'Het wetendeveld àoet,in el,gen
werk'
m aakt
relaties
onderhuidse
zichtbaar
\
&
q
*
'" *- *a *1 "
,t,ill
ffi-í
--
- ..
" ,,
; . . . . . , . f , -*
- .- *
'\.
DOOR DOMTNTQ UE HAUTEM A
I L LUSTRATIES D O LI N DA TO EPO EL
et is simpelweg verblsterend. Een groep volslagenonbekendenkomt op een zonnigezater-
doelstellingen worden letterlijk'opgesteld' door
deelnemers te kiezen en dezeeen pleL in de kamer te
dag in augustus b5 eikaar in een werkruimte
r-anorganisatieopsteller Gera Vermaasvan KernCom-
geven.Samenvormen we een soort tobleouuiuont.Iedere
representant vertelt vervolgens wat hij ofz{ voelt op
die plek. Ikzelfmerk blvoorbeeld dat ik al snel afhaak.
pany in de voormalige pastorie van Stompwijk. Om
binnen no time en zonder enige inhoudel{ke informatie voorafallerlei zakellke en persoonllke problemen boven tafel te halen die spelen in een voor hen
onbekende organisatie.
Interimmanager Karin de Vries is net begonnen
aan een t{delijke klus bg een onderw{sinstelling en
n'il graag inzicht in de problematiek van de organisatie voordat z{ echt van start gaat. Ook wíI zíj graag
inzicht in haar rol binnen de organisatie. De Vries
Ik voel me geen onderdeel van de groep en wil alleen
maar slapen. Er is geen energie ofverbondenheid met
de rest en ik ga dan ook apart van de groep op een
bankle liggen. De interimmanager knikt. Ja, dat
onderdeel van de organisatie is al een t{dje gelden
afgehaakten doet niet meer mee.
FA MILIE GE H E IME N
-2"
benoemt mij als representant van een bepaalde aÍtleling en plaatst m{j ergens in de werlcruimte. De direc-
zich opmerkelijke gewaarh..n i.d.t
"oor
wordingen die allemaal op wonderlgke wijze overeen lfken te komen met de realiteit. Vermaas onder-
teur en de teamleiders, iedereen kr{gt zijn of haar
eigen plek toegewezen. Ook de missie, visie en
vraagt de deelnemers en stuurt hier en daar b! door
de opstelling te veranderen.Zo verschlnt op een reker
)
s Low M A N A G E M E N T F AM IL IE HERF ST 2 OO9
Nietzeldenkomenzo
Door b{voorbeeld een overleden kind 'op te stellen'
blgken spanningen ofeen stagnatiete kunnen worden
naarboven opgeheven.
familiegeheimen
die nooitzijnuitgesproken.
-n.
S C H U LD GE V OE L
oprt.liogrmethode wordt inmiddels ook in het
bedrijfsleven toegepast. Een organisatie is eigenl{k
ook een soort familie, in ieder geval een sociaal systeem waar w{ deel van uitmal<en. Met dit verschil dat
we onze familieleden niet zelfuitkiezen maar er wel
ons hele leven mee verbonden z{n, terw{l we een organisatie doorgaanswel uitzoeken maar erjuist niet ons
hele leven aan vastzitten.
Niet alleen functioneert een organisatie - net als
een familie - als een sociaal systeem,ook z{n een aan-
I6
moment ook de voorrnalige directeur ten tonele die
eerder door het bestuur is weggestuurd, maar veel
draagvlak hadbl de medewerkers.H{ rnagzíjnzege
doen, wrarna enkele deelnemets van plaats veranderen en er ineens meer harmonie ontstaat. Uiteindel{k
staan het management en de leraren naast elkaar en
klken gezamenllk naar de doeistelling. Oit beelil
spreekt ook m{ aan, waardoor ik opsta van de bank en
me weerb{ d. groep rnoeg.
Ëen opstelling maakt kort gezegàeenprobleem of
de dynamiek binnen een systeem zichtbaar. FIet was
de Duitse ex-priester en psychotherapeutBert Heliin-
tal situaties en problertten die we daar tegenkornen,
wel degelgk terug te voeren op onze plek itt het gezin.
