pRogRAMMA - De Bijloke

de
puur muziek
17.01.14 | 20:00 | KRAAKHUIS
de
Mustafa Dogan
Dikmen & Akis
ensemble
Muziekcentrum
terug naar
diversiteit
Gent
18.01.14 | 20:00 | CONCERTZAAL
jordi savall & Hespèrion XXI
istanbul 1710
programma 17/01
DEEL 1
Papaz (18de eeuw) | Segâh
Zaharya (ca. 1700) | Segâh (tekst Mehmed Râgıp Pasa |
When the beloved ogles the wine-hued eyes at the
symposium)
Ilya Efendi (+1799) | Sâzkâr (For how much longer need
I wail as the nightingale?)
Ilya Efendi | Sâzkâr (Perzisch | Come! Thy stature is my
sapling in the garden of life)
Hristo Aga (Hristaki Kiryazis, +1914) | Segâh (By the
site of Kâgıthâne, in the mood of Majnoon)
Lavtaci Hristo Aga | Sûz-nâk (For how long shall I wail
out in the mountains)
Yorgo Bacanos (Giorgos Batzanos, 1900-1977) | Mâhûr
(tekst Y. Sinan Ozan | Flame of love still scorches my
bleeding heart)
Tatyos Efendi (Tateos Enkserciyan, 1858-1913) | Rast
(The headsman, that is thine eyes, spilled the blood of
so many in Kâgıthâne)
Lavtaci Hristo Aga | Rast (Behold the strutting of the
lad)
DEEL 2
Tanbûri Isak (1745-1814) | Gül‘izâr (A juvenile with a
pleasant stature has enticed us)
Tanbûri Isak | Gül‘izâr (If only that seditive belle knew
the trouble in my heart)
Âsik veysel Satiroglu (20ste eeuw) | Ussâk (My faithful
friend is the black earth)
Ussâk (tekst Kul Himmet) (I beheld Ali in my last
night’s inner journey)
Nikogos Aga (Nikogos Melkonyan, 1830-1890) | Ferahnâk (The Lord created her in fairness in eternity)
Misir’li Ibrâhim Efendi (Avram Levi, 1872-1933), Nihavend (tekst: Ahmet Refik Altınay | The sun has not yet
descended from heavens)
Nikogos Aga, Hicaz (tekst toegeschreven aan sultan
Selim I | Why, o my beloved, why)
Bîmen Sen (Bîmen Dergazaryan, 1873-1943) | Hicaz (My
life is extended as I behold thee worshipping)
Bîmen Sen | Sehnâz (Tell me why thou hast evaded me)
PAUZE
uitvoerders 17/01
NIEUW! 24u voor en na het concert
VIND SNEL MEER ACHTERGRONDINFO.
BEREKEN JE ROUTE NAAR DE BIJLOKE.
DEEL JE MENING OVER DIT CONCERT.
Akis Ensemble
Mustafa Dogan Dikmen | leiding, percussie, zang
Esma Basbug | zang
Kemal Caba, rebab | keman
Ugur Isik | baskemence
Gokalp Yuzluer | tanbur
Funda Suyur | kanun
debijloke.be/nu
2
programma 18/01
Istanbul 1710 : Dimitri Cantemir en de Armeense en Sefardische muziektradities
ISTANBUL
Dimitri Cantemir
Het boek over de kunst van de muziek
Ottomaanse muziek in dialoog met Armeense, Griekse en Sefardische tradities
III
Guresch (Dans) – Traditionele Ottomaanse melodie
I
Taksim
Der Makam « Uzzäl usules Darb-i feth » – Dervis
Mehmed, Mss. Dimitri Cantemir (209)
Taksim & Makam « Esmkhetiet-Yis kou ghimetenTchim guichi » – Barde Sayat Nova (Armenië)
Taksim (ud)
La rosa enflorece - Maciço de rosas - Sefardisch (I.
