soorten wilde orchideeën , vierblad en
addertong. Iets verderop in een bronnengebied staat breed wollegras waar boven
o.a. dambordje en keizersmantel in de zon
José Oude Hassink
15
NU EEN BIJZONDER MUSEUMOBJECT,
VROEGER NIET MEER DAN EEN SIMPEL RECEPT (3)
Bijdrage: Hanneke Young-Tammel
Dieren die nu zeer zeldzaam zijn, werden vroeger gewoon gegeten, zoals blijkt
uit dit kookboek uit 1761.
16
De Elft (Alosa alosa) Illustratie uit: E. Walter, Unsere Süsswasserfische, Quelle und
Meyer, Leipzig, 1913
De Elft (Alosa alosa), ook wel Meivis genoemd, is een bijzondere haringachtige. De
Elft trekt vanuit zee het zoete water in, om
kuit te schieten in de bovenloop van rivieren
en beken. Deze vis was ooit inheems in de
Benelux. In de 19de eeuw kwam het dier via
de Rijn tot bij Basel.
Er bestond een intensieve visserij op Elft.
Na 1880 en 1912 daalden de vangsten ge-
staag; vanaf de jaren dertig geldt de Elft als
uitgestorven voor de Benelux. Daarom staat
de Elft als ‘verdwenen’ op de Nederlandse
rode lijst en verder in de bijlage 2 en 5 van
de zogenaamde Habitatrichtlijn. Als uitvloeisel daarvan heeft de Nederlandse overheid de taak om beschermingszones voor de
Elft aan te wijzen. Zoetwatergetijdengebieden, zoals vroeger de Biesbosch, vormen
17
het opgroeigebied voor de jonge vis. Bij een
lengte van ongeveer 12 cm trekt de elft naar
zee. Tussen 1969 en 1993 zijn in Nederland
nog vier vangsten van de Elft gedocumenteerd. Het is voor de vis haast ondoenlijk om
de grote rivieren op te trekken; sluizen en
stuwen vormen te grote hindernissen. Paaiplaatsen in rivierbochten, zijarmen en nevengeulen zijn verdwenen door het wegbaggeren van grindbodems. Indertijd is ook slib
gestort op bochten tussen de rivierkribben,
waardoor de stand waarschijnlijk de nekslag heeft gekregen. Ook watervervuiling is
een probleem. De Elft komt nog voor in de
Europese kustwateren vanaf Noorwegen in
een lange strook tot aan de Italiaanse westkust; ook in de Noordzee. In Frankrijk en
Spanje zijn nog paaiplaatsen, bijvoorbeeld
in de Rhône.
Een Elft in de collectie van NCB Naturalis,
Leiden
(Bron: Wikipedia)
HISTORISCHE KRANTEN.NL (4)
Inleverdatum kopij Vriendenblad
13 maart 2015
18
HET JAAR 2014: MUSEALE
HOOGTEPUNTEN IN FOTO’S
21 juni 2014: Start van de Hennie Kuiper-tour n.a.v. de 65e verjaardag van de
beroemdste Denekamper.
21 juni 2014: Het startschot werd gegeven door oud-premier en wielerenthousiast
mr. Dries van Agt, hier geflankeerd door de jarige.
19
13 juli 2014: Ook dit jaar werd de traditionele mineralenmarkt druk bezocht.
31 augustus 2014: Het sfeervolle concert van Trio C tot de derde,
georganiseerd door de Culturele Raad Denekamp.
20
5 september 2014: Tijdens het vrijwilligersfeest in Punthuizen was er ook tijd voor
yoga-les. Deze groep wordt onderwezen
door Bets van Wetten.
5 september 2014: De hoofdrolspelers van het
kippencollege: ze hebben de barbecue overleefd.
21
18 september 2014: Night at the museum: Fashion Night!
18 september 2014: Tot in de late (of vroege?) uurtjes bleef het gezellig.
22
5 november 2014: Opening van de tentoonstelling Move it! Hoe beweeg jij? door
Bjorn Kuipers met kinderen van gymnastiekvereniging DOS19 uit Denekamp: winnaars van de openingsprijs, een ontmoeting met de wereld-scheidsrechter.