Onbewust herinneren collegas ofmanagers ons aan
familieleden met wie w{ een overeenkomstige, soms
gecompliceerde verhouding hadden. Denk eens aan
het gevoel dat w! ons als een klein kind behandeld
voelen op het werk ofongewoon heftig oP een ogenschgn$L normale situatie reageren. En wie bSvoorbeeld nooit 'gezierl is door z{n vader, kan moeite
hebben om de leiding van z{n baaste accepteren'
Volgens Hellinger bl{ft een systeemalleen in harrnonie als het functioneert volgens de principes van
verbondenheid, evenwicht in gevenen nemen en orde-
ger die beginjaren negentig de zogeheten familieopstelling introduceerde waarrnee de invloed van onze
herkomst duidelSk wordt. Door de 'eigen familie'in
de vorm van personen in een ruimte neer te zetten,
N a a rd e m e n i n gv a nH e l l i n g er
je iemandnietecht
respecteer
wordt het systeemin werking gezet en komen eventuele
onzichtbare knelpunten aan de oppetrnlakte.Leidraad
vormt een vraag van een deelnemer, blvoorbeeld:
alsje ietsvoorhemof haar
'Waarom heb ik last van faalangstl' of 'Waarom kan ik
me maar moeil{k aan iemandbinden?'De fi.guranten
voegenzich aan de hand van de betreÍlende d.elt.-.t
vanzelfnaar een bepaaldeplaats ten
en diens v"aag
"ls
opzichte van elkaar. De opstelling laat meestal tl ,reel
zien: een zichtbaar grote afstand tussen de ouders of
een vader die met z{n rug naar het gezin gekeerdstaat'
Niet zelden komen zo familiegeheimen naar boven die
jarenlang z{n gevoeld, maar nooit z{n uitgesproken.
draagt.
ning. Ieder lid van het systeem heeft het recht om er
bg te horen, rnaar tegel{kertijd is het van belang dat
iedereen z{n plek kent. Als een directeur geen autoriteit uitstraalt ofgeen leiding neemt, ontstaat er verwarring b{ de medewerl<ersofneemt iemand anders
ÍJ
- vaak onbewust - zijn plek in. Dan raakt het systeem
uit balans etr raakt de mede*erker niet zelden overbe-
wordt of klanten altijd maar weer alles geeft zonder
iets terug te verwachten. Ook de nadruk op aandeel-
last. Naar de mening van Hellinger respecteerje
houderswaarde verstoort het systeem,aldus de Duitse
iemand niet echt alsje iets voor hem ofhaar draagt.
Alleen door de verantwoordelilkheld terug te geven en
psychotherapeut.Aandeelhouders bevinden zich op
afstand en daardoor voelen medewerkerszich miskend
de leidinggevendeals baaste accepterenkan er opluchting en ruimte ontstaan.
en onvoldoendegewaardeerd.Hellinger is voorstander
van winstdeling, maar vindt tevens dat medewerkers
een deel van hun salaris moeten inleveren als het min-
HE L D E R E V R A A G
Naar de mening van Hellinger hebbenveelstoringen
der gaat. Dan is er zowel verbondenheid
verantwoordelgkheid.
als
in systemen te maken met een gebrek aan evenwicht
B{ een organisatieopstelling wordt altld ge*erkt
tussengevenen nemen.B{voorbeeldals een medewer- vanuit een bepaalde vraag of een bepaald thema, licht
ker niet voor uitzonderlilke prestaties gewaardeerd Claes-Berend van der Kolk toe, directeur van het
à
Si . ()V I A IÁ N A GE ME N T
FAM tLtE
HERFST 2COq
Ë
Voorstanders
claimendat een
opstelling
allerlei
problemen
ll
KanoDt os s en.
I
I8
niet ver. Beter is: ''Watis m{n plaats in dit bedrif.l' of
'FIoe kan ik de problemen met m{n leidinggevende
oplossen?'
P S E U D OWE TE N S C H A P P E LU K
Centrum voor Opstellingen. 'De opsteller vra agt zich
eerst af; welk systeem heeft invioed op de vraag? Wie
spelenhier eenbelangrlke rol en hoe verhoudendeze
mensen en functies zich tot elkaar?Hoe zit het met de
balans tussen geven en nemen? Wie staatbijvoorbeeld
bg wle in het krijt? Wie wordt uitgemolken, wie voelt
een gebrek aan erkenning en voldoening?' Nog
belangr{ker is het om eerst een heldere, eenduidige
vraag te formuleren. Met een vage probleemstelling
als 'Eigenlijk heb ik best vaak stressop mln werk en
met m{jn collega'sbotert het ook niet'komje meestal
Nu zi;'n zowel Hellinger als z{n werk niet onomstreden. Het is hem niet in dank afgenomen dat h!
weigerde Adolf Hitler ofhet gedrag van Duitse soldaten in de TweedeWereldoorlog te veroordelen. Bovendien hanteert h{ wel erg conservatievefamiliewaarden
en rolpatronen als uitgangspunt. En hg
labiele
"ou
deelnemers door een confronterende opstelling tot
hebben gebracht. In Nederland verscheen
"elfmoord
een kritisch artikel in Sltepter,
het blad van de stichting
Skepsis,dat zln methode (naastde genoemdeverw!'ten)
pseudowetenschappeliknoemt.
Voor Hellinger
de uitspraken over ken"elfhoeven
merken van een familie of organisatie niet waar te z!n.