Levy I.59, III.41)
Alagyeaz & Khnki tsar – Traditionele melodie
(Armenië)
Taksim (santur)
Der makam-ı Räst "Murass'a" usules Düyek –
Ms. D. Cantemir (214)
Hermoza muchachica
Sefardisch - Taksim
Taksim (ud)
Der makam-ı Hüseyni Semâ’î – Mss. D. Cantemir
(268)
II
Las estrellas de los cielos – Sefardisch (I. Levy I.80)
Ta xyla (Grieks) / Çeçen kızı (Turks)
Ene Sarére – Armeense klaagzang
IV
Paxarico tu te llamas – Sefardisch (Sarajevo)
Koniali – Turks-Grieks danslied
Hov arek – Armeense klaagzang
Taksim (kanun)
Der makam-ı Uzzäl Sakîl "Turna" Semâ’î –
Ms. D. Cantemir (324)
Taksim
Der makam-ı Hüseyni Sakil-i Aga Rıza –
Ms. D. Cantemir (89)
3
uitvoerders 18/01
HESPÈRION XXI
BULGARIJE
Nedyalko Nedyalkov | Kaval
GRIEKENLAND
Dimitri Psonis | Santur & Saz
TURKIJE
Derya Türkan | Kemence
Yurdal Tokcan | Ud
Fahrettin Yarkın | Slagwerk
Murat Salim Tokaç | Tanbur
Hakan Güngör | Kanun
MAROKKO
Driss El Maloumi | Ud
SPANJE
Pedro Estevan | Slagwerk
ARMENIË
Gaguik Mouradian | Kemancha
Haïg Sarikouyoumdjian | Ney & Duduk
Jordi Savall | Gamba, lyra & leiding
Met de steun van het Département de la Culture de la Generalitat de Catalunya en het Institut Ramon Llull
4
akis ensemble & HESPÈRION XXI
bosporus
Nieuwe bruggen over de Bosporus
Op 29 oktober 2013 was het eindelijk
zover: de nieuwe Marmaraytunnel onder
de Bosporus werd geopend, op de negentigste verjaardag van de Turkse Republiek. Het is de eerste tunnel die Azië met
Europa verbindt, en dat binnen dezelfde
stad, gespreid over twee continenten.
Istanbul: in twee gekliefd door de Bosporus, verbonden door twee bruggen en
nu ook een spoortunnel. In 2015 volgen
een tweede tunnel (voor autoverkeer) en
een derde brug. Twee ‘Bosporus’–concerten in De Bijloke bouwen op hun beurt
symbolische bruggen tussen Europese en
Aziatische muziek.
visaties wisselen af met nu eens broze, dan
weer krachtige liederen.
Mustafa Doğan Dikmen schrijft hierover:
“Griekse, Armeense en Joodse musici en
componisten leverden een grote bijdrage
tot de overlevering en de evolutie van de
Ottomaanse Turkse muziektraditie als een
unieke synthese. Ten dele omdat ze buiten
de meeste staten vielen tot aan het begin
van de achttiende eeuw, maakte leden van
de niet-islamitische gemeenschappen in
het Ottomaanse Rijk carrière in de handel,
in de kunsten en in de ambachten. Zo
was de bekende tanbur-leraar van keizer
Selim III, Tanburi Isak, een rabbijn. Heel
wat christelijke en joodse musici hadden
islamitische leerlingen die de ontwikkeling van de Turkse muziek grondig zouden
beïnvloeden.
Terug naar diversiteit
Mustafa Doğan Dikmen en zijn Akis
Ensemble doen dit met een Turkstalig programma met Griekse, Armeense, Joodse
en Turkse muziek. Ze brengen muziek
mee uit alle uithoeken van het eens uitgestrekte Ottomaanse rijk. De folkloristische muziek van de vele Turkse minderheden raakte doorheen de geschiedenis
verweven met de klassieke Ottomaanse
muziek. Deze draad wil het Akis Ensemble opnieuw oppikken door stem te verlenen aan een lang verloren verhaal van
Turkse verscheidenheid: muziek uit de
Alevitische, de Griekse, de Joodse en de
Armeense tradities versmolt met de Ottomaanse. Ingenieuze, instrumentale impro-
De Alevimuziek is in essentie volksmuziek. Ze is afkomstig van de Alevigemeenschap, een moslimsekte, die in haar
rituelen dans en muziek gebruikt met de
begeleiding van bağlama, het belangrijkste
strijkinstrument in hun muziek. Alevimusici ontwikkelden erg gesofisticeerde technieken in het bespelen van dit instrument.