5 november 2014: Een belangrijke sponsor van de tentoonstelling is de Universiteit
Twente, hier vertegenwoordigd door prof. dr. ir. Bart Koopman (midden).
23
24
25
SAMENSTELLING VAN HET BESTUUR
J. Oude Hassink
Wiekerstraat 9
(Voorzitter, tel. 0541-62 59 54)
7596 NH Rossum
J. Hunder
(Secretaris)
7637 PH Oud Ootmarsum
Heuvelweg 2
A.H. Groener
Diepengoor 14
(Penningmeester, tel. 0541-35 42 48)
7591 BW Denekamp
H.J.J. Hulsink
Fonteinstraat 9
7631 AN Ootmarsum
S. Heerink-Reerink
Laagsestraat 64
7637 PC Oud Ootmarsum
J.A.M. Bruns
Priorweg 3
7591 NL Denekamp
J. Mosman
De Hilgenhorst 4
7591 GV Denekamp
REDACTIE VRIENDENBLAD
W.M. Groener
De Kerkuil 27 B
(Vormgeving, tel. 0541-35 46 79)
7591 KE Denekamp
Dr. E.W.A. Mulder
7577 MD Oldenzaal
Henegouwenlaan 33
REDACTIEADRES
Redactie Vriendenblad
Oldenzaalsestraat 39
Tel. 0541-29 74 42, e-mail: [email protected]
7591 GL Denekamp
Bezoek onze website:
www.vriendenwonderryck.nl
26
VERENIGINGSGEGEVENS
De VERENIGING VAN VRIENDEN heeft tot doel:
- De belangstelling te wekken voor het museum.
- De museumverzameling op een zo hoog mogelijk peil te brengen.
Zij tracht dit te bereiken door:
- Het stimuleren van activiteiten zoals: lezingen, excursies, etc.
- Het aanschaffen van allerlei hulpmiddelen ten behoeve van het museaal gebeuren, zoals
o.a. tentoonstellingsborden, computers en microscopen, etc.
- (Mede-)financiering van “projecten” van blijvende waarde, zoals de restauratie van het
Elandskelet, de uitgifte van het boek “Het landschap van Twente” ter gelegenheid van
het 75-jarig jubileum van Natura Docet, dinoproject, walvisexpositie, de uitgifte van het
boek “100-jaar Natura Docet”.
U bent al lid van de VERENIGING VAN VRIENDEN VAN NATURA DOCET
WONDERRYCK TWENTE. In uw omgeving zijn zeker nog genoeg mensen, die zich net
als u, door de natuur aangetrokken voelen en zich door de natuur willen laten onderwijzen.
Misschien zijn deze mensen nog geen lid van onze vereniging. Wellicht is het ook een leuke
cadeautip om een jaar lidmaatschap te geven aan vrienden en/of bekenden.
Het oudste natuurhistorisch museum in Nederland kan alle mogelijke steun gebruiken om
zijn positie te handhaven.
Wijst u de mensen in uw omgeving op de mogelijkheid. Stuur onderstaand inschrijfstrookje
aan:
Vereniging van Vrienden van Natura Docet Wonderryck Twente
Oldenzaalsestraat 39
7591 GL Denekamp
Of ga naar www.vriendenwonderryck.nl/wordvriend
Ondergetekende......................................................................................................................
Adres.......................................................................................................................................
Postcode....................Woonplaats............................................................................................
geeft zich hierbij op als lid van Vereniging van Vrienden van Natura Docet Wonderryck Twente. Hij/Zij zal de contributie (€ 15,00) voldoen door middel van de hem/haar
toe te zenden acceptgirokaart. Het bedrag kan ook worden overgemaakt op de een van de
volgende rekeningen: Postbank Iban:
NL12 INGB 0000 8921 07
Rabobank Iban:
NL51 RABO 0127 2056 16
U mag ook contant betalen op het museum.
Datum........................ Handtekening.......................................................................................
27
Cultuursponsoring geeft kleur aan het
leven. Dat is het idee.
Rabobank. Een bank met ideeën.
www.rabobank.nl/twenteoost
28

Download Report