'Ik probeer het formuleren van conceptenjuist te verm{den. Wat w{ bespreken,z{n geenideeëndie al dan
niet juist z!'n. Ik probeer lastige ervaringen te
beschr{ven op een manier die het mogelgk maakt om
'Doormetopstellingen
te gaan er beter mee om te gaan.Zodrawíjvan onzebeschrijving beweren dat het de 'waarheid'is, hebben wij een
werkenbegreep
ik dater bijna onjuiste theorie, die ongeloofwaardig wordt.' Ondanks
dit voorbehoud worden in de prakt{k wel kwalificaties
altijdeensubstantiële
verandering
gegevenaan de diepere structuren die zichtbaar woraande teamstructuur
nodigis.'
den. Hellinger spreekt zelfvan een 'natuurlijle ordening'. De kritiek op dezebenadering gaat meestal over
de wi;'zewaarop uitspraken over kenmerken van familie- of organisatiesystemen als universele waarheden
opstellingen gebruiken om een team aan te vullen.
Wie past het beste op welke plek? Maar.le kunt ook
worden gepresenteerd,meestal ronder onderbouwing
en zonder de mogel{kheid tot verificatie.
nieuwe diensten en producten'opstellen' om te k{ken
ofze passenb!'je bedr{fl'
Voorstanders claimen dat een opstelling allerlei
problemen kan helpen oplossen: van team- en leiderschapsvraagstukkentot perikelen b{ fusie en samen-
Van der Kolk schat dat er honderd tot honderdv!'Ê
tig aanbieders van organisatieopstellingen z{n in
Nederland en dat maar een klein deel van alle organisaties er in enige vorm ervaring mee heeft. 'Voor veel
adviseurs is het systemisch werken slechts een van de
'Eenopstelling
is geschikt
als vele methoden die z{ gebruiken in hun praktgk. Veel
mensen plaatsen het binnen het alternatieve en daarje de indrukhebtdater meer mee zweverigecircuit. De methode laat zich niet makl.
|
.
r
r
kellk verkopen. Als een bedrlfeen
aanvraag doet,
speeltdanje tormeelweet.' is dat meestal door een voorloper, iemand die open-
staatvoor ongr{pbare processenofiemand die er ervaring mee heeft en een goede positie heeft in de
organisatie.'
*erking, van analyse van krachtenvelden en machtsverhoudingen tot sluimerende conflicten, en van motivatieproblemen, langdurig ziekteverzuim of hoog rr.t-
ON GR U P B A A R
loop tot het regelen van goede opvolging. Kortom,
opstellingen zouden in principe geschikt z{n voor alle
lopen, vindt Van der Kolk geen bezwaar. 'Weetjij precies hoe de radiogolven werken? Hoe het kan datj{ de
probleemsituaties met een 'chronisch' karakter die
geen duidelijk aanw{sbare oorzaal<hebben.
stem van Evers in de woonkamer hoort? Ofwaaromje
op de ene persoon wel verliefd wordt en op de andere
nietl Er is zoveel dat w{ niet precies begrlpen en toch
BRE E K UZ E R
werkt het.' Collega-adviseuren trainer Louise ArnoldBik heeft evenmin bezwaar tegen de ongr{pbaarheid
Dat de sessieszo ongr{pbaar en onbegr{pel{kver-
Aanbieders van de methode stellen dat zij nogal
eensworden ingeschakeld in situaties waarin trganisatieseen hardnekkig probleem hebben dat maar niet
van de methode. 'Je hoeÍt helemaal niet te weten waar
het over gaat ofwat er precies gebeurt. Ik werk er al
opgelostwordt en waarbS een'breek{zer'nodig lgkt.
Dat herkent ool<Claes-Berendvan der Kolk. 'Ik was als
tienjaar mee en kan ool<niet uitleggen hoe het kan dat
het werkt. Maar het werkt altgd. Het systeem ofhet
adviseur voorheen vooral bezig met de processenvan
'wetende veld' doet vaak z{n eigen werk.' Dat Hellinger als persoon omstreden is, is feitel{k niet relevant,
teams waar de samenwerking niet goed was, maar kon
feitelSk elk halfjaar weer terugkomen. Door met
opstellingen te gaan werken begreep ik dat er blna
altSd iets substantieels aan de structuur van een team
veranderd moet worden. Bij zo'n sessievalt het kwartje
echt. Het is bevredigend werk. Je hoeft als adviseur
minder vaak te komen, maar er ontstaan langdurige
relaties met klanten.'Volgens hem z{n opstellingen
met narne geschikt voor alle soorten problemen en
weerstanden in een organisatie die niet rationeel ver-
r9
vindt z{. 'De methode is ongeloofl{k krachtig en staat
los van zln persoon. Systemenhebben een eigen dynamiek. Het gaat er om gebeurtenissen uit het verleden
die invloed hebben op het heden een plek te geven.Ëen
opstelling is meestal geschikt a1sje de indruk hebt dat
er meer speelt danje formeel weet.'