Verwant aan deze traditie is het nefes-type
van hymnen van de soefi-orde Bektaşi. De
gezongen teksten worden geput uit het
werk van de belangrijkste Soefidichters en
accentueren waarden als menselijkheid,
eerlijkheid, vriendschap en liefde. Tot op
5
vandaag leeft die traditie van barden of
liedzangers verder.
belangstelling voor de hem omringende
muzikale culturen.
Het Akis ensemble speelt vanavond dan
ook werk van de meest prominente christelijke en joodse componisten, gecomponeerd in de klassieke Ottomaans-Turkse
genres van de traditionele muziek. De
baskemençe begeleidt deze Alevimuziek
op een gestileerde manier, terwijl de nefesstukken door de klassieke instrumenten
begeleid worden.”
Als brugfiguur tussen humanisme en
Verlichting was Cantemir één van de
zeldzame Oost-Europese figuren uit de
vroege achttiende eeuw wiens naam ook
in het achttiende- en negentiende-eeuwse
Westen ruimere bekendheid genoot. Uit
de werken van Voltaire, Edmund Burke,
Byron en Victor Hugo blijkt dat ze de
publicaties van Cantemir hadden gelezen
en bestudeerd. Zijn naam verschijnt zelfs
naast die van Leibniz en Newton tussen
de namen van beroemdheden die in de
buitengevel van de Parijse Bibliothèque
Sainte-Geneviève werden gegraveerd. Hij
beantwoordt daarmee aan de rol die de
Roemeens-Amerikaanse geleerde Mircea
Eliade toeschreef aan de Oost-Europese
intellectuelen, namelijk als brug tussen
oost en west, tussen Europa en Azië.
Het muzikale Istanbul van Dimitri Cantemir, diplomaat en uomo universale
Hespèrion XXI en Jordi Savall plaatsen
bruggenbouwer Dimitri Cantemir (16731723) voor het voetlicht. Cantemir was
prins van Moldavië, geleerde en componist. Al op jonge leeftijd werd hij incontournable in de intelligentsia van Iasi en
Istanbul en zijn faam verspreidde zich
snel. Op 11 juni 1714 werd hij lid van de
Berlijnse Academie voor wetenschappen.
Het register vermeldt “sedert twintig jaar
verblijvend in Istanbul, leerde hij de oosterse talen, schreef hij poëzie in Turkse
stijl, componeerde muziek en won de
gunsten van de Sultan en andere hooggeplaatsten”.
Hij was hiervoor op 23 oktober 1673
onder een goed gesternte geboren, als
zoon van een self-made man die zich wist
op te werken vanuit een nederige afkomst
tot regerende prins van Moldavië onder
de suzereiniteit van de Sultan tussen 1685
en 1693. Dimitri was onder het prinselijke
bewind van zijn vader, en later onder dat
van zijn broer (1695-1700 en 1705-1707),
actief als diplomaat. Aan het prinselijke
hof in Iasi, de Moldavische hoofdstad,
had hij Oudslavisch en Grieks geleerd;
vanaf 1688 zet hij zijn opleiding verder in
Istanbul en kwam er als diplomaat ook in
contact met gezanten van alle Europese
landen.
Diplomaat, prins, geleerde
Cantemir was inderdaad een echte uomo
universale met een knobbel voor filosofie,
literatuur, geografie en wiskunde. Hij was
een ware polyglot en beheerste het Roemeens, Italiaans, Grieks, Latijn, Arabisch,
Perzisch en Turks. Daarnaast componeerde hij en koesterde hij een levendige
6
Virtuoos, musicoloog, componist
Wanneer we vandaag Cantemir nog
kennen, heeft dat echter minder met zijn
politieke of historische werken te maken,
maar eerder met zijn muzikale nalatenschap.
In 1710 werd Dimitri Cantemir net als zijn
vader prins, maar zijn carrière zou slechts
enkele maanden duren, nadat hij een
alliantie smeedde met de Russische tsaar
Peter de Grote tegen de Ottomaanse overheersing en sultan Ahmet III. Het Turkse
leger versloeg de Russen in juni 1711 en
maakte daarmee ook een eind aan Cantemirs prinselijke aspiraties. Cantemir
verlaat Istanbul en wijkt uit naar Rusland,
waar hij raadsman van de tsaar wordt en
lid van de Senaat. Hij overlijdt er in 1723.
Zijn muzikale vorming had hij van jongsaf
aan ontwikkeld: zijn vader speelde fluit,
zijn leraar Grieks was musicus, en ook in
Istanbul, waar hij tot 1710 zou verblijven,
werd hij verder opgeleid door twee musici
die in dienst waren bij de sultan en die
elk bekend stonden als de Orphei van het
Turkse Rijk. Al snel verwierf hij de reputatie als virtuoos uitvoerder op de tanbur,
een type luit met frets en een lange hals.
Dit instrument was volgens Cantemir het
meest complete en volmaakte, omdat het
“met precisie en zonder fout de zang en
de stem voortkomend uit de ademhaling
kan weergeven”. Volgens de Moldavische
kronist Ion Neculce “bespeelde niemand
in Istanbul beter de tanbur dan Cantemir”.
Zijn virtuositeit levert hem de genegenheid op van de high society in Istanbul
en de genegenheid van grootvizier Rami
Mehmed Pascha.
Cantemirs vele politieke en intellectuele
contacten gaven hem ook toegang tot de
bibliotheken van Istanbul, rijke collecties soms wel, die soms nog niet publiek
toegankelijk waren. (De eerste openbaar
toegankelijke bibliotheek werd in Istanbul opgericht in 1678.) De belangrijkste hiervan was zonder twijfel die van de
Grote Harem, die in principe gesloten
bleef voor niet-moslims. Cantemir vond
er de bronnen voor zijn geschriften over
de geschiedenis, politiek en religie van het
Ottomaanse rijk, een indrukwekkende
trilogie in het Latijn die hij uiteindelijk
tijdens zijn verblijf in Rusland zou voltooien. Het tweede deel (Het systeem van
de Mohammedaanse religie) zou in 1722
ook in het Russisch verschijnen dankzij
de tussenkomst van tsaar Peter de Grote.
Het eerste, historische, deel van de trilogie
verscheen pas na Cantemirs dood voor het
eerst in druk en werd al snel vertaald naar
het Engels (1735), het Frans (1743) en het
Duits (1745).
Een encyclopedie uit 1790 beschrijft hem
als volgt: “Cantemir (Demetrius). Vorst
van Wallachije, die door zijn wetenschappelijke kennis grote roem verwierf, en
directeur van de academie in Petersburg
was. Hij stierf in 1723 en liet een volledige
Turkse geschiedenis na, waarin hij meldt
dat hij in 1691 als eerste de muzieknotatie
bij de Turken in Constantinopel invoerde,
en dat hij niet enkel een collectie Turkse
7
gezangen verzamelde en uitgaf, maar ook
een handboek voor de Turkse muziek zou
hebben gemaakt. Alleen deze laatste moet
op zee verloren gegaan zijn, verzekert ons
kapelmeester Reichardt in zijn Kunstmagazin. En van muzieknoten weet vandaag
geen Turk iets af. (‘Und von Noten, weiß
heut zu Tage kein Türke etwas.’)”.
vocale muziek publiceerde, maar met een
vrij Europese notatiewijze werkte.
Cantemir componeerde zelf ook. Heel
wat van zijn stukken maakten al snel
deel uit van het – mondeling overgeleverde – repertoire van de Turkse musici,
en worden tot vandaag uitgevoerd.
In 1750, beschreef de Fransman Charles
Fonton in zijn Essai sur la musique orientale het grote succes van de muziek van
Cantemir, “die nog steeds met veel plezier wordt beluisterd”. Nog in 1781, bijna
zestig jaar na Cantemirs dood, hoort de
Italiaanse oriëntalist Giambattista Toderini ‘betrouwbare kenners’ spreken over
de Turkse melodieën van Cantemir.
Zeventig jaar na Cantemirs dood was
Ernest Gerber in zijn Historisch-biographisches Lexikon der Tonkünstler duidelijk
eerder sceptisch over diens daadwerkelijke bijdrage aan de kennis over de Turkse
muziek en de (naar Westerse normen)
muziekkennis van de Turkse musici.