Het Centrum voor Opstellingen verzorgt trainingen en opleidingen voor adviseurs die met opstellin-
klaarbaar z{n. A1s b{voorbeeld drie keer iemand op
een bepaalde functie is opgebrand, ligt het meestal
gen willen werl<en. Volgens directeur Van der Kolk
duurt het minimaal 14tot 15dagen met een aantal tussenpauzesvoordat iemand het vak onder de knie heeft.
niet aan de kwaliteit van de medewerkers. Ook kun ie
'Het betreft intuitiefwerken.
Er zln aanbieders die
+
s Lo w
M A N A G E M E N T F AM T L T E HERF ST 2 0 o 9
stellen datje het in twee dagen kunt leren. Daar ben ik
het niet rnee eens.Je moet je er wel mee kunnen ver-
naar een concrete oplossing w{st. Maar zo ingewikkeld is het allemaal ook weer niet, a1swe de verschil-
binden, maar het ook weer los kunnen laten. De
methode is krachtig, maar de begeleidermoet continu
lende adviseursmogen geloven.'Het is simpelweg een
andere manier van ki,jken', zegt Gera Vermaas, die
z{n eigen vooroordelen en ego opz{ zetten. Dat is niet
zowel familie- als organisatieopstellingen begeleidt.
makkellk.'
VOV - E F F E C T
FIet succes staat of valt volgens haar met de goede
begeleiding. Als de begeleiderniet zuiver kan waarnemen, wordt het hele proces vertroebeld ofverkleurd.'
. Een rapport van Ayit Consultancy uit zoo6 stelt
vast dat er weinig onderzoek is gedaan naar de pre-
Z{ is allang niet meer verbaasd over wat er zich zoal
afspeelt in haar werkruimte. ''W{ weten vaak niets,
ciezewerking en de eÍÏectiviteit van organisatieopstel-
maar voelen alles. Het belangr{kste wat er op zo'n àag
gebeurt, is de wisseling van perspectief Door te
lingen. Wel lopen er momenteel twee promotieonderzoelcenover dit onderwerp. Het bureau interviewde
aanbieders als klanten van opstellingenen con"owe1
cludeert dat dezemethode niet geschikt is voor bedr{ven die een concrete oplossing voor een bedrljfsprobleem wensen. Maar de reactiesvan bedr{ven en personen op opstellingen zijn doorgaans positief Het
rapport spreekt over'het wow-effect', een mengeling
van verrassing,verb{stering en herkenning. Veel klan-
begr{pen waarom je ouders geen aandacht voor je
hadden, omdat z{ b{voorbeeld zelfopgeslokt werden
door een negatieverelatie met hun ouders,kunje meer
compassiehebben met hen, maar ook metjezelf Het
gaat erom dat iedereen gezien wordt en erkenning en
herkenning kr{gt.'We z{n volgens Vermaas allemaal
loyarl aatr onze farnilie. Ook al betekent dit dat w{
ten stellen ook dat de methode hen echt geraakt
niet optimaal functioneren. Als kind kunje veel p{n
simpelweg niet verwerken ofvoelen, maar als volwas-
heeft.
sene is het erg bevrijdend om oude verstrikkingen te
Naast verb{stering noemen veel klanten ook verwarring als emotie die een sessieb{ hen achterlaat.
doorbreken en op te lossen.'
Dat zou volgens sommige aanbieders te maken hebben met het gegevendat een opstelling lang niet altld
MOE V A N V E R A N D E R ,IN GE N
En de interimmanagerl Heeft zij vandaag een ant*oord gekregen op haar vragenl 'Ja.Ik kreeg een duidel{k inzicht in de problematiek van de organisatie.
De medewerkers z{n moe van alle veranderingen van
de afgelopenjaren. M{n eigen ro1is harmonie en duidelgkheid creëren', vertelt de Vries. 'Doordat we ook
mensen uit het verledenhebben opgestelden duidelijk
werd dat iedereen z{n plek weer opnieuw moet innemen, brachten we de medewerkers en managers op
een 1!n. Op het laatst stond iedereen op een rlj naar
de visie te k{ken. Het is cruciaal om niet alleen een
visie te hebben, rnaar ook een duidel{ke taal<- en
rolverdeling en concrete acties om de visie in de prakt{k te brengen. Er moeten nu simpelweg dingen
gebeuren.'D
Met donk,aan LouíseArnold- BiL en Claes-B erenà
van àerKollc.Oe naarnDan l(orin deVries is vanwege
priuocy- ouerroegingengefingeeÁ.
© Copyright 2024 ExpyDoc