Inmiddels weten we beter: zijn traktaat
over Turkse muziek bevat een belangrijke
verzameling transcripties, die een fascinerende spiegel vormt van het Ottomaanse
repertoire uit de late zeventiende eeuw.
Cantemir schreef het ook in het Turks
onder de titel Kitâbu Ilmi’l mûsîkî (Het
boek over de kunst / wetenschap van de
muziek). Het verzoek voor het samenstellen van dit boek kwam overigens uit
de kringen rond de Sultan en de grootvizier – de ultieme erkenning van Cantemirs
kwaliteiten als musicus en intellectueel.
Het boek droeg hij dan ook op aan sultan
Ahmet III.
Op muzikaal vlak moet Istanbul voor
Cantemir even prikkelend geweest zijn
als op alle andere intellectuele domeinen.
Met zijn half miljoen inwoners was Istanbul zonder meer de grootste Europese stad
aan het begin van de achttiende eeuw en
een ware smeltkroes van ethniën, religies
en hun muzikale culturen: Joden, Grieken, West-Europeanen en volkeren uit de
Levant - elk met hun eigen muzikale stem.
Cantemirs transcriptietechniek maakte
gebruik van Arabische en Turkse letters
en vormt het eerste originele systeem om
de Ottomaanse muziek te noteren, anders
dan dat van zijn voorganger Albertus
Bobovius (Alî Ufki Bey), die al rond 1650
een Turkse bundel instrumentale en
8
bio
Mustafa Dogan Dikmen & Akis Ensemble
Mustafa Doğan Dikmen (stem, ney, percussie) werd geboren in Ankara (Turkije).
Tussen 1975 en 1978 was hij percussionist bij de Turkse Radio en Televisie in
Ankara. Van 1979 tot 1983 studeerde hij
aan het Conservatorium van Istanbul.
In 1982 werd hij vocaal solist bij de Turkse
Radio en Televisie in Istanbul. Tegelijkertijd volgde hij ook les bij de grote namen
van de Ottomaanse klassieke en religieuze
muziek, Alaeddin Yavasça en Hafiz Kani
Karaca. Hij studeerde ney (rietfluit) bij
Niyazi Sayin.
de viola da gamba en de oude muziek,
waar hij later zelf docent werd. Samen
met Montserrat Figueras richtte hij drie
ensembles op: Hespèrion XXI (1974), La
Capella Reial de Catalunya (1987) en Le
Concert des Nations (1989). Zijn optreden
in de film Tous les matins du monde van
Alain Corneau, zijn intense concertactiviteit (jaarlijks meer dan 140 concerten),
zijn opnames (6 per jaar) en de oprichting
van zijn eigen muzieklabel Alia Vox (1998)
hebben laten zien dat oude muziek een
groot publiek kan bereiken. Sedert de
jaren 1990 is hij ook actief als operadirigent, met producties van opera’s van
Vicent Martín i Soler, Monteverdi, Vivaldi
en Fux. Hij werd talloze keren onderscheiden met eretekens van overheden, prijzen
uit de culturele en academische sector, net
als zijn talrijke opnames op labels als EMI,
Astrée/Auvidis en Alia Vox.
Hij doceert aan verschillende conservatoria in Turkije, heeft zijn eigen radioprogramma en verzorgt regelmatig uitzendingen als solist en koordirigent bij
de Turkse Radio en Televisie. Hij leidt het
Akis Ensemble en is sedert 1989 ook lid
van het ensemble Sarband, waarmee hij
honderden concerten gaf en heel wat cd’s
opnam. Samen met zijn Akis Ensemble
legt hij zich al jarenlang toe op het Turkse,
Ottomaanse en Sufi-repertoire.
Hespèrion XXI
In de Oudheid was “Hesperia” de naam
van de twee meest westelijke schiereilanden van Europa, het Iberische schiereiland en Italië. Het Griekse “hesperio”
duidde op een herkomst uit één van deze
twee regio’s, of op de planeet Venus wanneer ze ’s nachts aan de westelijke hemel
te zien was. Vanuit de studie en interpretatie van de oude muziek en de fascinatie
voor de immense rijkdom van het Spaanse
en Europese repertoire van vóór 1800,
richtten Jordi Savall, Montserrat Figueras, Lorenzo Alpert en Hopkinson Smith
Jordi Savall
Jordi Savall is één van de veelzijdige spilfiguren in de oude muziekwereld: concertmusicus, pedagoog, onderzoeker en
bedenker van nieuwe muzikale en culturele projecten. Hij studeerde cello aan het
conservatorium van Barcelona en legde
zich, eerst als autodidact en nadien aan
de Schola Cantorum Basiliensis, toe op
9
in 1974 het ensemble Hespèrion XX op.
In de loop van zijn veertigjarig bestaan
redde het ensemble talloze werken van
de vergetelheid en bracht het ongehoorde
programma’s met middeleeuwse, renaissance- en barokmuziek. Het trad op in de
hele wereld op de belangrijkste festivals
en podia. Sedert de millenniumwissel
werkt het onder de naam Hespèrion XXI
en ziet als het zijn missie om de muzikale
rijkdommen van vervlogen eeuwen nieuw
leven in te blazen en op cd op te nemen.
10
WO
WO 12 MAART 2014
20:00
ER
(DR
UM
S)
T
& N OMA
M
S
DA ET T EW Z
O
V
S
& T ID MA
HO VIR SZ YO TA
MA EL ST
S M LES AN RK NK
OR (PI KO (
O
GA AN TR QU
N ( O) OM
BA , GE PE AR
S) RA T),
TE
LD
CL
T
EA
V
14
20 00
EB 0:
5F 2
Z
Z
JA
concert in samenwerking met het Pools Instituut & de Culturele Dienst van de Poolse Ambassade
RESERVEER NU: debijloke.be | 09 269 92 92
11
binnenkort
ZO | 19.01.14 | 15:00 | Concertzaal
Casco Phil
Nieuwjaarsconcert Stad Gent
VR | 07.02.14 | 20:00 | Concertzaal
Revue Blanche
Berio
DO | 23.01.14 | 20:00 | Kraakhuis | UITVERKOCHT
Profeti Della Quinta
Rossi, Piccinini
DO | 13.02.14 | 14:00 | Kraakhuis
Yu-Chien Tseng, Yury Martynov
Franck, Debussy, Ravel
VR | 24.01.14 | 20:15 | Handelsbeurs (Kouter 29)
Chiaroscuro Quartet
Mozart, Haydn, Beethoven
DO | 13.02.14 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64)
Ensemble Resonanz, Jean-Guihen Queyras
Schreker, Saunders, Rihm, Berg
ZO | 26.01.14 |16:00 | Concertzaal
deFilharmonie, Steven Verhaert (dirigent), Robby
Cleiren (acteur), Stegaan Degand (acteur)
KIDcondert | De fladdermuis (6+)
met workshop van 13:00 tot 15:00
VR | 14.02.14 | 20:00 | Concertzaal | UITVERKOCHT
René Jacobs, Akademie für Alte Musik Berlin
Mozart, Haydn
WO | 29.01.14 | 20:00 | Kraakhuis
Antiduo, Chambertones
Belgisch-Nederlandse improvisatieavond
VR | 31.01.14 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64)
Los Músicos de Su Alteza
Valls, de Torres, de San Juan, Duron, Literes, de Nebra
DO | 06.02.14 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64)
Quartetto Prometeo
Wolf, Schubert
ZA | 15.02.14 | 20:00 | Concertzaal
Symfonieorkest Vlaanderen
Schubert, Korngold, Strauss
DO | 20.02.14 | 20:00 | Kraakhuis
Jerusalem Cantors Consort
Joodse tradities in een islamitische omgeving
VR | 21.02.14 | 20:00 | Concertzaal
La Main Harmonique
Willaert, de Rore, Markéas
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent
Colofon
J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent
Tekst programmaboekje | Pieter Mannaerts
Di - vr 10:00 - 17:00 | Za 13:00 - 17:00
v.u. | Daan Bauwens
09 269 92 92 | [email protected] | www.debijloke.be
© Muziekcentrum De Bijloke Gent
Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)

Download Report